Тақырыбы: d-элементтерге жалпы
сипаттама.Мыс,мырыш,хромның
физикалық ,химиялық қасиеттері және биологиялық
ролі.
Мақсаты: а) d-элементтердің құрылысы
мен қасиеттерінің ерекшеліктері туралы, осы заттарды алу мен
қолдану туралы білімді жүйелеу және тереңдету;ә) жеке тұлғаның
түсінуін, ынтасын,ойлау,есте сақтау қабілетін дамыту;б)
білімділікке, ұқыптылыққа, жауапкершілікке
тәрбиелеу.
Сабақтың
түрі: жаңа материалды
меңгерту
Сабақтың
әдісі: СТО технологияларының
стратегиялары
Пән аралық
байланыс: тарих, биология,
география
Сабақтың
көрнекілігі: химиялық элементтердің
Д.И.Менделеев жасаған периодтық жүйесі, ребус,
анаграмма,
Сабақтың
кезеңдері:
І. Бағыттау ұйымдастыру
кезеңі
І.Оқушылармен сәлемдесу,
түгендеу. Тақырып пен мақсатын айту.
2.Психологиялық
тренинг
ІІ.Қызығушылықты ояту.
«Барлық істің басшысы білім мен ұғым»
1.Анаграмма,
ребус
2.Венн диаграммасы: негізгі
және қосымша топшаларының негізгі
ерекшеліктері
ІІІ.Мағынаны тану .
«Іздесең- табасың, талаптансаң – жетесің, зейін – салсаң
ұғасың»
1.Топ:мыс
2.Топ-мырыш
3.Топ-хром
ХЭПЖО
Табиғатта
кездесуі
Физикалық
қасиеттер
Химиялық
қасиеттері
Биологиялық
рөлі
ІҮ.Толғаныс:«Тіліңмен
жүгірме, біліміңмен жүгір»
1.Эстафеталық
жарыс:№5-жаттығу,
2.Есептер
шығару:№6,,7
Ү.Үйге тапсырма
беру.
ҮІ. Сабақты
қорыту
1.Не
үйрендік?
2.Бағалау
ҮІІ.Рефлексия
Сабақтың
барысы:І. Бағыттау ұйымдастыру
кезеңі
Мақсаты: оқушыларды сабақта
жұмыстануға әзірлеу, зейінін сабаққа
аудару.
Психологиялық тренинг:-
көздерімізді жұмып, кемпірқосақтың үстінде отырғанымызда жылы
жаңбыр жауып кеткенін елестетейік 3 рет таза ауа жұтып,
көздерімізді ашайық. Енді жақсы көңіл-күймен жұмысқа
кірісейік.
ІІ.Қызығушылықты ояту.
«Барлық істің басшысы білім мен ұғым»
1.Анаграмма:Жазылуым бойынша
оқысаң-элементпін, керісінше оқысаң – өткізгішпін. Ойландаршы
,сонда мен кіммін? Мыс-сым
2. Венн диаграммасы: негізгі
және қосымша топша элементтерінің басты ерекшеліктері мен
айырмашылықтарын салыстырыңыздар
|
Негізгі
топша
|
Қосымша
топша
|
|
s- және р
элементтері
|
d-
элементтері
|
|
Сыртқы энергетикалық
деңгейінде 1s немесе 2s( І,ІІ топтар) немесе 1p
(s2p1)(ІІІ
топ)
|
Электрондық қауыздарында
( n-1)
d-деңгейше электрондармен
толтырылады
|
|
Тұрақты тотығу дәрежелері
+1,+2,+3
|
Тотығу дәрежелері өскен сайын
негіздіктен екідайлық арқылы қышқылдыққа қарай
өзгереді
|
|
s-элементтер – металдардың
типтік өкілдері
|
Валенттік электрондар санының
көп болуына орай өзара көптеген химиялық байланыстар түзіп,
кристалдық тор құрайды. Ауыспалы
элементтер.
|
|
р- элементтердің металдық
қасиеттері әлсіз
|
Ең берік, қиын балқитын
металл
|
|
Топта: ядро зарядының өсуіне
және иондану энергиясының кемуіне орай металдық қасиеттері
артады
|
Кешенді қосылыстар
түзеді
|
|
s- элементтер оттекпен
негіздік сипаты бар оксидтер түзеді,сумен гидроксидтер-негіздер
түзеді.
|
Организмдердің тіршілігінде
рөлі ерекше
|
ІІІ.Мағынаны тану .
«Іздесең- табасың, талаптансаң – жетесің, зейін – салсаң
ұғасың»
|
Химиялық элементтің
таңбасы
|
Сu
|
Zn
|
Cr
|
|
ПЖО
|
ІБ
|
ІІБ
|
ҮІБ
|
|
Атом құрамы және
құрылысы
|
29Сu
29р, 35
n
29е
+29)
2е8е18е1е
|
30Zn30р,35
n
30е
+30)
2е8е18е2е
|
24Cr24р,28
n
24е
+24)
2е8е13е1е
|
|
Электрондық
формуласы
|
1s22s22р63s23р63d104
s1
|
1s22s22р63s23р63d104s2
|
1s22s22р63s23р63d54
s1
|
|
Тотығу
дәрежесі
|
+1;+2;+3
|
+2
|
+2;+3;+6
|
|
Табиғатта
кездесуі
|
0,01 %, саф күйінде,
қосылыстар түрінде, минералдар
СuҒеS2,Cu2S,CuCO3∙
Cu(OH)2
|
0.001%
ZnS,ZnO,ZnCO3
|
0.03%
FeCr2O4,
Cr2O3
|
|
Алынуы
|
-
Пирометаллургиялық
2Cu2S+3О2→
2
Cu2О+2
SО2
2
Cu2О+
Cu2S→
6С
u +S
О2
2)гидрометаллургиялық
CuО+Н2
S
О4→
Cu S
О4+Н2О
С uS
О4+Ғе
→
Ғе S
О4+Cu
|
2ZnS+3О2→2 ZnО+2
SО2
ZnО+
C→ZnO+CО
ZnО+Н2
S
О4→ZnS
О4+Н2О
ZnS
О4+2H2O
→
Zn
+2H
2
SO4+O2
|
1~Алюмотермия
Cr2O3+АІ→
АІ2O3+
Cr
FeO∙
Cr2O3
+4C→2Cr+Fe+4CO
|
|
Физикалық
қасиеттері
|
Ақшыл-қызғылт
түсті,жұмсақ,созылғыш,балқу
температурасы10830С,тығыздығы 8,9
г/см3, электр тоғын жақсы
өткізеді.
|
Көкшіл ақ түсті металдық
жылтыры бар,қаттылығы орташа,тығыздығы
7,13г/см3, кәдімгі температурада морт
сынғыш,балқу температурасы
419,40С, қайнау температурасы
905,70С
|
Күмістей ақ,
жылтыр,ең қатты,
тығыздығы 7,2
г/см3,
балқу температурасы
18850С,
электр және
жылу
өткізгіштігі
төмен.
|
|
Химиялық
қасиеттері
|
Жайзаттармен
әрекеттесуі:
∕
СІ2
CuCI2
Cu+
О2
→ 2
CuO
∕
S
CuS
Күрделі заттармен
әрекеттесуі:
Cu+2H2SO4()→
Cu
SO4+SO2↑+2H2O
Cu+4HNO3()→
3Cu(NO3)2+2NO2↑+
+2H2O
Cu+8HNO3()→
3Cu(NO3)2+2NO↑
+2H2O
2Cu+4HCI+O2═2CuCI2+
2H2O
Cu+2AgNO3═3Cu(NO3)2
+2Ag
|
Жайзаттармен
әрекеттесуі:
∕
СІ2 →
ZnCI2
Zn+
О2
→ 2
ZnO
∕
S →
ZnS
Күрделі заттармен
әрекеттесуі:
Zn+
H2O═
ZnO+H2↑
Zn+2HCI═
ZnCI2
+
H2↑
Zn+2NaOH═
Na2ZnO2+
H2↑
Zn+2NaOH+2H2O═
Na2[Zn(OH)4]+
H2↑
|
Жоғары
t
4Cr
+3O2═2Cr2O3
2Cr+3CI2═2CrCI3
Қыздырылған хором су
буымен:
2Cr+3H2O═
Cr2O3+
3H2↑
N2
2CrN
∕
═
2Сr + 3 S
Cr2S3
2Cr+3H2SO4()→Cr
2(SO4)3+3H2↑
Қыздырған кезде
–қабықша
бұзылады
да реакция
жүреді.
|
|
Биолгиялық
рөлі
|
Өсімдіктерге қажет,ол
фотосинтез процесіне қатысады және азотты сіңіруіне әсер
етеді.Ұлулардың қанының көк түсті болуы, қанда мыстың болуын
көрсетеді.Жануарда,адамда ағзасында мыс қан түзу процесіне, тотығу
процесін күшейтетін ферменттердің құрамына кіреді, көмірсу
алмасуын, гемоглобин және майлар синтезін, дәрумендердің түзілуін
қамтамасыз етеді.Егер адам ағзасына мыс жетіспесе, қаназдық ауруы
пайда болады, ал өсімдіктерге жетіспесе, олардың дамуы және жеміс
беруі нашарлайды.
|
Адам ағзасында жетіспесе иіс
және дәм сезуі толық өзгереді.Топырақта мырыш жетіспесе ,
өсімдіктің өсуі баяулайды.
|
Хром- өсімдіктер
мен
жануарлардың
ұлпаларының
құрамында
болатын-
биогендік
элемент.
Жануарларда
майдың,ақуыздың,көмірсудың
алмасуына
қатысады.Тамақтың,
қанның құрамында
хромның
мөлшерінің
азаюы,бойының
өсуін
баяулатады және
қанның
құрамындағы
холестериннің
көбеюіне
әкеледі.Адам ағзасына
хромның
(ҮІ)
қосылыстары әр түрлі
аурулар,
соның ішінде ісік
ауруларын
тудырады.
|
ІҮ.Толғаныс:«Тіліңмен
жүгірме, біліміңмен жүгір»
№5.
-
СиО
→Си→СиСІ2→Си(ОН)2→СиSO4
-
СиСІ2→
Си→CuO→Cu(NO3)2→Си(ОН)2
//№7.
Бер:
m
( Cu+CuO)-40г
m
(H2O)-6г
x
6
Т/к
w
Cu,CuO-? CuO
+ H2═ Cu+ H2O
80 18
X
═26.66
26.6 mCu
═40-26.66═13.4
W═ ─
═67.5%
40
13.4
W═ ─
═33.5%
40
Ү. Сабақты
қорытындылау:
Осы тақырып бойынша не
үйрендіңдер?Оқушылардың жауаптары тыңдалып қорытынды
жасалады.
Оқушыларды бағалау: сабаққа
қатысуына қарай бағаланады.
ҮІ.Үйге тапсырма
беру.§7.1,7.2,7.3
ҮІІ.Рефлексия
Тақырып бойынша қандай
қасиеттері қиын болды?
Өздеріңізді қалай бағалар
едіңдер?
Тақырыбы: Ішкі секреция
бездері,
Мақсаты: а) ішкі және сыртқы
секреция бездерінің маңызы,гормондар және олардың атқаратын
қызметі, олардың әсерінен туындайтын аурулар түрімен таныстыру; ә)
биологиялық терминдер арқылы ой өрістерін дамыту; б)
ізденімпаздыққа,жауапкершілікке, адамгершілікке тәрбиелеу.Өз
пікірлерін еркін жеткізуге мүмкіндік
туғызу.
Сабақтың түрі: аралас
сабақ
Оқыту технологиясы; СТО,
В.Шаталовтың тірек-сигналдық жүйесі.
Құрал жабдықтар:
компьютер,оқулық, дәптер,
слайдтар,флиппчарт
Пәнаралық байланыс: орыс
әдебиеті
Сабақ
барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Амандасу, сыныпты түгелдеу,психологиялық ахуал
туғызу.
ІІ.Үй жұмысын тексеру.
«Тіліңмен жүгірме,біліміңмен жүгір»
«Ерсілі қарсылы
сұрақтар».
1.Ұлпа деген
не?
2.Ұлпа неше топқа
бөлінеді?
3.Эпителий ұлпасына тән
қасиеттерді атаңыз?
4.Сүйек,шеміршек,сіңір,майлар,лимфа,қан қандай ұлпаға
жатады?
5.Жіңішке және қалың
миофиламенттерді қай ақуыз құрайды?
6.Бұлшықет ұлпасының қанша
тобы бар,олар қалай аталады?
7.Тығыз және борпылдақ
талшықты ұлпа қай жерде орналасқан?
8.Ұлпаны зерттейтін ғылым
қандай?
9.Нейрон
бұл-
10.Жүйке жасушасының құрылысы
қандай?
ІІІ.Жаңа тақырыпты меңгеру.
«Сіз бізді білесіз бе?»( танысу ойыны)
Без-биологиялық пәрменділігі
жоғары қосылыстар,қанның ағымымен ішкі мүшелерге және мүшелер
жүйелеріне келіп олардың жұмысына әсер етеді.Без сыртқы,ішкі және
аралас болып бөлінеді.Сыртқы секреция бездерінің сөл бөлетін
өзектері бар: дененің бетіне бөлінуі- жас,тер,май,сүт,жыныс және
ағзаға бөлінуі-сілекей,қарын,ұйқы,бауыр,ішек болып бөлінеді.Ішкі
сереция бездерінің сөл бөлетін арнайы өзектері жоқ сондықтан қанға
бөледі.Гипофиз,бүйрек үсті безі,қалқанша,ұйқы безіболып
бөлінеді.Ішкі секреция бездерінің жұмысы жүйкелік және гуморольдық
жолмен реттеледі.Жүйкелік реттелу рефлекс арқылы жүзеге асады,ішкі
секреция бездерінің орталығы аралық мидағы гипоталамус
реттейді.Гуморольдық реттелу гормондар арқылы жүзеге
асады.Гормондардың құрамы: нәруыздан,стереоидтардан,май
қышқылдарынан және амидерден тұрады.Гипоталамус гипофизбен тығыз
байланысты.Гипоталамус эндокриндік бездердің «композиторы»болып
табылады,ал гипофиз эндокриндік жүйенің
дирижері.
Топпен жұмыс: мәтінмен танысып
постер құру
Бірінші топ -
«Гипофиз»
Екінші топ – «Бүйрек үсті
безі»
ІҮ.«Танымыңызды таңытыңыз»-
оқушылардың жауаптарын толықтыру.
Цирк ойыншысы Чарлз Стартонның
бойы- 1м болса,нидерландық әйел Полин Матрерстің 19 жастағы бойы-
60 см болды.Султан Кесеннің бойы 251 см, 2009 жылы Гиннестің
рекордтар кітабына енген.Оның алақаны –
28,5см,табаны-36,6см.Қазіргі уақытта Түркияда тұрады.Ал украиндық
Леонид Стадниктің бойы 257 см.
Орыс тілі,әдебиеті пәніннің
мұғалімі Нұржамал Талаптанқызы бізде қонақта.И.С.Тургеневтің
еңбегінде «қола ауруы» туралы не жазылғандығын
тыңдайық.
Ү.Қорытындылау.
Адамның жетілген
құралы-сөз.Сөз арқылы қуантуға да,жылатуға да,жанын жаралауға
да,тіпті ауруынан айықтыруға да болады.
« Жақсы сөз – жан азығы », «
Кей сөзден адам сауығар,кей сөзден адам ауырар», «Сөз сүйектен
өтеді», « Бір жақсы сөз бітірер мың қайғының жарасын».Жылы сөз
жанға жайлы тиеді,бойға қан жүгіртіп,денеге сергектік әкеліп,адамда
ажарландыра түседі.
ҮІ.Бағалау.Үйге тапсырма
беру.
Батыс Қазақстан
облысы
Сырым
ауданы
Жырақұдық орта білім беретін
мектебінің
Химия-биология пәндерінің
мұғалімі
Мурзагалиева
Г.У.
22 Желтоқсан 2017
1562
1 рет жүктелген
