БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА STEM ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ІЗДЕНУШІЛІК ДАҒДЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Жусипова Гульбаршин Куралбековна

«Олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі»КММ

Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы.

zhusipova.74@mail.ru

Әлемдік білім беру жүйесіндегі озық, заманауи технологиялар мен әдістемелерді еліміздегі білім беру жүйесіне енгізу және оны мұғалімнің тиімді пайдалана алуы, қазіргі таңдағы білім сапасын арттырудың бірден-бір жолы. Осындай технологиялардың бірі – STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) білім беру технологиясы.

STEM – оқытудың жаңа біріктірілген әдістемесі және қазіргі әлемдік білім берудегі негізгі тренд. Бұл технологияның негізгі мақсаты – академиялық тұжырымдамаларды шынайы өмір контексінде зерттей отырып, STEM - сауаттылықты дамыту және сол арқылы қоғам, жұмыс, мектеп пен бүкіл әлем арасында экономикалық нық байланыс орнату.

Оқушылардың білу, ізденушілік, істей алу қабілеттерін дамытатын, жобаларға креативті және жаңашыл көзқарас қалыптастыратын, оқу мен карьераның ұштасуын қамтамасыз ететін STEM білім беру технологиясын еліміздің білім жүйесіне белсенді түрде енгізе отырып, барлық жеке пәндерді оқыту әдістемесінде: ғылым, инженерия, технология және математика ғылымдарын интегративті тәсіл ретінде қолдану өте маңызды.

Елімізде жеке пәндердің ішінде, жаратылыстану-математика бағытындағы пәндерге басымдылық беріле отырып, STEM білім беру тәсілдеріне негізделген жаратылыстану-математика пәндерін оқытуды күшейту жоспарланған. Осы мақсатқа сәйкес, негізігі міндеттердің бірі ретінде – жаратылыстану ғылымының бір саласы биологияда STEM технологиясын қолдану мәселесін айтуға болады. Биологиялық білім беруде STEM технологиясын қолдана отырып, оның тиімділігін іс жүзінде дәлеледеу зерттеу жұмысының басты мақсаты болып табылады.

Білім беруде- зертханалық практикум физика, химия, биология т.б. және басқа пәндерді оқытудың негізгісі болып саналады. STEM зертханаларының мақсаты – теориялық түсініктерден алынған білім беруді тереңдету, әртүрлі шамаларды өлшеудің әдістемелерімен танысу, түрлі құралдардың жұмыстарын зерттеу, практикалық мәліметтерді жинақтау және өңдеу технологияларын үйрену, инженерлік графика және дизайн жасау дағдыларын дамыту болды.

Елімізде бұл тәсіл туралы мағлұматтар беріліп, яғни жаңа технологияның белсенді дамуы басталды, білім беру жүйесі мен ғылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламалары аясында бұл тәсіл мектеп білімінің жаңартырылған мазмұнына көшірілді. STEM-элементтерін мектептің оқу бағдарламасына қосу жоспарланып, қазіргі таңда жүзеге асыру көзделіп отыр.

STEM-дің негізгі ерекшеліктері туралы айтар болсақ, технологияны сабақта қолданатын негізгі элементтеріне 3D-принтерлер, визуализация құралдары және өзге де құралдар немесе зертханалық жабдықтар кіреді. Жаңа технология арқасында: Жасөспірімдерде мотивациялық әсер қалыптасып, теорияға деген қызығушылығы арта түседі, оның маңызын түсінеді. Жобалық зерттеушілік жұмыстарды өзіндік жоспарлай алады. Жаңа құрылғылар жасай алады және қабілетіне сенімді дарынды оқушылар қалыптасады. Ең бастысы бәсекеге қабілеттілігі дамиды. Осы мақсатта биология пәні бойынша сабақ жоспарын ұсынам.

Сабақтың барысы:

Тест тапсырмасы:

1. Жасушадағы генетикалық материал қалай аталатынын тап.

а) фермент; б) дезоксирибонуклеин қышқылы;

ә) амин қышқылы; в) нәруыз.

2. ДНҚ молекуласының бір тізбектегі нуклеотидтердің тізбегі: АТТ ЦГА ЦГГ ЦТА ТАГ екінші тізбектегі нуклеотидтерді анықта.

а) ЦГГ АТЦ АТТ АГЦ ГЦА; б)АТТ ЦГА ЦГГ ЦТА ТА;

ә)ТАА ГЦТ ГЦЦ ГАТ АТЦ; в)ТАА ГЦТ ГЦЦ ГАТ АТГ.

3. Суретте ДНҚ молекуласы көрсетілген 1-4 сандарымен азотты негіздер берілген. Олардың арасындағы сутектік байланыстың санын анықта

а) 4; ә) 6; б) 8; в) 10.

4. ДНҚ молекуласындағы азоттық негіз тимин (Т) 20% құрайды. ДНҚ молекуласындағы қалған нуклеотидтердің проценттік құрамын анықта.

а) Г-20%, А-30%, Ц-40% ; б) Г-30%, А-30%, Ц-20%;

ә) Г-30%, А-20%, Ц-30%; в) Г-30%, А-20%, Ц-40%.

5. 1000 нуклеотидтен тұратын ДНҚ –ның ұзындығын есепте. ( ДНҚ-дағы нуклеотидтер арасындағы қашықтық 0,34нм)

а) 140 нм; б) 160 нм;

ә) 150 нм; в) 170 нм.

Тәжірибеге нұсқаулық. Тақырыбы: «Банан жемісінің ДНҚ-сын бөліп алып, қарау»

Мақсаты: Бананнан ұзын жұқа тізбек түрінде ДНҚ алу.

• ДНҚ өте кішкентай молекула, оны көру үшін көп мөлшерде өсімдік немесе жеміс жидектер қолдануы қажет. Өсімдік және жеміс жидектердің ДНҚ-сы жұмсақ әрі нәзік және ДНҚ анық көрінеді. Оның үш негізгі қадамы бар. 1. Жасуша қабықшасы бұзылуы қажет, ядро босап шығуы керек.

2. Ядро қабықшасы бұзылып ол ДНҚ босап шығуы керек. 3. ДНҚ босап шыққаннан кейін ерітінділер тұнбаға түсіп ДНҚ ерітіндіден бөлінуі қажет.

• Ерітінді сол жерде езіледі.

• Су сабын –жасушаның фосфолипидтік құрылымын бұзады. Детергент екі түрлі қызмет атқарады: жасуша қаңқасын бұзады және ірі нәруыздардың ыдырауына себепкер болады, әйтпесе ол ДНҚ бірге бөлініп кетеді.

• Ас тұзы ерітіндіні тұндырады.

• Спирттің көмегімен экстракция(ерітіндіден затты бөліп алу) жүргізіледі

Құрал жабдықтар:

Жұмыс барысы:

ДНҚ ны алу:

- кәрлен табақшада 2 г бананның жұмсақ бөлігін біркелкі масса болғанша езіңіз;

- езілген массаны үлкен сынауыққа салыңыз;

- оған 2 мл буфер ерітіндісін қосыңыз;

- шыны таяқшамен 2 мин. мұқият араластырыңыз;

- біраз уақыт тұндырып қойыңыз ;

- Тұнған ерітіндінің бетінен 1 мл сұйықтықты алып кішкентай сынауыққа құйыңыз;

- осы ерітіндіге 1мл мұздатылған изопропил спиртті (этил спиртіде болады) сынауық қабырғасы бойымен, араластырып алмай құйыңыз.

- Алынған қоспаны араластырмай штативке 5 минутқа тұндырыңыз, 5 мин өткеннен кейін тұнған

өнімнің жоғарғы бөлігінде ДНҚ жіпшелерін немесе өнімдерін байқауға болады. Оны таяқшалармен алып қарауға болады.

Буфер ерітіндісін дайындау :

- 100 мл стаканға 80 мл дистилденген су құйып, 3 г тұз қосыңыз;
- Тұз толығымен ерігенше араластырыңыз; 
- Шприцпен 10 мл сұйық жуғыш затты алып, ерітіндіге қосыңыз; 
- Ерітінді 100 мл болғанға дейін дистилденген су қосыңыз; 
- Ерітіндіні біркелкі масса болғанға дейін араластырыңыз.

Әдебиеттер:

1. Н.Г. Асанова, А.Р.Соловьева, Б.Т.Ибрагимова «Биология» 9 сынып, Алматы: Атамұра, 2019ж.

2. Ғ.И. Исаев, Д.Ж. Юсупова, А.И. Исаев «Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы РҚБ-нің Хабаршысы». Алматы қ. № 6 (406) ХІ-ХІІ 2023ж.

3. https://smk.edu.kz/ сайты.