«Цифрлық сауаттылық пәнін ойын арқылы үйрету»

Кіріспе

Бүгінгі күнде өмірдің кез келген саласын жаңа технологияларсыз елестету мүмкін емес. Заман талабына лайық қарқынды дамып келе жатқан технологиялық жетістіктер білім беру жүйесін де айналып өтпеді. Цифрлық сауаттылық оқу үдерісіне инновациялық тәсілдерді енгізіп, оқушылар мен мұғалімдердің өзара байланысын жаңа деңгейге көтерді. Білім беру саласындағы цифрлық сауаттылық қолдану оқытудың сапасын жақсартуға, қолжетімділігін арттыруға және білім алушылардың қызығушылығын оятуға көмектеседі.

Қазір білім беру мекемелерінде электронды оқулықтар, түрлі онлайн платформалар, интерактивті тақталар, виртуалды зертханалар және қашықтықтан оқыту құралдары барынша кеңінен қолданылуда. Бұл технологиялар тек дәстүрлі білім беру әдістерін толықтырып қана қоймай, жаңа форматтағы сабақтарды ұйымдастырып, сапасын арттыруға да мүмкіндік береді. [4,26]

Қазіргі заманғы білім беру үдерісі жаңа технологиялар мен инновациялық әдістерді талап етеді. Цифрлық сауаттылықты оқытуда оқушылардың қызығушылығын арттыру мен тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін ойын әдістерін қолдану өзекті мәселе болып табылады. Бұл мақалада цифрлық сауаттылық пәнін ойын арқылы үйретудің педагогикалық проблемалары қарастырылып, оны шешудің теориялық және әдістемелік жолдары сипатталады. Сонымен қатар, осы бағытта қолданылған әдіс-тәсілдер мен олардың тиімділігі талданады.

Педагогикалық проблема

Цифрлық сауаттылық пәнін оқыту барысында кездесетін негізгі мәселелердің бірі – оқушылардың қызығушылығының төмендігі және материалды толық меңгермеуі. Көптеген оқушылар үшін бұл пән техникалық және күрделі болып көрінеді, сондықтан олардың оқу процесіне деген ынтасы азаяды. Сонымен қатар, дәстүрлі оқыту әдістері мен тапсырмалар интерактивтіліктің жеткіліксіздігінен білімді сіңіруде қиындық туғызады. Мұның салдарынан оқушылардың өз бетінше ізденуі төмендеп, практикалық дағдылардың қалыптасуы тежеледі.

Бұдан бөлек, мұғалімдердің дәстүрлі оқыту әдістеріне бейімделуі мен заманауи технологияларды қолданудағы тәжірибесінің жетіспеушілігі де мәселені қиындатады. Осы мәселелерді шешу үшін цифрлық сауаттылықты оқытудың жаңа тәсілдерін енгізу қажет. [3,54]

Теориялық білім: Дидактикадағы проблемаларды шешу жолдары

Дидактикада оқыту процесінің тиімділігін арттыру үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Ойын әдісі – оқушыларды қызықтырудың және олардың білімін жетілдірудің маңызды құралдарының бірі. Ойындар арқылы білім беру келесі дидактикалық қағидаларға негізделеді:

• Белсенділік және интерактивтілік – оқушылар тапсырмаларды белсенді түрде орындайды, бұл олардың материалды жақсы меңгеруіне ықпал етеді.

• Көрнекілік – ойын барысында визуалды элементтер қолданылып, ақпараттың тез қабылдануына көмектеседі.

• Қайталау және бекіту – ойын арқылы алған білімді бірнеше рет қолдану арқылы есте сақтауға мүмкіндік береді.

• Мотивацияны арттыру – ойын элементтері оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятады.

• Дамытушылық әлеуеті – ойын оқушылардың шығармашылық және логикалық ойлауын дамытады.

Әдістемелік бөлім: Инновациялық әдістерді қолдану

Цифрлық сауаттылықты ойын арқылы үйрету үшін келесі инновациялық әдістерді қолдануға болады:

1. Геймификация (Gamification) – оқу процесіне ойын элементтерін енгізу. Мысалы, оқушыларға ұпай жинау, деңгейлерден өту, марапаттар алу мүмкіндігін беру.

2. Квест-ойындар – оқушылар белгілі бір тапсырмаларды шешу арқылы білімін жетілдіреді. Квесттер нақты мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға көмектеседі.

3. Қолданбалы бағдарламалар мен платформалар – Kahoot, Quizizz, Scratch, Code.org сияқты цифрлық құралдарды қолдану.

4. Рөлдік ойындар – оқушылар белгілі бір сценарий бойынша жұмыс істеп, практикалық дағдыларды дамытады.

5. Виртуалды және толықтырылған шындық (VR/AR) – цифрлық технологияларды пайдаланып, оқыту материалдарын шынайы ортада көрсету.

6. Симуляциялық ойындар – нақты өмірлік жағдайларды модельдеу арқылы оқушылардың проблемаларды шешу қабілетін жетілдіру.

Тәжірибе бөлімі: Менің тәжірибемде қолдану тәсілдері

Мен өз тәжірибемде цифрлық сауаттылық пәнін оқытуда келесі тәсілдерді қолдандым:

1. Kahoot платформасы арқылы викториналар ұйымдастыру – оқушылардың теориялық білімін тексеру және бекіту мақсатында қолдандым.

Kahoot — бұл интерактивті викториналар мен тесттер ұйымдастыру үшін қолданылатын танымал платформа. Оны өз тәжірибеңізде қолдану көптеген артықшылықтарға ие, өйткені ол қатысушылардың назарын аударып, білім алуды ойын түрінде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Kahoot платформасы арқылы викториналар ұйымдастыруды тиімді қолдану үшін мына қадамдарды орындауға болады:

1. Алдымен викторина тақырыбын анықтаймын. Бұл пән немесе тақырыпқа байланысты болуы мүмкін. Тақырыпты нақты және тартымды етіп жасау маңызды.

2. Kahoot арқылы викторина жасағанда, сұрақтар мен бірнеше жауап нұсқаларын қосуға болады. Әр сұрақтың дұрыс жауабын алдын ала белгілеу қажет. Сұрақтардың қиындық деңгейін араластырып, әртүрлі категориялардан сұрақтар қоюға болады.

3. Kahoot платформасы түрлі дизайн мүмкіндіктерін ұсынады. Әр сұраққа сурет немесе бейне қосуға болады, бұл қатысушылардың қызығушылығын арттырады. Викторинаның тақырыбымен сәйкес келетін стильдерді таңдау керек.

4. Әр сұраққа уақыт шектеуін қойып, қатысушылардың жылдамдығын тексеруге болады. Уақыт қысқа болса, адамдар тез ойлауға мәжбүр болады, ал уақыт көп болса, олар жақсырақ ойлануы мүмкін.

5. Kahoot-қа қатысушыларды шақыру үшін арнайы код беріледі. Ол кодты қатысушыларға жіберіп, оларды викторинаға қатыстыруға болады. Викторина аяқталған соң, нәтижелерді көруге болады. Қатысушылардың ұпайларын қарап, жеңімпаздарды анықтап, оларға сыйлықтар немесе сертификаттар ұсынуға болады.

6. Викторина аяқталған соң, қатысушылардан кері байланыс алуға болады. Бұл болашақта басқа викториналар ұйымдастыруға көмектеседі.

Викторина ұйымдастырудың артықшылықтары:

• Интерактивтілік: Қатысушылар белсенді түрде қатысып, өз білімдерін тексере алады.

• Қызығушылық арттыру: Ойын элементтері қатысушылардың қызығушылығын сақтауға көмектеседі.

• Жеке және топтық жұмыс: Қатысушылар жеке немесе топтар бойынша жұмыс істей алады.

• Кері байланыс: Викторина соңында қатысушылардың нәтижелерін көрсетіп, қай жерлерде қателіктер кеткенін талқылауға болады.

Kahoot-ты оқу процесіне, тренингтерге немесе тіпті кездесу мен іс-шараларға қосымша ойын элементтерін енгізу үшін қолдануға болады.

2. Scratch арқылы программалау негіздерін үйрету – оқушыларға логикалық ойлау дағдыларын дамыту үшін. Scratch арқылы программалауды үйрету әдістері:

Алғашқы қадамдар: Алдымен Scratch интерфейсімен таныстыру қажет. Қолданушыға "сахна" мен "спрайт" түсініктерін түсіндіремін. Бұл Scratch жобасының негізгі құрылымын көрсетеді. Scratch бағдарламасының негізі — бұл әртүрлі блоктарды қосу арқылы командалар жасау. Оқушыларға бастапқы блоктарды (мысалы, қозғалыс, дыбыс, оқиғалар) көрсетіп, олардың жұмыс принципін түсіндіру керек.

Алгоритмдер мен командалар: Оқушыларға қарапайым командалар жазуды үйретемін, мысалы, спрайттың қозғалысын басқару немесе оқиға бойынша әрекет жасау. "Егер... онда" (if...then) құрылымын көрсету, яғни шартты операторлар арқылы шешім қабылдау логикасын түсіндіру. "Бірақ" (repeat) блоктарын пайдалану арқылы циклдер мен қайталауларды түсіндіру. Scratch-та айнымалыларды және деректерді қалай қолдануға болатынын көрсетемін.

Қарапайым жобалар жасау: Оқушыларға қарапайым анимациялар немесе ойындар жасауға тапсырмалар беремін. Мысалы, қарапайым ойындар, анимациялар немесе интерактивті тарихалар жасау. Оқушыларды өз идеяларымен жұмыс жасауға ынталандырамын.. Мысалы, олар өздерінің таңдап алған тақырыптары бойынша ойындар немесе анимациялар жасай алады.

Үшінші тарап құралдары мен ресурстарды пайдалану: Scratch-тың онлайн қауымдастығына қатысып, басқа қолданушылар жасаған жобаларды көруге болады. Бұл оқушылардың жаңа идеялар алуға көмектеседі. Scratch ресми сайтында көптеген тегін сабақтар мен материалдар бар. Оларды оқушыларға таныстырып, тапсырмалар беру арқылы оқытуды жалғастыруға болады.

Scratch-ты тиімді қолдану үшін 4 кеңес:

1. Әрбір сабақта бір жаңа тақырыпты немесе түсінікті қамтитын болу керек. Мысалы, бір сабақта тек қозғалыс және дыбысты басқару, ал келесі сабақта шартты операторлар мен циклдерді қарастыру.

2. Оқушыларды топтарға бөліп, оларды бірге жұмыс істеуге шақыру. Бұл олардың ынтымақтастығын және өзара білім алмасуын арттырады.

3. Scratch-ты жақсы меңгеру үшін оқушыларға көп тәжірибелік тапсырмалар беру керек. Әр оқушы өз жобаңызда жұмыс істей отырып, теорияны практикада қолдануды үйренеді.

4. Бастапқы кезеңде қарапайым жобалармен жұмыс жасау, кейінірек күрделі жобалар мен кодтарды қарастыру.

Мынадай үлгі жобаларды қолдандым:

• Бір спрайттың қозғалуын анимациялау немесе әртүрлі блоктарды қолдана отырып, қарапайым анимация жасау.

• Scratch арқылы жеңіл ойындарды жасау (мысалы, ғарыш кемесін басқару немесе платформалық ойын).

• Бірнеше спрайттарды қосып, интерактивті тарих жасау. Қатысушылар тарихтың әртүрлі бөліктерін таңдап, оны өзгертеді

• Оқушылардың жасаған жобаларын сыныпта немесе онлайн ортада көрсету.

• Оқушылардың жобаларын бағалаймын және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар беремін. Оқушылардың өз жобаларына қатысты кері байланыс алу олардың мотивациясын арттырады.

Scratch арқылы программалау негіздерін үйрету балалар мен жасөспірімдер үшін өте тиімді әдіс. Бұл құрал олардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытып, шығармашылықты арттырады. Scratch платформасын өз тәжірибеңізде қолдана отырып, оқушыларды программалаудың негізгі түсініктерімен таныстыруға болады.

Қорытынды

Цифрлық сауаттылық пәнін ойын арқылы үйрету оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың белсенділігін күшейтеді. Ойын әдістерін қолдану оқу процесін жеңілдетіп, ақпаратты тез меңгеруге көмектеседі. Өз тәжірибемде инновациялық әдістерді пайдалану нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, олардың білім сапасы жоғарылағанын байқадым. Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық және аналитикалық қабілеттері дамыды, олар жаңа технологияларды қолдануда белсенділік таныта бастады.[1]

Осыған орай, цифрлық сауаттылықты оқытуда ойын технологияларын кеңінен қолдану – заманауи білім берудің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Болашақта бұл әдістерді жетілдіру және одан әрі дамыту қажет. Оқытушыларға инновациялық әдістерді меңгеруге көбірек мүмкіндік берілуі тиіс, ал оқушылардың білім алу процесі қызықты әрі тиімді болуы үшін жаңа ойын технологиялары енгізілуі қажет.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Білім және ғылым министрлігі. "Цифрлы Қазақстан" бағдарламасы.

2. Khan Academy. (2024). Online Learning Platform. https://www.khanacademy.org

3. PhET Simulations. (2024). Interactive Simulations for Science and Math. https://phet.colorado.edu

4. GeoGebra. (2024). Dynamic Mathematics Software. https://www.geogebra.org

5. Scratch. (2024). Creative Coding Platform. https://scratch.mit.edu