Материалдар / «Чарәк бойичә, бөлүм бойичә «Уйғур тили»пәнидин жәмлигүчи баһалашни қураштуруш»

«Чарәк бойичә, бөлүм бойичә «Уйғур тили»пәнидин жәмлигүчи баһалашни қураштуруш»

Материал туралы қысқаша түсінік

Методикилиқ тәвсийәләр муәллимләргә, 7-синип билим алғучиларға «Уйғур тили» пәни бойичә жәмлигүчи баһалашни режиләш, уюштуруш вә өткүзүшкә ярдәм қурали ретидә қураштурулған.Методикилиқ тәвсийәләр асасий мәктәпниң (5-9-синиплардики) «Уйғур тили» пәни бойичә оқуш программиси (оттура билим бериш йеңилинишмәзмуни бойичә) вә дәрислик асасида рәтләнгән.

Садырова Асия Тудахуновна

31 Наурыз 2025

0 рет жүктелген

Басқа Тест 7 сынып

Материал тегін

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

«Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің

«Садыр атындағы орта мектеп» КММ

Ұйғыр тілі пәнінен әдістемелік құрал

«Чарәк бойичә, бөлүм бойичә «Уйғур тили»пәнидин жәмлигүчи баһалашни қураштуруш»

Авторлары: Садырова А.Т

Желямов Г.Г

2024 жыл

Чарәк бойичә, бөлүм бойичә «Уйғур

тили» пәнидин жәмлигүчи баһалашни

қураштуруш»

(Әдістемелік құрал)

Садырова Асия Тудахуновна

Желямов Герипжан Гайратович

«Алматы облысы Білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша

білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің

«Садыр атындағы орта мектеп» КММ және «Х.Абдуллин атындағы орта мектеп» КММ-ң

ұйғыр тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері

Садырова Асия Тудахуновна, Желямов Герипжан Гайратович

«Алматы облысы Білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша

білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің

«Садыр атындағы орта мектеп» КММ және «Х.Абдуллин атындағы орта мектеп» КММ-ң

ұйғыр тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері. Әдістемелік құрал.

Пікір жазған:Хамраев А.Т.

М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, «Халықаралық қатынастар және әлем әдебиеті» бөлімінің бас ғылыми қізметкері, филология ғылымдарының докторы.

E-mail:atilivaldi61@gmail.com

Бөлүм/ умумий мавзу бойичә жәмлигүчи баһалашниң тапшурмилири

муәллимгә билим алғучиларниң чарәк бойичә режиләнгән оқуш мәхсәтлиригә

йетиш ихтидарини ениқлашқа мүмкинчилик бериду.

Методикилиқ тәвсийәләрда бөлүм/ умумий мавзу бойичә жәмлигүчи

баһалашни өткүзүшкә арналған баһалаш критерийлири вә дескрипторлири

бар тапшурмилар усунулған.

Садырова А.Т.

Желямов Г.Г.

7-синип Уйғур тили

№	Бөлүмләр
1	Һава райи вә климатлиқ өзгиришләр
2	Урпи-адәтләр
3	Тән-сақлиқ – зор байлиқ
4	Меһир-шәпқәт вә достлуқ
5	Музыка сәнъити
6	Интернет вә ижтимаий торлар
7	Қазақстандики милләтләр достлуғи
8	Дурус тамақлиниш. Генлиқ өзгиришләргә учриған таамлар
9	Йеңиш күни. Жасарәткә тазим
10	Илмий фантастика

7- синип Уйғур тили

Чарәк бойичә жәмлигүчи баһалашниң спецификацияси

Узақлиғи: 45 минут

Тиңшаш вә сөзләш - 10 минут

Оқуш - 15 минут

Йезиш- 10 минут

Әдәбий тил нормилири-10

Балл сани: 30

Тапшурма түрлири:

Бир яки бир нәччини таллаш, селиштуруш, һә-ә - яқ, дурус-хата, тәртивини көрсәт.

Қисқа жавап һажәт қилидиған соаллар.

Толуқ жавап һажәт қилидиған соаллар.

Жәмлигүчи баһалашниң тәркиви:

Чарәк бойичә жәмлигүчи баһалашниң нусхиси төрт бөлүмдин туриду:

1.Тиңшаш вә сөзләш

2.Оқуш

3. Йезиш

4. Әдәбий тил нормилири

7-синип Уйғур тили Бөлүм:« Һава райи вә климатлиқ өзгиришләр» БЖБ №1

Оқуш мәхсәтлири: 7.2.5.1. Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюш;

7.3.1.1. Һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн тәркивигә

риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш;

Баһалаш критерийи билим алғучи

Мәтин бойичә проблемилиқ бәш соал тәйярлайду.
Мәтингә мурәккәп режә түзиду.

Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш

Балдақлири Қоллиниш

Орунлайдиған вақит 20 минут

Тапшурма№1.Мәтинни диққәт қилип оқуп чиқиңлар.

“Климат” сөзи грек тилидин тәрҗимә қилғанда “янту, қийпаш” дегән мәнани билдүриду. Йәни климат йәр бетигә чүшидиған иссиқ мөлчәри күн шолисиниң чүшүш булуңини ениқлайду.

Упуқтин күн қанчә жуқури болса, күн нуриниң чүшүш булуңи шунчә чоң болиду, шуниң үчүнму йәр бети яхши қизийду.

Экватор мәйданида климат иссиқ, у йәрдә Күн жил бойи упуқ үстидә жуқури орунлашқан, шуниң үчүнму йәр бети күн нуриниң көп мөлчәрини қобул қилиду. Иссиқ климатта жил мәзгиллири болмайду, йәни жил бойи яз болиду.

Бу йәрдә климат иссиқ яки нәм, шуниң үчүн иссиққа майил өсүмлүкләр тез өсиду, уларниң гүллиши вә мевә бериши жил мәвсүмигә бағлиқ әмәс.

Биз сиз билән оттура климатта һаят кәчүримиз, у йәрдә күн нуриниң чүшүш булуңи экваторға қариғанда аз. Шуниң үчүн йәр бети иссиқни аз қобул қилиду. Оттура климатта жил мәвсүмлири ениқ билиниду. Мошу шараитта өсидиған өсүмлүкләр билән җаниварлар қолайсиз қиш мәзгилигә чидамлиқ болиду. Өсүмлүкләр қишлиғи тиничлиқ һалда болиду. Улар өсүшни тохтитип, йопурмақлири чүшүп кетиду. Җаниварлардиму шундақ мәзгил болиду, бәзилири қишичә уйқиға кетиду. Көплигән қушлар иссиқ җайларға учуп кетиду, қишлайдиған қушлар өзлиригә қишлиқ озуқ жиғиду.

Һава райи өзгиришчан, климат болса турақлиқ болиду. Һава райиниң өзгиришчанлиғи һәрхил хасийәтлири бар һава массисиниң авушушиға бағлиқтур. Климат иссиқ, оттура вә соғ болуп бөлүниду. Тирик организмларму һәрхил климатлиқ шараитта өмүр сүрүшкә үгәнгән.

Мәтингә бағлиқ бәш проблемилиқ соал қоюңлар.

1 – соал

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 – соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3 – соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4 – соал

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5 – соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Жуқуридики мәтингә мурәккәп режә түзүңлар.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

« Һава райи вә климатлиқ өзгиришләр» » бөлүми бойичә жәмлигүчи баһалаш критерийи

Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар	Билим алғучи	Пай
Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар	Дескриптор
Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюш	№1	Мәтин мавзусини чүшиниду	1
		Проблемилиқ соалларни қойиду 1-соал	1
		2-соал	1
		3-соал	1
		4-соал	1
		5-соал	1
Һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн тәркивигә риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш	№2	Мурәккәп режә түзиду Киришмә Асасий қисим Хуласә	1 1 1
Жәми			9

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Урпи-адәтләр » БЖБ№2

Оқуш мәхсәтлири: 7.1.4.1. Мәтин мавзуси, сөзлигүчиниң авази вә нутуқ

алаһидилигигә қарап асасий ойни ениқлаш;

7.3.5.1. Оқуш вә тиңшаш материаллири бойичә тирәк сөзләр вә

бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп

жиғилған мәтин йезиш;

Мәтин мавзуси, сөзлигүчиниң авази вә нутуқ алаһидилигигә қарап асасий ойни ениқлайду;
оқуш вә тиңшаш материаллири бойичә тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин язиду:

Тиллиқ мәхсәтләр: Тиңшаш-сөзләш, йезиш

Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш,

балдақлири қоллиниш

Орунлайдиған вақит 20 минут

Тапшурмилар:

№1.Мәтинни муәллимниң оқуп беришидә тиңшап,асасий ойни ениқлаңлар /2/

Бөшүк — қедимидин башлап, түркий хәлиқләр арисида кәң умумлашқан. Уларниң ичидә уйғур бөшүги қурулум җәһәттин пухтилиғи, нәпислиги һәм қолайлиқлиғи билән өз алаһидилигигә егә. Адәттә егизлиги — 60 см, кәңлиги 50 см вә узунлуғи бир метр болуп, уюл яғачтин ясилиду. Униңға бир талму миқ ишлитилмәйду. Бовақни бөшүккә селиштин илгири “бөшүк той” өткүзүлиду. Бу — балиниң қирқи тошқанда нишанлинидиған әнъәнивий мәрасим.

“Бовақларға хас арамгаһ, раһәт макан” дегән мәнани өзигә сиңдүргән бөшүк қедимий дәвирләрдин тартипла хәлқимизниң бала тәрбийисидә муһим орунға егә болған. Уни бовақлар үчүн мәхсус ясалған “алаһидә каривәт” дәпму атайду. Бөшүк аддийлиғи һәм йөткәп ишлитишкә қолайлиқлиғи җәһәттинму уйғурларда хелила яхши умумлашқан.Турмушимизда бөшүкниң түри көп, нусхисиму һәрхил. Éәни хантаҗи, сәнәм, қол сәнәм, қирима, әгмә, нава, анарчә бөшүк, меһраб нусхилиқ бөшүк қатарлиқ ондин ошуқ түргә бөлүниду.

Балини бөшүккә ятқузғанда, униң көрпилири қурутилиду вә һаваландурулиду.

У балиниң сағлам өсүши үчүн пайдилиқ. Бөшүктики балиниң теч, арам елип ухлиши үчүн “Әлләй нахшиси” ейтилип, тәвитилиду. Уйғурларда балини тилкөздин сақлаш мәхситидә бөшүккә тумар, көзмончақларни есип қоюш адити бар. Бәзидә баш тәрипигә оғул бала болса — пичақ, қиз бала болса әйнәк қистуруп қойиду. Бу наресидини қара бесип қелиштин сақлайду. Һә, уни яман роһтин қоғдаш үчүн әдрасман яки алма қеқи билән исриқ селиниду. Хәлқимиз әзәлдинла бөшүкни этник турмушниң бир қисми сүпитидә улуқлап, әтивалап кәлгәчкә, у урпиадәтлиримизгә маслашқан һалда әвлаттинәвлатқа давамлишип кәлмәктә.

Мәтиндики асасий ой ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тапшурма№2

Жуқурида берилгән мәтин бойичә тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин йезиңлар.

«Урпи-адәтләр » бөлүми бойичә жәмлигүчи баһалаш критерийи

Баһалаш критерийи:	Тапшурми-лар	Дескрипторлар:	Пай
Баһалаш критерийи:	Тапшурми-лар	Билим алғучи
Мәтин мавзуси, сөзлигүчиниң авази вә нутуқ алаһидилигигә қарап асасий ойни ениқлаш;	№1	Мәтин мәзмунини чүшиниду.	1
	№1	Мәтиндики асасий ойни ениқлайду	1
Оқуш вә тиңшаш материаллири бойичә тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин йезиш;	№2	Тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин язиду; 1.Тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуриду	2
		Мәтин язиду	1
		Мәтин қурулимини сақлайду	3
		Орфографиялик нормиларға реайә қилиду.	1
Жәми			9

7-синип Уйғур тилидин І чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш

Оқуш мәхсәтлири : 7.1.2.1 ижтимаий-жәмийәтлик, оқуш-әмгәк мавзулириға бағлиқ диалог, монолог, полилоглардики (интервью, пикирталаш, йеңилиқ, бәдиий әсәрләрдин үзүндиләр) муәллипниң көз-қариши вә көтирилгән мәсилиләрни тәһлил қилиш

7.2.5.1 мәтин бойичә проблемилиқ соалларни түзүш;

7.3.3.1. мәтин қурулумини (киришмә бөлүм, умумий мәлумат бериш,детальлиқ әхбарат бериш) сақлап олтирип графикилиқ мәтин (шәртлик бәлгү, сүрәт, сизма) түридә берилгән процессни баянлап йезиш;

7.3.4.1 эссе қурулими билән риважлинишини сақлиған һалда мавзуға мунасивәтлик берилгән мәсилиниң ижабий йешилиш йоллири яки сәвәплиригә өз көз-қаришини йезиш. (дискуссивлиқ эссе)

Баһалаш критерийи:

Тиңшалған мәтинни тәһлил қилиду;
Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни түзиду;
Графикилиқ жәдвәл толтуриду;
Эссе язиду;

Тиллиқ мәхсәтләр: Тиңшаш-сөзләш; Оқуш; Йезиш; Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш

балдақлири қоллиниш

Орунлайдиған вақит - 40 минут

Балл сани - 30 балл

I.Тиңшашқа берилгән мәтин.

«Тән сақлиқ вә қоршиған муһит»

Адәм һаят үчүн сағламлиқниң нәқәдәр муһим екәнлигини яхши билиду. Сағлам тән – бәхитлик һаятниң асасидур. Һәммә адәмниң тән- сақлиғини сақлашта қоршиған муһитниң роли наһайити зор. Таза һава, сап су, экологиялик сағлам озуқ-түлүқ вә паклиқ – буларниң һәммиси бизниң өмүр сүрүш сәвийәмизгә беваситә тәсир қилиду.

Әгәр биз таза вә ғәмхорлуқ билән қоғдалған муһитта яшисақ, өзимизниң тән- сақлиғиниму яхшилаймиз. Әксичә, муһитниң булғиниши, һава вә суниң паскинлиниши, химиялик қалдуқлар вә адәмзатниң тәбиәткә сәлбий тәсир кәлтүргән кесәлликләрниң пәйда болушиға елип келиду. Шуңа биз тәбиәтни қоғдаш, өсүмлүкләрни тикләш, су мәнбәлирини сақлаш вә һавани булғайдиған амилларға қарши туруш арқилиқ өзимиз вә кәлгүсиниң әвлади үчүн сақ муһит яритишимиз лазим.

Әгәр биз таза вә ғәмхорлуқ билән қоғдалған муһитта яшисақ, өзимизниң тән -сақлиғини яхшилаймиз.

Тән сақлиқ – инсанниң әң чоң байлиғи. Биз сағлам болуш үчүн һәқсиз һава, таза су вә экологиялик сағлам муһитқа еһтияҗ. Шуңлашқа, һәммимиз бирликтә тиришип, тәбиәтни қоғдап, таза муһит яритиш үчүн әмәлгә ашуридиған һәрқандақ ишимиз өзимизниң вә әвладлиримизниң бәхти үчүн зор әһмийәткә егә.

Тапшурма №1 .Мәтингә бағлиқ соалларға еғизчә жавап бериңлар.

1.Мәтиндә көтирилгән асасий мәсилә немә һәққидә?

2.Экология билән адәм сағламлиғи арисида қандақ мунасивәтләр бар?

3.Экологиялик муһитни сақлашниң әһмийитини чүшәндүрүңлар.

4. Сағлам муһитта яшаш тән-сақлиқ үчүн зөрүрму?

5.Бу мавзуниң бәдиий әсәрләр билән бағлиниши барму?

II. Оқуш

«Һава райи вә климатлиқ өзгиришләр»

Һава райи — бу бәлгүлүк бир жайдики қисқа муддәтлик атмосферилиқ өзгиришләр болуп, униңға температура, һөл, ямғур, қар вә башқа метеорологиялик элементлар тәсир көрситиду. һава райи һәр күни, һәттә һәр саатта өзгириши мүмкин.

Климат болса, узақ вақит ичидә (он жиллап, йүз жиллап) шәкиллинидиған һава шараити болуп, у бәлгүлүк бир наһийәгә хас болиду. Мәсилән, Сахара чөлиниң климати иссиқ вә қуруқ болса, Амазонка орманлириниң климати нәм вә өзгиришчан болиду.

Бүгүнки күндә адәмләрниң тәбиәткә қиливатқан тәсири түпәйли,йәр шари климати өзгириватиду.

Заводлардин вә машинилардин чиқиватқан зиянлиқ газлар һаваниң булғинишини күчәйтиватиду.Бу әһвал тәбиий муһитқа еғир тәсир көрситип, ериқ-суларниң, һаваниң вә топиларниң паскин болушиға елип келиватиду.Шуңа биз тәбиәтни қоғдаш үчүн йешил мәнбәләрдин пайдилиниш,яғач тикиш вә әтрапни таза тутушқа әһмийәт беришимиз керәк.

Шуниң билән биллә, адәмләр күндилик турмушлирида һемишәм әхләтни бөләкләп ташлаш,қайта ишләшкә көңүл бөлүши керәк.Пластик вә башқиму зиянлиқ материалларни аз ишлитиш,экологиялик таза транспорт васитилирини қоллиниш муһитниң яхшилинишиға өз төһбисини қошиду.Әгәр биз тәбиәтни қоғдашни билсәк, келәчәк әвлатлар үчүн таза муһит яриталаймиз.

Тапшурма №2.

А)Мәтин бойичә бәш проблемилиқ соал түзүңлар.

1соал___________________________________________________________________________________________________________________________________________2-соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________4-соал ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________5-соал ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ә) Жуқуридики мәтингә асаслинип ,жәдвәлни толтириңлар.

№	Зиянлиқ амиллар	Нәтижиләр	Қорғаш чарилири
1
2
3
4
5

Йезиш

Тапшурма №3. Уйғур хәлқиниң урп-адәтлиригә мәтин түзүңлар. (Сөз сани-100- 120 сөз)

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7-синип Уйғур тилидин І чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш

Баһалаш критерийи:	Тапшур-милар	Дескриптор	Пай
Баһалаш критерийи:	Тапшур-милар	Билим алғучи
Ижтимаий-жәмийәтлик, оқуш-әмгәк мавзулириға бағлиқ диалог, монолог, полилоглардики (интервью, пикирталаш, йеңилиқ, бәдиий әсәрләрдин үзүндиләр) муәллипниң көз-қариши вә көтирилгән мәсилиләрни тәһлил қилиш;	№1	Мәтин мәзмунини чүшиниду	1
		Мәтиндә көтирилгән асасий мәсилини ениқлайду	1
		Экология билән адәм арисидики мунасивәтни ейтиду	1
		Қоршиған әтрапни сақлашниңәһвалини чүшәндүриду	1
		Сағлам муһитта яшаш тән-сақлиқ үчүн зөрүр екәнлигини чүшиниду	1
		Мәтинниң бәдиий әсәрләр билән бағлинишини ениқлайду	1
		Өз ой-пикрини толуқ йәткүзиду	1
Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни түзүш;	№2 А)	Мәтингә бағлиқ 5 проблемилиқ соал түзиду: 1-соал	1
		2-соал	1
		3-соал	1
		4-соал	1
		5-соал	1
Мәтин қурулумини (киришмә бөлүм, умумий мәлумат бериш,детальлиқ әхбарат бериш) сақлап олтирип графикилиқ мәтин (шәртлик бәлгү, сүрәт, сизма) түридә берилгән процессни баянлап йезиш;	Ә)	Жәдвәл толтиришни билиду	2
		Зиянлиқ амилларни ениқлайду	2
		Нәтижиләрни ениқлап, язиду	2
		Қорғаш чарилирини язиду	2
Эссе қурулими билән риважлинишини сақлиған һалда мавзуға мунасивәтлик берилгән мәсилиниң ижабий йешилиш йоллири яки сәвәплиригә өз көз-қаришини йезиш. (дискуссивлиқ эссе)	№3	Эссе қурулимини сақлайду	3
		Мавзуға мунасивәтлик берилгән мәсилиниң ижабий йешилиш йоллирини ениқлайду	3
		Сәвәплирини ениқлап, өз көз-қаришини язиду	3
		Орфографиялик нормиға риайә қилип язиду.	1
Жәми			30

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Қазақстандики милләтләр достлуғи» БЖБ № 3

Оқуш мәхсити 7.1.3.1 тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;

7.3.1.1. һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн қурулимиға риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш ;

7.4.4.3 бағлиғучиларниң, тиркәлмиләрниң , уланмиларниң түрлирини пәриқләндүрүшни билиш, уларни орунлуқ қоллиниш;

Баһалаш критерийлири: Билим алғучи

Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниду;
Сунулған әхбарат бойичә көз қаришини ажритиду;
Мурәккәп режә түзиду;
Тиркәлмиләрни ениқлайду;

Ойлаш иқтидариниң Билиш, чүшиниш, қоллиниш

дәрижилири

Орунлиниш вақти 15-20 минут

1-тапшурма. Мәтинни диққәт билән оқуп, асасий ойни ениқлаңлар. Мәтингә болған көз –қаришиңларни билдүриңлар. {2}

Мениң ана тилим — уйғур тили. Ана тилимда билим еливатқинимға он жил болди. Һәрқандақ инсан өз ана тилини, хәлқиниң тарихини билиши шәрт. Мана мән ана тилимда билим елип хәлқимниң тилини, тарихини вә әдәбиятини үгиниватимән. Маңа ана тилимни дәсләп ата анам үгәтти. Һәммә аилидә шундақ болуши лазим дәп ойлаймән. Мениңчә, ана тилға болған һөрмәт биринчи болуп аилидин башлиниду. Қазақстан — көп милләтлик мәмликәт. Җумһурийитимиздә яшаватқан һәрбир милләт өз тилини үгиниш имканийитигә егә. Шу җүмлидин биз, уйғурларғиму, ана тилимизни үгинишкә барлиқ мүмкинчиликләр яритилған. Елимиздә уйғур тилида гезит журналлар һәм китаплар нәшир қилиниду, өзимизниң миллий театримизму һәм бар. Маңа вә барлиқ қандашлиримға мошундақ шараитларни яратқан вәтиним — Қазақстан вә елимизниң президенти Нурсултан Әбиш оғли Назарбаевқа чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән.

Ана тилини билгәнләргә өзгә тилларни үгинишкә һеч тосалғу болалмайду, әксичә у башқа тилни үгиништә ярдәм бериду, адәмгәрчиликкә, һәқиқий вәтәнпәрвәрликкә йетәкләйду. Һазир

заман тәливигә бола, үч тилни егиләш чақириқлири яңримақта. Әлвәттә, тил билсәң аләмни тонуйсән. Лекин бу өз ана тилиңдин безип кәт дегәнлик әмәс. Тил — өз миллитиңни сөйүш, қәдирләш, кимлик вә өзәңниң моҗут екәнлигини испатлайдиған, һарномус, шан шөһритини

қоғдайдиған бир қурал. Ана тилини чоңқур билгән адәм һаятта чоң утуқларға йетиду, дәп ишәшлик ейтимән.

Соаллар: {4}

1.Муәллип мәтиндә немигә көп көңүл бөлгән?

2.Мәтиндики асасий ой немидә? Муәллип немини ейтмақчи болди?

3.Немишкә үч тилни билиш можут?

4.Мәмликәт тилимиз қайси тил? Ана тилимизчу?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 -тапшурма. Жуқуридики мәтингә бағлиқ мурәккәп режә түзүң {3}

3-тапшурма. Жүмлә тәркивидин тиркәлмини тепип,түрини ениқлаң {2}

Бүгүн елимиздә президентниң пәрмани билән елан қилинған Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң жили башлиниду.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Қазақстандики милләтләр достлуғи» БЖБ № 3

Баһалаш критерийлири	№ тапшурма	Дескриптор	балл
Баһалаш критерийлири	№ тапшурма	Билим алғучи	балл
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә көз қаришини ажритиш	1	Мәтин мәзмунини чүшиниду;	1
	1	сунулған әхбарат бойичә өз көз-қарашларни ажритишни билиду,соалларға жавап бериду: №1 №2 №3 №4	1 1 1 1
Һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн қурулимиға риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш ;	2	Сунулған әхбарат бойичә мурәккәп режә түзиду Киришмә Асасий қисим Хуласә	1 1 1
Тиркәлмиләрни ениқлаш	3	Тиркәлмини тепип, түрини ениқлайду;	2
Барлиғи			10

7-синип Уйғур тили Бөлүм:«Достлуқ вә меһир - муһәббәт» БЖБ №4

Оқутуш мәхсити: 7.1.3.1 тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш

7.4.3.1 фразеологизм, мақал-тәмсилләрниң эмоционал мәнисини, бәдиий алаһидиликлирини чүшинип қоллиниш

Баһалаш критерийлири: Билим алғучи

Мәтинниң мәзмунини чүшиниду
Мәтин бойичә берилгән соалларға жавап бериду.
Фразеологизм, мақал – тәмсилләрниң бәдиий алаһидликлирини ажритиду

Ойлаш иқтидариниң Билиш, чүшиниш, қоллиниш

дәрижилири

Орунлиниш вақти 15-20 минут

1-тапшурма: Мәтинни диққәт қоюп оқуп, сунулған әхбарат бойичә өз ой – пикриңиз билән бөлүшүп, төвәндики соалларға жавап бериң.

«Икки дост»

Бурун-бурун-бурунда әл арисида уруш көп болған чағларда, икки батур болупту.

Бир күни әскәрләр бир дәрияниң бойиға орунлишиду. Шу чағда туюқсизла дүшмәнләр уруш ачиду. Һәммә мал- мүлүклирини елип, адәмлирини тутқунға алиду.

Икки достниң бири дүшмән қолиға чүшиду. Достиниң қолға чүшкинини аңлиған иккинчи батур күзниң қара соғиға қаримастин, дүшмән ятқан жайға келиду.

Дүшмәнләр уни тутувалиду. Батур болса уни қолбашчисиға елип беришини сорайду. Елип барғандин кейин:

Мән қолуңларға чүшкән бир батурниң хунини төләп, сетип елишқа кәлдим. Лекин мениң силәргә беридиған мал- мүлкүм, пулум йоқ, әгәр достумни бошатсаңлар, униң үчүн өзәмниң өмрүмни қурван қилар едим, - дәйду.

Қолбашчи ойлинип, уни синимақ болиду:

Бопту, мән сениң өмрүңни қияй, бирақ маңа сениң көзлириң керәк, оюп алимән,- дәйду. Батур өзиниң көзлирини берип, достини бошитипту вә униң мүрисигә қолини артип, хошал қайтипту. Буни көргән қолбашчи «Мундақ әрлири бар хәлиқни урушта бәтму-бәт йеңиш қийин екән» дегән қарарға келип, әскәрлирини чекинишкә буйруқ бериду.

Соаллар:

Икки достниң достлуғини қандақ баһалайсиз?.Өз ой – пикриңизни йезиң (3-4 жүмлә)

Һәқиқий дост болуш үчүн адәмдә әң авал қандақ хисләтләр болуш керәк дәп ойлайсиз?

______________________________________________________________________________________________________________________________________

2 –тапшурма. «Дост бешиңға күн чүшкәндә билинәр» мақалиниң мәнасини ечип бериң.`

________________________________________________________________________

Төвәндики жүмлиләрдә қениқ қара һәрип билән йезилған сөзләрни фразеологизмлар билән алмаштуруп йезиңлар.

У достини көрүп наһайити хошал болди. __________________________________________
Тайир наһайити алдирашлиқ билән кетип баратти. __________________________________

Баһалаш критерийлири	Тапшурма	Дескриптор	балл
		Билим алғучи
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;	№ 1	Мәтин мәзмунини чүшиниду;	1
		Сунулған әхбарат бойичә өз ой-пикири билән бөлүшиду	1
		Соалға жавап бериду,өз ой – пикрини толуқ йәткүзиду. Соал №1 №2	1 1 1
Фразеологизм, мақал-тәмсилләрниң эмоционал мәнисини, бәдиий алаһидиликлирини ажритиш;	№2	Мақалниң мәнасини чүшиниду	1
		Мақалниң мәнасини өз ойи билән йәткүзиду	1
		Фразеологизмларниң мәнасини чүшиниду	1
		Жүмлиләрдә фразеологизмларни тоғра қоллиниду	1
Барлиғи			9

Икки достниң бир – биригә болған ишәнчисигә вә адиллиғиға қарап, һәйран қалдим.

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Музыка сәнъити» БЖБ№4

Оқуш мәхсәтлири : 7.1.1.1 Мәтинниң үзүндилирини тиңшап олтирип, вақиәниң давами билән аяқлишишини чүшиниш;

7.2.1.1.Мәтинлик вә графикилиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш;

7.4.4.1 . Пеилниң сүпәтдаш, рәвишдаш, исимдаш түрлирини, заман, мәйил категориялирини нутуқ жәриянида қоллиниш;

Баһалаш критерийи: билим алғучи

Мәтинниң мәзмунини чүшиниду
Қандақ әсвап екәнлигини ениқлайду
Заман категориясини билиду

Тиллиқ мәхсәтләр: Тиңшаш-сөзләш; Оқуш; Йезиш

Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш

балдақлири Қоллиниш

Орунлайдиған вақит - 20 минут

Тапшурмилар:

1-тапшурма.Муәллимниң оқуп беришидә мәтин үзүндисини тиңшап, вақиәниң давами билән аяқлишини ениқлаңлар.

Хәлиқ нахшиси — әмгәкчи хәлиқниң әсирләр бойи иҗат қилған бебаһа ғәзниси. Нахша мәнивий һаятниң бир қисми сүпитидә қедимий замандин хәлиқ билән биллә яшап келиватиду. У хәлиқниң һаяти билән беваситә мунасивәтлик, униң арзуарманлирини, алий тиләкмәхситини, ойпикрини, үмүтистәклирини әкис әттүрүп, еғир ишларда ярдәм беридиған, өмүрдә азатлиқ, вәтәнпәрвәрлик, пак муһәббәт садалирини яңритип, адәмләрниң қайғуһәсритини йениклитидиған, хошалхорамлиқ пәйтидә шатлиғини техиму рошән җарий қилдуруп, дилни тәвритидиған, һаяҗанландуруп, һөзүрраһәткә бөләйдиған роһий бебаһа байлиқтур...

2-тапшурма. Сурәттә берилгән қайси саз әсвап. Бу әсвап тоғрисида немә билисиләр?

________________________________________________________________________

3-тапшурма.Пеиллларниң заман категорияси нәччә?Атап бериңлар.

________________________________________________________________________

«Музыка вә дутар » бөлүми бойичә жәмлигүчи баһалаш критерийи

Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар	Дескриптор	Пай
Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар	Блим алғучи
Мәтинниң үзүндилирини тиңшап олтирип, вақиәниң давами билән аяқлишишини чүшиниш;	№1	Мәтин мәзмунини чүшиниду.	1
	№1	Вақиәниң давами билән аяқлишини тәхмин қилип,асасий ой пикирни ениқлайду.	1
2. мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретация;	№2	Сүрәттә берилгән саз әсвавини ениқлайду	1
	№2	Берилгән тоғрисида язиду.	1
3. Пеилниң сүпәтдаш, рәвишдаш, исимдаш түрлирини, заман, мәйил категория -лирини нутуқ жәриянида қоллиниш;	№3	Пеилларниң заман категориясини ениқлайду	1
		Өткән заман	1
		Һазирқи заман	1
		Келидиған заман	1

Жәми			8

7-синип Уйғур тилидин ІІ чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш

Оқуш мәхсәтлири : 7.1.3.1.Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;

7.1.5.1.Проблемилиқ соалларға тиңшалған мәтиндин мәлуматлар көрситип дәлилләп жавап бериш, өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруш, тәһлил қилиш;

7.2.5.1.Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюш;

7.2.1.1.Мәтинлик вә графикилиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш;

7.3.2.1.Жанрлиқ вә стильлиқ алаһидиликлиригә мувапиқ тәсвирий васитиләрни орунлуқ қоллинип олтирип, ихчам мақалә, уқтурушнамә, һекайә йезиш ;

Баһалаш критерийи:

Мәтин мәзмунини чүшиниду вә сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритиду.
Проблемилиқ соалларға тиңшалған мәтиндин мәлуматлар көрситип дәлилләп жавап бериду вә өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруп, тәһлил қилиду.
Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюшни билиду.
Жүмлини интерпретация қилишни билиду.
Мақалә язиду.

Тиллиқ мәхсәтләр: Тиңшаш-сөзләш; Оқуш; Йезиш;

Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш

балдақлири қоллиниш

Орунлайдиған вақит - 40 минут

Балл сани - 30 балл

І.Тиңшаш вә сөзләш.

Тапшурма №1. Тиңшашқа берилгән мәтинләр.

А) Мәтинни тиңшап, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритиңлар.

Достлуқ вә меһир-муһәббәт инсан һаятидики әң муһим қиммәтликләрниң бири болуп һесаплиниду. Достлуқ – бу садиқ, садиқлиқ вә өзара чүшәнчә асасида қурулған мунасивәттур. Чин достлар бир-бирини қоллап-қувәтләйду, қайғулуқ күнләрдә йенида болиду вә шатлиқлирида ортақлишиду. Достлуқ адәмниң роһий байлиғи вә қәлб хатирҗәмлиги үчүн муһим роль ойнайду.

Меһир-муһәббәт болсa, адәмзатниң ички туйғулиридин болған әң гөзәл вә назук һиссияттур. Ата-ана билән бала арисидики меһир-муһәббәт, достлар арисидики инақлиқ вә сәмимийлик, жүпләр арисидики сөйгү – буларниң һәммиси инсан һаятиниң мәнивий байлиғидур.

Муһәббәт адәмләрни мәрт,меһриван вә һисдашлиқчан қилиду.

Достлуқ вә меһир-муһәббәт пәқәт сөз билән әмәс,бәлки әмәлиятта, иш-һәрикәт биләнму испатлиши лазим.Чүнки чин достлуқ синақтин өтиду, һәқиқий муһәббәт болса, сәмимийлик вә өзара һөрмәт асасида давамлишиду. Шуңлашқа биз һәр дайим достлиримиз вә йеқинлиримизға нисбәтән садақәтлик,меһриван болушимиз керәк. Достлуқ вә меһир-муһәббәт инсанларға һаятниң әң гөзәл вә мәнивий байлиғини һәдийә қилиду. Биз бу қиммәтликләрни қәдирләшни вә уни қоғдашни билишимиз лазим.

Ә) Мәтинни тиңшап, төвәндики соалларға жавап бериңлар.

...Бу икки хәлиқниң нәнә намайәндилириниң бирбири билән досттамыр болуп өткәнлигини биз яхши билимиз. Атақлиқ язғучи шаирлар Зия Сәмәдий билән Сәбит Муқановниң, Һезмәт Абдуллин билән Қуандық Шаңғытбаевниң, Илия Бәхтия билән Муқағали Мақатаевниң, Турған Тохтәмов билән Сәкен Иманасовниң, алимлар Ғоҗәхмәт Сәдвақасов билән Абдувәли Қайдаровниң, Мурат Һәмраев билән Есмағамбет Исмайиловниң, Коммунар Талипов билән Еркеш Нурпеисовниң вә нурғунлиған башқиму шәхсләрниң бирбири билән әң йеқин дост, ағаини болуп өткәнлиги бу икки хәлиқниң тәврәнмәс достлуғини дәвирниң өзигә хас һәрқандақ җудунчапқунлири бузалмайдиғанлиғиниң йәнә бир көрүнүши болса керәк.

Умумән, елимиздики милләтләр ара достлуқ тоғрилиқ ейтқанда, бу достлуқниң уютқуси Тунҗа Президент — Милләт Лидери Нурсултан Назарбаев екәнлигини бир пәсму ядимиздин чиқармаслиғимиз керәк. “Силәр мошу жиллар мабайнида мениң җәмийәттики течлиқ билән разимәнликни мустәһкәмләшниң барлиқ мәсилилири билән шәхсән шуғуллиниватқинимни билисиләр, чүнки у барлиқ тәшәббусларниң беши, униңсиз һечнәрсә — ихтисадий өсүшму, бирликму болмайду”, дегән еди Дөләт рәһбири Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң болуп өткән сессиясидә. Дәрһәқиқәт, шундақ. Президентниң шәхсән рәһбәрлиги нәтиҗисидә бүгүн Қазақстан хәлқи йеңилиниш, инновациялик индустрияләштүрүш вә келәчәккә технологиялик сәкрәш идеясиниң әтрапиға топлашти. Бу, сөз йоқ, елимиздики хәлиқләр достлуғи билән бирликиттипақлиқниң, течлиқ билән разимәнликниң ярқин ипадисидур.

Соаллар:

1.Мәтин немә һәққидә?

2.Чин достлуқ дегән сөзниң мәнасини қандақ чүшинисиләр ?

3.Қериндаш хәлиқләр тоғрисида немә ейталайсиләр ,мәтиндин дәлил кәлтүрүңлар.

4.Өз жававиңларни өзгиләр жавави билән селиштуруп, мәтинни тәһлил қилиңлар

ІІ.Оқуш

1.Мәтинни оқуп, мәтин бойичә соал түзүңлар.

“Он икки муқам” бу бир пүтүн монументал цикл яки узақ ейтилидиған бирнәччә музыкилиқ поэтикилиқ әсәрләр, оттура әсир уйғур музыка сәнъитиниң ғәзнисидур.Уйғур муқамлири өз ичигә әнъәнивий нахшасаз музыкиси билән уссуллирини, еғизчә профессионал музыка һәм поэзияни бириктүриду вә умумән мақамат (түрлүк хәлиқләр муқамлири жанриниң умумийлаштуруп ейтилған нами) сәнъитниң айрилмас бир қисми болуп һесаплиниду. Муқамлар түрк, уйғур, әзәрбәйҗан, таҗик, өзбәк, әрмән вә түркмәнләрниң байлиғи болуп һесаплиниду...

Тил алаһидиликлиригә бағлиқ жанрниң дәсләпки әрәпчә нами “мақам”, кейин “муқам”, “мугам”, “мақом” болуп фонетикилиқ вариантларға өзгәрди. “Мақам” аталғуси — пәқәт бир мәнанила уқтурмайду. Тәрҗимә қилғанда, у тохтайдиған җай, тутқан орун, җай, мәвқийә дегән мәналарни билдүриду. Һазирқи заман музыка илминиң мәлумати униң асасий үч чүшәндүрүшини айрип көрситиду: аһаңниң өзигә хас модели; өзгәртип челиш усули; жанр һәм шәкли...

Уйғур муқамлириға мунасивәтлик қазақ язғучиси Сәбит Муқанов “Баһадур қәдәмлири” намлиқ китавида ейтқан қизиқ образлиқ пикирни учритишқа болиду: “... Мән “Он икки муқамниң” түзүлүшини ихтиярсиз “Миң өйниң” мурәккәп лабиринтлириға охшитимән. Қизил дәрияниң бойида тик ташни оюп ясиған қедимий маканда һәҗими, ясалған вақти башқа бир пүтүнлүккә бириктүрүлгән миңлиған ханилар бенакарлиқ вә этнографиялик ядикарлиқтур. Мана шуниңға охшаш йүзлигән аһаңлар өзиниң уйғун чигишлинип тоқулушида әҗайип бир музыка әсәрини тәшкил қилған. “Он икки муқам” — уйғур хәлқиниң “а”дин тартип “я” һәрипигичә болған һәммә нахша, музыка байлиғини өз ичигә алған қамус”..

Мәтингә бағлиқ соалларни түзүңлар.

1._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2._______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3._______________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________4_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________5._______________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.«Достлуқ-адәмниң роһий байлиғи вә қәлб хатиржәмлиги үчүн муһим » дегән жүмлиниң мәнасини ечип бериңлар.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІІІ.Йезиш

3-тапшурма.« Қазақстан –көпмилләтлик мәмликәт » дегән мавзуға мақалә йезиңлар.

Уйғур тили пәнидин ІІ чарәк бойичә жәмлигүчи баһалашниң қурулумиси

Вариант кәң вә қисқа жаваплар тәләп қилидиған үч тапшурмидин тәркип тапқан Тапшурма№1 Тиңшаш вә сөзләш.

Тапшурма №2 Оқуш

Тапшурма №3 Йезиш

Балл қоюш кәштиси:

І.Тиңшаш вә сөзләш.

1-тапшурма

Баһалаш критерийи	Тапшурмилар	Тәрипләш	Балл
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;	А мәтини	Мәтин мәзмунини чүшиниду.	1
		Мәтинни тәһлил қилиду.	1
		Мәтиндики факт вә көз қарашларни ажритиду.	2
		Өз ойини толуқ йәткүзиду	1
Проблемилиқ соалларға тиңшалған мәтиндин мәлуматлар көрситип дәлилләп жавап бериш өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруш, тәһлил қилиш	Ә мәтини	Проблемилиқ соалларға жавап бериду
		1-соал	1
		2-соал	1
		3-соал	2
		4-соал	1
Жәми			10

ІІ.Оқуш

2-тапшурма

№ соаллар	Соаллар		Балл
Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюш;	1-тапшурма	Мәтин бойичә проблемилиқ биринчи соал	1
		Мәтин бойичә проблемилиқ иккинчи соал	1
		Мәтин бойичә проблемилиқ үчинчи соал	1
		Мәтин бойичә проблемилиқ төртинчи соал	1
		Мәтин бойичә проблемилиқ бәшинчи соал	1
Мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш;	2-тапшурма	Жүмлини интерпретацияләйду.
		Роһий байлиғини көрситиду	1
		Қәлб хатиржәмлиги һәққидә ейтиду.	1
		Қиммәтлик мунасивәтләр һәққидә ейтиду	1
		Көңүллүк ярдәм һәққидә язиду	1
		Һаятий зөрүрлүкниң немә екәнлигини билиду.	1

Жәми			10

ІІІ.Йезиш

3-тапшурма

Балл	Тәрипләш
10-12	Берилгән мазуға сөһбәт қураштуралайду,.өзиниң көз қаришиға устилиқчә мужәссәмләштүриду; башқа әхбаратларни дәлил ретидә қоллинишни билиду. Тил байлиғи жуқури, тили раван, саватлиқ..
7-9	Берилгән мазуға сөһбәт қураштуралайду өзиниң көз қаришиға мужәссәмләштүриду; башқа әхбаратларни дәлил ретидә қоллинишни билиду. Тил байлиғи жуқури, тили раван, саватлиқ., лекинбәзи бир хаталиқларға йол қойиду.
5-6	Берилгән мазуға сөһбәт қураштуралайду өзиниң көз қаришиға улаштурушни билмәйду; башқа әхбаратларни дәлил ретидә қоллиништа чәтнәп кетиду. Тил байлиғи начар
1-4	Чүшиниги начар , мәтиндики әхбаратни ениқлашни билмәйду.Хаталар тәкрарлиниду.
Жәми 10

7-синип Уйғур тили Бөлүм:«Интернет вә ижтимаий торлар» БЖБ №5

Оқутуш мәхсити : 7.1.5.1. проблемилиқ соалларға тиңшалған мәтиндин мәлуматлар көрситип дәлилләп жавап бериш өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруш, муһакимә қилиш; 7.2.1.1.мәтинлик вә графикилиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш;

Баһалаш критерийлири: Билим алғучи

Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниду;
Проблемилиқ соалларға тиңшалған мәтиндин мәлуматлар көрситип дәлилләп жавап бериш өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруп муһакимә қилиду;
Сүрәт бойичә мәтин түзиду;

Ойлаш иқтидариниң Билиш, чүшиниш, қоллиниш

дәрижилири

Орунлиниш вақти 15-20 минут

1-тапшурма. Мәтинни диққәт билән оқуп, асасий ойни ениқлаңлар. Берилгән соалларға жавап бериңлар.

XXI әсир — йеңи әхбаратлиқ технологияләр әсири, чапсан,“һәммини билидиған” Интернет әсири. Бүгүнки күндә Интернет адәм һаятида алдинқи қатарлиқ орунни егилимәктә. Заманивий яшлар униңда яшаватиду десәкму артуқ болмас. Иҗтимаий торлардики “қизиқ” әхбарат уларни жипсиз бағлап алған. Барлиқ оқуш орунлири өзлириниң вебресурслирини йетилдүрүш үчүн бар күчини селиватиду, сәвәви интернеттики веббәтләр студентларға конспектлар, әхбарат материаллар, китапхана вә елан тахтилар хизмитини атқуруватиду. Интернет телевидениединму артуғирақ болмақта, сәвәви интернетқа йеңилиқлар чапсан чүшиду. Мошуниңға бағлиқ Интернет китап билән әхбарат қуралларни қисип чиқириветиду дегән ой пәйда болиду. Интернет күндин-күнгә тез сүръәт билән бизниң һаятимизға кирмәктә. Интернет вә китап — бу бир-биригә бағлиқ әмәс икки түрлүк нәрсә. Ишләш үчүн Интернет керәклик, бирақ униң арқилиқ китапниң йоқап кетишини һечким халимайду. Буниңдин бираз вақит бурун һәммә нәрсә башқичә болған. Китап оқуп чоң болған әвлатқа монитор алдида олтирип оқуш анчә йеқин әмәс. Адәм чирайлиқ безәлгән, олтирип варақдашқа болидиған, графикилиқ иллюстрацияләрни қизиқиш билән көрүшкә болидиған китаптин һечқачан баш тартмайду. Сәвәви мәтиндә өзигә яққан җайлирини — пикирләр, цитатиларни бәлгүләп қоюши мүмкин.Китап — у алаһидә бирнәрсә һәм униң йоқап кетиш ховупи йоқ. Һазир әхбаратлиқ технологияләр: компьютер, ноутбук, янфон,Интернет дәври болғанлиқтин, көпчилик адәмләр Интернет китапни қисип чиқириду дәп ойлайду. Бирақ бу ундақ әмәс. Буниңдин бурун телевидение тоғрисидиму шундақ ойлиған. Униңдин кейин көп жиллар өтти, өйидә телевизори бар адәмләр бәрибир китап сетивалиду, китапханилардин китап елип оқуйду. Интернет, әксинчә, китапқа ярдәм бериду. Һазир Интернетниң ярдими арқилиқ көплигән әдәбий әсәрләргә қол йәткүзүш мүмкинчилиги туғулди. Электронлуқ китаплар қолайлиқ болғини билән монитор алдида олтирип оқуш көзгә өз тәсирини йәткүзиду.

Соаллар:

1.“Иҗтимаий торлардики “қизиқ” әхбарат уларни жипсиз бағлап алған” дегән җүмлини қандақ чүшинисиләр? “Жипсиз бағлаш” дегән немә?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.«Тез сүръәт билән» дегән сөзниң мәнасини қандақ чүшинисиләр?

3.Интернетниң зийини тоғрилиқ мәтиндики әхбаратқа қошумчә немә ейталайсиләр?

2-тапшурма. Сүрәткә қарап мәтин түзүңлар.

«Интернет вә ижтимаий торлар» бөлүми бойичә ЖБ критерийи

Баһалаш критерийлири	№ тапшурма	Дескриптор	балл
		Билим алғучи
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш;	1	Мәтинни чүшиниду	1
		Проблемилиқ соалларни дәлилләп жавап берип, өз жававини өзгиләрниң жаваплири билән селиштуруп муһакимә қилиду	1 1 1
Мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш	2	Сәрләвһә көрситилгән	1
		Стиль жәһәттин дурус йезилған	1
		Мәтин қурулуми сақланған Киришмә Асасий қисим Хуласә	1 1 1
		Орфографиялиқ нормиларға реайә қилған	1
		Жүмлиләр дурус қураштурулған	1
Барлиғи			11

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Қазақстандики милләтләр достлуғи» БЖБ № 6

Оқуш мәхсити 7.1.3.1. Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;

7.3.1.1. һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн қурулумиға риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш ;

7.4.4.3. Бағлиғучиларниң, тиркәлмиләрниң , уланмиларниң түрлирини пәриқләндүрүшни билиш, уларни орунлуқ қоллиниш;

Баһалаш критерийлири: Билим алғучи

Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниду;
Сунулған әхбарат бойичә көз қаришини ажритиду;
Мурәккәп режә түзиду;
Тиркәлмиләрни ениқлайду;

Ойлаш иқтидариниң Билиш, чүшиниш, қоллиниш.

дәрижилири

Орунлиниш вақти 15-20 минут

1-тапшурма. Мәтинни диққәт билән оқуп, асасий ойни ениқлаңлар. Мәтингә болған көз –қаришиңларни билдүриңлар.

Қазақстан — көп милләтлик мәмликәт. Җумһурийитимиздә яшаватқан һәрбир милләт өз тилини үгиниш имканийитигә егә. Шу җүмлидин биз, уйғурларғиму, ана тилимизни үгинишкә барлиқ мүмкинчиликләр яритилған. Елимиздә уйғур тилида гезит- журналлар һәм китаплар нәшир қилиниду, өзимизниң миллий театримизму һәм бар. Маңа вә барлиқ қандашлиримға мошундақ шараитларни яратқан Вәтиним — Қазақстан вә елимизниң президенти Нурсултан Әбиш оғли Назарбаевқа чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән.

Ана тилини билгәнләргә өзгә тилларни үгинишкә һеч тосалғу болалмайду, әксичә, у башқа тилни үгиништә ярдәм бериду, адәмгәрчиликкә, һәқиқий вәтәнпәрвәрликкә йетәкләйду. Һазир заман тәливигә бола, үч тилни егиләш чақириқлири яңримақта. Әлвәттә, тил билсәң аләмни тонуйсән, лекин бу өз ана тилиңдин безип кәт дегәнлик әмәс. Тил — өз миллитиңни сөйүш, қәдирләш, кимлик вә өзәңниң моҗут екәнлигини испатлайдиған, һарномус, шан - шөһритини

қоғдайдиған бир қурал. Ана тилини чоңқур билгән адәм һаятта чоң утуқларға йетиду, дәп ишәшлик ейтимән.

Соаллар:

1.Муәллип мәтиндә немигә көп көңүл бөлгән?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мәтиндики асасий ой немидә? Муәллип немини ейтмақчи болди? _____________________

4.Мәмликәт тилимиз қайси тил? Ана тилимизчу?

2 -тапшурма. Жуқуридики мәтингә бағлиқ мурәккәп режә түзүң

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапшурма. Жүмлә тәркивидин тиркәлмини тепип,түрини ениқлаң

Бүгүн елимиздә президентниң пәрмани билән елан қилинған Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң жили башлиниду.

«Қазақстандики милләтләр достлуғи» БЖБ критерийи

Баһалаш критерийлири	Тапшурма №	Дескриптор	балл
Баһалаш критерийлири	Тапшурма №	Билим алғучи	балл
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә көз қаришини ажритиш.	№ 1	Мәтин мәзмунини чүшиниду;	1
	№ 1	сунулған әхбарат бойичә өз көз-қарашларни ажритишни билиду,соалларға жавап бериду: №1 №2 №3 №4	1 1 1 1
Һәр хил жанрдики мәтинләрни йезиш үчүн қурулимиға риайә қилған һалда мурәккәп режә түзүш.	№ 2	Сунулған әхбарат бойичә мурәккәп режә түзиду Киришмә Асасий қисим Хуласә	1 1 1
Тиркәлмиләрни ениқлаш	№ 3	Тиркәлмини тепип, түрини ениқлайду;	2
Барлиғи			10

7-синип Уйғур тили пәнидин ІІІ чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш

Оқуш мәхсәтлири:

7.1.3.1. Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш

7.2.1.1. Мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш

7.3.4.1. Эссе қурулуми билән риважлинишини сақлиған һалда мавзуға мунасивәтлик берилгән мәсилиниң ижабий йешилиш йоллири яки сәвәплиригә өз көз қаришини йезиш.

Орунлаш вақти 40 минут

Тапшурма түрлири : Қисқа жавап тәләп қилидиған тапшурмилар .

Толуқ жавап тәләп қилидиған тапшурмилар.

Баһалаш критерийлири:

мәтинниң мәзмунини чүшиниду;
сунулған әхбарат бойичә фактни ажритиду;
мәтинлик графикилиқ кәштә, диаграмма толтуриду;
эссе язиду.

I.Тиңшаш

Тапшурма №1. Мәтинни диққәт билән оқуп ,тапшурмиларни орунлаң.

Уйғурларниң тамақ адити әтигән, чүш, кәчтин ибарәт болуп, йемәк-ичмәк адити адәттә икки вақит нан билән чай ичилиду. Кәчтә,бәзидә,чүштә тамақ етип йәйду. Уйғурлар сәһәр туруп, үз - қоллирини жуюп, сап һавадин бәһриман болиду, андин жиғилип аилә болуп чай ичишкә олтириду. Әтигәнлик чайда сүтлүк яки қаймақлиқ әткән чай тәйярлиниду. Аилә әзалири һөрмити бойичә дәстиханни чөрәдәп олтириду. Чай апқурға қуюлған болса, нанни чилап, кичик чинигә болса, тәккүзүп ичилиду. Чүшлүк чай тарқақ болуп, етизда чай яки қетиқ билән нан йейилиду. Яз күнлири қоғун-тавуз билән нан йейилиду. Кәчтә аилә әзалири қайтип жиғилғандин кейин, қоллирини жуюп, аилә тәртиви бойичә дәстиханни чөрәдәп олтириду. Тәйярланған тамақни биллә ичиду. Тамақтин кейин ләңмән болса, аш сүйи, манта, полудин кейин сиң чай ичилиду. Яз күнлири адәттә, тамақтин кейин һәрхил һөл мевиләрни йәйду. Уйғурларниң қошумчә йемәкликлиридә аилиниң ихтисадий әһвалиға қарап қуруқ үзүм, яңақ меғизи, һәрхил мурәббә, қәнт,нават билән чай ичилиш, үзүм билән юмшақ тоғач йейиш адити хелә умумлашқан. Аилә тамиғи күчлүк яки күчсиз, көп хил вә һәр күни мүмкин қәдәр охшимиған бирхил тамақлар етилиду. Сәйлик қорулма тамақлар көп истимал қилинмайду.

Соалларға жавап бериңлар.

1.Мәтиндики асасий ой немә һәққидә ?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

2.Әткән чай қандақ тәйярлиниду?

3. Уйғурларниң қошумчә тамиғиға немиләр кириду?

II.Оқуш

2-тапшурма. Төвәндики соалларға жавап бериңлар.

1.Генетикилиқ модификацияләнгән мәһсулатни қанчинчи жили тапқан вә қандақ мәхсәттә пайдиланған?

2.Генетикилиқ модификацияләнгән данлиқ зираәтләр қатариға немиләр ятиду?

3.Доғапниң қанчә түри бар вә уларниң тәйярлинишини көрсәт.

3-тапшурма. Төвәндә берилгән таблицини толтуриңлар.

Мән төвәндики мәһсулатларни көп истимал қилимән	Униң адәм әзасиға зийини	Униң адәм әзасиға пайдиси

Тамақлиништа әвәтилидиған 10 хаталиқ тоғрисида немә билисиләр?

Төвәндә берилгән диаграммини толтуруңлар. «Ғизалиниш мәдәнийити»

Shape2

Shape3

Ғизалиниш

мәдәнийити

Shape6 Shape7

III. Йезиш

«Қазақстан-достлуқ макани» мавзусида эссе йезиш

________________________________________________________________________

III-Чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш критерийлири:

Баһалаш критерийи

№

тапшурма

Дескриптор

Балл

Билим алғучи

мәтинниң мәзмунини чүшиниду;

Мәтинни чүшиниду;

Берилгән соалларға жавап бериду; 1 соал

2-соал

3-соал

сунулған әхбарат бойичә фактни ажритиду

ГММ тоғрисида билиду;

ГММ бар данлиқ зираәтләрни язиду;

Доғапниң түрлирини билиду;

Тәйярлиниш йолини язиду;

мәтинлик графикилиқ кәштә, диаграмма толтуриду;

3№1

Мәһсулатларни язиду;

Зийинини билиду;

Пайдисини билиду;

Тамақлиниш бойичә 10 хаталиқни билиду

Чүшәнчә бериду;

Ғизалиниш мәдәнийити тоғрисида чүшиниду

Диаграммини толуқ толтуриду

Эссе

3№2

Эссе қурулумини сақлап,орфографиялик нормиларға реайә қилған һалда эссе язиду.

Барлиғи

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Йеңиш күни .Жасарәткә тазим » БЖБ№7

Оқуш мәхсәтлири: 7.1.1.1.Мәтинниң үзүндилирини тиңшап олтирип, вақиәниң давами билән аяқлишини чүшиниш.

7.2.1.1.Мәтинлик вә графикилиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш.

7.4.4.4.Имлиқ сөзләрниң түрлирини билиш, уларни орунлуқ қоллиниш;

Баһалаш критерийлири:

Мәтин мәзмунини чүшиниду.
Мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләйду.

Тиллиқ мәхсәтләр: Тиңшаш-сөзләш, йезиш

Ойлаш қабилийитиниң балдақлири: Билиш вә чүшиниш

Қоллиниш

Орунлайдиған вақит: 20 минут

Тапшурмилар:

Тапшурма №1. Тиңшашқа берилгән мәтин.

...Таң сәһәрдә тревога болди. Ақ қарни йотқан, музни чүшәк қилип ятқан баһадир җәңчиләр дәрһал көтирилип, бирдин урушқа атланди. Харьков, Белгород шәһәрлирини вә йүзлигән йезиларни тартқузуп қоюп, көйүк отида қалған немис солдатлири оқни мөлдүрдәк яғдурмақта. Оттура бойлуқ, мойлавлиқ кәлгән капитан Ванин хирилдиған авази билән команда берип жүриду. Адәттики күнләрдә сәвиртақәт билән жүридиған чоң сержант Мәсим бүгүн хаңдин чиққан ишчидәк қапқара болуп, таза қәһригә кәлгән. Алдинала қезип қоюлған хәндәккә келип җайлишипму үлгәрди. Кәң гәвдилик вә толуқ, оттура бойлуқ, қамити сәл алдиға егилгән. Башайиғи йоқ сансанақсиз етишишлар. Оқлар көчкән юлтуздәк ғуюлдап Мәсим ятқан хәндәкниң у яқбу йеқиға чүшмәктә. Вақит өткәнсири җәң қизишқа башлиди. Мәсим өз бөлүминиң җәңчилиригә тәйяр болуңлар дедидә, гранатисини һазирлап, дүшмәнниң йеқинлишишини күтти. Мана, дүшмән граната йәткидәк йәргә келип қалди. У гранатини нишанға ташлап мөкүвалдидә, яңливаштин баш көтәрди. Ғалҗирдәк етилип келиватқан дүшмәнниң алдинқи топидин бирнәччиси опур топур болуп пулаңлап жиқилди. Қалғанлири илдам йетивелишип етишқа башлиди. Мәсим әнди автоматни ишқа қошти. «Тр-тр-тр», «тр-тр-тр» тинмай етилмақта.

1.Мәтин немә һәққидә? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мәтиндики баш қәһриман ким? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Бу қәһриман һәққидә қандақ қошумчә мәлуматларни билисиләр?

Тапшурма №2.

1. Сүрәткә мавзу қоюңлар.

2. Сүрәткә қарап мәтин түзүңлар.

3.Имлиқ сөзләрни пайдилинип, мәтин қураштуруңлар.

«Йеңиш күни .Жасарәткә тазим » бөлүми бойичә жәмлигүчи баһалаш

критерийи

Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар	Дескриптор	Пай
Баһалаш критерийи:	Тапшурмилар
Мәтинниң үзүндилирини тиңшап олтирип, вақиәниң давами билән аяқлишишини чүшиниш.	№1	Мәтин мәзмунини чүшиниду	1
	№1	Берилгән соалларға жавап бериду. Соал №1 №2 №3	1 1 1
Мәтинлик вә графиклиқ (кәштә, диаграмма, сүрәт, шәртлик бәлгүләр) әхбаратни интерпретацияләш; Имлиқ сөзләрниң түрлирини билиш, уларни орунлуқ қоллиниш;	№2	Сүрәткә мәтин түзиду.	1
		Сүрәткә мавзу қойиду.	1
		Имлиқ сөзләрни пайдилиниду	1
		Орфографиялик нормиларға риайә қилиду.	1
Жәми			8

7-синип Уйғур тили Бөлүм: «Илмий фантастика» БЖБ №8

Оқуш мәхсити:

7.1.3.1. Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;

7.3.5.1. Оқуш вә тиңшаш материаллири бойичә тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин йезиш;

7.4.5.1.Жүмлә ахирида вә жүмлә ичидә қоюлидиған тиниш бәлгүлирини дурус қоллиниш

Баһалаш критерийлири: Билим алғучи:

Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниду;
Сунулған әхбарат бойичә көз қаришини ажритиду;
Тиниш бәлгүлирини орунлуқ қоллиниду;

Ойлаш иқтидариниң Билиш, чүшиниш, қоллиниш

дәрижилири:

Орунлиниш вақти: 15-20 минут

Тапшурма №1. Мәтинни диққәт қоюп оқуп ,сунулған әхбарат бойичә өз көз қаришини билдүрүп,төвәндики соалларға жавап бериңлар.

Арман алға башлайду. Һәқиқәтән, армансиз адәм болмайду. Арман қилмиған адәм илгирилиши мүмкин әмәс. Арман — бу бизниң ой-хиялимиз, бәзидә бизгә униңға йетиш мүмкин әмәстәк билиниду. Бирақ ундақ әмәс. Арман қилиш — бу мәхсәткә йетиштики биринчи қәдәм.

Арман — бу күч, һаят мәзмуни, һаятқа ашиқ болуш. Армансиз мәхсәт, вәзипә, һәрикәт йоқ.Арман — бу бәхиткә елип кәлгүчи арзу. Һәрбир адәмниң, иҗтимаий топниң, җәмийәтниң өз армини болиду. Арман — бу бәдиий әдәбиятниң, кинофильмларниң асасий мавзулириниң бири.Адәттә, арман қилиш яш әвлатқа тән хусусийәт дәп һесаплайду, бирақ яшлар охшаш чоңларму арман қилиду. Мәсилән, ата -аниниң армини — пәрзәнтлириниң яхши адәм болуп йетилиши, бәхти. Яш әвлат болса, көпинчә өзиниң келәчиги тоғрисида арман қилиду.

Адәмләр қандақ арман қилиду? Бәзиләр дайимий арман қилиш билән яшиса, бәзиләр пәқәт ухлаш алдида арман қилиду. Кимду бири урушсиз течлиқ болушини арман қилса, йәнә бири чоң қәһриманлиқ көрситишни арман қилиду. Бәзи адәмләр интайин көп арман қилиду, бирақ у арминини әмәлгә ашуруш үчүн һәрикәт қилмайду. Шундақ адәмләр баркин, улар өзлиригә арман қилишни мәнъий қилған. Уларниң ойичә, һаят уларға арман қилғинини бәрмиди, шуниң үчүн арман қилишниң пайдиси йоқ.

Бирақ, арман һәрқачан һәрбир адәмдә бар. Шуниң үчүн, арман бизни яшашқа дәвәт қилиду вә һәрким өз арминиға йетишкә һәқлиқ.

Соаллар:

1.Мәтин немә һәққидә йезилған?

2.Арман дегән сөзниң мәнасини қандақ чүшинисиләр? Мәтиндин дәлил кәлтүрүңлар.

3. Өз арминиңға йетиш үчүн немә қилиш керәк?

2-тапшурма. «Мениң арминим» мавзусиға қисқа мәтин йезип,тиниш бәлгүләрни дурус қоллиниңлар. (60-80 сөз)

Баһалаш критерийлири	№ тапшурма	Дескриптор	балл
		Билим алғучи
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш;	1	Мәтин мәзмунини чүшиниду;	1
		Соалларға жавап бериду; Соал №1 №2 №3	1 1 1
Оқуш вә тиңшаш материаллири	2	Берилгән мавзу бойичә мәтин язиду	1
бойичә тирәк сөзләр вә бирикмилирини синонимлар билән алмаштуруп жиғилған мәтин йезиш; Жүмлә ахирида вә жүмлә ичидә қоюлидиған тиниш бәлгүлирини дурус қоллиниш;		Мәтин тәркивини сақлайду	3
		Орфографиялиқ нормиларни сақлайду;	1
		Тиниш бәлгүләрни орунлуқ қоллиниду	1
Барлиғи			10

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

«Илмий фантастика» бөлүми бойичә ЖБ критерийи

7-синип Уйғур тилидин ІV- чарәк бойичә жәмлигүчи баһалаш

Оқуш мәхсәтлири:

7.1.3.1. Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә

фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш.

7.2.5.1. Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қоюш.

7.2.4.1. Идеяси охшаш публицистикилиқ вә бәдиий әдәбият стилидики

мәтинләрниң мавзусини, тәркивини, мәхсәтлик аудиториясини,тил

алаһидилигини селиштуруп,тәһлил қилиш.

7.4.5.1. Жүмлә ахирида вә жүмлә ичидә қоллинилидиған тиниш бәлгүлирини

дурус қоллиниш.

7.1.4.1.Эссе тәркиви билән системилиғини сақлиған һалда мавзуға

мунасивәтлик берилгән мәсилиниң оң йешилиш йоллири яки сәвәплиригә

көз-қаришини йезиш.

Тиллиқ мәхсәтлири : Тиңшаш-сөзләш; Оқуш; Йезиш;

Ойлаш қабилийитиниң Билиш вә чүшиниш

балдақлири қоллиниш

Орунлайдиған вақит - 40 минут

Балл сани - 30 балл

Баһалаш критерийи: 1.Мәтин мәзмунини чүшиниду, мәтиндә сунулған әхбарат бойичә фактларни вә көз қарашларни ажритишни билиду.

2.Идеяси охшаш публицистикилиқ вә бәдиий әдәбият стилидики мәтинләрниң мавзусини, тәркивини, мәхсәтлик аудиториясини, тил алаһидилигини селиштуруп тәһлил қилиду.

Мәтин бойичә проблемилиқ соалларни қойиду.3.Эссе язиду,тиниш бәлгүлирини дурус қоллиниду.

I.Тиңшаш вә сөзләш Тапшурма №1. Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшинип, сунулған әхбарат бойичә фактни вә өз көз-қаришиңларни ажритип, жававиңларни мисаллар арқилиқ дәлилләңлар. Өз жававиңларни башқиларниң жаваплири билән селиштуруп, мәтинни тәһлил қилиңлар. /5/

Өчмәс жасарәт Пүткүл дунияни зил-зилигә кәлтүргән Улуқ Вәтән уруши башланған 1941-жилниң 22-июнь күни биздин қанчә жирақлашмисун, у һечқачан унтулмас вә кейинки әвлатму унтумайду. Чүнки инсанийәт тарихида шунчилик нурғун қан төкүлгән уруш болмиған. Бу урушқа Германия узақ вақит һәртәрәплимә тәйярлиқ көрди.Һәтта гитлер һакимийәт бешиға келишидин хелә илгири өзиниң «Майнкампф »намлиқ китавида «Әгәр биз бүгүн Европида йеңи территория тоғрилиқ параң килидиған болсақ, у чағда Россия тоғрилиқ ойлаймиз"дәп йезип,келәчәк уруштин учур бәргән еди. Гитлер дөләт бешиға чиққандин кейин, дунияға һөкүмранлиқ қилиш мәхситидә Германияниң һәрбий күчигә алаһилә көңүл бөлди. Немис армияси урушқа пухта тәйярлиқ көрүп, қуралланди, психологиялик жәһәттин чиниқти. Шуниң нәтижисидә қисқа вақит ичидила пүткүл ғәрбий Европини дегидәк өзигә беқиндуривалди. Гитлерниң ойи бойичә дунияға егидарчилиқ қилиш йоли пәқәт Кеңәш Иттипақи арқилиқ өтәтти7 1940-жилниң ахирлири Гитлер «Барбарос» дәп аталған СССР-ға қарши «чақмақ иштиклигидики урушниң планини тәстиқлиди. Униңда фашисттик Германияниң һәрбий -сәясий рәһбәрлиги тунжа социалистик дөләтни йәр билән йәксән қилиш, униң миллионлиған хәлиқни қириш, қалғанлирини қулға айландуруш, әлниң байлиғини өзигә пайдилиниш мәхситини қойған еди.

II.Оқуш

Шеир «Уруш башланған күн»

... Қалди күлкә,

қалди оюн,

қалди той,

Мәшрәпләрниң сазнахшиси үзүлди.

Янди өлкә,

янди аләм,

янди өй,

Җаһандики улуқ течлиқ бузулди:

Уруш апәт әйнә шундақ башлинип,

Әйнә шундақ мәшәқәтлик күн болди.

Ана қалди,

бала қалди, яр қалди,

Җими әркәк қан мәйданға атлинип,

Ақ биләк қиз көк төмүрни қолға алди,

Жумран гөдәк илқа бақти ат минип,

Уруш апәт әйнә шундақ башлинип,

Әйнә шундақ зулум салди дәрт келип.

Кийимму йоқ,

тийинму йоқ,

нанму йоқ,

Ач қосақни омач билән алдидуқ.

Бирақ жиғлап әризә қилған җанму йоқ,

Бирақ иштин мөкүпқечип қалмидуқ,

Уруш апәт әйнә шундақ башлинип,

Әйнә шундақ әмгәктин биз талмидуқ.

Ишләп жүрдуқ,

Қахшап жүрдуқ,

бирақта,

Тохтатмидуқ алға басқан қәдәмни.

Еғир күнләр қалди ахир жирақта,

Қалаймиқан қилған пүткүл аләмни,

Уруш апәт әйнә шундақ башлинип,

Әйнә шундақ қорғап қалдуқ адәмни.

(Илия Бәхтия)

Тапшурма №2. Жуқурида берилгән икки мәтинниң идеяси, мавзуси, тәркиви, мәхсәтлик аудиторияси,тил алаһидиликлирини селиштуруп тәһлил қилиңлар. /10/

1-мәтин	2-мәтин
Иккки мәтинниң мавзуси

Мәхсити

Аудиторияси

Қурулуми

Тиллиқ айримчилиғи

Тапшурма №3

А) Мәтинни диққәт қоюп оқуп чиқип, униңға сәрләвһә қоюңлар. Ә) Мәтин бойичә проблемилиқ үч соал қоюңлар. Б) Мәтиндики ахирқи жүмлиниң тиниш бәлгүлириниң қоюлушини чүшәндүрүп бериңлар /5/

Бир аз вақит өтүп, Шәрәпәт булаққа йетип келә-кәлмәйла, худди шәйтан күш -күшкә салғандәк, арқисидин туюқсизла төрт-бәш ишт һавшуп йетип кәлдидә, униңға һәр тәрәптин йепилип кәтти. Шәрәпәт өзигә күтмигән йәрдин һужум қилған иштларни уруп, йеқинлаштурмас үчүн әпкәчтики челәкләрни чиқириветипму үлгирәлмиди. У дәрру мүрисидики әпкәчни қолиға елип, уни челәкләр билән пеқиритишқа башлиди.Бир вақитта Шәрәпәтниң қолидики әпкәчтин челәкләр чиқип кетип дараңлап йәргә чүшүп кәтти. Әнди өзигә қолайлиқ болғанлиғини сәзгән яш аял ғәзәп билән бош әпкәчни айландуруп әкелип, өзигә етилған иштларниң бириниң бешиға уруведи, һелиқи жанивар каттиқ каңшип, шу йәрдила сунайлинип йетип калди. Иккинчи иштни у чәбдәслик билән гәжгисидин тутувалди вә һелиқини көтирип туруп йәргә бирни уруп, шу заманла женини тенидин мәһрум қилди. Буни көргән башқа иштлар өз һаятини сақлап қелиш үчүн тиришип, алди-кәйнигә қаримай қачти. Жәһли чиққан Шәрәпәт шу заманла уларниң арқисидин қоғлап, йәнә биригә әпкәчни етип жиқитивәттидә, берип һелиқини жан аччиғида раса уруватқанда, қолидики әпкәч сунуп кәтти. Әнди у әпкәчниң қолида қалған парчисини йәрдә ятқан йоған иштниң қосиғиға гачла уруп тиқивәтти вә шу петичә қалдуруп қойди. Явайи аял бир аздин кейин өзини тутуп тиничланғандәк болди. Әнди у булаққа келип, униң кичик ериқтин чәткә еқиватқан сүйидә челәклирини бир қур жуюп, андин уларға су алдидә, көтирип асқақлап, аста өй тәрәпкә қарап меңип кәтти ...

Мәтин сәрләвһәси: _______________________________________________________________________ Мәтин бойичә соаллар: 1.____________________________________________________________________________________________________________________________________________2.____________________________________________________________________________________________________________________________________________3.____________________________________________________________________________________________________________________________________________

III. Йезиш. Тапшурма №4. Төвәндә берилгән мавзуларни давамлаштуруп 50 -60 сөздин тәркип тапқан қисқа эссе йезиңлар.

Сизгә алтун белиқ тутувелиши бәхти буйриди дәйли. Алтун белиқ сизниң пәқәт үч тилигиңизнила орунлайду. Әнди сиз мошу мүмкинчиликни пайдилинип шәхсий алимиңиз билән жәмийәткә қандақ өзгиришләр киргүзәттиңиз? Бу һәққидә қисқа һекайә түзүң.

Уйғур тили пәнидин ІҮ- чарәк бойичә жәмлигүчи баһалашниң қурулуми

І.Тиңшаш вә сөзләш

Баһалаш критери	Тапшурмилар	Дескрипторлар	балл
Тиңшалған мәтинниң мәзмунини чүшиниш, сунулған әхбарат бойичә фактни вә көз-қарашларни ажритишни билиш	№1	Мәтин мәзмунини чүшиниду.	1
		Мәтинни тәһлил қилиду	1
		Мәтиндә сунулған әхбарат бойичә фактларни вә көз қарашларни ажритишни билиду.	2
		Өз ойини толуқ йәткүзиду.	1
Жәми:			5

ІІ.Оқуш

Баһалаш критерийи	Тапшурмилар	Дескрипторлар	балл
Идеяси охшаш публицистикилиқ вә бәдиий әдәбият стилидики мәтинләр ниң мавзусини, тәркивини, мәхсәтлик аудиториясини, тил алаһидилигини селиштуруп тәһлил қилиш.		Икки мәтин мавзусини ениқлап язиду	2
		Мәтин мәзситини көрситип язиду	2
		Аудиториясини ениқлайду	2
		Мәтин қурулумини көрситип язиду	2
		Тиллиқ айримчилиғини көрситип язиду	2
Жәми:			10

ІІІ.Йезиш

Балл	Тәрипләш
8-10	Мәтинниң бешидики ғайәни, мәзмунини интайин яхши чүшиниду.Мәтинниң давами мәтинниң бешидики мәзмунға тоғра келиду: умумлаштуриду вә йәкүнләйду, ғайәсини /идеясини/ риважландуриду.Тил нормилириға риайә қилған һалда язған
7-8	Мәтинниң бешидики ғайәни, мәзмунини яхши чүшиниду.Мәтинниң давами мәтинниң бешидики мәзмунға тоғра келиду: умумлаштуриду вә йәкүнләйду, ғайәсини /идеясини/ риважландуриду.Тил нормилириға риайә қилған һалда язған
5-6	Мәтинниң бешидики ғайәни, мәзмунини йетәрлик дәрижидә чүшиниду.Мәтинниң давами мәтинниң бешидики мәзмунға тоғра келиду: умумлаштуриду вә йәкүнләйду, ғайәсини /идеясини/ риважландуриду.Тил нормилириға риайә қилған һалда язған
3-4	Чүшиниги йетәрлик дәрижидә әмәс.Мәтинниң ахири бешиға тоғра кәлмәйду. Тил нормилириға анчиму риайә қилмиған.
1-2	Чүшиниги интайин начар.Мәтининиң ахири бешиға тамамән тоғра кәлмәйду. Тил нормилириға анчиму риайә қилмиған.
Жәми:	10 балл

Умумий жәми:30 балл

Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!

Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.

Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы

Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!

Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!

Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

«Чарәк бойичә, бөлүм бойичә «Уйғур тили»пәнидин жәмлигүчи баһалашни қураштуруш»

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру