Биология әдістемелік құрал

Жиынтық бағалауға арналған
әдістемелік нұсқаулықтар
Биология
8-сынып

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 8 -сынып оқушыларына "Биология" пәні бойынша
жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде
құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 8-сыныптың "Биология"
пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған.
Бөлім / ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге
оқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға
мүмкіндік береді.
Әдістемелік ұсыныстарда бөлім / ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды
өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған.
Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар)
сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру
бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне
және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы
қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар)
қолданылды.

2

Мазмұны
1 ТОҚСАН......................................................................................................................................... . 4
Бөлім: Жасушалық биология. Молекулалық биология…................................................... .......... 4
Бөлім: Тірі ағзалардың көптүрлілігі…………………………………………………….... ............ 9
Бөлім: Қоректену.............................................................................................................................. 13
2- ТОҚСАН………………………………………………………...…………………………..... . ..18
Бөлім: Заттардың тасымалдануы.......................................................................................... .......... 18
Бөлім:Тыныс алу.................................................................................................................... .......... 24
3 ТОҚСАН................................................................................................................................... . ....27
Бөлім:Бөліп шығару............................................................................................................... .......... 27
Бөлім: Қозғалыс (Биофизика)……………………………………………………………... ......... .31
Бөлім: Координация және реттелу.................................................................................... ......... ..38
4-ТОҚСАН...................................................................................................................................... . .43
Бөлім: Көбею. Өсу және даму. ............................................................................................. .......... 43
Бөлім: Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік....................................................................... ......... 49
Бөлім: Биосфера және экожүйе. Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері....................... ......... .53

3

«Жасушалық биология. Молекулалық биология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Бөлімше

Өсімдік және жануар ұлпаларын жіктеу.
Прокариот және эукариот жасушаларын салыстыру.
Полимерлер мен мономерлер арасындағы айырмашылық.
Көмірсулар мен липидтердің құрылымы ммен қызметі.
Нәруыздардың биологиялық құрылымы мен қызметі.

Оқыту мақсаттары

8.4.2.2 прокариот және эукариот жасушалардың
құрылысын салыстыру
8.4.2.1 өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын
классификациялау
8.4.1.1 биологиялық мысалдарды пайдаланып,
полимерлер мен мономерлер арасындағы
айырмашылықты сипаттау
8.4.1.2 көмірсулар мен липидтің құрылымы мен
биологиялық қызметтерін сипаттау
8.4.1.3 нәруыздардың биологиялық құрылымы мен
қызметі

Бағалау критерий

Білім алушы
• Прокариот және эукариот жасушаларының
құрылысын салыстырады
• Өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын жіктейді
• Полимерлер мен мономерлердің арасындағы
айырмашылықты биологиялық мысалдар арқылы
сипаттайды
• Көмірсулар мен липидтердің құрылымы мен
қызметін сипаттайды
• Нәруыздардың құрылымы мен қызметін сипаттайды

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Білу, түсіну және қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырмалар
1. Прокариот жасушасы құрылымында кездеспейтін органоидты көрсетіңіз.
А) жасуша мембранасы
В) рибосома
С) ядро
D) цитоплазма
2. Прокариот және эукариот жасушасы құрылысындағы ортақ құрылымды табыңыз.
А) аппарат Гольджи
В) рибосома
С) лизосома
D) ядро

4

3. Төмендегі суреттер де қандай ағзаның жасушалары берілген, атаңыз.

А.___________________________________________________________________
В.___________________________________________________________________
С.___________________________________________________________________
(ii). А және С суреттердегі жасушалардың құрылымын «-», «+» белгілеңіз.
Жасуша құрылымы
Жасуша қабырғасы
Хлоропласт
Цитоплазма
Митохондрия

А

С

4. Cуретте берілген жасушалар қай ұлпаға жатады және оның қызметін жазыңыз.

(i) Ұлпа түрі:______________________________________________________________
Қызметі:_______________________________________________________________
(ii) Ұлпалардың түрі мен құрылысын және қызметін сәйкестендіріңіз.
Ұлпа түрлері
Бұлшықет ұлпасы (A)

Дәнекер ұлпасы (B)

Эпителий ұлпасы(C)

Құрылысы
Жасушалары бір-біріне
тығыз жанасады,
жасушаралық заттары нашар
дамыған (1)
Ұлпа ұзындығы 1-45 мм,
кейбірі 12 сантиметрге
жететін көп ядролы ет
талшықтарынан тұрады (2)
Жасушааралық заттар
қызметіне байланысты әр
5

Қызметі
Қоректік,тасымалдау
және қорғаныш
қызметтерін атқарады (d)
Зат алмасуды реттеуге
қатысады (e)
Жиырылу және жазылу
қызметін атқарады (f)

түрлі болып келеді (3)
5. Полимерге жататын қосылысты белгілеңіз.
A) амин қышқылдары
B) глюкоза
C) сутегі
D) крахмал
(i) Мономер мен полимердің айырмашылықтарын сипаттаңыз. Биологиялық мысалдар
келтіріңіз.
Мономер
Полимер
Мысалдар

6 (i). Кестені толтырыңыз, тұжырымдаманы сәйкестендіріңіз.
Көмірсулар

Майлар

Нәруыздар

Тұжырымдамалар.
A. Өсімдік жасушаларында қорға жиналатын зат – крахмал.
B. Энергетикалық қызмет атқарады, себебі оның 1 грамы ыдырағанда 38,9кДж
энергия түзіледі.
C. Мақта талшығында 98 пайыз целлюлоза болады.
D. Адам және жануарлардың асқорыту жүйесінде ферменттер маңызды рөл
атқарады.
E. Тасымалдау қызметін гемоглобин атқарады.
F. Тері, шаш және көздің нұрлы қабықшасында меланин түс береді.
(ii) Биологиялық есеп.
1 грамм нәруыз тотыққанда түзілетін энергия 1 грамм көмірсу тотыққандағы
энергиямен бірдей. Не себепті ағза нәруыздарды – энергия көзі ретінде тек аса қажет
жағдайда ғана пайдаланады? Түсіндіріңіз?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

6

Бағалау
критерийі
Прокариот және
эукариот
жасушаларының
құрылысын
салыстырады.

Тапсырма №
1
2

3 (і)
(ii)

Өсімдіктер мен
жануарлардың
ұлпаларын
жіктейді.

Дескриптор
Білім алушы
прокариот жасушасы құрылымында
кездеспейтін органоидты көрсетеді;
прокариот және эукариот жасушасы
құрылысындағы ортақ құрылымды
анықтайды;
суреттер арқылы жасуша құрылымына
сәйкес ағзаларды анықтайды;
А және С суреттер арқылы жасуша
құрылымынан жасуша қабырғасының бар
жоқтығын анықтайды;

Балл
1
1

3
1

А және С суреттер арқылы жасуша
құрылымынан хлоропласты анықтайды;
А және С суреттер арқылы жасуша
құрылымынан цитоплазманың бар
жоқтығын анықтайды;
А және С суреттер арқылы жасуша
құрылымынан митохондрияның
кездесетіндігін анықтайды;

1

4

суретте берілген ұлпаны атап,қызметін
жазады;

1

(ii)

ұлпалардың түрлері:
бұлшықет, дәнекер және эпителий
ұлпаларының құрылысын және
қызметтерін сәйкестендіреді;

1
1

1

1

1

Полимерлер мен
мономерлердің
арасындағы
айырмашылықты
биологиялық
мысалдар
арқылы
сипаттайды.
Көмірсулар мен
липидтердің
құрылымы мен
қызметін
сипаттайды.

5

полимер болатын қосылысты анықтайды;

1

(i)

мономер мен полимерге сипаттама береді
және мономер мен полимерге мысал
келтіреді;

3

6(i)

берілген тұжырымдамаларға сәйкес
көмірсу,май және нәруыздар қасиеттері
мен қызметтерін сәйкестендіреді;

3

Нәруыздардың
құрылымы мен
қызметін
сипаттайды.
Жалпы балл саны

(iі)

нәруыздың биологиялық маңызын
түсіндіреді.

5

25

«Жасушалық биология. Молекулалық биология.» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Прокариот және эукариот
жасушаларының құрылысын
салыстырады.

Өсімдіктер
жануарлардың
жіктейді.

мен
ұлпаларын

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Прокариот жасушасы құрылымында
кездеспейтін органоидты көрсетуде /
жасушаларының құрамындағы ортақ
құрылымды белгілеуде / суреттердегі ағзаның
жасушаларының құрылымын: жасуша
қабырғасын / хлоропласт / цитоплазма /
митохондрияны қай ағзада болатынын
анықтауда қателіктер жібереді.
Өсімдіктер мен жануарлардың Өсімдік ұлпасының түрлерін анықтауда /
ұлпаларын жіктеуде қиналады.
негізгі / тірек / өткізгіш ұлпалардың қызметін
анықтауда / Жануардың ұлпасының түрлерін /
қызметін сурет арқылы анықтауда / бұлшықет
/ дәнекер / эпителий ұлпаларының
құрылысын / қызметін сәйкестендіруде
қателіктер жібереді.
Полимерлер мен мономерлердің
Полимер болатын қосылысты анықтауда /
арасындағы айырмашылықты
мономер мен полимерге сипаттама беруде /
биологиялық мысалдар арқылы
мысал келтіруде қателіктер жібереді.
сипаттауда қиналады.
Төмен
Прокариот және эукариот
жасушаларының құрылысын
салыстыруда қиналады.

Полимерлер
мен
мономерлердің арасындағы
айырмашылықты
биологиялық
мысалдар
арқылы сипаттайды.
Көмірсулар мен липидтердің
Көмірсулар мен липидтердің
құрылымы мен қызметін
құрылымы мен қызметін
сипаттайды.
сипаттауда қиналады.
Нәруыздардың құрылымы
мен қызметін сипаттайды.

Нәруыздардың құрылымы мен
қызметін сипаттауда қиналады.

Өсімдік жасушасының қабырғасы қандай
көмірсудан тұратынын / буынаяқтылардың
қаңқасы неден тұратынын анықтауда
қателіктер жібереді.
Нәруыздардың қасиеттерін анықтауда /
тұжырымдамаларға сәйкес көмірсу / май /
нәруыздың қасиеттерін / қызметтерін
сәйкестендіруде / нәруыздардың биологиялық
маңызын түсіндіруде қателіктер жіберді.

8

Жоғары
Прокариот және эукариот
жасушаларының құрылысын дұрыс
салыстырады.

Өсімдіктер
мен
жануарлардың
ұлпаларын жіктейді.

Полимерлер мен мономерлердің
арасындағы айырмашылықты
биологиялық мысалдар арқылы
сипаттайды.
Көмірсулар мен липидтердің
құрылымы мен қызметін
сипаттайды.
Нәруыздардың құрылымы мен
қызметін сипаттайды.

«Тірі ағзалардың көптүрлілігі» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Бөлімше

Балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылардың ерекшеліктері.
Саңырауқұлақтардың негізгі белгілері.
Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктердің айырмашылығы.
Буынаяқтылар мен хордалылардың ерекше белгілері.

Оқыту мақсаттары

8.1.1.1 балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің ерекшеліктерін
сипаттау
8.1.1.2 саңырауқұлақтардың негізгі белгілерін сипаттау
8.1.1.3 даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі
белгілеріне қарай ажырату
8.1.1.4 буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша тану

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің ерекшеліктерін
сипаттайды
• Саңырауқұлақтардың негізгі белгілерін сипаттайды
• Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі
белгілеріне қарай ажыратады
• Буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша сипаттайды

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Білу, түсіну және қолдану

Орындау уақыты

15 минут

Тапсырма
1. Балдырлармен салыстырғанда мүктерде болады:
A) споралар
B) мүшелер
C) хлорофилл
D) камбий
2. (i) Өсімдіктер дүниесінің бөлімдеріне сай ерекшеліктерін сәйкестендіре отырып,
белгілеңіз.
1 Ашықтұқымдылар
А
Топыраққа ризоидтары арқылы бекінеді
2 Жабықтұқымдылар
В
Спордан жүрекше тәрізді өскін өсіп шығады
3 Мүктәріздестер
С
Тұқымы жабық орналасқан
4 Қырықжапарықтәріздестер D
Қанатша тәрізді тұқымнан таралады
A)
B)
C)
D)

1-А, 2-С, 3-D, 4-B
1-C, 2-B, 3-D, 4-A
1-A, 2-D, 3-B, 4-C
1-A, 2-D, 3-C, 4-B

9

(ii) Аталған өсімдіктердің тобынындағы ағзаларының құрамына кіретін мүшелерін
таңдаңдаңыз
A) ашықтұқымдылар
B) балдырлар
C) мүктер
D) қырықжапырақ тәріздестер
Мүшелер:
1. Таллом
2. Өркен
3. Ризоид
4. Антеридии
5. Архегонии
6. Қауашақ
7. Өскін
8. Гаметофит
9. Спорофит
10. Тамырсабақ
11. Жапырағы - вайя
12. Аналық бүр
3. Саңырауқұлақтардың жасуша қабықшасының құрамына кіреді:
A) муреин
B) крахмал
C) целлюлоза
D) хитин
4. Саңырауқұлақтардың сыртқы бөлігі ... тұрады.
A)
қалпақшадан және жіпшумақтан
B)
түбіртектен және жіпшумақтан
C)
жіпшумақтан және қалпақшадан
D)
қалпақшадан және түбіртектен
5. Суретте көрсетілген өсімдіктердің негізгі белгілерін даражарнақты және қосжарнақты
кластарға тән белгілермен сәйкестендіріп, кестеге толтырыңыз.
Даражарнақты
кластарға тән белгілер:

6. Хордалылар мен
белгілеңіз.
Хордалылар

Қосжарнақты
кластарға тән
белгілер:

буынаяқтылар

белгілерін

Белгілері

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Желісі бар
Сыртқы қанқа
Тұйық қан айналым жүйесі
Бас сүйегінің жоқтығы
2,3,4-х камералы жүрек
Денесі хитинді затпен қапталған
10

Буынаяқтылар

Бағалау критерийі
Балдырлар, мүктер,
қырықжапырақ
тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылар
мысалында өсімдіктердің
ерекшеліктерін
сипаттайды

Саңырауқұлақтардың
негізгі белгілерін
сипаттайды
Даражарнақты және
қосжарнақты
өсімдіктерді негізгі
белгілеріне қарай
ажыратады

Буынаяқтылар мен
хордалы жануарлар
кластарын ерекше
белгілері бойынша
сипаттайды

Тапсырма
№
1
2(i)

2(ii)

3
4
5

6

Дескриптор
Білім алушы
балдырлармен мүктердің құрылысын
салыстырады;
мүк, қырықжапырақ тәріздестер, ашықтұқымдылар
және жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің
ерекшеліктерін анықтайды;
ашықтұқымдыларға тән ерекшеліктерді
анықтайды;
балдырларға тән құрылысындағы ерекшеліктерді
анықтайды;
мүктерге тән құрылысындағы ерекшеліктерді
анықтайды;
қырықжапырақ тәріздестерге тән
құрылыстарындағы ерекшеліктерді анықтайды;

Балл

саңырауқұлақтардың жасушасындағы ерекшелігін
сипаттайды;

1

саңырауқұлақтардың құрылыс ерекшелігін
сипаттайды;
даражарнақты өсімдіктің тамырындағы
ерекшелікті ажыратады;
даражарнақты өсімдіктің жапырақ жүйкелену
ерекшелігін ажыратады;
даражарнақты өсімдіктің сабағының
құрылысындағы ерекшелікті ажыратады;
қосжарнақты өсімдіктің тамырындағы ерекшелікті
ажыратады;
қосжарнақты өсімдіктің жапырақ жүйкеленуінің
ерекшеліктерін ажыратады;
қосжарнақты өсімдіктің сабағының
құрылысындағы ерекшелікті ажыратады;
буынаяқтылар кластарының ерекше белгілерін
анықтайды;
хордалы жануарлар кластарының ерекше
белгілерін анықтайды.

1

Жалпы балл саны

11

1
1

1
1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

1
16

«Тірі ағзалардың көптүрлілігі» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Балдырлар, мүктер,
қырықжапырақ тәріздестер,
ашық және жабықтұқымдылар
мысалында өсімдіктердің
ерекшеліктерін сипаттайды

Саңырауқұлақтардың негізгі
белгілерін сипаттайды

Даражарнақты және
қосжарнақты өсімдіктерді
негізгі белгілеріне қарай
ажыратады
Буынаяқтылар мен хордалы
жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша сипаттайды

Төмен
Балдырлар, мүктер,
қырықжапырақ тәріздестер, ашық
және жабықтұқымдылар
мысалында өсімдіктердің
ерекшеліктерін сипаттауда
қиналады.
Ашықтұқымдылар, балдырлар,
мүктер және қырықжапырақ
тәріздестер құрылыстарындағы
ерекшеліктерді анықтайды және
ажыратуда қиналады.
Саңырауқұлақтардың
жасушасындағы ерекшелікті
сипаттауда қиналады.
Саңырауқұлақтардың құрылыс
ерекшелігін сипаттауда қиналады.
Даражарнақты және қосжарнақты
өсімдіктер кластарын негізгі
белгілерін ажыратуда қателіктер
жібереді.
Буынаяқтылар / хордалы
жануарлар кластарының ерекше
белгілерін анықтауда қиналады.

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Балдырлармен мүктердің
құрылысын салыстыруда / мүк /
қырықжапырақ тәріздестер /
ашықтұқымдылар /
жабықтұқымдылар мысалында
өсімдіктердің ерекшеліктерін
анықтауда қателіктер жібереді.
Ашықтұқымдыларға / балдырларға
/ мүктерге / қырықжапырақ
тәріздестерге тән
құрылыстарындағы ерекшеліктерді
анықтауда қателіктер жібереді.
Саңырауқұлақтардың
жасушасындағы ерекшелікті
сипаттауда қателіктер жібереді.
Саңырауқұлақтардың құрылыс
ерекшелігін сипаттауда қателіктер
жібереді.
Даражарнақты / қосжарнақты
өсімдіктің тамырындағы / жапырақ
жүйкеленуіндегі / сабағының
құрылысындағы ерекшеліктерін
ажыратуда қателіктер жібереді.
Буынаяқтылар / хордалы жануарлар
кластарының ерекше белгілерін
анықтауда қателіктер жібереді.

12

Жоғары
Балдырлар, мүктер,
қырықжапырақ тәріздестер,
ашық және жабықтұқымдылар
мысалында өсімдіктердің
ерекшеліктерін сипаттайды.
Ашықтұқымдылар, балдырлар,
мүктер және қырықжапырақ
тәріздестер құрылыстарындағы
ерекшеліктерді анықтайды
және ажыратады
Саңырауқұлақтардың
жасушасындағы ерекшелікті
толық сипаттайды.
Саңырауқұлақтардың құрылыс
ерекшелігін толық сипаттайды.
Даражарнақты және
қосжарнақты өсімдіктер
кластарын негізгі белгілерін
ажыратады.
Буынаяқтылар мен хордалы
жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша сипаттайды

«Қоректену» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Бөлімше

Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр) жануарлар
мен адамның ас қорыту жүйесін салыстыру.
Тістердің құрылысы мен типтері,тісті күту ережесі.
Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.
Асқорыту жолы ауруларының себептері және астан улану
белгілері.
Адам ағзасы үшін дәрмендердің маңызы.

Оқыту мақсаттары

8.1.2.1 омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр)
жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын
салыстыру
8.1.2.2 тістердің құрылысы, әртүрлі типтері мен қызметтері
арасындағы байланысты және тісті күту ережелерін сипаттау
8.1.2.3 адамның ас қорыту жүйесінің құрылысы мен
қызметтері арасындағы өзара байланысты анықтау
8.1.2.4 асқорыту жолы ауруларының себептерін және астан
улану себебін ашу
8.1.2.5 адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын
сипаттау

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр)
жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын
салыстырады
• Адамның ас қорыту жүйесінің құрылысы мен қызметтері
арасындағы өзара байланысты анықтайды
• Тістердің құрылысы, әртүрлі типтері мен қызметтері
арасындағы байланысты және тісті күту ережелерін айтады
• Асқорыту жолы ауруларының себептерін және астан улану
себебін анықтайды
• Адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын
сипаттайды

Ойлау дағдыларының
деңгейі
Орындау уақыты

Жоғары деңгей дағдылары
25 минут

Тапсырма
1(i). Сиырдың Х әрпімен, жауын құртының 5 санымен белгіленген асқорыту жүйесінің
бөлімдерін атаңыз және қызметін сипаттаңыз.

Х___________________________________________________________________________
13

____________________________________________________________________________
5 ___________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
(ii) Терминдерді пайдаланып, асқорыту жүйесі құрылысының диаграммасын жазыңыз.

Терминдер:
Бауыр, ауыз қуысы, ұйқы безі, асқазан, ашы ішек, тоқ ішек, сілекей бездері, өт ,
аппендикс және тік ішек.
(iiі) Адамның асқорыту жүйесінде асқазан, тоқ ішек, бауыр және ашы ішек маңызды
қызмет атқарады, олардың қызметін сипаттаңыз.
Асқазан ______________________________________________________________________
Тоқ ішек _____________________________________________________________________
Ашы ішек ____________________________________________________________________
2. Адамның тісі бейнеленген суретті пайдалана отырып, кестеге тістің ерекше
құрылымдарын жазыңыз.

Тістің
типтері

Ауыз қуысындағы тіс Тіс қаптамасының
типтерінің саны
пішіні
14

Тіс түбірінің
құрылымы

күрек тіс
ит тіс
кіші азу тіс

бір
4

үлкен азу тіс

12

Тегіс емес\кедірбұдырлы

(іі) Адамдағы күрек тістер мен азу тістердің негізгі қызметтеріне сипаттама беріңіз.
күрек тіс ___________________________________________________________
азу тіс ____________________________________________________________
(iii) Тісті күту ережелерін түсіндіріңіз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
(b) Асқорыту ауруларының екі немесе үш себептерін келтіріңіз:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Дәрумендердің маңызын көрсетіңіз.
A) зат алмасу бұзылады
B) ағзаның улануына әкеп соғады
C) аурулардың пайда болуын күшейтеді
D) жұқпалы ауруларға қарсы тұруын жоғарлатады

15

Бағалау критерийі
Омыртқасыз (жауынқұрт),
күйіс қайыратын (сиыр)
жануарлар мен адамның ас
қорыту жүйесінің
құрылысын салыстырады.
Адамның ас қорыту
жүйесінің құрылысы мен
қызметтері арасындағы
өзара байланысты
анықтайды.
Тістердің құрылысы,
әртүрлі типтері мен
қызметтері арасындағы
байланысты және тісті күту
ережелерін айтады.
Асқорыту жолы
ауруларының себептерін
және астан улану себебін
анықтайды.
Адам ағзасындағы
дәрумендердің
маңыздылығын
сипаттайды.
Жалпы балл саны

Тапсырма
№
1

Дескриптор

Білім алушы
сиыр және жауын құртының асқорыту
бөлімін атайды, қызметін жазады;

Балл
4

асқорыту жүйесінің құрылысының
бөлімдерін терминдер пайдаланып
анықтайды;
адамның асқорыту жүйесі асқазан, тоқ
ішек, ашы ішектің қызметін
сипаттайды;
тістердің құрылысы, әртүрлі типтері
мен қызметтері арасындағы
байланысты ажырата алады және тісті
күту ережелерін сипаттап жаза алады;

3

b

асқорыту ауруларының екі немесе үш
себептерін келтіреді;

3

3

адам ағзасындағы дәрумендердің
маңыздылығын көрсетеді.

1

(ii)
(iiі)
2(a)
(ii)
(iii)

4

4
2
3

24

16

«Қоректену» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты атааналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс
қайыратын (сиыр) жануарлар
мен адамның ас қорыту
жүйесінің құрылысын
салыстырады.
Адамның ас қорыту жүйесінің
құрылысы мен қызметтері
арасындағы өзара байланысты
анықтайды.
Тістердің құрылысы, әртүрлі
типтері мен қызметтері
арасындағы байланысты және
тісті күту ережелерін айтады.
Асқорыту жолы ауруларының
себептерін және астан улану
себебін анықтайды.
Адам ағзасындағы
дәрумендердің маңыздылығын
сипаттайды.

Төмен
Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс
қайыратын (сиыр) жануарлар мен
адамның ас қорыту жүйесінің
құрылысын салыстыруда қиналады.
Адамның ас қорыту жүйесінің
құрылысы мен қызметтері
арасындағы өзара байланысты
анықтауда қиналады.
Тістердің құрылысы, әртүрлі типтері
мен қызметтері арасындағы
байланысты ажырата алмайды және
тісті күту ережелерін айтуда
қиналады.
Асқорыту жолы ауруларының
себептерін және астан улану себебін
анықтауда қиналады.
Адам ағзасындағы дәрумендердің
маңыздылығын сипаттауда қиналады.

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа

Сиыр \ жауын құртының асқорыту
бөлімін атауда \ қызметін жазуда
қателіктер жібереді.
Асқорыту жүйесінің құрылысының
бөлімдерін терминдер пайдаланып
толық анықтауда / асқорыту жүйесі
асқазан / тоқ ішек / бауыр / ашы
ішектің қызметін сипаттауда
қателіктер жібереді.
Тістердің құрылысын / әртүрлі
типтерін / қызметтері арасындағы
байланысты ажыратуда / тісті күту
ережелерін сипаттауда қателіктер
жібереді.
Асқорыту ауруларының екі /үш
себебін келтіруде қателіктер жібереді.
Адам ағзасындағы дәрумендердің
маңыздылығын сипаттауда қателіктер
жібереді.

17

Жоғары
Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс
қайыратын (сиыр) жануарлар мен
адамның ас қорыту жүйесінің
құрылысын салыстырады.
Адамның ас қорыту жүйесінің
құрылысы мен қызметтері
арасындағы өзара байланысты
анықтайды.
. Тістердің құрылысы, әртүрлі
типтері мен қызметтері арасындағы
байланысты және тісті күту
ережелерін айтады
Асқорыту жолы ауруларының
себептерін және астан улану себебін
анықтайды.
Адам ағзасындағы дәрумендердің
маңыздылығын толық сипаттайды.

2 –тоқсан
«Заттардың тасымалдануы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Бөлімше

Қан құрамы және қызметі.
Лейкоциттердің типтері және қызметі.
Гуморальдық және жасушалық иммунитет.
Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар
қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін сипаттау
және алдын алу шаралары.
Жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар жүйелерінің
маңызы.
Қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі.
Қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру белгілері.

Оқыту мақсаттары

8.1.3.1 қан құрамы мен қызметін сипаттау
8.1.3.3 лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттау
8.1.3.4 гуморальдық және жасушалық иммунитетті салыстыру
8.4.3.1 қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен
вирустар қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін
сипаттау және алдын алу шараларын сипаттау
8.1.3.8 жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар
жүйелерінің маңызын сипаттау
8.1.3.9 қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі
арасындағы байланысты орнату
8.1.3.12 қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру
белгілерін сипаттау

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Қан құрамы мен қызметін сипаттайды
• Лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттайды
• Гуморальдық және жасушалық иммунитетті салыстырады
• Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар
қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін және
алдын алу шараларын сипаттайды
• Жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар жүйелерінің
маңызын сипаттайды
• Қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі
арасындағы байланысты сипаттайды
• Қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру белгілерін
сипаттайды

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты
Тапсырма

25 минут

1. Қанның формалы элементтерін белгілеңіз.
A) су және минералды тұздар
B) қан плазмасындағы нәруыздар, майлар және көмірсулар
C) қан жасушалары және қан пластинкалары
D) сарысу, қан жасушалары
18

2. Эритроциттердің қызметі:
A) тромбының түзілуі
B) бактерияны жояды
C) қанның ұюы
D) оттегінің тасымалдануы
(i). Кестені толтырыңыз.
Лейкоциттердің түрлері Түзілетін орны
Эозинофилдер

Сүйектің қызыл кемігінде

Қызметтері
Ауру тудырғыш
бактерияларды сіңіреді.
Аллергиялық реакцияларға
қатысу
Гепарин және гистамин
синтездейді
Бактерияны фагоцитоздайды
Антидені синтездейді

(ii) Сызбаға назар аударыңыз.

Әріптер А,В және С әріптері нені білдіреді, атау беріңіз.
А____________________________________________________________________________
В____________________________________________________________________________
С____________________________________________________________________________
(iii) Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар арқылы туындайтын
ауруларды амебалық қантышқақ, фитофтороз, оба, күл, лейшмания, герпес сәйкестендіріңіз
және сипаттама беріңіз.

19

Қарапайымдар

Саңырауқұлақтар

Бактериялар

Вирустар

3. Қан тамырлары түрлеріне мұқият қараңыз.

(a)(i) Қан тамырларының түрлерін атаңыз.
А____________________________________________________________________________
В____________________________________________________________________________
С____________________________________________________________________________
(a)(iі) Қан тамырларының ортақ құрылымдарын атаңыз.
1.____________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________
(a)(іiі) Қан тамырларының ортақ құрылымдарының қызметін сипаттаңыз.
1.________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2.________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
(b) Кестені толтырыңыз.
Салыстыру параметрлері
Қан айналым жүйесінің типі
Қанайналым жүйесінің құрылысы
Айналыстағы сұйықтық атауы

Буылтық
құрттар

Буынаяқтылар

Омыртқалылар

(c)(і) Жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер ететін факторларды атаңыз.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

20

(c)(іі) Жүрек – қан айналым жүйесі ауруларына сипаттама беріңіз.
Ишемиялық ауру_____________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Атеросклероз________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Инфаркт_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Бағалау критерийі
Қан құрамы мен
қызметін сипаттайды.
Лейкоциттердің түрлі
типтерінің қызметтерін
сипаттайды.
Гуморальдық және
жасушалық иммунитетті
салыстырады.
Қарапайымдылар,
саңырауқұлақтар,
бактериялар мен
вирустар қоздыратынмен
туындайтын аурулардың
ерекшеліктерін және
алдын алу шараларын
сипаттайды.
Қантамыр қабырғасының
құрылысы мен олардың
қызметі арасындағы
байланысты сипаттайды.

Тапсырма
Дескриптор
№
Білім алушы
1
қанның формалы элементтерін көрсетеді;
2
(i)
(iі)
(iii)

3 (i)
(iі)
(іiі)

Жануарлар жүрегінің
құрылысы мен
қантамырлар жүйелерінің
маңызын сипаттайды.

в

Қантамыр жүйесі
ауруларының себептері
мен ауру белгілерін
сипаттайды.

(с) (і)

Жалпы балл саны

(c)(іі)

эритроциттің қызметін айтады;
лейкоциттердің түрлері мен түзілетін
орнын және қызметтерін сипаттайды;

Балл
1
1
2

гуморальдық және жасушалық
иммунитетті салыстырады,түзілетін орнын
жазады;
қарапайымдылар, саңырауқұлақтар,
бактериялар мен вирустар арқылы
туындайтын ауруларды амебалық
қантышқақ, фитофтороз, оба, күл,
лейшмания, герпес сәйкестендіреді және әр
ауру түріне сипаттама береді;

3

қан тамырлар түрлерін атайды;
қан тамырларының ортақ құрылымдарын
атайды;
қан тамырларының ортақ
құрылымдарының қызметін сипаттайды;
буылтық, буынаяқтылар және
омыртқалылардың қан айналым жүйесін,
типтерін және айналыстағы сұйық атауын
салыстырады;
жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер
ететін факторларды анықтайды;

3
2

жүрек – қан айналым жүйесі аурулары:
атеросклероз, ишемиялық ауру және
инфарктті сипаттайды.

3

4

2
3

1

25

21

«Заттардың тасымалдануы» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты атааналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Қан құрамы мен қызметін
сипаттайды.

Төмен
Қан құрамы мен қызметін
сипаттауда қиналады.

Лейкоциттердің түрлі
типтерінің қызметтерін
сипаттайды.

Лейкоциттердің түрлі типтерінің
қызметтерін сипаттауда
қиналады.

Гуморальдық және
жасушалық иммунитетті
салыстырады.
Қарапайымдылар,
саңырауқұлақтар,
бактериялар мен вирустар
қоздыратынмен
туындайтын аурулардың
ерекшеліктерін және алдын
алу шараларын
сипаттайды.

Гуморальдық және жасушалық
иммунитетті салыстырауда
қиналады.
Қарапайымдылар,
саңырауқұлақтар, бактериялар
мен вирустар қоздыратынмен
туындайтын аурулардың
ерекшеліктерін және алдын алу
шараларын сипаттауда қиналады.

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Қанның формалы элементтерін
көрсетуде /эритроциттің қызметін
сипаттауда қателіктер жібереді.
Лейкоциттердің түрлерін / түзілетін
орнын сипаттауда қателіктер жібереді.
Гуморальдық \ жасушалық иммунитетті
салыстыруда \ түзілетін орнын жазуда
қателіктер жібереді.
Қарапайымдылар / саңырауқұлақтар /
бактериялар / вирустар арқылы
туындайтын ауруларды амебалық
қантышқақ / фитофтороз / оба / күл /
лейшмания / герпес ауру түрлеріне
сәйкестендіруде қателіктер жібереді.

22

Жоғары
Қан құрамы мен қызметін
сипаттайды.
Лейкоциттердің түрлі
типтерінің қызметтерін
сипаттайды.
Гуморальдық және жасушалық
иммунитетті салыстырады.
Қарапайымдылар,
саңырауқұлақтар, бактериялар
мен вирустар қоздыратынмен
туындайтын аурулардың
ерекшеліктерін және алдын алу
шараларын сипаттайды.

Қантамыр қабырғасының
құрылысы мен олардың
қызметі арасындағы
байланысты сипаттайды.

Қантамыр қабырғасының
құрылысы мен олардың қызметі
арасындағы байланысты
сипаттауда қиналады.

Қан тамырлар түрлерін атауда \
Қантамыр қабырғасының
ортақ құрылымдарын анықтауда \
құрылысы мен олардың
қызметін сипаттауда қателіктер жібереді. қызметі арасындағы
байланысты сипаттайды.

Жануарлар жүрегінің
құрылысы мен қантамырлар
жүйелерінің маңызын
сипаттайды.

Буылтық, буынаяқтылар және
омыртқалылардың қан айналым
жүйесін, типтерін және
айналыстағы сұйық атауын
салыстыруда қиналады.

Буылтық \ буынаяқтылар \
омыртқалылардың қан айналым жүйесін \
типтерін \айналыстағы сұйық атауын
салыстыруда қателіктер жібереді.

Қантамыр жүйесі
ауруларының себептері мен
ауру белгілерін сипаттайды.

Қантамыр жүйесі ауруларының
себептері мен ауру белгілерін
сипаттауда қиналады.

Жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер Қантамыр жүйесі ауруларының
ететін факторларды анықтауда \ жүрек – себептері мен ауру белгілерін
қан айналым жүйесі аурулары:
сипаттайды.
атеросклероз\ ишемиялық ауру \ инфаркті
сипаттауда қателіктер жібереді.

23

«Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Бөлімше

Өкпе мен ұлпадағы газалмасу.
Тыныс алу және тыныс шығару механизмі
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы.

Оқыту мақсаттары

8.1.4.1 өкпе мен ұлпадағы газ алмасу механизмдерін
сипаттау
8.1