Дәрілердің дұрыс қолданылуы

Заманауи медицинада фармакотерапия – ауруларды емдеудің негізгі компоненттерінің бірі. Дегенмен дәрілік заттарды дұрыс қолданбау әлем бойынша дәріге байланысты асқынулардың көбеюіне, антибиотиктерге төзімділіктің артуына, созылмалы аурулардың асқынуына әкеліп отыр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, өзін-өзі емдеу мен қате дәрі қабылдау жыл сайын миллиондаған пациенттің жағдайының нашарлауына себеп болады. Сондықтан дәрілерді рационалды, яғни дәлелді медицина қағидаларына сүйене отырып қолдану – қазіргі фармакологияның басты талаптарының бірі.

1. Дәрілерді рационалды қолдану түсінігі. Рационалды фармакотерапия — бұл пациенттің клиникалық жағдайына сәйкес ең тиімді, қауіпсіз, қолжетімді және тиісті дозадағы дәріні қолдану. Оның негізгі принциптері:

1. дұрыс диагноз қою;

2. тиімді препаратты таңдау;

3. дұрыс дозаны белгілеу;

4. препаратты дұрыс уақыт пен режимде қабылдау;

5. ем нәтижесін бақылау;

6. жанама әсерлерді алдын алу.

Бұл принциптердің кез келгенін бұзу фармакотерапия тиімділігінің төмендеуіне әкелуі мүмкін.

2. Өзін-өзі емдеудің ғылыми тұрғыдан қауіптілігі. Өзін-өзі емдеу – қоғамда кең таралған құбылыс. Оның қауіптілігі:

• клиникалық диагноздың дәл қойылмауы;

• дәрілердің өзара жағымсыз әсерлерінің ескерілмеуі;

• созылмалы аурулардың асқынуы;

• дәрілік аллергия және улану қаупі.

Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, өзін-өзі емдеу нәтижесінде пациенттердің 35–40%-ында асқынулардың даму қаупі жоғарылайды.

3. Антибиотиктерді дұрыс қолданбау және резистенттілік мәселесі. Антибиотиктер — ерекше фармакологиялық топ. Олар бактерияларға қарсы әсер етеді, бірақ вирустық инфекцияларда тиімсіз. Антибиотиктерді орынсыз қолдану әлемдік деңгейде антибиотикорезистенттіліктің өсуіне әкелуде.

Антибиотиктерді дұрыс қолданбаудың салдары:

• микробтардың дәріге төзімді штаммдарының қалыптасуы;

• емнің әсері төмендеуі;

• ұзаққа созылған аурулар;

• агрессивті, қымбат антибиотиктерді қолданудың қажеттілігі.

Сондықтан антибиотиктер тек дәрігердің нақты көрсеткіші бойынша тағайындалуы керек.

4. Дозалау мәселесі және қауіпсіздік. Дәрінің дұрыс дозасы – фармакокинетика (дәрінің ағзаға сіңуі, таралуы, метаболизмі, шығарылуы) және фармакодинамика (дәрінің әсер ету механизмі) заңдылықтарына сүйене отырып анықталады.

Артық дозаның қауіптілігі:

• бауыр мен бүйректің уыттық зақымдалуы;

• жүрек-қан тамыр жүйесінің бұзылыстары;

• жедел дәрілік улану;

• балалар мен қарттарда өмірге қауіпті асқынулардың жоғары қаупі.

Төмен доза да тиімділікке қол жеткізбеуге және аурудың созылмалы түрге ауысуына себеп болуы мүмкін.

5. Дәрілердің өзара әрекеттесуі. Фармакологиялық препараттар бір-бірімен әрекеттесіп, әсерін күшейтуі немесе әлсіретуі мүмкін. Кейбір комбинациялар уыттылықты арттырады.

Мысалы:

• антикоагулянттар мен кейбір аналгетиктер бірге қолданылғанда қан кету қаупін арттырады;

• макролид тобының антибиотиктері жүрек ырғағының бұзылыстарын күшейтуі мүмкін;

• алкоголь көптеген дәрілердің метаболизмін өзгертеді.

Сондықтан дәрілерді бірге қолданғанда дәрігерлік кеңес міндетті.

6. Нұсқаулықтың маңыздылығы және фармакологиялық сауаттылық. Препарат нұсқаулығы — дәрілік зат туралы ғылыми тұрғыдан дәлелденген ақпараттың негізгі көзі. Онда:

• көрсетілімдер;

• қарсы көрсетілімдер;

• жанама әсерлер;

• дозалау режимі;

• дәрінің сақталу шарттары

және басқа маңызды деректер беріледі.

Дәрілерді дұрыс қолдану – медициналық тәжірибеде ғана емес, жалпы қоғамда денсаулықты сақтау мәдениетінің маңызды бөлігі. Рационалды фармакотерапия принциптерін сақтау, өзін-өзі емдеуден бас тарту, антибиотиктерді орынсыз қолданбау, дозаны нақты сақтау және дәрілердің өзара әсерін ескеру – қауіпсіз емделудің негізгі шарттары.Дұрыс қолданылған дәрі — ем. Дұрыс қолданылмаған дәрі — қауіп. Сондықтан заманауи медицинада дәрілік заттарды жауапкершілікпен қолдану — денсаулықты қорғаудың ең тиімді және дәлелді жолы.