Биологиядан есептер шығару

1-есеп

Салмағы 60кг адамның 8% қанның үлесіне тиеді.

Қанның тығыздығы р=1,050г/см^3.

Әрбір 100мл қанда 14г гемоглобин бар. Орташа есеппен алғанда 1г гемоглобин 1,34 млн оттегін өзіне қосып байланысады. Қан адам денесін бір рет айналғанда қанша оттегін тасымалдайды?

Берілгені:

m(дене)=60 кг

қанның салмағы- 8%

C (Hb)=14 г әрбір 100 мл қанда

p-қан тығыздығы=1,050г/см³

С(О₂)= 1,34мг әрбір 1 г гемоглобинде

m(O₂)=?

Шешуі: 1 мл=1см³

1. m (қан) 60кг х 0,08=4,8кг=4800 г

2. V(қан)=4800 г : 1.050г/см³=4571см³=4571мл

3. 100 мл------14 г

4571 мл ------х г

4571мл х 14г

Х= = 639,9л

100 мл

4. m(O²)=639,94(г) х 1,34 (мг/г)= 857,5 мг= 0,857 г

Жауабы: Қан адам денесін 1 рет айналғанда 0,857 г О₂ тасымалдайды

2-есеп

Адам бір рет тыныс алғанда 3500 см² ауаны жұта алады. Егер де адам минутына 17-20 рет тыныс алатын болса 1 сағат өкпе арқылы қанша оттегіні жұтып, көмірқышқыл газын шығарады?

Б ерілгені:

V=3500 см ²

T=1 сағат

F=16 мин

C(O₂)=21%

C(CO₂)=0,03%

Авагадро саны=22,4л/моль

Моль масса О₂ =32л/ моль

Моль масса СО₂= 44л/моль

V(CO₂)=? m=(CO₂)=?

V(O₂)=? m=(O₂)=?

Шешуі: V=3500см² х 16 мин^-1 х 60 мин = 3360000 см³ = 3360 л

V (О₂) = 3360 л х 0,21 = 705,6 л

m(О₂) = 705,6 л х 32г/моль : 22,4л/моль= 1009 г

V (CO₂)= 3360 x 0,003= 1,008 л

m (CO₂)=1008 л х 44г/моль : 22,4 л/моль = 1,98 г немесе 2 г

Жауабы: 1 сағатта 705,6 литр немесе 1009 грамм оттегімен демалып, 1008 литр немесе 2 грамм СО₂ сыртқа шығарып отырады.

3-есеп

Адам денесінің салмағының 17% ақуыз құрайды. Ақуыз құрамындағы заттың көлемі 16%. 70 кг салмақтағы адам ағасындағы ақуыз. Құрамындағы азоттың үлесі қанша?

Берілгені:

m(дене)= 70 кг

ақуыздың саны =17%

ақуыздың құрамындағы

азоттың салмағы=16%

m(N)=?

Шешуі: 1) Адам ағзасында қанша мөлшерде ақуыз болады?

m=70 кг х 0,17= 11,9 кг

2) m (N₂)= 11,9кг х 0,16 = 1,90 кг

4- есеп

100 г қан плазмасында ион түрінде 350 мл хлор болады. Қан плазмасы қан салмағының 55% құрайды. 70 кг адам қанының құрамында қанша хлор кездеседі?

Берілгені:

m= 70 кг

қан мөлшері=8%

плазма мөлшері =55%

(қан салмағының)

С(Cl) = 350 мл/100 г плазмада

m(Cl)= ?

Шешуі: 1) m(қан)= 70 кг х 0,08 =5,6 кг

2) m(плазма)=5,6 кг х 0,55=3,08=3080 гр

3) 100 г ----- 350 мг

3080 г ---- m (Cl)

3080г х 350 мг

m(Cl)= =10780 мг= 10,78 г

100 г

Жауабы: Адам қанының плазмасында 10,78 г хлор ионы кездеседі.

5-есеп

Бір тәулікте адам ағзасының бездері 800 мл-ден астам асқазан сөлін бөледі ( асқазан сөлінің тығыздығы р=1,065г/см³). Егер асқазан сөліндегі тұз қышқылының НСl). Мөлшері: 0,4-0,5% болса. Осы тұз қышқылынан пайда қылатын NaCl яғни ас тұзының массасын табыңыздар?

Берілгені:

V/асқазан сөлі =800 мл

P/асқазан сөлінің тығыздығы=-1,065г/см³

W(HCl)=0,4-0,5%

m (NaCl)=?

Шешуі: Алдымен асқазан сөлінің массасын тауып аламыз.

m=800 мл х 1,065 г/см³=852 г

Бір тәулікте бөлінетін асқазан сөліндегі тұз қышқылын табамыз:

m= 852г х 0,005 г=4,26 г

М (NaCl)= 58,5г/ моль

M (HCl)=36,5 г/моль

58,5г х 4,26 г

m= =6,8г/Nacl

36,5

Жауабы: Тәулігіне адам 6,8 г ас тұзын (NaCl) пайдалану керек.

6-есеп

А) Егер тексеруге берілген зәр құрамында 20 г азот болса, адам қанша ақуыз жұмсайды? ( 100г ақуыз тотыққан кезде зәр қышқыл түрінде 16 г азот бөледі).

Б) Егер ағза 150 г оттегін жұмсағанда қанша ақуыздық зат тотықты және ыдырады? (1г ақуыз тотығу үшін 0,95г оттегі жұмсалады).

В) Егер ағза 450 г оттегін жұмсаса қанша көмірсу тотығады және ыдырайды.

А) 20г х 100 : 16г= 125г ақуыз жұмсалады.

Б) 32 г (О₂) ------ 1 х=4,4

150г ------ х мол

1 моль ------ 22,4 л

4,4 ------ х л х=105л

105 л ------ х

0,95 л ------ 1 х=40,5

7-есеп

Бір айлық нормамен қабылдаған 1,2 кг майдан адам ағзасында қанша су пайда болады 1 г май ыдырағанда

38,9 кДж энергия бөлінсе, майдың суға айналуына қанша энергия жұмсалады?

Берілгені:

m(май)= 1,2 кг

Q=38,9 кДж/г

m(H₂O)=?

E=?

Шешуі: m(май)=890г/моль х 1 моль=890 г

m(H₂O)=18г/моль х 55 моль=990 г

890 : 1200=990 : m

1200г х 990 г

m(H₂O)= =1335

890г

1,2 кг майдың ыдырауынан мынандай кДж пайда болады.

Е= 1200г х 38,9кДж/г=46680кДж

Жауабы: 1335г су және 46680кДж энергия бөлінеді.

А. Осы нуклеин қышқылының түрін анықтаңыздар?

Жауабы: Осы кесінділерге ыдырағандықтан бір тізбекті сызықты ДНҚ.

8-есеп

А- бактериофагының нуклейн қышқылдары бөлініп алынды есептейік. Осы нуклеин қышқылын ғылыми тұрғыда талдау жүзеге асырылды.

А	Г	Т	Ц
25,1	25,9	40,3	19,7

Осы генетикалық материалды (нуклеин қышқылдарын) нуклеаза ферменттерімен өңдеді. Соның нәтижесінде:

• экзонуклеаза ферменттері нуклеин қышқылын толығымен нулеотидтерге дейін ыдыратты.

• ал S эндонуклеаза ферменттерінің әсерінен нуклеин қышқылдары үш кесіндіге ыдырады (оларды А, Б, В деп белгілейміз).

Енді біз осы кесінділер құрамындағы нуклеотидтерге саны мынандай деп есептейік: А- 1500, Б-2000, В-700 нуклеотидтерден тұрады (1 нуклеотидтің ұзындығы 0,34 Нм). Осы деректерді қолдана отырып төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Б. Осы нуклеин қышқылындағы гуанин аззатық негізінің проценттік мөлшерін жазыңыз?

111 ----- 100%

25,9 -----\

100 х 25,9

х= =23,3%

111

В. А бактериофагының нуклеин қышқылының ұзындығы қанша?

2000+1500+700=4200 х 0,34Нм=1428Нм

1428Нм : 1 млн= 0,0014=1,4 х 10^-3мм

Г. Осы нуклеин қышқылының S эндоклеаза ферментті үзетін қанша орын бар?

А Б В S эндоклеаза ферментті үзетін қанша орын

Д. Осы А бактериофагының нуклеин қышқылдарында толығымен бактериофаг қабықшасының ақуыздары туралы информация жазылған деп есептейік.

Егерде осы ақуыздар орта шамамен 150 аминқышылындарынан тұрса. Осы А бактериофаг нуклеин қышқылында әртүрлі ақуыздар молекуласы туралы информация жазылған?

150 х 3 = 450 нуклеин

А-Б-В=4200:450=9

Жауабы: 9 ақуыз жазылған.

Е. Осы А бактериофагы өсіп жатқан ортада тек бактериофагқа тән фермент ( молекулалық салмағы 100000 дальтон) 2 грамм/ 1 литрге шаққандағы мөниерде бар деп есептейік. Осы ферменттің молярлық концентрациясын жазыңыз.

2 гр х 1000 мл = 2000 : 100000 дт = 0,02 милимоль/литр

сының ақуыздары орта шамамен 400 амин қышқылынан тұрса осы х бактериясының нуклеин қышқылдарында қанша әртүрлі ақуыздар молекуласы туралы информация жазылған.

400 х 3= 1200 нуклеотид

5000000 : 1200= 4166 ақуыз. 9-есеп

Ғалымдар х бактериясының нуклеин қышқылын бөліп алып ,оның нуклеотидтік құрамын талдады. Алынған деректер төмендегідей.

Азаттық негіздер мөлшері (моль) литрге тең
Тәжірибе №	аденин	гуанин	тимин	цитозин	урацил
1	29,6	25,9	29,3	15,75	0
2	29,3	25,5	25,5	15,70	0,001
3	29,0	25,7	25,1	15,65	0
%	?	?	?	?	?

Нуклеин қышқылдары эндонуклеазалық тән ферменттерімен өңдеу нәтижесінде аталмыш нуклеин қышқылының эндонукмазалық ферменттерінің барлығының әсеріне толық тұрақтылығын көрсетті (яғни кіші кесінділерге ыдырады).

Осы нуклеин қышқылының молекулалық салмағы 3,3 х 10⁹ дальтон, Жұп нуклеотидтердің молекулалық массасы 660 дальтон ,ал жұп нуклеотидтердің ұзындығы 0,34 мм. Осы деректерді қолдана отырып тониндегі сұрақтарға жауап беріңіздер?

А. Осы нуклеин қышқылының түрін анықтаңыз?

Жауабы: Бір тізбекті сақиналы ДНҚ.

Б. Осы нуклеин қышқылының тимин азаттық негізінің пайда бөлу мөлшерін анықтаңыз? (%)

29,3 + 25,5 + 25,1= 79,9 : 3 = 26,6

В. Осы нуклеин қышқылының ұзындығы 3,3х 10⁹ =3300000000 : 660= 5000000 х 0,34 Нм= 1,7 мм

Г. Осы х бактериясының нуклеин қышқылында толығымен ақуыз туралы информация жазылған деп есептейік. Егер де осы х бактерия

Д. Осы х бактерия жасушасының ішінде 10 грамм/ 1 литрге шаққандағы мөлшерде фермент (молекулалық салмағы 100000 дальтон) бар деп есептейік. Осы ферменттің молярлық концентрациясын жазыңыз?

10г х 1000мг=10000 : 100000 дальтон= 10,1 милимоль/ 1литрге шаққанда.

И. Осы х бактериясы энергияның көзі ретінде тек қана глюкозасы бар ортада өсірдік деп есептейік. Бактерияның осы ортада өмір сүру барысында 9 моль глюкозаны пайдаланды.

Төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер.

Осы процесс қалай аталады?

Жауабы: ашу процесі.

Осы процесс нәтижесінде төмендегі заттарды ата?

9C₆H₁₂O₆ 18C₂H₅OH+CO₂

^{ж/н глюкоза спирт көмірқышқыл газы}

10-есеп

Жүгері кенесінің саны- 128

Жүгері дәнінің саны- 200

Аналық кененің күнделікті салған жұмыртқасының саны 1,6 әрбір жүгері дәніндегі жұмыртқа саны 2,56 ересек кенелер пайда болатын жұмыртқалардың проценттік мөлшері 70,0 жұмыртқасы жоқ дәндердің проценттік мөлшері -5,0%.

Аналықтарының, аталықтарына арақатынасы 1: 1

Осы келтірілген дәректерді пайдалана отырып, ұяшықтағы жұмыртқа саны бойынша жүгері кенесінің популяциясының теңсіздігін анықтаңдар.

А. Әрбір дәндегі кененің саны қанша?

200:128=1,56

Б. Аналық кененің күнделікті солатын жұмыртқасының жалпы саны қанша?

128 : 2= 64 х 1,6=102,4

В. Жүгері дәніндегі жұмыртқаның жалпы саны қанша?

200 х 2,56=512

Г. Жұмыртқасы бар дәндердің саны қанша?

200 : 100=2 х 5%=10

200- 10=190

Дәнінің жұмыртқасы бар.

Ересек даралар (особьтар) беретін жұмыртқаның жалпы саны қанша?

512 : 100=5,12 х 70%=358,4

11-есеп

Шегірткенің А популяциясында аталық даралар өз өмірінде бір ғана сперматофор түзеді және оны бір аналық дараға бере алады деп есептецік. Ал аналық дара керісінше бір емес бірнеше жұмыртқа сала алады және әртүрлі аталық даралармен бірінен несін бірімен шағыласа алады. Ғалымдар осы популяциялар дараларына тәжірибе қайда.

Тәжірибе нятижесі кестеде көрсетілген.

	Аналық даралардың салмағының орташа салмағы	Бір аналық дараға, келетін жұмыртқалардың орташа саны
Аталық дара қабылдамаған аналық дара	3,23 г	30
Аталық дара қабылдаған аналық дара	3,71 г	48

Кестедегі деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңіздер.

Еш жұмыртқасы жоқ аналық дараның орта салмағы (грамм)?

2. Егерде 4 аталық дара (1,2,3,4) бір аналық дарамен шағылысса әрқайсысы қанша жұмыртқа ұрықтандыра алады.

Әрбір аталық дарамен шатылысқан соң аналық дараға сәйкес 4 топ жұмыртқалар жасады және аналық дараның салмағы мынандай болды деп есептейік: 3,87 г, 3,52, 3,74, 3,74

А) Біріші аталық дара бірінші аналық дарамен шағылысқанда___?___ жұмыртқа.

Б) Екінші аталық дара бірінші аналық дарамен

шағылысқанда ___?___ жұмыртқа.

В) Үшінші аталық дара бірінші аналық дарамен шағылысқанда ___?___ жұмыртқа.

С) Төртінші аталық дара бірінші аналық дарамен шағылысқанда ___?___ жұмыртқа.

Жауабы:

1. 48-30=18

3,71-323=0,48:18=0,026

0,026 х 30= 0,79

3,23г – 0,79г= 2,44 ені жұмыртқасы жоқ аналық.

2. А)3,87-2,44=1,43:0,026=55

Б) 3,74-2,44=1,3:0,026=50

В) 3,52-0,44=1,08:0,026=41

С) 3,74-2,44=1,3:0,026=50

12-есеп

Drosophila melanogaster неміс шыбынының жабайы типінің көзі қоңыр-қызыл болып келеді. Бұндай көзде екі түрлі пигмент болады: ашық-қызыл және қоңыр. Студент Drosophila stok Centre орталығынан бірнеше мутантты штаммалар алды. Атап айтқанда cinnabar scarlet, және vermilion. Олардың барлығының көздері ашық қызыл түсті. Ас үйді шелектен тағы бір ашық-қызыл көзді мутантты шыбынды тауып алды. Содан соң, ол бұл мутантты шыбыннан нағыз гомозиготалы штамм алып, оны KZ деп атады. Оның жолдасы тағыда бір ашық-қызыл көзді мутантты “WIK” штамын берді осы мутантты гомозиготаларды бір-бірімен шағылыстыру нәтижелері кестеде көрсетілген. Әрбір F, ұрпақ жұздыш шыбыннан тұрады. Ал F₂ ұрпақтағы даралар саны кестеде көрсетілген. Жабайы тип «+» таңбасымен, ал ашық қызыл мутанттар «m» таңбасымен берілген.

Ата-аналық штамдар(Р) аналық х аталық	F1 фенотипі		F2 фенотипі
	Ана- лықтар	Ата-лықтар	Ана-лықтар	Ата-лықтар
Cinnalar x +	+	+	762+242 m	757+239 m
carlet x +	+	+	312+101 m	301+99 m
carlet x Cinnabar	+	+	908+699 m	901+692 m
Vermillion x +	+	m	111+104 m	111+102 m
KZ x+	+	+	612+199 m	601+182 m
KZ x Cinnabar	m	m	216 m	203 m
WIK x +	+	m	160+151 m	155+149 m
WIK x Vermilion	+	m	203+197 m	4+396 m

• Қандай ашық-қызыл көзді мутантты штамм жабайы типке қатысты аутосомды, моногибридті рецессивті тұқым қуалайды.

• Қандай гендер (мутациялар) шағылысу барысында тіркесін тұқым қуалайды?

А. Cinnabar және Scarlet

В. Cinnabar және Vermilion

С. Vermilion және KZ

Д. KZ және WIK

Е. Vermilion және WIK

Жауабы: F₂ берілген аталықтар мен аналықтардың ара қатынасын табамыз.

Аталық+аналық	Аналықтар	Аталықтар
Cinnabar x +	762+242m=1004 X=75%+25% m	757+239m=996 X=76%+24%m	3:1
Scarlet x +	312+101m=413 X=75%+25% m	301+99m=400 X=75%+25%m	3:1
Scarlet x Cinnabar	908+699m=1607 X=56%+44% m	901+692m=1593 X=56%+44%m	1:1
Vermilion x +	114+104m=218 X=52%+48% m	111+102m=213 X=52%+48%m	1:1
KZ x +	612+199m=811 X=75%+25% m	601+181m=782 X=76%+24%m	3:1
KZ x + Cinnabar	216 m	203m X=100%m
WIK x +	160+151m=311 X=51%+49% m	155+149m=304 X=50%+50%m	1:1
WIK x Vermilion	203+197m=400 X=50%+50% m	4+396m=400 X=1%+99%m

1. Қандай ашық -қызыл көзді мутантты штамм жабайы тұқым қуалайды?

--------А. Cinnabar

--------В. Scarlet

--------С. Vermilion

--------Д. KZ

--------Е. WIK

2. Қандай гендер (мутациялар) шағылысу барысында тіркесін тұқым қуалайды?

-------- Cinnabar және Scarlet

-------- Cinnabar және Vermilion

-------- Vermilion және KZ

-------- KZ және WIK

-------- Vermilion және WIK

13-есеп

Қыщқылдық фосфотаза ферменті электрофорезден соң белсенділігі бойынша айқындалды (суретті қара) Гельде диплойды организмдер популяциясынынң 12 дарасынан алынған зәрзаттар зерттелді (1-12 санымен белгіленген) фермент бір лакуспен анықталады. Популяцияның генофондында бұл локустың екі аллемі бар (АК жене ак әріптерімен белгілейміз).

Осы популяцияның генофондында осы локус бойынша қанша генотип болуы мүмкін?

Жауабы: 4 геносип АК,Ак,аК,ак.

Суреттегі деректер негізінде бұл ферменттің қанша полипептид тізбегінен тұратынын анықтаңдар?

Жауабы: 3 полипептид тізбегінен тұрады.

Суреттегі деректер негізінде 1,2,5,10 және 123 сандарымен белгіленген даралардың генотипін жазыңыз. Рецессивті аллельмен анықталатын фермент формасының электро теріс заряд дәрежесі жоғары деп есептейік.

(жоғарыда аталған символды пайдалан)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Жауабы: 1. АК 2. Ак 5. Ак 10. АК 12.Ак

Жоғарыда айтылған популяциядан кездейсоқ таңдап алынған 200 дараларды пайдаланып 1,5 және 2 сандарымен белгіленген генотиптер жиілігі анықталады (кестені қара). Осы деректер негізінде осы неготипті даралардың санын табыңыз?

(кестеге сәйкес торын толтырыңыз)

Генотип	Генотип жиілігі	Даралар саны
1	0,570	?
5	0,370	?
2	0,060	?

1. Жауабы: (1) 0,570 х 200= 114 дара

(5) 0,370 х 200=74 дара

(2) 0,060 х 200= 12 дара

2. Аллельдер жілігін анықтау

V

q= = 0,06=0,245

200

p=1-0,245=0.,755

P(доминантты) 0,755 q(рецессивті) 0,245

Х² (хи-квадрат) формуласы арқылы есептер шығару.

Практикалық және теориялық күтілген тарлу нәтижесінің ауытқуының хи-квадрат деп аталады.

Х² критериі О-дік гепотизаны тексеру үшін қолданылады, теориялық есептеулер мен практикада айырмашылық блмаған жағдайда Х²=О

(О-Е)²

Х =

E

Мұнда О-зерттеу нәтижесімен шыққан шын шама, ал Е-теориялық күткен шама.

=қосындысының белгісі.

14-есеп

Қара тұқымнан өсіп шыққан фосольді ақ түстімен бұдандастырғанда 176 қара 198 ақ тұқымдар алынды. Бастапқы форма генотипін және Х² анықтаңыздар. Бұл бұдандастырудың типі қалай аталады?

Берілгені	Қара түсті	Ақ түсті	Барлығы
Экспериментті Р	176	198	374
Теориялық күтілім Е	187	187	374
Ауытқу	11-	11	0
Ауытқу квадраты Е2	121	121	-
Ауытқу квадратының теориялық қатынасы	0,647	0,647	1,3

(176-187)²

х ²⁼ =0,647

187

(198-187)²

х ²⁼ =0,647+0б647=1,3

187

Жауабы: Қара тұқымнан алынған өсімдіктер А гені бойынша гетерозиготалы болу керек. Олай болмағанда ақ түсті тұқымды өсімдіктің будандастырғанда барлық ұрпақта тұқым қара түсті болар еді. Будандастырудың мұндай түрін анализдік будандастыру деп атайды.

Аа х аа Аа : аа

Фенотип қатынасы 1: 1 х² =1,30

15-есеп

Екі өсімдікті будандастырғанда F₁ де фенотип бойынша таралу жүреді А=179, Б=134, В=23. Бұл таралу қай будандастыруға сәйкес келеді х² –ты анықтаңыздар.

Берілгені	А	Б	В	Барлығы
Эксперимент	179	134	23	336
Теориялық	189	126	21	336
Ауытқу	10-	8	2
Ауытқу квадраты	100	64	4

336 х 1: 16=21 336 х 3 : 16=63 теориялық

336 х 3 : 16=63 336 х 9 : 16=189 күтім

(179-189)² (134-126)² (23-21)²

х²⁼ = = =0,531+0,507+0,2=1,2

189 121 21

х²=1,23

16-есеп

Дөңгелек жасыл жемісті қарбызды ұзын жолақты қарбыз өсімдігімен шағылыстырғанда Ғ₁ де барлық өсімдіктер дөңгелек жасыл жемісті болады.

Ғ₁ гибоидтерді өзара тозаңдандырғанда екінші буында: 910 дөңгелек жасыл, 290 дөңгелек жолақты, 298 ұзын жасыл, 102 ұзын жолақты жемісте қарбыздар алынды. х² формуласын пайдалана отырып эксперимент пен практиканың арасындағы айырмашылықтың бар немесе жоқ екендігін анықтаңдар?

Берілгені	Дом жасыл	Дом-қ жолақ	Ұзын жасыл	Ұзын жолақ	Барлығы
Эксперимент	910	290	290	298	1600
Теориялық күтілім	900	300	300	300	1600
Ауытқу	10	-10	2-	2-	-
Ауытқу квадраты	100	100	4	4

(910-900)² (290-300)² (298-300)² (102-300)

х ²⁼ = = = =0,111

900 300 300 300

х²=0,497

17-есеп

Тұқым қуалайтын Тея-Сакс ауруын рецессивті ген анықтайды. Аурудың негізгі белгілерінің көздері көрмейді және ақыл-есі кем. Нәрестелердің арасында бұл аурудың жиілігі 100000 адамның 10-ы. Харди-Вайнберг формуласын пайдаланып генофондтағы гетерозиготалардың жиілігін табыңыз?

10

a =q= = 0,0001=0,01 (a гені)

100000

Р=1-0,1=0,99(А-гені) Р²=(АА)=0,99²=0,9801

немесе 98,01% (АА)

q²= 0,01=0,0001 0,01% (aa)

2Pq(2Aa)=2 x 0,99 x 0,0198 немесе 1,98% (Aa)

	PA 0,99	qa 0,01
PA 0,99	0,9801 (AA)	0,0099 (Aa)
qa 0,01	0,0099 (Aa)	0,0001 (aa)

18-есеп

Қайсы бір аралдан 10000 түлкі атып алынған. Олардың 9991 сары, ал 9-ақ түсті болған. Жүнінің сары түсті болуы доминантты белгі. Олай болса, барлық 10000 дарының ішіндегі гомозиготалы сары, гетерозиготалы сары және ақ түсті түлкілердің проценттік мөлшерін анықтаңдар?

a = q²= 9 = 0,0009=0,03 немесе 3%

10000

Р=0-0,03=0,9409 немесе 94,09%

Аа=2Pq=2[0,97]0,03=0,082 5,82%

q²=0,03²=0,0009

AA (гомозиготалы доминантты сары түлкі)=94,09%

Aa (гомозиготалы доминантты сары түлкі)=5,82%

Aa (гомозиготалы рецессивті ақ түлкі)=0,09%

19-есеп

Қара бидайда кездесетін альбинизм аутосомдық рецессивті белгі ретінде тұқым қуаланды. Есеп жүргізілген етестіктегі 84000 өсімдіктің 210 альбинос болып шыққан. Осы популяциядағы альбинизм генінің жиілігі және осы өсімдіктердің доминантты гомозиготталы (RR) гетерозиготалы (Rr) және рецессивті (rr) альбинос өсімдіктердің проценттік мөлшерін анықтаңдар?

R-доминатты қалыпты. r-рецессивті альбинос

210

R R=q²= =0,0025

84000

R=q²= 0,0025=0,05 немесе 5%

RP=1-0,05=0,95 немесе 95%

RRp²=0,95²=0,9025 немесе 90,25%

Rr=2pq=2 x 0,95 x 0,05=0,095 немесе 9,5%

rr=q²=0,05=0,0025

p²RR 0,6025=2pq 0,095(Rr)+q²(rr )0,0025=1

20-есеп

Осы шегірткелердің фенотиптінің үш жасыл, сұр және сары формалары кедеседі деп ойлайық. Генетикалық зерттеулер оларды өзара шағылыстыру төмендегідей нәтижелер көрсетті.

а) жасыл х жасыл= әрқашан жасыл ұрпақ береді.

б) сары х сары= әрқашан сары ұрпақ береді.

в) сұр х сұр= 50% сұр, 25% жасыл, 25% сары ұрпақтар қатынасын көрсетті.

Үш жыл бойы оқшауланған шегірткелер ауланып, фенотиптерінің қатынастары зерттелді. Зерттеу нәтижесінде 1-ші жылы- 600, 3-ші жылы 700 болатынын көрсетті. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңіздер?

а) Харди-Вайнберг заңының шарттты толық орындалды деп есептеп, жылдар бойынша орташалар негізінде келесі көрсеткіштерді анықтаңдар;

А1-Аллельді гендердің жиілігін анықтаңдар (үтірден кейін үш санға дейін дәлдікте болу керек).

3. Жылдық зерттелген сары шегірткелердің орта шамасы

1800

5 00+600+700= =600

3

q²= 0,1=0,316

P=1-0,316=0,684

A2- Генотиптердің жиілігін анықтаңдар.

p²(AA)=0,684²=0,468

q²(aa)=0,1²=0,1

2pq(2Aa)=2 x 0,684 x 0,316= 0,432

p²0,468+ 2pq 0,432+ q²0,1=1

А3- келесі фенотипті шегірткелердің санын анықтаңдар?

6000 х 0,468=2808 жасыл шегіртке (AA)

6000 х 0,432=2592 сұр шегіртке (Aa)

6000 х 0,1=600 сары шегіртке (aa)

21-есеп

Галактоза ферменті 4 бірдей полипептид тізбегінен тұрады. Әрбір полипептид тізбегі 1327 аминқышқыл қалдығынан тұрады. Галактоза ферментінің ұзындығы мен молекулалық салмағын анықтаңыздар. Аминқышқыл молекуласының молекулалық массасы 100, ал нуклеотидтің молекулалық массасы 345 деп есептейік. Бір нуклеотидтің ұзындығы 3,4 А^о (ангстрем).

1327 х 4=5308 х 100=530800 дальтон

5308 х 3=15924 нуклеотид х 345=5493780 дальтон

15924 х 3,4А= 54141,6 ангстрем

Жауабы: Галактоза ферменті генінің молекулалық салмағы 530800 дальтон

Галактоза ферменті генінің ұзындығы 54141,6 ангстрем.

22-есеп

192 аминқышқыл қалдығынан тұратын фермент егеуқұйрық бауырында бар деп есептейік. Бұл фермент 1140 жұп нуклеотидтен тұратын генмен анықталады.

192х3=576 нуклеотид бар

1140х2=2280 нуклеотид :3=760 аминқышқыл

А) Бұл геннің экзондары қанша нуклеотидтен тұрады. 576 экзоннан тұрады.

Б) Бұл геннің интрондары қанша нуклеотидтен тұрады.

760-576=184 интрон

В) Осы геннің жалпы ұзындығын табыңыз.

2280х0,34нм=775,2 нанометр

23-есеп

А) 574 аминқылынан тұратын бір гемоглобин белогы (ақуызы) рибосомада 90 секундта синтезделеді. 1 секунд уақытта гемоглобин белогынан қанша аминқышқылы тіркелед.

574:90=6,37

Б) Адам ағзасында әрбір секунд сайын орта шамамен 2млн. Эритроцид қайта пайда болып жатады және әрбір эритроцитте 280млн. Гемоглобин макромолекуласы болады деп есептейік. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға беріңіздер:

1) Әрбір секундта барлығы қанша гемоглобин макромолекуласы синтезделіп жатады.

Жауабы: 2 миллион х 280 миллион=560 миллион гемоглобин молекуласы синтезделеді.

2. Эритроциттер адамның қай мүшесінде пайда болады.

Жауабы: сүйектің қызыл кемігінде

24-есеп

Қалыпты жағдайда 250 гр. глюкозаның толық ыдырауы үшін қанша литр оттегі кетеді және литр көмірқышқыл газы бөлінеді.

_{250г х хл.}

С ₆Н₁₂О₆+6О₂ 6СО₂+6Н₂О

^{180 134, 134,4}

250х134,4

х= =186,6л(О₂)

180

25-есеп

Балдырлар мен инфузория клеткаларынан тұратын аквариумды жарықта өсірді. Бір ортада балдырлар 0,12 моль, ал инфузория клеткалары 0,10 моль глюкозаны энергия ретінде пайдаланады. Осы уақыт аралығында(яғни бір аптада) организмдер 0,2г/моль глюкозаны синтездейді. Аквариумдағы организмдер өздеріне қажетті шамада артық қанша оттегін синтездейді.

6 СО₂+6Н₂О С₆Н₁₂О_{6 +} 6О₂

^{1моль 6моль}

0,12-0,10=0,22 0,03 х 6

0,25-0,22=0,03 моль х= =0,18 моль

1

26-есеп

Адам қанында гемоглобин 1 литрге шаққанда 160 грамм мөлшерде болады. Қанның 1 мл көлемінде 5,0 х 10 эритроцит болады. Эритроциттер цилиндр пішінді болады және оның ұзындығы 1,8 мкм, ал диаметрі 8,0 мкм деп есептейік. Цилиндр көлемі мына формуламен анықталады.

Гемоглобиннің молекулалық массасы-64500 дальтон. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Гемоглобиннің бір эритроциттегі мөлшерін анықтаңыз.

1литр=1000мл=160гр гемоглобин

160:1000мл=0,16х1мл=0,16гр

0,16:5х10⁹=0,032х10⁹

2. Бірэритроцитте гемоглобиннің қанша молекуласы бар.

0,032х10:64500дальтон=0,049х10

3. Бір эритроциттің көлемін табыңыз.

=3,14х16х1,8=90,432мкм

27-есеп

Тәулігіне бір қанқызы 100 өсімдік биттерін жояды. Оның аналығы жазғы уақытта 1000 жұмыртқа тастайды, ал әр личинка қуыршанықтануға дейін (40 тәулік) 1000 өсімдік битеріне дейін немесе 3000 личинкаларын жояды. Осы бір жұп қоңыздар мен олардың ұрпағы жазғы уақытта 90 күн ішінде қанша өсімдік биттерін жоятынын есептеңіз.

1жұп қан қызы( )100х=9000х2=18000

1000 жұм х4000(1000жұм.+3000лич.)х40 күн=160 000 000

1000 х100х50күн=5 000 000

18000+160 000 000+ 5 000 000=1650 18 000өсімдік биттерін жояды.

28-есеп

33л мұз суын қайнату үшін, адам ағзасы бір тәулікте қанша жылу бөлу тиіс.(есеп шығару физикадан алынған білімді қолданыңыздар).

Берілгені: Шешуі:

V=33л Q=cm(t₂-t₁)

t₁=0⁰С m=pV

t₂=100⁰С p=1000кг/м³

C=4200кДж(кг/⁰С) m=1000кг/м³х0,033м³=33кг

Q=4200Дж/кг/⁰Сх33кгх100⁰С=1,4х10Дж

т/к Q=?

0,033м³

29-есеп

Персия шығанағындағы коралл рифтерінің қалыңдығы 2,5км-ге жетеді. Бұл рифтің қанша уақытта түзілуі мүмкін, егер де осы рифке созылып, батып кеткен кеме 20жылда 60см қабатпен қапталған.

2,5км=2500метр 20х2500

20жылда-60см х= =833,3жыл

х-2500м 60

30-есеп

Бір инфузория-туфельканың бір сағат ішінде әр вокуольде 30-ға жуық бактериясы бар. 60 асқорыту вокуольдерін түзетіні белгілі. Онда инфузория-туфелька бір тәулікте қанша бактерияны жоюы мүмкін.

30х60=1800

1800х24сағ.=43200 бактерия жояды.

31-есеп.

Ішінде топырағы бар кішкентай, аузы ашылған қораптың массасы 2кг болған. Бір жетіден кейін бұл қораптың массасы 1кг 850гр-ға төмендеді. Топырақ массасының өзгеруіне ең дұрыс түсініктеме беріңіз.

А) бір жетіден барлық микроорганизмдер өлді

Б) бір жеті су буланды

В) бір жеті ішінде топырақтан ауа ұшып кетті

Г) бір жеті ішінде барлық күрделі органикалық заттар ыдырады.

32-есеп.

Теңіз шығанағындағы 30-ға жерге қос жақтаулы моллюскалар-мидияларды өсіру жоспарланып отыр. Егер мидиялар 1м² жерге 20кг-ға дейін жиналатын болса, қандай өнім алуға болады? Шығанақта мидияларды өсірудің экономикалық және экологиялық маңыздылығын дәлелдеңіз.

1га=1000м²

1000м²х30=30 000м²

30 000м² х 20=600 000кг

33-есеп.

Спортсмен 815 секунд ішінде 5000 м жүгіріп өтті. Егер спортсменнің жүрегі минутына 150 рет жиырылса, әр жиырылған сайын қанның 150см² мөлшері шығарылады. Сонда спортсменнің жүрегі қанның қанша литрін өткізеді?

815сек=13,5мин

13,5мин х 150=2025 рет жиырылады

2025 х 150см³= 303750см³=303,75 литр қан өткізеді.

34-есеп

Егер бүйрек тәулігіне 1700 литр қан өткізеді деп есептейік. Жасөспірім организмінде қан дене массасының 10%-ын құрайды. 50кг массасы бар жасөспірім бүйректерінен қанның қанша рет өтетінін есептеңіз.

50кг-100% 10х50

х-10% х= =5кг

1700:5=340 рет өтеді . 100

35-есеп

Қан альбумин белогының молекулалық салмағы 68400 дальтон деп есептейік. Осы молекуладағы аминқышқылдарының санын анықтаңыз. 1 аминқылының салмағы -120дальтон.

68400:120=570 аминқышқылы

36-есеп

Молекулалық массасы 69000 тең ДНҚ молекуласы берілген, оның 8625 аденин нуклеотидтерінің үлесіне тиеді.

(1 нуклеотидтің салыстырмалы молекулалық массасы- 345тең)

А) әрбір нуклеотидтің молекулалық массасының пайыздық мөлшерін анықтаңыз?

Ә) жеке-жеке қанша нуклеотид бар?

Б) берілген молекуланың ұзындығы қандай?

А) 69000-100% х=12,5(А) 37,5%(Ц)

8625-х х=12,5(Т) 37,5% (Г)

Ә) 69000:345=200 нуклеотид бар.

200-100% х=25 Аденин (А)

х-12,5% х=25 Тимин (Т)

200-100% х=75 Цитозин (Ц)

х-37,5% х=75 Гуанин (Г)

200 нуклеотидтің 25(А), 25(Т), 75(Ц), 75(Г) үлесіне тиеді.

Б) 200:0,34нм=68нм тең.

37-есеп

Ақуыздың молекулалық массасы х=50 000

Тиісті генінің ұзындығын есептеңіз. (аминқышқылдың молекулалық массасы-100-ге тең 1 нуклеотидтің массасы-350-ге тең)

50 000:100=500 аминқышқылы бар

500:3=166,6 нуклеотид бар

166,6х0,34нм=56,6нм-ге т