Білім берудегі жеке тәсіл: әрбір оқушының әлеуетін ашуға қалай көмектесу керек?

Білім беру – жай ғана мұғалімнен оқушыға дайын мәліметтерді ұсыну процесі емес. Бұл – жеке тұлғаны қалыптастыратын, сыни ойлауды дамытатын және адамды үнемі өзгеріп отыратын әлемге дайындайтын күрделі үдеріс. Егер әлем өзгерсе, онда оқыту әдістері де соған сәйкес өзгеруі керек.

Бірнеше онжылдық бұрын мұғалім тақта алдында тұрып түсіндірді, ал оқушылар тыңдап, жазып отырды. Бұл сол уақыт үшін тиімді әдіс болған. Бірақ бүгінде біз цифрлық технологиялар дәуірінде өмір сүріп жатырмыз, ақпарат бір сәтте қолжетімді, ал табысқа жету үшін қажетті дағдылар барған сайын күрделеніп, түрленіп келеді.

Осы орайда бізде сұрақ туындайды: неге білім беру жүйесі бұрынғыдай қалуы керек? Біз балаларды өткен ғасырда өмір сүріп жатқандай оқытуды неге жалғастыра береміз?

Қазіргі оқушыларға қарасам, олардың оқу процесіне қызығушылығын жоғалтып жатқанын көремін. Оларға қызық емес. Олар даталарды, формулаларды немесе ережелерді есте сақтаудың мәнін түсінбейді, өйткені олардың бәрін интернеттен бір секундта табуға болады. Мен оларды түсінемін. Себебі білім беру есте сақтаумен емес, түсінумен байланысты болуы керек.

Бүгінгі күні маңыздысы – жай ғана білім беру емес, балаларды оқуға үйрету. Оларға алған білімдерін өмірде қалай қолдану керектігін көрсету. Мәселелерді шешуді, сыни ойлауды, командада жұмыс істеуді және өзгерістерге бейімделуді үйрету. Ол үшін жаңа әдістер қажет.

Инновациялық оқыту әдістері – жай ғана сәнді терминдер емес. Бұл – заман талабы. Жеке бағдарланған оқыту, жобалық жұмыс, технологияларды пайдалану, soft skills дамыту – мұның бәрі білім беруді өміршең әрі өзекті етеді. Бұл оқушыларға олардың қызығушылықтары мен қабілеттерінің маңызды екенін сезінуге көмектеседі.

Осы мақалада мен оқыту әдістерін қалай өзгертуге болатыны туралы айтқым келеді. Әр оқушы өз әлеуетін аша алатын, мұғалім тек білім көзі емес, бағыт беруші болатын ортаны қалай қалыптастыруға болады деген сұрақ әрбір мұғалімді мазалуы тиіс деп ойлаймын.Себебі білім беру – тек емтиханға дайындық емес. Бұл – өмірге дайындық. Біздің міндетіміз – әрбір оқушы өмірден өз орнын таба алатындай жағдай жасау болып табылады.

Әрбір оқушы – қайталанбас тұлға. Олардың қызығушылықтары, қабілеттері және ақпаратты қабылдау тәсілдері әртүрлі. Алайда дәстүрлі білім беру жүйесі көбінесе барлығына бірдей ортақ тәсілді қолданады, бұл барлық оқушыларға бірдей қолайлы бола бермейді. Ендеше, әрбір оқушы өзін оқу процесіне тартылған сезінуі және өз қарқынымен білім алуы үшін не істеу керек? Осы мәселені қарастырайық.

Неліктен бірыңғай тәсіл тиімді емес?-деген сұраққа жауап беріп көрейік:

Елестетіңізші, сіз бірнеше баланы велосипед тебуге үйретіп жатырсыз. Бір балаға жай ғана көрсету жеткілікті, екіншісіне сөзбен түсіндіру керек, ал үшінші бала бірден өзі мініп көруді қалайды. Егер сіз барлығын бірдей әдіспен үйретсеңіз, кейбіреулеріне бұл тәсіл мүлдем сәйкес келмеуі мүмкін.

Сыныпта да дәл осы жағдай қайталанады. Бір оқушылар ақпаратты суреттер мен сызбалар арқылы жақсы қабылдайды, басқалары мұғалімнің түсіндіруін тыңдағанды жөн көреді, ал үшіншілері тек тәжірибелік жұмыстар арқылы ғана материалды меңгереді. Бірыңғай тәсіл бұл айырмашылықтарды ескермейді, сондықтан кейбір оқушылар сабаққа деген қызығушылығын жоғалтады. Ал осы мәселелерді ескере отырып, жеке бағытталған оқытудың маңызы артқанын байқауға болады.

Жеке бағытталған оқыту – бұл әрбір оқушыға өзіне ыңғайлы әдіспен білім алу мүмкіндігін беретін тәсіл. Бұл тек технологияларды немесе жеке оқу жоспарларын қолдану ғана емес. Бұл – оқушы өзін маңызды және еленген сезінетін орта қалыптастыру.

Жеке бағытталған оқытудың негізгі қағидалары:
Оқушы – білім беру процесінің орталығында болады және білім беру оқушының мүдделері мен қажеттіліктеріне негізделеді. Сонымен қатар, білім алушыларда таңдау еркіндігі болады. Оқушы қашан және қалай оқитынын өзі таңдай алады, нәтижеде оқушылардың өз біліміне деген жауапкершілігі артады және олар өз оқу процесін басқаруды үйренеді.

Бұл тәжірибеде қалай жүзеге асады?

1. Оқушыларды түсіну

Жеке оқытуды енгізудегі алғашқы қадам – әр оқушының қалай оқитынын анықтау. Бұл үшін бақылау, сауалнама немесе оқушылармен және олардың ата-аналарымен әңгімелесу әдістерін қолдануға болады. Әр оқушы үшін тиімді оқыту әдістерін анықтау маңызды.

2. Икемді орта құру

Сынып әр оқушы өзін жайлы сезінетін ортаға айналуы керек. Бұл түрлі жұмыс аймақтарынан тұруы мүмкін: кейбір оқушылар топпен жұмыс істесе, басқалары жеке жұмыс істеуді жөн көреді, ал үшіншілері компьютерлер мен планшеттерді пайдаланғысы келеді.

3. Технологияларды пайдалану

Технологиялар – білім беруді жекелеу үшін тиімді құрал. Онлайн платформалар оқушыларға әртүрлі деңгейдегі тапсырмаларды таңдауға немесе тақырыптарды өз қарқынымен меңгеруге мүмкіндік береді. Ал мұғалім әр оқушының прогресін бақылап, уақытылы қолдау көрсете алады.

4. Кері байланыс беру

Үнемі кері байланыс беру оқушыларға өз жетістіктерін бағалап, қай бағытта дамуы керектігін түсінуге көмектеседі. Бұл мұғалімнің бағалауы ғана емес, оқушының өзін-өзі бағалауы да болуы мүмкін.

Оқушылардың оқу стильдері қандай?

Барлық оқушылар әртүрлі, сондықтан олардың оқу стильдері де әртүрлі. Әлемдік тәжірибеде көп жағдайда төрт оқу стилі туралы айтылады:

Визуалдар – ақпаратты суреттер, диаграммалар және видеолар арқылы жақсы қабылдайды.
Аудиалдар – тыңдау және талқылау арқылы тиімді оқиды.
Кинестетиктер – практикалық тапсырмалар мен қимыл-қозғалысты қажет ететін жұмыстарды ұнатады.
Оқу/жазу стиліндегі оқушылар – мәтіндермен жұмыс істеуді және жазып алуды жөн көреді.

Мысал ретінде математика пәнін қарастырып көрейік. Сыныпта оқулықтағы есептерді шығаруды ұнатпайтын, бірақ макет құрастыруға қызығатын оқушы бар. Неліктен оған геометриялық фигураларды пайдаланып ғимарат макетін құрастыруды ұсынбасқа? Мұндай тәсіл сабақты қызықты ғана емес, сонымен қатар тиімді етеді. Осыған ұқсас мысалдарды көптеп келтіруге болады.

Қорытынды ретінде айтарым, жеке бағытталған оқыту – жай ғана сәнді үрдіс емес, қазіргі заманғы білім беру қажеттілігі. Бұл оқушылардың өз әлеуетін ашуға және жақсы көңіл-күймен білім алуға мүмкіндік береді. Әрине, бұл тәсіл мұғалімдерден көбірек күш пен уақыт талап етеді, бірақ нәтиже соған тұрарлық.

Өйткені, оқушылар өзін түсінетін және қолдайтын ортада болғанда, олар өздеріне және мүмкіндіктеріне сенуге үйренеді.

Ең бастысы – тек білім беру ғана емес, оқушыларды өздігінен білім алуға үйрету. Өйткені дәл осы дағды оларға болашақта кез келген қиындықтарды еңсеруге көмектеседі.