Домбыра – ұлттық өнердің қазынасы

Домбыра – ұлттық өнердің қазынасы

Домбыра – қазақ халқының рухани байлығы, ұлттық өнерінің айнасы. Бұл аспап ғасырлар бойы қазақ даласында халықтың қуанышы мен қайғысын, тарихы мен тағылымын жеткізген киелі құрал. Домбырамен шертілетін күйлер мен жырлар қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып саналады.

Домбыраның тарихы.Домбыраның пайда болу тарихы көне заманнан бастау алады. Археологтар ежелгі түркі халықтарының арасында домбыра тәріздес шекті аспаптар қолданылғанын дәлелдейтін көптеген артефактілерді тапқан. Түркі мәдениетінің дамуымен бірге домбыра да жетіліп, қазақ халқының төл аспабына айналды. XIX ғасырда қазақ халқының тұрмысында анағұрлым кең тараған Музыкалық аспап екі ішекті домбыра болатын. Егер бұрынғы заманда көне аспаптар ән, жыр, ертегі-аңыздарды сүйемелдеу үшін ғана қолданылған болса, енді домбыра жеке шығарма орындауға арналып, күрделі аспаптардың қатарына қосылды.

Домбыра – күй өнерінің негізі.Домбыра – тек қана музыкалық аспап емес, ол – қазақ халқының жан дүниесінің, оның болмысының көрінісі. Домбырамен орындалатын күйлер белгілі бір оқиғалар мен тұлғаларға арналып, халықтың өмірі мен дәстүрін баяндайды. Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина сынды ұлы күйшілердің мұрасы – қазақ музыкасының асыл қазынасы.

Домбыраның қазіргі замандағы рөлі.Бүгінде домбыра тек дәстүрлі музыкада ғана емес, заманауи өнерде де қолданылады. Ол эстрадалық және симфониялық жанрларда жаңаша сипат алып, түрлі музыкалық стильдермен үндесіп келеді. Сонымен қатар, Қазақстанда «Домбыра күні» мерекесі атап өтіліп, ұлттық аспапты дәріптеу мақсатында көптеген шаралар ұйымдастырылады. Өткен жүз жылдықта ұлы халық композиторы Құрманғазымен бірге Дәулеткерей, Тәттімбет, Сейтек, Байсерке, Қазанғап секілді саңлақ күйшілер дүйім жұртты аузына қаратқан еді. Бұлар бармағынан бал тамған майталман домбырашы болуымен бірге не бір ғажап күй де шығарған шын мәніндегі өнер иелері. Солардың арқасында домбырада тартылатын күйлердің музыкалық формасы үздіксіз жетілдіріле түскен-ді. Шанағы жалпақ домбыраның бірнеше нұсқасы кең тараған. Егер батыс аудандардағы домбыраларға 12—14 перне тағылса, ал шанағы жалпақ домбыраға не бары 7—8 ғана перне байланған. Перне санын арттыру процесі өте баяу жүрді және оның өзі орындалатын репертуарға тікелей байланысты еді. Әдетте, жаңа перне онымен алғаш орындалатын күйдің атымен аталынды. Пернелердің бірі домбырада «Түрікпен күйін» орындағанда байланды да, «Түрікпен пернесі» деп аталды. Бейтарап терция интервалын беретін басқа бір перне Қазақстанның батыс аудандарында «Сарыарқа пернесі» деп аталады. Қазіргі кезде домбыраның 20-дан астам түрлері бар. Олардың ішінде

ән мен күй домбырасы

торсық

тұмар

кең шанақты (екі нұсқасы)

балдырған

балашық

шіңкілдек

аша

үш ішекті

қуыс мойын

шертер

оркестр домбыралары:

қоңыр дауысты (альт)

жіңішке дауысты (прима)

ащы дауысты (секунда)

бас домбыралар (екі нұсқасы)

Домбыра – қазақ халқының рухын, мәдениетін және өнерін бейнелейтін ұлттық мұра. Оның күмбірлеген үні ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, халқымыздың төл мәдениетінің ажырамас бөлшегі болып қала береді. Ұлттық аспабымызды қадірлеп, дәріптеу – әрбір қазақтың міндеті.