Дүниежүзі тарихын оқытудың инновациялық тәсілдері

Дүниежүзі тарихын оқытудың инновациялық тәсілдері

Исламбеков Казыбек Токташович

Тарих пән мұғалімі

М.Х Дулати атындағы үш тілде оқытатын №8 мамандандырылған гимназия, Шымкент қаласы

Дүниежүзі тарихын оқытуда инновациялық әдістер қолдану қазақ мектептерінде оқушылардың оқу тәжірибесін айтарлықтай жақсарта алады. Дәстүрлі тәсілдер, мысалы, лекциялар мен жаттау әдістері, тарихи оқиғалардың күрделілігі мен маңыздылығын оқушылардың қызығушылығын арттыратындай деңгейде жеткізе алмайды. Инновациялық әдістерді енгізу арқылы мұғалімдер оқушылардың сыни ойлау қабілетін, қызығушылығын және тарихтың қазіргі уақытқа әсерін терең түсінуін дамытуға мүмкіндік беретін қызықты және серпінді оқу ортасын құра алады.

Жобалық оқыту тиімді әдістердің бірі болып табылады, онда оқушылар тарихи тақырыптар мен оқиғаларды практикалық жобалар арқылы зерттейді [1]. Бұл тәсіл оқушыларды тек қана білім алушы емес, белсенді қатысушы ретінде тәрбиелейді. Мысалы, Индустриялық революцияны жай ғана оқып үйренудің орнына, оқушылар оның қоғамға, технологияға және мәдениетке әсерін көрсететін виртуалды мұражай көрмесін жасай алады. Бұл әдіс тарихи білімді өмірмен байланыстырады. Топта жұмыс істеу арқылы оқушылар белгілі бір тақырыптарды зерттеп, уақыт кестелерін құру немесе мультимедиялық презентациялар дайындау сияқты тапсырмаларды орындай алады. Мұндай жобалар олардың тарихты терең түсінуін ғана емес, сонымен қатар ынтымақтастық, коммуникация және зерттеу дағдыларын дамытады.

Технологияларды сабаққа енгізу тарихты оқытуда маңызды орын алады. Сандық құралдар тарихты жандандырып, дәстүрлі оқулықтар жеткізе алмайтын терең әсер береді. Мысалы, интерактивті карталар арқылы оқушылар Қытайдың Ұлы қабырғасы немесе Рим Колизейі сияқты тарихи орындарды виртуалды түрде зерттей алады. Британ музейі немесе Лувр сияқты мұражайларға виртуалды экскурсиялар арқылы оқушылар тарихқа көрнекі әрі интерактивті түрде қызыға алады. Уақыт кестелерін құру немесе викториналар өткізу үшін цифрлық платформаларды пайдалану оқу процесін қызықты және қолжетімді етеді. Технология арқылы оқушылар сабақтарды қайталап, әртүрлі ресурстарға қол жеткізіп, жеке оқу қарқынына сәйкес білім ала алады, бұл түрлі оқу стильдеріне бейімделуге мүмкіндік береді.

Рөлдік ойындар мен симуляциялар тарихты түсінікті және есте қаларлық ету үшін өте тиімді [2]. Тарихи тұлғалардың рөлдерін ойнау арқылы оқушылар оқиғаларды әртүрлі көзқарастардан сезіне алады. Мысалы, Версаль шарты бойынша келіссөздерді қайта құру немесе географиялық ашылулар дәуіріндегі пікірталастарды ұйымдастыру оқушыларға өткен адамдардың уәждері, қиындықтары және шешімдерін зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс эмпатияны, сыни ойлауды және белсенді қатысуды дамытады. Рөлдік ойындар оқушыларға тарихи шешімдердің нәтижелерін талдауға және тарихи контексте себеп-салдар байланыстарын тереңірек түсінуге көмектеседі.

Геймификация тарих сабақтарына ойын элементтерін қосу арқылы қызықты және бәсекелестік атмосфера қалыптастырады. Ойындар қарапайым сыныптық викториналардан бастап, тарих тақырыбындағы күрделі квест бөлмелеріне дейін әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, Kahoot! немесе Quizizz платформалары мұғалімдерге оқушылардың сабақ материалын қызықты түрде қайталауына мүмкіндік беретін интерактивті викториналар жасауға көмектеседі. Сол сияқты, тарихқа арналған бинго немесе іздеу ойындары маңызды тарихи фактілер мен тұлғаларды есте сақтауды жеңілдетеді. Тарих тақырыбындағы квест бөлмелері оқушыларға Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі құпия хабарларды шифрлау немесе Қара обаның ауыр кезеңінде күрделі тапсырмаларды орындау сияқты тарихи оқиғаларға байланысты жұмбақтарды шешуге мүмкіндік береді. Геймификация оқушыларды ынталандырып қана қоймай, топтық жұмыс пен шығармашылық шешім қабылдауды да ынталандырады.

"Аударылған сынып" әдісі дәстүрлі оқыту жүйесін өзгертетін тағы бір инновациялық тәсіл [3]. Бұл әдісте оқушылар жаңа материалды үйде видео, подкаст немесе оқу материалдары арқылы меңгеріп, сабақ уақытында талқылаулар мен белсенді іс-шараларға арнайды. Мысалы, оқушылар үйде Француз революциясы туралы деректі фильм көріп, сабақта оның себептері мен нәтижелерін талқылау немесе топтық тапсырмаларды орындау арқылы зерттей алады. Бұл әдіс студентке бағытталған оқытуды алға тартып, олардың өз білім алуына үлкен жауапкершілікпен қарауын және сыныптағы талқылауларға белсенді қатысуын ынталандырады.

Бірлескен оқыту стратегиялары дүниежүзі тарихын оқытуда өте пайдалы [3]. Топтық жұмыс коммуникациялық дағдыларды дамытып, оқушыларды әртүрлі көзқарастармен таныстырады. Мысалы, "мозаика" әдісі бойынша әр топ белгілі бір тақырыптың бөлігін зерттеп, өз зерттеулерін сыныппен бөліседі. Немесе шағын топтар Куба зымыран дағдарысы немесе Рим империясының құлауы сияқты тарихи жағдайларды зерттеп, сараптай алады. Бұл тәсілдер топтық жұмысты баса назарға алып, оқушыларға тарихи мазмұнмен терең айналысуға мүмкіндік береді.

Тарих сабағына өнерді, музыканы және әдебиетті енгізу өткен дәуірлерді бай және көпқырлы түсінуге мүмкіндік береді. Картиналарды, мүсіндерді және үгіт-насихат плакаттарын зерттеу арқылы тарихи кезеңдердің мәдени және эмоционалдық контекстін түсінуге болады. Белгілі бір дәуірдегі музыка мен әндерді талдау оқушыларға қоғамдық көңіл-күй мен мәдени құндылықтарды ұғынуға көмектеседі. Романдар мен поэмалар сияқты әдеби шығармалар тарихи оқиғаларды адамзаттық тәжірибелер арқылы жандандыра алады. Бұл шығармашылық элементтер тарихты оқушылар үшін жақын әрі эмоционалдық тұрғыдан әсерлі етеді.

Саяхаттар мен қауымдастықпен жұмыс тарихқа байланысты тәжірибелік оқу мүмкіндіктерін ұсынады, бұл оқушылардың өткенмен байланысын тереңдетеді. Тарихи орындарға, музейлерге немесе мәдени орталықтарға бару арқылы оқушылар тарихты тікелей сезіне алады. Егер мұндай саяхаттар мүмкін болмаса, Гиза пирамидалары немесе Берлин қабырғасы сияқты жаһандық ескерткіштердің виртуалды экскурсиялары осындай әсер береді. Жергілікті тарихшылар немесе сарапшылар сияқты қонақ спикерлерді шақыру да оқу процесін байытады. Мұндай іс-шаралар оқушылардың тарихи білімді ішкі түйсінуіне көмектесетін есте қаларлық тәжірибелер жасайды.

Пәнаралық байланыстар дүниежүзі тарихының өзектілігін басқа пәндермен байланыстыру арқылы арттырады. Мысалы, математика Индустриялық революция кезіндегі халықтың өсуін талдау үшін пайдаланылса, география физикалық ландшафттардың тарихи оқиғаларға әсерін түсіндіре алады. Тарихты әдебиетпен біріктіру арқылы белгілі бір уақыт кезеңдеріндегі тарихи мәтіндерді немесе романдарды зерттеуге мүмкіндік береді. Ғылымды енгізу технологиялық жетістіктердің қоғамға әсерін түсінуге көмектеседі [4]. Бұл пәнаралық тәсілдер тарихтың басқа салалармен байланысын түсінуге мүмкіндік беретін тұтас көзқарас қалыптастырады.

Тарихи зерттеу мен сыни ойлауды дамыту дүниежүзі тарихын оқытуда негізгі рөл атқарады. Тарихи фактілерді жай баяндаудың орнына, мұғалімдер оқушыларды тарихи сұрақтарды зерттеуге және өз қорытындыларын жасауға тартуы керек. Хаттар, баяндамалар және фотосуреттер сияқты бастапқы дереккөздер оқушыларға тарихи дәлелдерді талдау және түсіндіру мүмкіндігін береді. Сократтық сұрақ қою әдістері отаршылдықтың этикалық салдары сияқты күрделі тақырыптарды талқылауға бағыт береді. Оқиғаларға әртүрлі тарихшылардың көзқарастарын салыстыру аналитикалық дағдыларды дамытып, тарихты динамикалық әрі интерпретациялық пән ретінде бағалауға көмектеседі.

Бұл инновациялық оқыту әдістерін қолдану арқылы мұғалімдер дүниежүзі тарихы сабақтарын қызықты және әсерлі тәжірибеге айналдыра алады. Бұл тәсілдер тек академиялық нәтижелерді жақсартып қана қоймай, оқушыларды білімді және саналы жаһандық азамат болуға дайындайды. Жергілікті және жаһандық тарихты түсінуді дамыту маңызды болып табылатын қазақ мектептерінде осындай әдістер сыни ойлауға қабілетті жан-жақты тұлғаларды қалыптастыруда маңызды рөл атқара алады. Шығармашылық, технология және ынтымақтастық арқылы мұғалімдер оқушыларды тарихты жай ғана пән ретінде емес, әлемді түсінудің маңызды құралы ретінде қабылдауға шабыттандыра алады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Абдугулова Б.К. Жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша «Қазақстан тарихы» мен «Дүниежүзі тарихы» пәндерін оқыту мәселелері//Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы. "Тарихи және әлеуметтік-саяси ғылымдар" сериясы. - 2020. - №65(1). – 43-47 бб.

2. Исаев М.С., Апендиев Т.А., Данияров Т.А. Тарихты оқытуда ақпараттық-цифрлық технологиялар мен Internet желісін пайдалану мәселелері//"ҚР ҰҒА хабаршысы" ғылыми журналы. - 2023. - №405(5). - 146-160 бб.

3. Мамбетов Б.М., Турсун Х.М., Мырзахметов М.М. Қазақстан тарихы курстарында тарихи тұлғатануды оқытудың әдіс-тәсілдері, 2024.

4. Алпысбес М.А., Смаханова Ж.С. Тарихи зерттеулер және олардың ғылыми тұжырымдарының мектеп оқулығында көрініс табуы//Ғаламдық қиындықтар - ғылыми шешімдер. - 2020. - 283-287 бб.