«Бұл әлем қандай керемет, қарашы!» тәрбие сағаты

1 қосымша

«Бұл әлем қандай керемет, қарашы!» бірыңғай облыстық сынып / кураторлық сағатын өткізу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар

Мақсаты: өміршеңдікті, стресске төзімділікті, позитивті өзін-өзі тануды және тиімді қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру.

Міндеттер:

1. Кәмелетке толмағандардың өмірлік құндылықтарын қалыптастыруға ықпал ету;

2. Позитивті өзін-өзі тану мен өзін-өзі бағалауды дамыту және қолдау;

3. Жасөспірімдерде өміршең позицияларды қалыптастыру;

4. Жасөспірімдерді өнімді ойлауға, талдауға белсендіру;

5. Жасөспірім тұлғасының эмоционалды-сезімтал саласы мен құндылық қатынастарын қалыптастыру;

6. Жасөспірімдерде өзінің жеке басы мен басқа адамдардың жеке басы туралы жағымды өзін өзі тануды қалыптастыру;

7. Сындарлы өзара әрекеттесу дағдыларын қалыптастыру (командада жұмыс істеу, жанжал жағдайындағы мінез-құлық, ұжымда қолайлы психологиялық климат құру).

8. Жасөспірімдерді олар үшін құнды- маңызды қызметке қосуды ұйымдастырыңыз.

«Өміршеңдік» тақырыбының өзектілігі біздің қоғамның жеке тұлғаның максималды дамуы, оның өмір жолының тиімділігі үшін қолайлы жағдайлар жасау жолдарын іздеудегі өсіп келе жатқан қажеттіліктерімен анықталады. Тұлғаның өміршеңдігі мәселелері үлкен практикалық маңызға ие, өйткені тұрақтылық адамды ыдырау мен жеке басының бұзылуынан қорғайды, ішкі үйлесімділіктің, толыққанды психикалық денсаулықтың және жоғары өнімділіктің негізін құрайды. Тұлғаның өміршеңдігі әлеуметтік өзгерістер, экономикалық өзгерістер мен дағдарыстар кезеңінде өте маңызды болады, бұл әсіресе жас ұрпаққа қатысты. Өміршеңдік әлеуметтік қауіпті жасөспірімдер үшін ресурс бола алады, бұл олардың эмоционалды әл-ауқатын, жайлылығын сақтауға және жасына байланысты стресс қаупін азайтуға көмектеседі.

Өміршеңдік - бұл фактор, адамның өзіне бағынатын ішкі ресурс, ол физикалық, психикалық және әлеуметтік денсаулықты сақтауға ықпал ететін нәрсені өзгерте және қайта ойластыра алады, кез-келген жағдайда өмірге құндылық пен мағына беретін көзқарас. Педагогикалық құралдармен өміршеңдікті қалыптастыру суицид қаупінің дәрежесін төмендетуі мүмкін. Тіршіліктің барлық компоненттері диагностикаға, педагогикалық әдістер мен құралдардың қалыптасуына өте қолайлы. Педагогика ғылымы мен практикасы өміршеңдіктің жоғарыда аталған компоненттерінің әрқайсысын қалыптастыру мен түзетудің жеткілікті идеяларын, тәсілдері мен құралдарын жинақтады.

Өмірлік белсенділік немесе пассивтілік бала кезінен бастап оқыту, тәрбиелеу негізінде қалыптасады. Өміршеңдік адамның өзінің нақты мүмкіндіктерін мойындауын, өзінің нақты осалдығын қабылдауын қамтиды. Өміршеңдік-бұл стресстік әсерлер қайта өңделетін негіз, бұл жағымсыз әсерлерді жаңа мүмкіндіктерге айналдыруға мүмкіндік беретін мінез-құлық катализаторы.

Зерттеулер көрсеткендей, өміршеңдік туа біткен сапа емес, өмір бойы қалыптасады (Е.Шаплавская, И. Плотка, 2009), демек, бұл процесте үлкен рөл қоғамға тиесілі, атап айтқанда: отбасы және педагогикалық қызметті ұйымдастыру.

Л. С. Выготскийдің пікірінше, әлеуметтік жағдай баланың дамуына шешуші әсер етеді: тілдің әсері, ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас жүйесі. Кейінгі өмірде әлем бейнесін қалыптастыру процесі баланы тәрбиелеудің әлеуметтік контекстіне байланысты (А. Хоменко, 2011).

К. Вихерт баланың өміршеңдігін қалыптастыру шарттарының бірі ретінде қарастыра отырып, мектептің оң әлеуметтік тәжірибесінің белгілі бір артықтығын (белгілі бір сәттілік жағдайларын жасау) қажет деп санайды.

Балалық шақтағы баланың өміршеңдігінің дамуын ескере отырып, маңызды ересек адамның рөлін атап өту маңызды. Ересек адам баланың психологиялық ресурстарын белсендіруге ықпал ететін даму ортасын жасайды. Ересек адам бала мен әлеуметтік құндылықтардың, көзқарастардың, нормалардың, қатынастар мен іс-әрекеттердің жиынтығы арасында делдал болады. Баланың барлық психологиялық функцияларын дамыту адекватты өзін-өзі бағалауды қалыптастыруға көмектеседі, бұл оған қиындықтармен күресудің әртүрлі стратегияларын, өзінің эмоционалды жағдайын өзін-өзі реттеу тактикасын игеруге және басқалармен өзара әрекеттесу дағдылары арқылы коммуникативті құзыреттілікті дамытуға мүмкіндік береді.

Бала әлеммен белсенді өзара әрекеттесуге, қиындықтарды жеңу жағдайына қосылуға көзқарасты қалыптастырады, эмоцияларын реттейді (өміршең мінез-құлықты дамытудың маңызды компоненттері «Мен істей аламын» локусын қалыптастыру болып табылады, бұл жас үшін әдеттердің, дағдылардың оңтайлы дамуы арқылы жүзеге асырылады).

С. Мадди жүргізген зерттеулер өміршеңдік деңгейі мен ерте балалық шақтың даму жағдайларының тұрақты байланысын көрсетті. Ерте балалық шақтағы стресстер (материалдық қиындықтар, ата-аналардың ажырасуы, жиі қозғалу); өмірдегі мақсат сезімі; сенімділікке тәрбиелеу, жоғары стандарттарды сақтау өмірлік сенімдердің қалыптасуына оң әсер етуі мүмкін екендігі анықталды. Балалық шақтағы өміршеңдіктің дамуына теріс әсер етті: қолдаудың болмауы, жақындарының жігерленуі; мақсат сезімінің болмауы; әр түрлі іс-шараларға қатысудың болмауы, мектеп өмірі, маңызды ересектерден алшақтау.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, балалық шақта интеллектуалды іс - әрекет дағдыларын дамыту қажет: өмірдің қиын жағдайларын оң талдау; рөлдік ойындар-стресс жағдайларын «жоғалту»; ой-өрісін, ішкі мәдениетін кеңейту; коммуникативті дағдылар: әлеуметтік қолдау; өтініштер; «жоқ» деп айту қабілеті; әділ және әділетсіз сынға барабар жауап беру; мінез-құлықты жеңу дағдылары: өзін-өзі қабылдау және өзін-өзі бағалау; өзіне деген сенімділік; ерікті күш.

Жасөспірімдік және балаллық шақта өмірдегі қиындықтарды эмоционалды түрде шешуге деген ұмтылыс ең тән болып табылады - бұл құндылық көзқарастарының өзгеруі және болашақ «мағыналық құрылыс» үшін «алаң теңестірілетін» жас; парадоксальды қарама-қарсы мағыналар қатар өмір сүретін уақыт, 9-шы конгломерат әлі тұрақты иерархияға айналмаған, бірақ табиғатты айтарлықтай шарттайтын мағыналар әрі қарай «мағыналық құрылыс». Бірте-бірте жасөспірімнің жеке басының өміршеңдігі пайда болған мағыналар, қалыптасқан құндылықтар арқылы күшейе бастайды, бұл әлемде өзінің тұрақтылығын сақтауға негіз болады.

Жас дағдарыстарын шешу және өміршең дағдыларды дамыту үшін жас адам психологиялық құралдармен қамтамасыз етілуі керек:

- «Мен істей аламын» жоғары деңгейін қалыптастыратын әлеуметтік дағдыларды дамыту;

- маңызды ересек адаммен бірлескен іс-әрекет;

- қоғамнан, ұжымдылықтың қолданыстағы формаларынан «өшіру» сезімі, «Бұл сыртқы қызметтен кету, өзін - өзі тереңдету-жеке дамудың қажетті кезеңі». Оның оқшаулануының мұндай санасы адамға өзінің тәуелсіз тұтастығын сақтауға көмектеседі.

Жасөспірім мен жасөспірім кезіндегі тұлғаның өміршеңдігін қалыптастыру процесі өзін-өзі тану мен құндылық бағдарларын көрсетеді. Жасөспірім кезіндегі өзін-өзі тану мыналарды қамтиды:

- өзін өзі талдау, оның конструктивтілігі адамға өзінің әлеуетті мүмкіндіктерін көрсетуге көмектеседі;

- жасөспірімге өмірлік жағдайларды саналы түрде қабылдауға, өз ұстанымын білуге, мақсатқа жету үшін іс-әрекеттерді мақсатты түрде дамытуға мүмкіндік беретін өз сезімдерінің рефлексиясы. Мінез-құлықтың бұл аспектілері дәрменсіздік, абыржу сезімдеріне қарсы тұрады, нәтижесінде - әрекетсіздік, мағынасыз белсенділік немесе қиын жағдайларда девиантты әрекеттер (аутоагрессия және агрессия);

-белгілі бір бейнелері бар жетілдіруге деген ұмтылыс-ынталандыру (кинофильмдер мен кітаптар кейіпкерлерінің идеалды бейнелері; нақты адамдармен қарым - қатынас; ересектердің қатаң әлеуметтік талаптары – сөгіс, жаза; ішкі күй - «жан резервтері», «сенімділік сезімі»).

Жасөспірімдердің мағыналық саласының жеткіліксіз дамуымен өміршеңдіктің көрінісі көбінесе агрессивті әрекеттермен байланысты, өйткені мінез-құлықтың оңтайлы тактикасы танылмайды немесе қабылданбайды, ал өз ортасында өзін-өзі растау жасөспірім өмірінің маңызды аспектісі болып табылады.

Жасөспірімдік және жасөспірімдік шақта тұлғааралық қатынастарға байланысты өмірлік маңызды жағдайлар туындаған кезде (махаббат, жақындарын түсінбеу, достарына опасыздық жасау, жалғыздық) семантикалық туылумен байланысты семантикалық өзін-өзі реттеу әлі жеткілікті дамымаған, сондықтан жасөспірімдерге болып жатқанның бәрінде жаңа мағына табу үшін күрделі, жанжалды жағдайды қайта тану, асыра бағалау қиынға соғады. Жасөспірім және жасөспірім кезінде өзін-өзі реттеу дағдылары өміршең мінез-құлықты дамытуда бірінші орынға шығады, олар біртіндеп мағыналармен басқарыла бастайды (өзін-өзі бақылау).

Балалар мен жасөспірімдердің ішкі ресурсы ойлаудың икемділігімен, эмоционалды жауап беру ерекшеліктерімен байланысты. Бұл жаңа стандарттарды тез игеруде, дағдыларды игеруде, зейінді бір жағдайдан екінші жағдайға ауыстыруда, қиялдың қорғаныс жұмысында көрінеді. Алайда, 11 баланың ішкі ресурстарының маңыздылығын асыра бағалау мүмкін емес. Балалар үшін қиын өмірлік жағдайлармен күресудің сыртқы факторларының маңызы ішкі факторларға қарағанда әлдеқайда көп. Бұл өмірлік қиын жағдайларды жеңу үшін балалық және жасөспірімдік кезеңдегі маңызды фактор болып табылатын маңызды адамдардың әлеуметтік және эмоционалды қолдауы.

Сынып / кураторлық сағат аясында «Бұл әлем қандай керемет, қарашы!» 2 блокты қарастыру қажет (бейнероликтерді және практикалық тапсырмаларды қараумен әңгімелесу).

1. Бейнероликтерді көрумен әңгіме-20 минут.

2. Практикалық блок (өміршеңдікті, позитивті өзін - өзі қабылдауды қалыптастыруға арналған жаттығулар) - 25 минут.

Сынып сағатының ұсынылатын уақыты-45 минут.

Жасөспірімдерге өміршеңдікті қалыптастыру бойынша ұсыныстар:

1. Есіңізде болсын, сіз ерекше адамсыз! Сізде көптеген артықшылықтар мен жағымды қасиеттер бар. Әрқашан өз күштеріңізге және мүмкіндіктеріңізге сеніңіз!

2. Күн тәртібін сақтаңыз. Жақсы ұйықтау, дұрыс тамақтану, таза ауада жеткілікті уақыт өткізу, жылжымалы спорт түрлерімен айналысу маңызды.

3. Сіздің өміріңізде болып жатқан жақсы нәрселерге назар аударыңыз! Әдемі күннің батуын, радиодан естілген жақсы әнді, теледидардан күлкілі хабарды, дәмді түскі асты байқаңыз.

4. Есіңізде болсын, әлем ақ-қара түстермен боялмаған. Оның реңктерінің барлық алуан түрлілігінде әрдайым ашық реңк болады. Кез-келген жағдайда позитивті іздеуге тырысыңыз. Мысалы, «Мен дабылдың шырылдағанын естімедім, бірақ мен жеткілікті ұйықтадым!»

6. «Өзін-өзі қазу» емес, нақты жетістіктерге қол жеткізуге болатын нақты іспен айналысқан дұрыс.

7. Кез келген жетістігіңізді байқаңыз! Кез келген жетістіктеріңіз үшін өзіңізді мақтаңыз: таңертең жаттығу жасадым, тестті жақсы жаздым. Өзіңізді мадақтауға кез келген себеп табыңыз.

8. Есіңізде болсын! Әр жағдайдан шығудың жолы бар, оны көруге тырысу керек. Өмір сүруге көмектесетін күштерді іздеу керек. Өмір бізді беріктікке тексереді, бас тартудың қажеті жоқ, мақсатымызға, арманыңызға жету керек.

9. Ойланыңыз, сіз өзіңізге қандай мақсаттар қоя аласыз? Жақын, сондай-ақ өте алыс мақсаттарды белгілі бір перспективалық жоспарға салу пайдалы. Мен азды-көпті шынайы елестетуім керек: бір жылдан кейін, бір жылдан кейін, екі жылдан кейін, бес жылдан кейін не істей аламын? Ол үшін не қажет? Маған кім көмектесе алады? Бұл өте нақты жоспар болмасын, бастысы ол болуы керек.

Егер сіздің тәжірибеңіз тым ауыр болса, оларды сізді мұқият және қатысумен тыңдайтын адаммен бөлісіңіз. Бұл сіздің досыңыз немесе сенетін ересек адам болуы мүмкін.

10. Қиын жағдайларда сіз психологиялық қолдау өңірлік орталығына (Қостанай қ., Толстой к-сі, 49-үй) жүгіне алатыныңызды әрқашан есте сақтаңыз. Егер сіз психологқа баруға дайын болмасаңыз, тәулік бойы жұмыс істейтін «Сенім телефоны» (87142370858, 87080874201) қызметтерін пайдалана аласыз. Сіз өзіңіздің атыңызды атамай-ақ жасырын қоңырау шала аласыз, көмек пен кеңес алу үшін қиын уақытта жүгіне аласыз.

11.Сіз өзіңіздің сезімдеріңізді дұрыс түсінуге, проблемаларыңызды түсінуге, сұрақтарға жауап беруге үйренесіз:

- Қатты қайғыға не әкеледі? Бұрын осындай нәрсе болған ба?

- Бұрын мұндай қиындықтарды жеңе алдыңыз ба? Олай болса, оған не ықпал етті?

- Енді бұл амалдарды қолдануға болмайды ма?

12. Басқа адамдарға мейірімділік, жауаптылық танытыңыз. Қараңызшы, кім көмекке мұқтаж? Оларға көмектесіңіз.

13. Ең бастысы, әлем әдемі! Есіңізде болсын: «Кемпірқосақты көру үшін жаңбырдан аман қалу керек!», «Қара жолақ ұшып кетуі мүмкін!», «Бұлттардан кейін әрқашан күн болады!»

Практикалық жаттығулар

1. «Жұлдыздарға жету»

Мақсаты: стресс пен ішкі мазасыздықты жеңілдету

Қатысушылар тұрып, көздерін жұмуы керек. Үш терең дем алып, дем шығарыңыз...олардың үстінде жұлдыздармен көмкерілген түнгі аспан бар екенін елестетіңіз. «Арманыңызбен, тілегіңізбен немесе мақсатыңызбен байланыстыратын ерекше жарқын жұлдызға қараңыз...жұлдызыңызға жету үшін қолыңызды аспанға қарай созыңыз. Бар күшіңізді салыңыз! Сіз өз жұлдызыңызды міндетті түрде ала аласыз. Оны аспаннан алып тастап, ақырын алдыңызға қойыңыз...енді басқа арманды еске түсіретін басқа жұлдызшаны таңдаңыз...екі қолыңызды мүмкіндігінше жоғары созыңыз және сол жұлдызды «жұлып алыңыз»...оны бірінші жұлдыздың жанына қойыңыз (қатысушыларға «бірнеше жұлдызды жұлып алуға» мүмкіндік бере аласыз).»

Жаттығуды аяқтағаннан кейін қатысушылар өз әсерлерін бір-бірімен бөлісе алады (міндетті емес).

2. Жаттығу «Лақтыру»

Мақсаты: жағымсыз эмоциялардан арылуды үйрену.

Жаттығуды тұрып орындаған жөн. Қатысушыларға келесі нұсқаулар беріледі: «Алақаныңызда сіз құтылғыңыз келген жағымсыз эмоциялардың шоғыры жатқанын елестетіп көріңіз. Бұл кесек барған сайын ауыр, ауыр және ауыр болып келеді, енді оны ұстау мүмкін емес және одан құтылу керек. Енді сіз бұл кесекті арқаңыздан лақтырып тастауыңыз керек, сонымен бірге барлық күш-жігеріңізді жинап, оны жеңілдету үшін айқайлауға болады». Орындағаннан кейін сіз өз әсерлеріңізбен бөлісе аласыз.

3. «Ал егер не болса…

Мақсаты: жасөспірімдерді өздерінің эмоциялары мен сезімдерін талқылауға ынталандыру. Сонымен қатар, олар белгілі бір жағдайда өзін қалай ұстау керектігін үйретеді.

Әр қатысушыны сөйлемнің басталуымен картаны шығаруға шақырыңыз, олар кішкене жауап беріп, сөйлемді аяқтауы керек. Мысал сөйлемдер келесідей болуы мүмкін:

4. «Үшке үш» жаттығуы (Е. В. Емельянованың айтуы бойынша)

Мақсаты: позитивті ойлау-қиын жағдайларда жағымды жақтарын көру.

Қатысушылар 3-4 адамнан тұратын топтарға біріктіріледі. Әр топқа әдетте жағымсыз тәжірибе тудыратын өмірлік жағдайларды сипаттайтын үш карта беріңіз. Міндет-үш жағдайдың әрқайсысында үш оң және үш теріс жағын табу. Мысалы:

• Мен кешті жалғыз өткіздім, бұл жаман, өйткені: 1)...; 2)...; 3)....

• Мен бүкіл кешімді жалғыз өткіздім және бұл жақсы, өйткені: 1)...; 2)...; 3)....

Тапсырманы орындағаннан кейін әр топтың өкілдері өздерінің жауап нұсқаларын оқиды. Талқылау барысында оқушылардан бұл жаттығу оларға не үйреткенін, қандай дәлелдер оңай - оң немесе теріс және неге екенін айтуды сұраңыз. Қорытынды. Өмірдегі кез - келген оқиғалар жаман да, жақсы да емес-бәрі біздің оларға деген көзқарасымызға байланысты. Адамдардың ең көп кездесетін қателігі-оқиғаларға жаман қарау, өйткені біздің үміттеріміз орындалмады. Шындығында, егер сіз аздап ойласаңыз, көптеген оқиғалар соншалықты жаман болмауы мүмкін. Кейде олар бізді одан да жаман нәрседен құтқарады.

Бүгінгі сынып сағатының соңында мен сізге өмір туралы астарлы әңгіме айтқым келеді.

Бір кездері ескі үнді немересіне бір өмірлік шындықты ашты.

— Әр адамда екі қасқырдың күресіне өте ұқсас күрес бар. Бір қасқыр зұлымдықты білдіреді-қызғаныш, өкініш, өзімшілдік, амбиция, өтірік... Басқа қасқыр жақсылықты білдіреді-бейбітшілік, махаббат, үміт, шындық, мейірімділік, адалдық...

Атасының сөзімен жүрегіне тиген кішкентай Үнді бірнеше сәтке ойланып, содан кейін сұрады:

- Соңында қай қасқыр жеңеді?

Кәрі үнді әрең күліп жауап берді:

- Сіз тамақтандырған қасқыр әрқашан жеңеді.

Сізге дені сау және бақытты болу үшін сіздің күресіңізде жақсылық әрқашан жеңіске жетуін тілеймін.

Приложение 1

Методические рекомендации

по проведению единого областного классного/кураторского часа

«Как прекрасен этот мир, посмотри!»

Цель: формирование жизнестойкости, стрессоустойчивости, позитивного самосознания и навыков эффективной коммуникации.

Задачи:

1. Способствовать формированию жизненных ценностей несовершеннолетних;

2. Развивать и поддерживать позитивное самосознание и самооценку;

3. Формировать жизнеустойчивые позиции у подростков;

4. Активизировать подростков к продуктивному мышлению, анализу;

5. Формировать эмоционально-чувствительную сферу и ценностные отношения личности подростка;

6. Формировать у подростков позитивное самосознание собственной личности и личности других людей;

7. Формировать навыки конструктивного взаимодействия (работа в команде, поведение в конфликтной ситуации, создание благоприятного психологического климата в коллективе).

8. Организовать включение подростков в ценностно-значимую для них деятельность.

Актуальность темы «Жизнестойкость» определяется возрастающими потребностями нашего общества в поисках путей создания благоприятных условий для максимального развития личности, эффективности ее жизненного пути. Вопросы жизнестойкости личности имеют огромное практическое значение, поскольку устойчивость охраняет личность от дезинтеграции и личностных расстройств, создает основу внутренней гармонии, полноценного психического здоровья, высокой работоспособности. Жизнестойкость личности становится очень важной в периоды социальных перемен, экономических перепадов и кризисов, что особенно актуально для подрастающего поколения. Жизнестойкость может выступать ресурсом для подростков, находящихся в социально опасном положении, помогая им сохранить эмоциональное благополучие, комфорт и снизить риски стресса, связанные с их возрастом.

Жизнестойкость − тот фактор, внутренний ресурс, который подвластен самому человеку, это то, что он может изменить и переосмыслить то, что способствует поддержанию физического, психического и социального здоровья, установка, которая придает жизни ценность и смысл в любых обстоятельствах. Формирование жизнестойкости педагогическими средствами может снизить степень суицидального риска. Все компоненты жизнестойкости вполне поддаются диагностике, формированию педагогическими методами и средствами. Педагогической наукой и практикой накоплено достаточное количество идей, способов и средств формирования и коррекции каждого из вышеперечисленных компонентов жизнестойкости.

Жизненная активность или пассивность формируется с детства на основе научения, воспитания. Жизнестойкость предполагает признание человеком своих реальных возможностей, принятие реальной собственной уязвимости. Жизнестойкость − это база, исходя из которой перерабатываются стрессовые воздействия, это катализатор поведения, который позволяет трансформировать негативные впечатления в новые возможности.

Исследованиями доказано, что жизнестойкость не является врождённым качеством, а формируется в течение жизни (Е. Шаплавская, И. Плотка, 2009), значит, большая роль в данном процессе принадлежит социуму, а именно: семье и организации педагогической деятельности.

По мнению Л.С. Выготского, социальная ситуация оказывает решающее влияние на развитие ребенка: влияние языка, систему отношений с взрослыми и сверстниками. В более позднем возрасте от социального контекста воспитания ребенка зависит процесс формирования образа мира (А. Хоменко, 2011).

К. Вехерт считает, что ребенок нуждается в определенном избытке положительного социального опыта школы (создание определенных ситуаций успеха), рассматривая его как одно из условий формирования жизнестойкости.

Рассматривая развитие жизнестойкости у ребенка детского возраста, важно отметить роль значимого взрослого. Взрослый создает развивающую среду, способствующую активизации психологических ресурсов ребёнка. Взрослый выступает посредником между ребенком и совокупностью социальных ценностей, установок, норм, форм отношений и деятельностей. Развитие всех психологических функций ребенка помогает сформировать адекватную самооценку, что позволит освоить ему различные стратегии совладания с трудностями, тактики саморегуляции собственного эмоционального состояния, а через навыки взаимодействия с окружающими, развить коммуникативную компетентность.

Ребенок формирует установку на активное взаимодействие с миром, на включение в ситуации преодоления трудностей, регулирует свои эмоции (значимыми компонентами развития жизнестойкого поведения является формирование локуса «Я могу», что опосредуется оптимальным для возраста развитием привычек, навыков).

Исследования, проведенные С. Мадди, показали устойчивую связь уровня жизнестойкости и условий раннего детского развития. Выявлено, что положительно на формирование жизнестойких убеждений могут повлиять: стрессы в раннем детстве (материальные трудности, разводы родителей, частые переезды); ощущения предназначения в жизни; воспитание уверенности, поддержание высоких стандартов. Негативно на развитие жизнестойкости в детстве повлияло: недостаток поддержки, подбадривания близкими; отсутствие чувства предназначенности; недостаток вовлеченности в различные мероприятия, школьную жизнь, отчужденность от значимых взрослых.

Исходя из сказанного, становится ясным, что в детском возрасте необходимо развитие навыков интеллектуальной деятельности: позитивный анализ трудных ситуаций жизни; ролевые игры - «проигрывание» ситуаций стресса; расширение кругозора, внутренней культуры; коммуникативных навыков: социальная поддержка; просьбы; умение сказать «нет»; адекватное реагирование на справедливую и несправедливую критику; навыков совладающего поведения: самопринятие и самоуважение; уверенность в себе; волевые усилия.

В подростковом и юношеском возрасте наиболее типичным является стремление к эмоциональному разрешению жизненных трудностей - это возраст, когда происходит изменение ценностных установок и «разравнивается площадка» для будущего «смысло-строительства»; время, когда сосуществуют парадоксально противоположные смыслы, время 9 конгломерата смыслов, которые еще не стали устойчивой иерархией, но существенно обусловливают характер дальнейшего «смысло-строительства». Постепенно жизнестойкость личности подростка начинает укрепляться за счет возникающих смыслов, формирующихся ценностей, которые являются базой для поддержания собственной устойчивости в мире.

Для разрешения возрастных кризисов и развития жизнестойких навыков молодой человек должен быть снабжен психологическими средствами:

- развитие социальных умений, создающих высокий уровень «Я могу»;

- совместная деятельность со значимым взрослым;

- чувство «выключенности» из социума, из существующих форм коллективности, «это уход от внешнего функционирования, самоуглубление – необходимая фаза личностного развития». Такое сознание своей обособленности помогает человеку сохранять свою самостоятельную целостность.

Процесс становления жизнестойкости личности в подростковом и юношеском возрасте отражают самосознание и ценностные ориентации. Самосознание в подростковом возрасте предполагает:

- самоанализ, конструктивность которого помогает человеку в проявлении его потенциальных возможностей;

- рефлексия собственных чувств, которая дает возможность подростку более осознанно принимать жизненные ситуации, осознавать свою позицию, целенаправленно развивать действия по достижению цели. Эти аспекты поведения противостоят чувству беспомощности, растерянности, и как следствие – бездеятельности, бессмысленной активности или девиантным действиям (аутоагрессия и агрессия) в трудных ситуациях;

- желание совершенствоваться, которое имеет определенные образы-стимулы (идеальные образы героев кинофильмов и книг; общение с конкретными людьми; жесткие социальные требования взрослых – выговоры, наказания; внутреннее состояние – «резервы души», «чувство уверенности»).

При недостаточной развитости смысловой сферы подростков, проявление жизнестойкости часто связано с агрессивными действиями, так как оптимальные тактики поведения или не осознаются, или не принимаются, а самоутверждение в своей среде является значимым аспектом жизни подростка.

В подростковом и юношеском возрасте, когда возникают критические жизненные ситуации, связанные с межличностными отношениями (любовь, непонимание близких, предательство друзей, одиночество) еще недостаточно развита смысловая саморегуляция, связанная со смыслопорождением, поэтому подросткам сложно переосознать, переоценить сложную, конфликтную ситуацию, чтобы найти новый смысл во всем происходящем. В подростковом и юношеском возрасте на первый план в развитии жизнестойкого поведения выходят навыки саморегуляции, которые постепенно начинают управляться смыслами (самоконтроль). Внутренний ресурс детей и подростков связан с гибкостью мышления, особенностями эмоционального реагирования. Это проявляется в быстром освоении новых стандартов, овладении навыками, переключением внимания с одной ситуации на другую, защитной работе воображения. Однако нельзя 11 переоценивать значение внутренних ресурсов ребенка. Значение внешних факторов совладания с трудными жизненными ситуациями для детей гораздо больше, чем внутренних. Именно социальная и эмоциональная поддержка значимых людей является важным фактором в детском и подростковом возрасте для преодоления трудных жизненных ситуаций.

В рамках проведения классного/кураторского часа «Как прекрасен этот мир, посмотри!» необходимо предусмотреть 2 блока (беседа с просмотром видеороликов и практические задания).

1. Беседа с просмотром видеороликов – 20 минут.

2. Практический блок (упражнения на формирование жизнестойкости, позитивного самовосприятия) – 25 минут.

Рекомендуемое время проведения классного часа – 45 минут.

Рекомендации для подростков по формированию жизнестойкости:

1. Помни, что ты уникальная личность! У тебя есть много достоинств и положительных качеств. Всегда верь в свои силы и возможности!

2. Соблюдай режим дня. Важно, чтобы ты хорошо высыпался, нормально питался, достаточно времени находился на свежем воздухе, занимался подвижными видами спорта.

3. Обращай внимания на то хорошее, что происходит в твоей жизни! Замечай красивый закат, хорошую песню, услышанную по радио, смешную передачу по телевизору, вкусный обед.

4. Помни, мир не окрашен в черно-белые тона. И во всем многообразии его оттенков всегда найдется какой-то светлый тон. Старайся искать позитив в любой ситуации. Например, «не услышал, как прозвенел будильник, зато выспался!»

5. Лучше не заниматься «самокопанием», а заняться реальным делом, в котором можно достичь осязаемых успехов.

6. Замечай любой свой успех! Хвали себя за любые свои достижения: утром сделал зарядку, хорошо написал контрольную работу. Находи любой повод чтобы себя похвалить.

7. Помни! Из каждой ситуации есть выход, просто нужно постараться его увидеть. Надо искать в себе силы, которые помогут жить. Жизнь проверяет нас на прочность, не надо сдаваться, надо идти к своей цели, своей мечте.

8. Подумай, какие цели ты можешь поставить перед собой? Свои ближайшие, а также весьма отдаленные цели полезно выстроить в некий перспективный план. Надо более или менее реалистично представить себе: чего мне удастся добиться через год, через год, через два, через пять лет? Что для этого потребуется? Кто сможет мне в этом помочь? Пускай это будет не очень определенный план, главное, чтобы он был.

9. Если переживания тебя слишком тяготят, поделитесь ими с тем, кто выслушает тебя со вниманием и участием. Это может быть твой друг или взрослый, которому ты доверяешь.

10. Всегда помни, что в сложных ситуациях ты можешь обратиться в Региональный центр психологической поддержки (г. Костанай, ул. Толстого, д. 49). Если ты не готов идти к психологу, то можешь воспользоваться услугами «Телефона доверия» (87142370858, 87080874201), который работает круглосуточно. Можно звонить анонимно, не называя своего имени, обратиться в тяжелую минуту за помощью и советом.

11. Ты можешь научиться самостоятельно разобраться в своих чувствах, чтобы правильно понять, осознать свои проблемы, ответь на вопросы:

- Что именно приносит сильное огорчение? Случалось ли что-то подобное в прошлом?

- Удавалось ли раньше справляться с такими неприятностями? Если да, то, что этому способствовало?

- Нельзя ли теперь использовать эти приемы?

12. Проявляй доброту, отзывчивость по отношению к другим людям. Посмотри, кто нуждается в помощи? Помоги им.

13. И, главное, мир прекрасен! Помни: «Чтобы увидеть радугу, нужно пережить дождь!», «Черная Полоса может стать взлетной!», «После туч всегда бывает солнце!»

Практические упражнения

1. «Дотянуться до звезд»

Цель: снять стресс и внутренние тревоги

Участникам нужно встать и закрыть глаза. Сделать три глубоких вдоха и выдоха…Представить себе, что над ними ночное небо, усыпанное звездами. «Посмотрите на какую-нибудь особенно яркую звезду, которая ассоциируется у вас с мечтой, желанием или целью…Протяните руки к небу, чтобы дотянуться до своей звезды. Старайтесь изо всех сил! И вы обязательно сможете достать свою звезду. Снимите ее с неба и бережно положите перед собой…Теперь выберите другую звездочку, которая напоминает о другой мечте…Потянитесь обеими руками как можно выше и «сорвите» эту звезду…Положите ее рядом с первой» (можно дать возможность участникам «сорвать несколько звезд»).»

После выполнения упражнения участники могут поделиться своими впечатлениями друг с другом (по желанию).

2. Упражнение ««Выкинь»

Цель: учимся избавляться от отрицательных эмоций.

Упражнение желательно выполнять стоя. Участникам дается следующая инструкция: «Представьте, что в ваших ладошках лежит комок из неприятных эмоций, от которых вы хотели избавиться. Этот комок становится все тяжелее, тяжелее и тяжелее, и вот уже настолько тяжело, что невозможно больше держать и необходимо избавиться от него. И теперь вы должны выкинуть этот комок за спину, собрав при этом все силы, даже можно крикнуть, чтобы стало легче». После выполнения можно поделиться впечатлениями.

3. Упражнение «А что, если…

Цель: побудить подростков к обсуждению собственных эмоций и чувств. Кроме того, они тренируются, как вести себя правильно в той или иной ситуации.

Предложите каждому участнику вытянуть карточку с началом предложения, а они должны дать небольшой ответ и закончить предложение. Примеры предложений могут быть следующие:

4. Упражнение «Три на три» (по Е.В. Емельяновой)

Цель: позитивное мышление - видеть положительные стороны в сложных ситуациях.

Участники объединяются в группы по 3-4 человека. Каждой группе выдайте по три карточки с описаниями жизненных ситуаций, которые обычно вызывают неприятные переживания. Задача - найти три положительные и три отрицательные стороны в каждой из трех ситуаций. Например:
• Я весь вечер провел в одиночестве, и это плохо, потому что: 1)...; 2)...; 3)....
• Я весь вечер провел в одиночестве, и это хорошо, так как: 1)...; 2)...; 3)....
После выполнения задания представители каждой группы зачитывают свои варианты ответов. В ходе обсуждения попросите учащихся рассказать, чему их научило это упражнение, какие аргументы давались легче - положительные или негативные и почему. Вывод. Любые события в жизни не являются ни плохими, ни хорошими - все зависит от того, как мы к ним относимся. Самая распространенная ошибка людей - относиться к событиям плохо только потому, что наши ожидания не оправдались. На самом деле, если немного подумать, многие события могут оказаться не такими уж плохими. А иногда они спасают нас от чего-то худшего.

В заключение сегодняшнего классного часа о жизни я хочу вам рассказать притчу.

Когда-то давно старый индеец открыл своему внуку одну жизненную истину.

— В каждом человеке идет борьба, очень похожая на борьбу двух волков. Один волк представляет зло — зависть, ревность, сожаление, эгоизм, амбиции, ложь... Другой волк представляет добро — мир, любовь, надежду, истину, доброту, верность...

Маленький индеец, тронутый до глубины души словами деда, на несколько мгновений задумался, а потом спросил:

— А какой волк в конце побеждает?

Старый индеец едва заметно улыбнулся и ответил:

— Всегда побеждает тот волк, которого ты кормишь.

  Я желаю вам, чтобы в вашей борьбе Добро всегда побеждало, чтобы вы были здоровы и счастливы.