ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ӘСЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ

Оқытушы Бакбаева Айсулу Кенесбековна

Түйін:

Бұл мақалада дәрілік заттардың әсер ету түрлері – жергілікті, резорбтивтік, рефлекторлық, тікелей, жанама, қалаулы, қалаусыз және кумулятивтік әсерлер – жан-жақты қарастырылады. Әсер механизмдерін түсіну – фармакотерапияның тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыруға негіз болады.

Аннотация

В статье всесторонне рассматриваются виды действия лекарственных средств: местное, резорбтивное, рефлекторное, прямое, косвенное, желательное, нежелательное и кумулятивное. Понимание механизмов действия является основой повышения эффективности и безопасности фармакотерапии.

Кіріспе:

Фармакология – дәрілік заттардың ағзадағы әрекетін, олардың әсер ету механизмдерін зерттейтін медициналық ғылым. Заманауи медицинада дәрілік заттарды тиімді қолдану үшін олардың ағзаға қалай әсер ететінін білу аса маңызды. Бұл әсерлер бірнеше түрге бөлінеді.

Негізгі бөлім:

Жергілікті әсер

Жергілікті әсер – дәрілік зат тек қолданылған жерде әсер етеді. Бұған антисептикалық, анестетикалық және қабынуға қарсы заттар жатады. Мысалы, лидокаин теріге жағылғанда тек сол аймақта ауырсынуды басады.

Резорбтивтік (жүйелік) әсер

Зат қан айналымына түсіп, бүкіл ағзаға әсер етеді. Мұндай әсерлер ішке қабылдағанда, бұлшықетке немесе көктамырға енгізгенде байқалады. Мысалы, парацетамол қызуды бүкіл ағзада төмендетеді.

Рефлекторлық әсер

Зат рецепторларды тітіркендіріп, жүйке жүйесі арқылы әсер етеді. Нашатыр спирті иіскегенде тыныс алу рефлексі іске қосылады.

Тікелей және жанама әсер

Тікелей әсер – дәрі тікелей жасушаға немесе рецепторға әсер етеді (мысалы, адреналин – β-рецепторларға).

Жанама әсер – дәрі ағзада басқа тізбек арқылы әсер тудырады (мысалы, іш өткізгіштер – ішек перистальтикасына әсер етеді).

Қалаулы және қалаусыз әсер

Қалаулы әсер – күтілетін емдік нәтиже.

Қалаусыз әсер – жанама, аллергиялық немесе уытты әсер. Мысалы, антибиотиктер ішек микрофлорасын бұзуы мүмкін.

Кумулятивтік әсер

Кейбір дәрілер ағзада жиналып, уақыт өте келе уытты әсер туындатады. Бұл әсіресе майда еритін дәрілерге (мысалы, барбитураттар) тән.

Қорытынды:

Дәрілік заттардың ағзаға әсер ету ерекшеліктерін білу дәрігер мен фармацевттің жауапкершілігін арттырады. Әрбір әсер түрін есепке алу арқылы дәрі-дәрмекпен емдеу тиімді әрі қауіпсіз жүзеге асады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Қаратаев Ә.Ш. «Фармакология негіздері», Алматы: Медицина, 2020.

Katzung B.G. Basic & Clinical Pharmacology. 15th Edition. McGraw-Hill, 2021.

Rang H.P. et al. Rang & Dale’s Pharmacology. 9th Edition. Elsevier, 2019