БІРІНШІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МЕКТЕПКЕ БЕЙІМДЕЛУІНДЕГІ ЭМОЦИОНАЛДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ (EQ) РӨЛІ

БІРІНШІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МЕКТЕПКЕ БЕЙІМДЕЛУІНДЕГІ ЭМОЦИОНАЛДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ (EQ) РӨЛІ

Копабаева Д.А.

Бастауыш сынып мұғалімі

Аңдатпа

Мақалада бірінші сынып оқушыларының мектепке бейімделуіндегі эмоционалды интеллекттің (EQ) маңыздылығы және мәдени мінез – құлықты қалыптастырудағы рөлі қарастырылған. EQ білім алушылардың оқуында, басқалармен қарым – қатынасында және жалпы дамуында маңызды орын алады.

Бірінші сыныпқа қадам басу баланың өміріндегі маңызды кезең болып табылады. Ол оның күнделікті іс – әрекетінде, әлеуметтік ортада және эмоционалды күйінде елеулі өзгерістермен бірге жүреді. Сәтті бейімделудің негізгі факторларының бірі эмоционалдық интеллект (EQ) – өз эмоцияларыңызды тану, түсіну және басқару, сондай-ақ басқалармен тиімді әрекеттесу қабілеті. Өз ерекшеліктері бойынша эмоционалды интеллект адамның өмір бойы дамып отыратын маңызды сипаттамасы ретінде айшықталып, тұлғаның үздіксіз дамуының заманауи тұрғысына сәйкес оны метақұзіреттілік ретінде қарастыруға мүмкіндік береді [1].

Эмоционалды интеллекттің қалыптасуы мектепке дейінгі кезеңнен бастау алып, мәдени мінез – құлқының негізі болып табылады. Ол мектепке бейімделуде маңызды рөл атқарады, себебі балаға күйзеліске төтеп беруге, эмоцияны реттеуге, сыныптастарымен және мұғалімдермен қарым – қатынас орнатуға, оқу процесін тиімді қабылдауға көмектеседі. EQ дамыған балалар жаңа жағдайларға оңай бейімделеді, алаңдаушылықты аз бастан кешіреді.

Мектепке бейімделуге әсер ететін EQ негізі ретінде мына компоненттерді айтуға болады [2]. Олар:

1. Эмоционалды хабардарлық – бұл эмоцияларды тану және атау мүмкіндігі.

2. Эмоционалды басқару – бұл жағымсыз сезімдерді бақылау және оларды жанжалсыз білдіру жолдарын табу.

3. Мотивация – оқуға деген ішкі қызығушылық, қиындықтарды жеңе білу.

4. Эмпатия – бұл басқа адамдардың сезімдері мен эмоцияларын түсіну қабілеті.

5. Әлеуметтік дағдылар – басқалармен жағымды қарым-қатынас орнату және қолдау.

Бірінші сынып оқушыларының ата-аналарына бейімделу бойынша ұсыныстар балада дұрыс мотивацияны қалыптастырудан басталады. Таңертең мектепке барғысы келетіні оның өз еркінде. Нәтижелерге қарамастан, жаңадан келген оқушының жаңа нәрсені үйренуге деген кез келген әрекеті, анасы мен әкесінің назары мен қолдауына ие болуы керек. Егер бала отбасынан психологиялық қолдауды сезінсе, ол жаңа және белгісізден қорықпайды және бұл сәтті бейімделу үшін өте маңызды.

Эмоционалды интеллектті дамытуда ата – аналар мен мұғалімдер маңызды рөл атқарады. Олар эмоционалды тұрақтылықтың үлгісін көрсете білуі керек. Балаға оның сезімін тануға және түсінуге көмек бере отырып, эмоцияларды білдірудің және басқалармен қарым – қатынас жасаудың сындарлы әдістерін үйретуі керек. Тәжірибелерді бірлесіп талқылау, эмоцияларды ашық көрсетуді ынталандыру және қиын жағдайларда баланы қолдау оның сәтті бейімделуіне ықпал етеді.

Кіші жастағы оқушыларда EQ дамытуда мына әдіс – тәсілдерді атап айтуға болады:

• Ойын әдістері – рөлдік ойындар, эмоционалды тренажерлар, эмоцияларды тануға және білдіруге көмектесетін көріністер.

• Ертегі терапиясы - бұл кейіпкерлердің әртүрлі эмоцияларды бастан кешіретін ертегілерді оқып, талқылау.

• Арт – терапия – сурет салу, модельдеу және өзін-өзі көрсетудің басқа да шығармашылық формалары.

• Қарым – қатынас дағдыларын дамыту – топтық жұмыс, жағдаяттарды талқылау, жанжалдарды шешуге үйрету.

• Өзін – өзі реттеу жаттығулары – тыныс алу жаттығулары, релаксация, зейін техникасы [3].

Балалардағы эмоционалды интеллектіні дамыту үшін, олардың мимикасы, ым – ишарасын, шығармашылығын, пантомимикасын, дауысын және тіпті күлкісінің интонациясына әсер ету маңызды. Эмоционалды интеллект бірінші сынып оқушыларының сәтті бейімделуінің маңызды факторы болып табылады. EQ дамыту балаларға жаңа қиындықтарды жеңуге, достық қарым-қатынас орнатуға және оқу процесін сәтті меңгеруге көмектеседі. Ата-аналардың, мұғалімдердің қолдауы және EQ дамытудың тиімді әдістерін қолдану баланың мектеп ортасына үйлесімді интеграциялану мүмкіндігін айтарлықтай арттырады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Mayer J.D., Caruso D.R., Salovey P. The ability model of emotional intelligence: Principles and updates // Emotion Review. 2016. No. 8(4). Р. 290-бет.

2. Е.П. Ильин. Эмоции и чувства // Серия «Мастера психологии». - СПб: Питер, 2011. - 752 с.

3. Brackett M.A., Rivers S.E., Salovey P. Emotional intelligence: Implications for personal, social, academic, and workplace success // Social and Personality Psychology Compass. 2011. No. 5(1). 88-бет.