БІРНЕШЕ ИНТЕЛЛЕКТ ТЕОРИЯСЫН ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСІ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ

УДК/ББК
372.881.111.1

БІРНЕШЕ ИНТЕЛЛЕКТ ТЕОРИЯСЫН ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ
ТИІМДІ ӘДІСІ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ
Ердіханова Мерей Әшірханқызы
Ахметова Гульнара Сагынбаевна
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті,Көкшетау қ
yerdykhanova03@bk.ru, gulnarakzkk@gmail.com

Ердиханова Мерей Аширханкызы
Ахметова Гульнара Сагынбаевна
Кокшетауский университет им.Ш.Уалиханова,г.Кокшетау
yerdykhanova03@bk.ru, gulnarakzkk@gmail.com

Yerdikhanova Merey Ashirkhankyzy
Akhmetova Gulnara Saginbaevna
Sh.Ualikhanov Kokshetau University,Kokshetau
yerdykhanova03@bk.ru, gulnarakzkk@gmail.com

Түйіндеме:Мақалада шет тілдерін оқыту контекстінде бірнеше интеллект
теориясының қолданылуы қарастырылады.Говард Гарднер әзірлеген теория білім беру
үдерісін дербестендірудің жаңа перспективаларын ашатын әртүрлі интеллект
түрлерінің болуын болжайды.Шет тілдерін оқытуда бұл тәсілді қолдану әрбір
оқушының жеке ерекшеліктерін ескеруге және тиімдірек білім беру бағдарламаларын
жасауға мүмкіндік береді.Оқушылардың жеке қажеттіліктері мен талғамдарына
сәйкес оқу процесін даралау олардың табысты оқуына ықпал етеді және тілді үйренуге
деген ынтасын арттырады.
Түйін сөздер: бірнеше интеллект теориясы,Говард Гарднер,даралау,интеллект,шет
тілін оқыту,орта мектеп,ынталандыру.
Аннотация:В статье рассматривается примениение теории множественного
интеллекта в контексте обучения иностарнным языкам.Теория,разработанная Говардом

Гарднером,подсказывает существование разных типов интеллекта,что открывает
новые перспективы персонализации образовательного процесса.Использование такого
подхода при обучении иностранным языкам позволяет учитывать индивидуальные
особенности каждого ученика и создавать более эффективные образовательные
программы. Индивидуализация процесса обучения в соотвествии с индивидуальными
потребностями и вкусами студентов способствует их успешному обучению и повышает
мотивацию к изучению языка.
Ключевые
слова:
теория
множественного
интеллекта,Говард
Гарднер,индивидуализация,интеллект,преподавание
иностранного
языка,средняя
школа,мотивация.
Abstract:The article discusses the application of the theory of multiple intelligences in the
context of teaching foreign languages.The theory developed by Howard Gardner suggests the
existence of different types of intelligence,which opens up new prospects for personalizing the
educational process.Using this approach when teaching foreign languages allows you take into
account the individual characteristics of each student and create more effective educational
programs. Individualization of the learning process in accordance with the individual needs and
tastes of students contributes to their successful learning and increases motivation to learn the
language.
Key
words:
theory
of
multiple
intelligence,Howard
Gardner,individualization,intelligence,teaching foreign language,high school,motivation.

Шет тілі – оқушының өмірінде үлкен рөл ойнайды.Ол ішкі дүниені
байытып,көркемдік қажеттіліктерін кеңейтеді және де халықаралық
мәдениетке,достыққа тәрбиелейді.1983 жылы Говард Гарднер ұсынған
бірнеше интеллект теориясы оқушылардың әртүрлі жеке қабілеттері мен
қалауларын ескере отырып,білім беруде кеңінен тарады.[2]Соңғы
онжылдықтарды бұл теория шет тілдерін оқыту контекстінде ерекше
қызығушылыққа ие болды,мұнда оқыту әдістерін оқушылардың әртүрлі
қажеттіліктеріне бейімдеу қажет.Бұл мақалада шет тілдерін оқыту
контекстінде көп интеллект теориясының қолданылуы және оның оқу
үдерісінің тиімділігіне әсері қарастырылады.Шет тілдерін оқытуда
оқушылардың жеке қабілеттері мен қалауларының әртүрлілігі мәселесі жиі
кездеседі.Бірнеше интеллект теориясы бірнеше интеллект бар деген
болжамға негізделген оқытушы қабілеттерін түсінудің жаңа тәсілін
ұсынады.Бұл білім алушының қабілеттерінің әртүрлі түрлеріне негізделген
оқытуды жекелендіруге мүмкіндік береді.Оқытудың бастапқы кезеңінде
оқушылар материалды тез меңгереді,бірақ материалдардың күрделілігіне
байланысты оқушылар қиындықтарға тап болуы мүмкін.Сабақ барысында
мұғалімнің әр оқушыға көңіл бөлуі,әр оқушымен жеткілікті мөлшерде жұмыс
жүргізуі,оқушының сабаққа деген ынтасын арттырудың маңызды бөлшегі
болып табылады.Шет тілі мұғалімінің міндеті – сабақ барысында әр
оқушының қызығушылығына,темпераментіне мән беріп,әр оқушыға қызық

болардай сабақ өткізу.Сыныптағы әр оқушының қандай да бір іске қабілеті
бар екені айқын.Дәл осылай,олардың білім деңгейлері,психологиялық
қабілеттері және т.б. әртүрлі болып келеді.Сондықтан мұғалімнің міндеті әр
оқушыға қызықты болатындай,қандай да бір тәсіл тауып,сабақты барлығына
қызықты етіп өткізу.
Бірнеше интеллект теориясы – Говард Гарднер ұсынған интеллект үлгісі
ретіндегі теория.Ол интеллектті бір жалпы қабілеттің үстемдігі ретінде
емес,әртүрлі қабілеттері бар контекстте қарайды.Гарднер
танымдық
қабілеттердің кең ауқымы бар және олардың арасында өте әлсіз ғана
корреляция бар деп дәлелдейді.Мысалы,теория,көбейтуді оңай үйренетін
баланың бұл процесті меңгеру қиынырақ балаға қарағанда ақылды болуы
міндетті емес деп болжайды.Қарапайым көбейтуді меңгеруге көбірек уақыт
бөлетін бала: 1)басқа тәсіл арқылы көбейтуді жақсы меңгеруі мүмкін;
2)математикадан тыс қызмет салаларында жетістікке жете алады немесе 3)
көбейту процесін түбегейлі тереңірек деңгейде түсінуге немесе мүлде басқа
процесс ретінде қарастыруы мүмкін,бірақ іс жүзінде көбейту процесінің өзін
терең түсінбегеніне қарамастан,көбейту кестесін тез жаттайтын баланың
математикалық интеллектінен жоғары болуы мүмкін.[8]Говард Гарднер
дәстүрлі интеллект концепциясының толық емес екенін сезінді және оның
орнына интеллекттің көптеген түрлерін ұсынды.Мысалы:
- Тіл маманы (сөздер мен тілді біледі)
- Логикалық-математикалық (логикалық,пайымдау немесе сандық
дағдылар)
- Дене-кинестетикалық
(дене
қимылдарын
басқару
қабілеті,мысалы,спорт,би және т.б.)
- Көрнекі
кеңістік
(суреттерді,кеңістікті
пайымдауды
немесе
басқатырғыштарды өңдеу мүмкіндігі)
- Музыкалық (дыбысты,ырғақты,тонды және музыканы меңгереді)
- Тұлғааралық (басқалармен қарым-қатынас орнату қабілеті)
- Тұлға ішілік (өзін-өзі тану,рефлексия және т.б. дағдылары)
- Натуралистік (табиғат әлемін түсіну,байланыстыру қабілеті)[1]
Бірнеше интеллект теориясының негізгі қағидаларының бірі білім беру
жеке когнитивтік ерекшеліктерге сезімтал болуы керек.Барлық балалар
бірдей ойлау керек деген сенімдегі осы айырмашылықтарды жоққа
шығарудың немесе елемеудің орнына,білім беру жеке интеллектуалдық
әлеуетті барынша қанағаттандыратын әртүрлі когнитивтік мүмкіндіктерді
жасауға ұмтылуы керек.Гарднер айтқандай “Балалардың барлығын бір
иненің көзінен өтуге мәжбүрлеудің орнына,олар туралы мүмкіндігінше
көбірек білуге тырысыңыз.” [10]

«Мен бірнеше интеллект теориясына негізделген сабақ беруді бастамас
бұрын,балаларға олардың бәрі ақылды және зерделі екенін, олардың
қабілеттері жан-жақты екенін екенін түсіндіруге тырысамын.Екі-үш апта
ішінде олардың қандай таланттар мен дағдыларға ие екенін түсінуге
көмектесетін әртүрлі әрекеттермен таныстырамын.Апта сайын бірнеше әдіс
қолданамын.Ол әдістерді бағдарламаларға біріктіріп,балалардың іс-әрекетін
бақылаймын.Сыныптағы сиқырлы уақыт.Осы уақытта балалардың
қаншалықты дарынды екенін және олардың қабілеттерінің қаншалықты көп
қырлы екенін еске түсіріп отыру маңызды.Бұл оларға тапсырмаларды
орындауға көмектеседі және сөзсіз табысқа әкеледі.Балалардың өздері бірден
не нәрсеге қабілетті,не нәрсеге жоқ екенін анықтауға тырысатынын бірден
байқайсыз.Оларға бірнеше интеллект таңбалау құралы емес екенін
түсіндіріңіз.Бірақ бұл өздерін көптеген жолдармен дарынды және білікті деп
санауға көмектессетін әдіс.Балалар өз ойын білдірудің көптеген жолдары бар
екенін түсінгенде,мен балаларды өздерінің күшті және әлсіз жақтарын
талдауға шақыратын жағдайлар мен әрекеттерден аулақ болуға
тырысамын.Менің мақсатым – олардың барлық салада ақылды және зерделі
екеніне және олардың барлық таланттары мен дағдыларды пайдаланған
сайын олардың қабілеттері арта түсетініне сену» [11]
Дәстүрлі мектеп іс әрекеті ең алдымен лингвистикалық және логикалықматематикалық интеллектке бағытталған.Бірақ оқушылардың кез-келген
интеллект деңгейіне жетудің кейбір жолдары бар:
Натуралистік

Далалық сапарлар дәне жобалық оқыту өте
қолайлы,бірақ оларға таза ауа алуға және
өсімдіктермен,жануарлармен араласуға мүмкіндік
беретін кез-келген нәрсе
көмектеседі.Математикалық манипуляциялар
үшін гүлдер немесе тастар сияқты табиғи
нысандарды пайдаланыңыз немесе олардан аспан
туралы өлең жазуды сұраңыз.[9]

Көрнекі-кеңістіктік

“Ақылды оқушыларға” диаграмма салуын,топтық
жобаны суреттеуге немесе Power Point
презентациясын жасауға шақырыңыз.Сіз бұл
топты жазбаларды түсінуге көмектесу үшін
таңбаларды немесе түстерді қолдануға болатынын
жеткізе аласыз,өйткені олар дәстүрлі жазу
әдістерінде бірнеше қиындықтарға ұшырауы
мүмкін.Оларға графикалық ұйымдастырушылар
да көмектесе алады.

Лингвистикалық

Оқушылардан не үйреніп жатқаны туралы әңгіме

жазуын сұраңыз.Егер олар қандай да бір процесті
үйреніп жатса,оларға нұсқаулар жазуды немесе
“қалай істеу керек” екені туралы сөз сөйлеуге
мүмкіндік беріңіз.Сценарийлер жазу,бейнелер
жасау немесе брошюлар жасау – бұл интеллект
түріне арналған басқа пайлы әрекеттер.
Логикалықматематикалық

Ағылшын тілі немесе тарих сабақтарында негізгі
логика мен риториканы үйрету үшін дебатты
пайдаланыңыз.Оқушылардан нағыз ғалымдар
сияқты
әрекет
етуін
сұраңыз.Мәселені
шешу,гипотезаны
тұжырымдау
үшін
математиканы немесе логиканы пайдалану.

Дене-кинестетикалық

Дене-кинестетикалық білім алушыларға пародия
жасауға рұқсат беріңіз,би немесе физикалық түрде
ғылыми
процесті
модельдеу.Математикалық
манипуляторларды
қолданыңыз.Олардан
балшықтан үлгі жасауын сұраңыз немесе маңызды
концепция туралы коллаж жасаңыз.

Музыкалық

Оқушылардан
үш
музыкалық
шығарманы
таңдауды сұраңыз:біреуі қатты денені,екіншісі
сұйық денені,үшіншісі газды бейнелейді.Әр
музыкалық
шығармадан
үзінді
ойнауды
сұраңыз,содан соң неге дәл сол шығарманы
таңдағанын
сұрап
біліңіз.Бұл
олардың
қызығушылыштарын айқындайды.

Тұлғааралық

Оқушылар әдетте жиі сөйлейді.Сыныптағы
талқылаулар немесе топтық жұмыс кезінде осы
сөйлесу энергиясын пайдаланыңыз,оларға сабақты
жүргізуге немесе ZOOM,чат және т.б. арқылы
басқалармен өзара әрекеттесуі үшін технологияны
пайдалануға мүмкіндік беріңіз

Тұлға ішілік

Жеке тақырыптарға арналған блогтар,журналдар
және
эсселер
ортақ
міндеттер
болып
табылады.Бірақ бұл оқушылар метатанымдық
тапсырмалардың
да
пайдасын
көре
алады,яғни,оларды оқу стильдері мен процестері
туралы ойлауға ынталандырады.Бұл оқушылар
жеке тапсырмалар портфолиосын да ұнатады.

Барлық интеллектке қол жеткізу үшін әдіс-тәсілдерді ойлап табу ұзақ уақыт
алуы
мүмкін,сондықтан
кішкентайдан
бастаңыз.Сабақта
әдетте
пайдаланбайтын бір немесе екі интеллектті таңдап,оларды біріктірудің
жолын табыңыз.Тұлғааралық,тұлға ішілік және нптуралистік бастапқыда ең
жеңіл түрдерінің бірі болуы мүмкін.
Аталған әдістер шет тілі мұғалімдеріне шет тілін оқушыларға үйретуде
бағыт-бағдар және үлгі бола алады.Бірнеше интеллект әдісін сабақ
барысында қолданып,жаңа бағдарлама бойынша ыңғайландырып сабақ
барысында іс жүзіне асырылуы керек.Қорытындылай келе,бірнеше интеллект
тәсілін қолдану арқылы ,оқушылардың сабаққа,тақырыпқа деген
қызығушылығын оятып,білім берудегі оқушылардың тең мүмкіндіктерін
жүзеге асыра аламыз.

Пайдаланылған әдебиеттер
1. Howard Gardner.(2006). “Multiple intelligences:New Horizons in Theaory
and Practice.” Basic books.
2. Armstrong
Thomas.(2009).
“Multiple
Intelligences
in
the
Classroom:Strategies for Success”ASCD.
3. Margaret Wittman.(2014). “Application of Multiple Intelligences Theory in
Foreign Language Learning .” Journal of Educational Psychology.26(3),345362.
4. Laura Henderson.(2017). Multiple Intelligences and their role in Language
Learning.” Journal of Language Teaching.39(2),212-225.
5. Sternberg,Robert.J.(2010). “Teaching for Successful Intelligence:To
Increase Student Learning and Achievement.” Corwin Press.
6. Kornhaber,Mindy L.(2018). “Differentiation and the Brain:How
Neuroscience Supports the Learner-Friendly Classroom.” Solution Tree
Press.
7. Tomlinson,Carol Ann.(2017). “The Differentiated Classroom:Responding to
the Needs of All Learners.”
8. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Теория_множественного_интеллекта#:~:t
ext=Теория%20множественного%20интеллекта%20—
%20теория%2C%20предложенная,общей%20способности%20к%20чем
у%2Dлибо.
9. Файзиева Дилдора Хаётовна. “О теории множественного интеллекта”
10. Е.В.Горбунова,КГУ
«Школа-гимназия»,г.Лисаковск,Казахстан.
“Теория множественного интеллекта Говарда Гарднера как фактор
повышения внутренней мотивации учащихся”
11. Nelson,Kristen.Developing Students’ Multiple Intelligemces.Scholastic
Professional Books, 1998.