Қысқа мерзімді жоспар бөлімі:

Электростатика

Мектеп: Түркістан облысы Жетісай ауданы №13 Н.Төреқұлов атындағы ЖОМ

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Ширинбекова Г.А

Сынып: 8

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Денелердің электрленуі. Электр заряды. Өткізгіштер мен диэлектриктер

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

8.4.1.1. Электр зарядын сипаттау.

8.4.1.2. Үйкеліс және индукция құбылысын сипаттау.

8.4.1.3. Электрленудің оң және теріс әсерлеріне мысалдар келтіру.

Сабақ мақсаттары

* Электр заряды, электрленудің оң және теріс әсерлері туралы білу

* үйкеліс және индукция құбылысы арқылы денелердің электрленуін сипаттау, мысалдар келтіру.

*Эксперимент жасай арқылы денелерді электрлендіруді көрсету және себебін айқындау.

Бағалау критерийлері

• Электр заряды, электр заядының түрлері туралы айта алады.

• Үйкеліс және индукция құбылысы арқылы денелерді электрлендіруді түсіндіреді, мысалдар келтіреді.

• Тәжірибе жүзінде денелерді электрлендіруді көрсетеді, себебін түсіндіреді.

Тілдікмақсаттар

Пәндік лексика және терминология:электр, заряд, янтарь, электрон, индукция, эбонит. Электрлік дене деп янтарь тәрізді өзіне тартатындарды айтамыз«Янтарь» - Жер бетінде әлденеше жүздеген мың жылдар бұрын өсіп - өрген қылқан жапырақты ағаштардың қатып тасқа айналған шайыры. Грек тілінде «янтарь» - электрон дегенді білдіред. «Электрон» сөзінен «электр» деген сөзі шықты

Құндылықтарды дарыту

Тапсырмаларды мұқият орындауға , сыныпта өзгелерді құрметтеуге, жауапкершілікке, шыншылдыққа дағдыландыру.

Пәнаралықбайланыстар

Мәтінмен жұмыс жүргізе отырып әдебиет пәнімен байланыстыру.

АКТ қолдану дағдылары

Аctivote мен жұмысістейотырыпжаңасабақбойыншаалғанбілімдерінқорытындылайды.

Бастапқы білім

Дүниетанупәніндеэлектрсөзіментанысқан

Сабақбарысы

Сабақтыңжоспарланғанкезеңдері

Сабақтағыжоспарланғаніс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

5 минут

Ұйымдастыру:

1. Сәлемдесу

2. Сыныпоқушыларына  жағымдыахуалтуғызу

3. Психологиялық тренинг «Шаттықшеңберінқұру»

4. «Эбонит», «Янтарь», «Электрон», «Заряд»сөздерін мозайка әдісі арқылы бөлу.

Үй жұмысына берілген тапсырманы «Веер» әдісімен тексеру.Жылу машинасын пайдаланудағы экологиялық мәселелер.

Стикер

Сабақтыңортасы

15 минут

Тыңдалым, айтылым, сыни ойлау дағдылары қалыптасады.

Мәтінмен жұмыс істеу, есте сақтау, түсінік, топта жұмыс істеу дағдылары қалыптасады.

ІІ. Жаңа сабаққа кіріспе. «Миға шабуыл» Оқушыларға тақырыпқа байланысты әртүрлі мысалдар келтіре отырып сұрақтар қоямын. 
а) Құрғақ шүберекпен айнаны сүрткенде қандай құбылыс болады? (шыны мен пластинка тозаңды және басқа ұсақ бөлшектерді өзіне тартады) 
ә) Синтетикалық киімді шешекенде нені байқайсыңдар?( шытырлаған дыбыс ести аласыңдар, ал қараңғы бөлмеде тіпті жарқылды да байқайсыңдар) 
б) Мысықты сипағанда? (шытырлаған дыбыстар естіледі)в) тарақты алып құрғақ шашты тарағанда, содан кейін кішкене қағазды жақындатқанда нені байқадыңдар? (ұсақ қағаз қиындыларын өзіне тартатынын көресіңдер

Жаңа материалды түсіндіру кезеңі. «Мәтінді талда»әдісі

«Янтарь». Көп жағдайда жанасқан заттардың бір-біріне тартылатындығын байқауға болады. Денелер өзара электрленеді де, олардың арасында электр күштерінің тартылысы пайда болады. Бұл құбылыс үйкелу арқылы электрлену деп аталады. Үйкеліс арқылы электрлену нәтижесiнде екi дене де электр зарядын алатынын есте ұстау керек.. Денелердi электрлеу үшiн бiр-бiрiне жай ғана бiр рет тигiзу жеткiлiксiз. Денелердi бiр-бiрiне қатты қысып үйкелеу керек. Сол кезде олардың арасындағы ара қашықтық азайып, беттесу ауданы ұлғаяды. Денелердің электрленуі тек үйкелу арқылы ғана пайда болмайды. Үйкелу – денелердің жанасып, ажырау процесі. Денелер соқтығысқанда және жарылыс кезінде де электрленуі мүмкін. Қолымызды электрленген затқа немесе iстеп тұрған телевизор экранына, экран бетiнде электр заряды бар, затқа жақындатқанда шытырлаған дыбыс естуге болады, ал қараңғыда кiшкентай ұшқындарды көруге болады. Бұл да электрлiк құбылыс көрiнiсi. 
Үйкеліс кезiнде пайда болатын электр зарядтарын кейде статикалық электр деп атайды. Көбiне бұл елеусiз құбылыс (мысалы, сiз синтетикалық материалдан жасалған киiмдi шешкенде, кiлем үстiнде аяғыңызбен сырғанай жүргенде және т. б.). Бiрақ кейде бұл құбылыс қауiптi болуы мүмкiн. Мысалы, металл бетiмен аққан сұйықтың электрлену мүмкiндiгiн бензин құю кезiнде ескеру керек. Бензиндi зарядсыздандыру үшiн жүргiзiлетiн арнайы қауiпсiздiк шараларын қолданбаған жағдайда бензин өртенiп, жарылыс болуы мүмкiн.

«Электрон». Жоғарыда қарастырылған құбылыстар электрлену кезінде түрлі заттардан жасалған денелердің электрлі өзара әрекеттесу қабілетіне ие болатындығын дәлелдей түседі. Деннелердің осы қасиетін электр заряды деп аталатын физикалық шамамен сипаттайды. Денелердің өзара электрлік әрекеттесу қабілетіне ие болуы –олардың электрленуі деп аталады. Бұл мысалдардың барлығы, беттер арасындағы үйкеліс нәтижесінде электр зарядының пайда болатынын көрсетеді. Әр жағдайда екі денеде қарама –карсы зарядтарының бірдей мөлшері пайда болады.  Электр зарядтарының өзара әрекеттесу сипатын анықтайық. Электрленген таяқшадан екі шар да бірдей электр зарядына ие болады. Мұндай бірдей электр зарядтарын аттас зарядтар деп атайды. Демек, электрленген аттас зарядтар бір- бірінен тебіледі. Бұл қорытындыны эбонит таяқшаны сол шарларға тигізгенде де олардың бір-бірінен тебілуі арқылы дәлелдеуге болады. Егер шарлардың біреуін теріге үйкелеген эбонит таяқшаны тигізіп, ал екіншісіне жібекке үйкелген шыны таяқшаны тигізсе, онда олар бір-біріне тартылады.Осы тәжiрибелер табиғатта электр зарядының екi тегi болатындығын көрсетедi. 

«Заряд» .Жiбекке үйкелген шыныда пайда болған заряд тегi оң (+) деп, ал жүнге үйкелген янтарьда пайда болған зарядты терiс (–) деп атаған. . Оң және теріс зарядтардың болуы үйкелген денелердің электрлену табиғатын түсінуге мүмкіндік береді.. Бұл зарядтар жоқтан пайда болмайды және ешқайда жоғалып та кетпейді. Олар өзара жанасатын денелерде болады. Екі зарядтың беттік жанасуынан зарядтар бір денеден екіншісіне немесе оның белгілі бір бөлігіне беріледі. Эбонит-жүн, шыны-жібек сияқты денелердің жүйелері басқа қоршаған денелермен әрекеттестпейді деп есептейік. Қоршаған ортаның денелерімен әрекеттеспейтін денелер жүйесін оқшауланған немесе тұйықталған деп атайды. Бұл жүйедегі электрлену құбылысы электр зарядының сақталу заңына бағынады: .Заттардың электрленуiн бақылау үшiн жүргiзiлген тәжiрибелер нәтижесiнде барлық заттардың электрлену тегіне қарай қатарларға қоюға болатындығы анықталды. Мұндай қатарда бiрiншi дене екiншiсiне үйкелгенде оң, ал екiншiсi терiс зарядталады. Мысалы, сондай қатарлардың бiрi мынадай: қоян терiсi, шыны, кварц, жүн, жiбек, мақта, ағаш, янтарь, каучук

«Эбонит» Денедегі еркін зарядтардың концентрациясына (шоғырына) байланысты олар өткізгіштер, диэлектриктер және жартылай өткізгіштер болып бөлінеді. Өткізгіштер-электр заряды бүкіл көлемі бойынша еркін қозғала алатын денелер. Өткізгіштер екі топқа бөлінеді: 1) бірінші текті өткізгіштер (металдар)-олардағы заряд қозғалысы химиялық өзгеріске ұшыратпайды; 2) екінші текті өткізгіштер (еріген тұздар, қышқыл ерітінділері)-оларда заряд (оң және теріс иондар) тасымалданғанда химиялық өзгеріске ұшырайды. Диэлектриктер (шыны, пласмасса)-еркін зарядтары болмайтын денелер. Жартылай өткізгіштер (германий, кремний)-өткізгіштер мен диэлеткриктердің аралығындағы заттар. Электр өрісі әсернде зарядтардың реттелген қозғалысы пайда болатын зарядтарды өткізгіштер деп аталады. Өткізгіш зарядтар тепе-теңдік күйінде болғанда өткізгіште электр тогы пайда болады. Электростатикалық өрістің өткізгіш зарядына әсер етуші күш өріс кернеулігіне байланысты боады. Өткізгіште электростатикалық өріске орналастырылғанда өткізгіш сыртында зарядтардың қайта үлестіру құблысы болады. Бұл құблыстың электростатикалық индукция деп аталынады

Дескриптор

-Дене қандай жағдайда электрленетінін біледі.-статикалық электрдің мағынасын ажарата алады -Электр заряды, электрленудің екі тегін айта алады.-өткізгіштер, диэлектриктер және жартылай өткізгіштер туралы мағлұмат бере алады. -электростатикалық индукция құбылысы туралы түсінік қалыптастырады.

Флипчарт, түсті маркерлер.

Сұрақтар жазылған үлестірме материалдар. Мәтін жазылған дидагтикалық тапсырмалар

Сабақтың соңы

20 минут

Тыңдалым, айтылым, жазылым, ете сақтау дағдыларын қалыптастыру.

Тәжірибені орындауда ұқыптылық, шапшандық, ойлаудағдылары қалыптасады.

Топтық жұмыс: «Конверт» әдісі.

Оқушылар постерге өтілген мәліметтерге бай тақырыптарды толық қарсытыру үшін сұрақтарға жауап беру арқылы қорғайды.1. Дене қандай жағдайда электрленеді? мысал келтір.2. Денелерді бір рет тигізу арқылы элекрлеуге болады ма? 3. Статикалық электр туралы не айта аласың?4. Статикалық құбылысты ашатын қандай мысалдар келтіре аласың?

5.Электр заряды туралы не білеміз? 6. Электр зарядтарының тегі туралы не айта алмыз? Мысалдар келтір. 7. Оқшауланған жүйе туралы не айта аламыз? Мысалдар келтір. 8. Денедегі еркін зарядтар қандай топтарға бөлінеді. Анықтама бер.

9. Өткізгіштер туралы не айта аламыз?

10. Индукция дегеніміз не?

11. Электростатикалық құбылыстар туралы не айта аламыз?

Дескриптор

-Күнделікті өмірде электрлену құбылысына жиі кездесетін мысалдарды айта алады.-Үйкеліс кезiнде пайда болатын электр зарядтарын кейде статикалық электр деп ата»тынын түсінеді аған мыслдар келтіреді-Үйкеліс және индукция құбылысы арқылы денелерді электрлендіруді түсінеді- Өткізгіштер туралы не айта аламыз?-Электрленудің оң және теріс әсерлеріне мысалдар келтіреді және олардың таңбасын ажырата алады.

Жоғарыда айтылған теориялық мәліметтерге сүйене отырып экспериенттік тапсырмаларды орындайды.1 -тапсырма. Шыны таяқшаны алып қағаз түйiршiктерiне жақындатайық , нені байқадыңыз? Ендi шыны таяқшаны қағазға үйкегеннен кейiн, тағы да қағаз түйiршiктерiне жақындатамыз, нені байқадыңыз? Қандай қорытынды жасауға болады? Осыған ұқсас құбылыс құрғақ шашты тарағанда да байқалады. Шаштың тараққа тартылуы да электрлену нәтижесi болып табылады. Электрленген таяқшаны жіңішке су ағынына жақындатып, тәжірибені жасап көріңіз тек қана қатты денелер емес сұйықтардың да тартылу қасиетiне ие болатындығына көз жеткiзуге болады ма? Қорытынды жасаңыз?. Денелердің электрленуі құбылысы түрлі тектегі екі дененің жанасуы кезінде ғана байқалады. Оны жоғарыда келтірілген мысалдардан байқаған боларсыңдар. Күнделікті өмірде мұндай құбылыстар жиі кезедеседі.

2- тапсырмаМысалы, шынытаяқша мен резина үйкелгендешыны да, резина да электрленедi. Демек, резина да шынытаяқшасияқтыөзiнеұсақденелердiтартабастайды. Экпериментжүзіндеорындапкөржәнеқорытынджаса.

3- тапсырма. Мынадайшағынтәжірибежасапкөрсет. Жіңішкежіпкеекіжеңілбузиншарларыніліпқоялық.

Оларғажібеккеүйкелгеншынытаяқшанытигізейікненібайқауболады? Мұныңсебебңнеде?Қандайқұбылыстыбайқауғаболады.

Дескриптор

1. Тапсырманы тәжірибе жүзінде жасап бере алады.

2. Қандай жағдайда денелердің электрлену қасиетіне ие болатынын айта алады.

3. Аттас және әр аттас зарядтардың бір-бірін тартуы немесе тебілуін анықтайды.

4. Қорытынды айтады.

Жеке жұмыс : сабақты бекіту мақсатында Аctivote мен жұмыс

«Элективті тест»

1. Үйкелген дененің басқа денені тарту құбылысы алғаш қай жерде белгілі болды?

                  А.  Англия

                  В.  Греция

                  С.  Ресей

2. Янтарь грек тіліненаударғандақандаймағанабілдіреді?

                  А. Элементар

                  В. Электрон

                  С. Эбонит

3. Бір-біріменжанасқандаденелердіңөзараәсерлесуқұбылысы не депатайды?

                  А. Денелердіңэлектрленуі

                  В. Денелердіңәсерлесуі

                  С. Денелердіңбеттесуі

4. Аттасзарядтарбірін-бірі

                  А. Тартады

                  В. Тебеді

                  С. Ешәрекетболмайды

5. Электр зарядыныңнешетегі бар?

                  А. Екі. Оң заряд

                  В. Бір. Теріс

                  С. Екі. Оңжәнетеріс

6. Денелердіңэлектрленгендігінбілугеарналған прибор

                  А. Динамометр

                  В. Калориметр

                  С. Электроскоп

 7. Электр заряды еркінқозғалаалатынзаттар не депаталады?

                  А. Өткізгіштер

                  В. Жартылайөткізгіштер

                  С. Диэлектриктер

8. Электр заряды еркінқозғалаалмайтынзаттар не депаталады?

                  А. Өткізгіштер

                  В. Жартылайөткізгіштер

                  С. Диэлектриктер

8. Жүнгеүйкелгенянтарьдаболатын заряд.

А. Оң заряд

                  В. Теріс

                  С. Оңжәнетеріс

Дескриптор

• Электр заряды, электр заядының түрлері туралы айта алады.

• Өткізгіштер туралы біледі.

• Дененің жлектрленуі жайлы толық мағлұматты біледі

Тәжірибе жүзінде денелерді электрлендіруді көрсетеді, себебін түсіндіреді.

Кері байланыс. (не үйрендім, не қиын болды, сұрақ.) (3 минут),

Үй тапсырмасы:Денелердің электрленуі. Электр заряды. Өткізгіштер мен диэлектриктер.

Қағаз қиындылары,

Шыны таяқша

қағаз түйiршiктерi

тарақ

су

резина

Жіңішке жіпке екі жеңіл бузин шарлары

Суреттер

Аctivote құрылғысы, компьютер.

(не үйрендім, не қиын болды, сұрақ.) кесте

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілетіжоғарыоқушыларғақандайміндетқоюдыжоспарлапотырсыз?

Бағалау – оқушылардыңматериалдымеңгерудеңгейінқалайтексерудіжоспарлайсыз?

Денсаулықжәнеқауіпсіздіктехникасыныңсақталуы

Сабақ барысында сыныптағы оқушыларды аралас топтарға жіктей отырып, анағұрлым маңызды дереккөздермен өамтамасыз ете отырып, нәтижелі жүмыс жасауға бағыттаймын. Сыныптағы оқушылардың қажеттіліктерін ескере отырып, тапсырмаларды жоспарлаймын.

Бағалау критерийлеріне сай оқушылардың сабақ барысында жеткен жетістіктері бағаланады.

Тапсырмаларға сай дескрипторлар беріледі. Сабақтың өне бойында дескрипторларға қарай тапсырмаларды орындай отырып оқушылардың білімі қалыптасады. Сабақ үдерісінде оқушылардың білім дағдылары қалыптасалы.

Эксперименттік тапсырмалардыорындау кезінде оқушыларға қауіпсіздік ережесін сақтау ескертіледі және қадағаланады. Оқушылар топтық жұмыс кезінде, экспериментте алынған мәндерді талдауда сыныптағы оқушылардың бір-бірінің пікірін тыңдай білуіне, коммуникативтік қабілетін жарқын көрсетуіне жағдай жасалады.

Сабақбойыншарефлексия

Жалпыбаға

Сабақтыңжақсыөткенекіаспектісі (оқытутуралыда, оқутуралыдаойланыңыз)?

1.

2.

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1.

2.

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

1.