ӘОК 338.462

Маханов Т.Ж., экономика магистрі

Тараз қаласы, Қазақстан Республикасы

№ 15 колледж

mahanov1973@mail.ru

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУЫ: БОЛАШАҒЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

Аннотация. Мақалада қазіргі қоғамның белсенді дамуы жағдайында білім беру жүйесінің жоғары талаптары, олардың халықтың кәсіптік-біліктілік құрылымын ұдайы өндіру және әлеуметтендіру сияқты қызметтерін тиімді атқаруы жалпы қоғамның дамуына, оның интеллектуалдық және экономикалық әлеуетіне әсер етуі қарастырылған.

Кез – келген мемлекетте білім беру - жүйені қалыптастыратын фактор болып табылады, ал сапалы білім беру әлеуметтік дамудың және тұрақты экономикалық өсудің негізі болып табылады. XXI ғасырдағы әлемдік экономиканың перспективалары көптеген елдердің қызмет көрсету саласы, ғылым, білім және т. б. белсенді ілгерілеп келе жатқан постиндустриалды кезеңге өту сипатымен айқындалған. Қазіргі уақытта елдің макроэкономикалық өсуі мен әл-ауқаты қоғамдық өндірістің базалық салаларының даму деңгейіне байланысты екендігі айқын түсінікке ие болды, олардың арасында білім беру ерекше маңызды рөл атқарады. Білім берудің мақсаты - ол экономика мен қоғамның жаңа сапасын құруға арналған және қазіргі таңда адами капиталға қолдау көрсетілуде. Ғасырлар бойы білім беру ұйымдары (мектептер, ЖОО-дар және т.б.) іс жүзінде бәсекелестіктен тыс болды. Қызмет көрсету саласындағы бәсекелестік маңызды болмады және университеттер тұрақты жұмыс істеді. Өндіріс пен қызмет көрсетудің барлық салаларына әсер еткен жаһандану, ең алдымен, заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың ресурстарын пайдалану арқылы білім беру саласына айтарлықтай әсер етті. Мұның бәрі тұтастай алғанда білім беру жүйесін, атап айтқанда жоғары оқу орындарын стратегиялық басқару қажеттілігіне алып келді.

Ол үшін бірнеше шарттарды орындау қажет. Біріншіден, қоғам тарапынан қолдау болуы тиіс. Екіншіден, ел үкіметі тарапынан белсенді мемлекеттік білім беру саясатын ілгерілету. Үшіншіден, білім беруді жан-жақты жетілдіру.

Білім беру жүйесінде өзгерістер жиі кездеседі, оның қалыптасуы мен дамуына әсер ететін бірқатар факторлар бар. Осы факторларды қарастырып көрейік:

-елдің қайта құрылуымен тікелей байланысты саяси-экономикалық процестер. Бұл процестер еңбек нарығына қатысты талаптарды өзгертті, бұл білім алушыларға тікелей әсер етті;

-жекелеген азаматтардың, этностардың және халық жіктерінің мүдделерін ескеретін мемлекеттік әлеуметтік саясат;

- әлемдік дамудың жалпы үрдістері: қоғамның жедел дамуы, бұл, әрине, азаматтардың дайындық деңгейін арттыру қажеттілігінің пайда болуына ықпал етеді;

- ақпараттық қоғамға көшу, мәдениетаралық өзара іс-қимыл ауқымының едәуір кеңеюі, осыған байланысты коммуникабельділік пен төзімділік факторлары ерекше маңызға ие болуда;

- экономиканың серпінді дамуы, бәсекелестіктің өсуі, біліктілігі төмен еңбек саласының қысқаруы, жұмыспен қамту саласындағы елеулі құрылымдық өзгерістер қызметкерлердің кәсіби біліктілігін арттыру мен қайта даярлау қажеттілігін айқындайды.

Білім беру жүйесін дамытуда жаңа екпін халықаралық ашықтыққа, білім алушылардың қажеттіліктерін есепке алуға, қаржыландыру көздерін әртараптандыруға және статистикалық деректерді жүйелі жинауға және оларды жариялауға жасалды. Осылайша, жаһандану білім беру желілерін қалыптастыру қажеттілігі мен мүмкіндігін анықтайды, постиндустриалды экономика білім беру желілерінің құрылымына қойылатын талаптарды белгілейді, ал ақпараттық технологиялар білім беру желілерін қалыптастыру және жұмыс істеу және білім беру саласында қызмет көрсету рәсімдері мен ережелерін анықтайды. Сыртқы ортаның өзгеруі, Жоғары білім беру саласындағы бәсекелестіктің жоғары деңгейі, академиялық еркіндік дәрежесінің ұлғаюы жағдайында жоғары оқу орындарын дамытуды стратегиялық жоспарлау қажеттілікке айналды. Бұрын жоспарлы шаруашылық жүргізу дәуірінде жекелеген жоғары оқу орындарының қызметін стратегиялық жоспарлаудың қажеті болмады – Стратегиялық жоспарлау Білім және ғылым министрлігі деңгейінде жүзеге асырылды.

Бұдан басқа, Қазақстандағы білім беру қызметтері нарығының перспективалары мынадай факторлармен сипатталады: жоғары оқу орындарының санын қысқарту, Ұлттық біліктілік шеңберлерін қалыптастыру, білім беру мазмұнын анықтаудағы академиялық еркіндік, академиялық ұтқырлық, екі жақты және желілік өзара іс-қимыл шеңберінде бірлескен білім беру бағдарламаларын дамыту, Болон процесінің қағидаттарын іске асыруға бағытталу. Осылайша, ҚР жоғары білім беру жүйесі тәуелсіздік жылдарында елеулі өзгерістерге ұшырады. Бұл процестің себептері мен катализаторларының бірі-жоғары білім беру жүйесіне жаңа мақсаттар мен міндеттер қоятын жаһандану. Университеттер бәсекелес ортада жұмыс істейді және жеке автономды бизнес-ұйымдар ретінде дамиды. Мемлекет тек өз меншігіндегі университеттердің қызметін тікелей үйлестіреді. Мемлекеттік емес университеттердің қызметі бірқатар жүйелі шаралар көмегімен реттеледі. Білім беру сапасын бағалаудың ең танымал тетіктері аккредиттеу және рейтингтер болды. Екі механизм де саяси және білім беру трендтеріне сәйкес келетін табысты университеттерді іздеуге және анықтауға бағытталған. Дәл қазір рейтингтер жоғары оқу орындарының білім беру қызметтерінің жаһандық нарығында оларды дамытуға және ілгерілетуге ықпал ететін белсенді маркетингтік компанияларының құралына айналды. Қазақстандық жоғары оқу орындарын әлемдік рейтингтерге ілгерілетуге мемлекеттік деңгейдегі бағдарлану Қазақстанда білім экономикасының дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасайды.

Дамуға қолайлы негізгі саяси факторлардың қатарында Қазақстанның Болон процесіне кіруін, білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу және іске асыру практикасын енгізуді бөліп көрсетуге болады.Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесі технологиялық инновациялардың әсерін дереу сезінеді, олардың жеделдігі жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін айқындайды. Интернет-технологиялар бірлескен білім беру бағдарламалары мен зерттеулеріне қатысу және өткізу бойынша академиялық байланыстарды кеңейтеді, жоғары оқу орындарына өздерінің білім беру қызметтерін тұтынушыларға жақын болуға мүмкіндік береді.

Біздің республикамыздың тұрғысынан білім берудің жаһандануы мемлекеттің тиімді білім беру саясатына байланысты. Бұл үшін, ең алдымен, білім беруді қаржыландыру және ақшалай қаражатты тиімді пайдалану мәселелері шешіледі.Жаһандық ақпараттық желінің барлық артықшылықтарын пайдалану үшін Қазақстан оқу орындарында, жекелеген өңірлерде және ауылдық білім беру мекемелерінде компьютерлік орталықтар ашып, оларды Интернетке қосады, пайдаланушыларды оқытады. Барлық сала мамандарын қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру бойынша жалпыұлттық бағдарламалар әзірленуде. Жоғары білім берудегі жаһанданудың өтіп жатқан процесі профессорлар мен студенттердің академиялық ұтқырлығының өсуіне, оқу жоспарлары мен оқыту әдістерін, халықаралық білім беру жобаларын, халықаралық оқу орындарын біріздендіруге әкеледі. Сонымен бірге, жаһандану жоғары білім берудің ұлттық жүйелерінен жаңа мақсатты бағдарлауды талап етеді. Жалпыадамзаттық этика құндылықтарындағы халықаралық ынтымақтастықтың барлық өзекті қажеттіліктерін ескеру қажет.

Жоғарыда айтылғандай, жоғары білім беру ауқымын кеңейту халықаралық ынтымақтастықтың өткір проблемасын туғызады.Халықаралық ынтымақтастық жоғары білім берудің әлемдік жүйесін дамытудың қуатты тетігі болып табылады. Ол бірқатар өзекті мәселелерді шешуге арналған. Атап айтқанда:

-түрлі елдер мен өңірлерде мамандар даярлау деңгейлерін теңестіру;

-жоғары білім беру саласында халықаралық ынтымақтастық пен әріптестікті нығайту;

-әр түрлі елдерде және әр түрлі континенттерде білім мен дағдыларды бөлісу;

-жоғары оқу орындарының, оның ішінде халықаралық қорлардан қаржыландыру арқылы дамуына жәрдемдесу;

-жоғары білім беруді дамыту мақсатында білім беру мекемелерінің қызметін үйлестіру;

-академиялық ынтымақтастық пен өзара көмек үйлесімінде ғылыми мектептер мен білім беру жүйелерінің бәсекелестігін көтермелеу.

Осылайша, жаһандану маңызды процестердің бірі бола отырып, білімге үлкен көңіл бөледі. Ол оқу-әдістемелік, тәрбие жұмысын, ғылыми зерттеулерді, халықаралық ынтымақтастықтың мазмұнын арттырады.

Білім беру процесіне жаһандану процесін белсенді енгізу оң сәттермен ғана байланысты емес, сонымен қатар елдердің әлемдік білім беру кеңістігіне кіруін едәуір қиындататын бірқатар маңызды проблемаларға ие.Білім берудің жаһандануы проблемасының мұндай кедергілеріне тілдік кедергіні жатқызуға болады. Жоғары оқу орындары студенттерінің көпшілігі шет тілдерін білмейді. Нәтижесінде студенттер шет тілінде өткізілетін конференцияларға қатыса алмайды, студенттер өз жұмыстарын жариялай алмайды.Сонымен, білім беру саласындағы жаһандану үрдістерін дамыту экономиканың бәсекеге қабілеттілігі мен қоғамның адами әлеуетін арттырудың объективті қажеттілігімен қатар баламасыз парадигманы, мазмұнды, экономикалық және институционалдық ұйымды жаңғыртуды талап етеді.

Білімге көптеген факторлар әсер етеді, олардың негізгілерінің бірі экономикалық. Білім экономиканың қажеттіліктерін қамтамасыз етуі және қанағаттандыруы керек. Экономика мен білім берудің өзара әрекеттестігі мен өзара байланысы – табиғи және өзара тиімді процесс. Әрбір мемлекет осы процестің пайда болуына және оны қолдауға барынша жәрдемдесуге тиіс және міндетті. Мемлекеттік саясаттың қазіргі кезеңдегі стратегиялық міндеті ұлттың зияткерлік және рухани-адамгершілік әлеуетіне негізделген тиімді қоғам құру болып табылады.

Әдебиеттер

1. Святов С. А., Скиба М. А. Управление университетом, ориентированное на результат // Интеграция высшего образования Республики Казахстан в Болонский процесс: Управление, содержание, кадры. – Алматы, 2020.

2. Арыстанбекова А.Х. Глобализация. - Алматы: Дайк-Пресс, 2017.

3. Турганбаева А. Р., Скиба М. А., Бектемесов М. А. Инновации в образовательном процессе педагогического университета // Вестник КазНПУ имени Абая. Физико-математическая серия. – №4 (24), 2019

Маханов Т.Ж., магистр экономики

СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ:

БУДУЩЕЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ

Аннотация. В статье рассматриваются высокие требования к системе образования в условиях активного развития современного общества, эффективное выполнение ею таких функций, как непрерывное производство и социализация профессионально-квалификационного состава населения, влияет на развитие общества в целом, его интеллектуальный и экономический потенциал.