ДҮНИЕТАНУ ПӘНІ

1
2-нұсқа
Маусым 2014







«Дүниетану» пәні бойынша оқу жоспары
(орта білім мазмұнын жаңарту аясында)
1-сынып

2
2-нұсқа
Маусым 2014


Мазмұны

Орта мерзімді жоспар 6
1A бөлім: Өзім туралы 6
1Б бөлім: Менің мектебім 10
2A бөлім: Менің отбасым және достарым 16
2В бөлім: Бізді қоршаған әлем 23
3A бөлім: Саяхат 29
3B Бөлім: Салт-дәстүр және ауыз әдебиеті 35
4A бөлім: Тағам және сусын 66
4B-бөлім: Дені саудың – жаны сау 73
Қысқа мерзімді жоспар 83
Сабақ жоспары 83

2-нұсқа
Маусым 2014
3
Ұзақ мерзімді жоспар
«Дүниетану» пәні
1 сынып
I тоқсан II тоқсан III тоқсан IV тоқсан
1A бөлім – Өзім туралы 2A бөлім – Менің отбасым және
достарым
3A бөлім – Саяхат 4A бөлім – Тағам және сусын
 Мен кіммін? Мен қандаймын?
 Мен нені жақсы көремін?
 Мен үйде уақытымды қалай
өткіземін?

 Бүгінгі Қазақстандағы үйлер және
отбасылық өмір қандай?
 Достық дегеніміз не? Неліктен
достарың болғаны маңызды?
 Қазақстанның бүгінгі үйлері
 Ертеде қазақтар қандай үйде
тұрды? Уақыт өте келе олар қалай
өзгерді?


 Ежелгі дәуір және алғашқы
адамдар тіршілігі қоныстануға
қалай әсер етті?
 Біздің ежелгі ата-бабаларымыз
кімдер?
 Ертедегі өркениеттердің дамуында
қоныс аудару қандай рөл атқарды?
Ғұндар дегеніміз кімдер?
 Ертедегі өркениеттердің дамуында
саяхат қандай рөл атқарды? Қазіргі
заманғы Қазақстанда саяхат қандай
рөл атқарады?

 Біз немен тамақтанамыз?
 Месопотамиядағы адамдар
немен тамақтанды?
 Месопотамия базарларында
қандай азық-түлік түрлерін
сатып алуға болатын?
 Салауатты тамақтану дегеніміз
не?
 Қазақстанда қандай азық-
түлік өнімдері өндіріледі?
1Б бөлім – Менің мектебім 2Б бөлім – Бізді қоршаған әлем 3Б бөлім – Салт-дәстүр және ауыз
әдебиеті
4Б бөлім – Дені саудың – жаны
сау
 Менің мектебім қандай?
 Бізге мектеп және сынып
ережелері не үшін қажет? Біздің
сынып үшін қандай ережелерді
енгізуге болады?
 Бізге көмектесу үшін, мектепте
кімдер жұмыс істейді? Олар
қандай жұмыс атқарады?
 Мектепті көруге келген, өзіммен
жасты балалар үшін жол
көрсеткішке немесе кітапшаға
 Барғымыз келетін орындарға өз
жолымызды қалай табамыз?
 Сіздің үйіңіздің, мектебіңіздің
айналасының аумағы қандай? Біз
мұны қалай біле аламыз?
 Біздің ауылымыз немесе қаламыз
қандай? Біз олар туралы қалай
біле аламыз?
 Ауа райы және климат дегеніміз
не? Біздің жергілікті ауа райымыз
қандай? Біз ауа райын қалай
 Дәстүрлер мен фольклор
адамдардың қалыптасуы мен
тәрбиесінде қандай рөл атқарады?
Мақал-мәтелдерден қазақ халқы
туралы не білеміз?
 Мемлекеттік Ту қазақтардың
ұлттық бірегейлігін қалай
бейнелейді?
 Қазіргі тиындарды зерттеу
арқылы Қазақстанның тарихы
туралы не біле аламыз?
 Біздің сымбатты және сау
болуымызға не әсер етеді?
 Дене мүшелері деген не?
 Салауатты өмір сүру үшін не
істей аламыз?

2-нұсқа
Маусым 2014
4
I тоқсан II тоқсан III тоқсан IV тоқсан
нені көрсетер едім? бақылаймыз және мәліметтерді
қалай жазамыз?

 Алтын адам туралы аңыз
шындыққа жанаса ма?
 Бәйтерек туралы аңыз қазақтар
үшін неліктен маңызды мәнге ие?
Ескертпелер:
Бөлімдерге белгілі бір тақырыптар оқып-үйретілетін бірнеше сабақтар кіреді. Әрбір тоқсан екі бөлімнен тұрады. Бөлімдегі сағаттар саны тоқсандық сағат санымен
сәйкес.
Ұзақ мерзімді жоспардағы ұсынылған тақырыптар орта мерзімді жоспардағы тапсырмалар мен тақырыптардың барлық пәндердің мазмұнында болатындай етіп
ұсынылады.
Ұ - ұжымдық жұмыс (сыныппен)
Т – топтық жұмыс
Ж – жұптық жұмыс
Ө – өзіндік жұмыс
ОТ – оқушының тәжірибесі
МК – мұғалімнің көрсетуі
Қ – қалыптастырушы (формативті) бағалау

Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан бөлімше
ретін, төртінші сан оқу мақсатының реттік номерін көрсетеді. Мысалы, 1.2.1.4. кодында «1» - сынып, «2.1» - екінші бөлімнің бірінші бөлімшесі, «4» - оқу
мақсатының реттік саны.

2-нұсқа
Маусым 2014
4
Тілдік мақсаттар туралы

Жалпы білім беретін мектептерде оқу үдерісінде пән мазмұны мен тілді оқып үйренуге тең
қолдау көрсетілетін оқу ортасы қалыптасады. Әр пәннің өз тілдік стилі бар, оны нақты бір пәннің
«ғылыми тілі» деп атауға болады. Ғылыми тіл – пәннің мазмұнын оқып үйрену, ойлау қабілетін және
пәндік мазмұнның негізгі ұғымдарымен жұмыс істеуді жақсарту үшін қолданылатын негізгі құрал.
Оқушылардың ғылыми тіл мен пән мазмұнын толық игеруі үшін білім алу үдерісінде үнемі қолдау
көрсетілуі қажет. Үш тілді оқыту барысында білім беру мазмұнында қазақша ғылыми тілінің дамуы
тұрақты назарды талап етеді, сондықтан бірінші тіл арқылы оқуға жұмсалатын шектеулі уақыт тиімді
және нәтижелі қолданылуы керек.
Тілдік мақсаттар ғылыми тілді үйрену үшін маңызды құрал болып табылады. Оқушылар үшін
өздерінен не күтілетіндігін түсінуі тілдік мақсаттардың анық құрылуына байланысты. Сондай-ақ, тілдік
мақсаттар мұғалім мен оқушыларға оқуға деген ынтаны қалыптастыруға, өлшеуге және қолдауға
көмектеседі. Пән мазмұны мен ғылыми тілді оқытуды үнемі қатар назарда ұстайтын пән мұғалімдері
оқушыларға үлгі көрсетіп, пән мен тілді оқып үйренуге көмектеседі.
Оқушылар ғылыми тілді оқып үйренуі үшін мұғалім сабақ жоспарларына і жүйелі түрде
төмендегі оқу мақсаттарын қосу ұсынылады:
• оқушылар назарын ғылыми тілге аудару (мысалы, пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін
қажет терминология немесе тұрақты тіркестері бар лексиканы қолдану);
• пән мазмұнының ұғымдарымен жұмыс істеуге қажетті жұмыс тілін қолдану (мысалы, топтық
жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау және пікірталас жүргізу үшін қажетті сөздер мен
сөз тіркестері);
• алдын ала оқыту, оның ішінде ең бастысы, пәнді оқуда дұрыс қолдана білу үшін қажетті
термин мен тіркестер жиынтығын қамтитын лексиканы алдын ала орынды қолдану;
• оқушылардың төрт дағдының барлығын түрлі әрекеттерде (мысалы, оқылым-тыңдалым,
оқылым-жазылым, оқылым-айтылым, тыңдалым-жазылым және т.б.) түрлі мақсаттарға қол жеткізу
үшін қолдану;
• оқушыларды пікірталас диалогтерге қатысуын ұйымдастыру (мысалы, оқушылардан қысқа
жауаптарды қабылдамау, білімді ғана көрсететін сұрақтарды қоймау; оқушыларды өз білімін нәтижелі
талқылау үшін пайдалануға ынталандыру, сондай-ақ оқушылар диалогқа қатыса алуы үшін қажет
лексикалық сөздік қормен қамтамасыз ету);
• тілге қатысты оқу дағдыларын дамыту (мысалы, таңдамалы түрде тыңдау, түсіндіру,
металингвистикалық және метакогнитивтік танымды дамыту, басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс
дағдылары);
• тіл туралы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (мысалы, тілдерді салыстыру, оқушылардың тілді
барынша нақты пайдалануға ынталандыру, тілді оқудағы жетістіктерді бағалау);
• сабақ басында тілдік мақсатты белгілеу, сабақтың соңында осы мақсат бойынша қол жеткізген
жетістіктерді талқылау.

Тілдік мақсат үлгісі оқу жоспарының әр бөлімінде көрсетілген. Тілдік мақсат үлгісі сонымен
бірге ғылыми тілдің құрамдас бөліктерін қамтиды, оны пайдалану мен есте сақтауға оқушылардың
назарын аудару маңызды. Бұл құрамдас бөліктер орта мерзімді жоспарда тақырыпшалармен
көрсетілген:
(1) пәнге қатысты арнайы лексика және терминология.
(2) диалог/жазылымға қажетті сөз тіркестері. Берілген ақпарат тілі оқушылар үшін түсінікті әрі
анық болса, бұл олардың пәндік мақсаттар мен тілді оқудағы мақсаттарға қол жеткізуіне көмектеседі.
Тілдік мақсаттарды анықтау үшін келесі етістіктерді пайдалануға болады: саралау, санаттарға
бөлу, таңдау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, сәйкестендіру, көшіру, құрастыру, сынау, анықтау,
сипаттау, әзірлеу, бағалау, түсіндіру, мысал келтіру, жорамалдау, негіздеу, дәлелдеу, келіссөздер
жүргізу, болжау, жасау, балама шешімдер ұсыну, себептерді түсіндіру, пысықтау, қайта ұйымдастыру,
басқа сөзбен айту, мазмұндау, көшіріп жазу, рөлдік ойындар ойнау, қорытындылау, синтездеу және
жазу, түрлі мақсаттар үшін пайдалану, өз сөзімен анықтама жазу, безендіру.
Тілдік мақсаттардың кейбірін пән мазмұнын оқу мақсаты деп те есептеуге болатынына
қарамастан, мазмұн мен тілдің бөлінуі оқушылардың мазмұнға да, тілге де баса назар аударуына
көмектеседі. Бұл, сондай-ақ, жауаптар мен шешімдер іздеу үшін қолданылатын үдерістермен
салыстырғанда, жауаптарға/шешімдерге аударылатын назарды теңгерімге келтіруге көмектеседі. Атап

2-нұсқа
Маусым 2014
5
айтқанда, осындай үдерістерге баса назар аудару тілдің нақты қолданылуы мен ойлау әрекетінің
жақсаруына көмектеседі.
Тілдік емес пәндерде оқыту мақсаттарының көпшілігі мазмұнға байланысты, бірақ ең кемінде
бір мақсат тілге арналуы тиіс.

2-нұсқа
Маусым 2014
6
Орта мерзімді жоспар

«Дүниетану» пәні. Бастауыш мектеп.1-сынып
1A бөлім: Өзім туралы
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар ата- аналар, балабақша, ақпарат құралдарынан алған білімдері арқылы пәннің мақсаты мен ерекшеліктерін ашудағы алғашқы сатысымен таныс. Баланың отбасы
мүшелері туралы, достары, туыстары, өзі жақсы көретін ойыншығы, өзіне ұнайтын іс-әрекет түрлері туралы білімі болады.
Мазмұны
Оқушылар мектеп қауымдастығының мүшелеріне айналады. Олардың білім алуы өзі туралы, білімдері мен түсініктерін қалыптастыруға негіз болатын отбасында
қалыптасқан білімдері, жеке тәжірибесі мен ресурстарына сүйенеді . 1-бөлімге және оның жекелеген сабақтарына арналған негізгі және қосалқы сұрақтарды, тақырыптарды
оқып үйренудің сабақтастығы төменде көрсетілген Қысқаша шолудан қараңыз.
Осы бөлімдегі «Дүниетану» пәнінің тілдік мақсаты
Осы бөлімдегі оқыту мақсаттарына қол жеткізу үшін тиісті ғылыми тілдегі тілдік мақсаттың үлгісі төменде берілген.
Тілдік мақсат Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер
Оқушылар:
- басқаларды тыңдап, диалогқа қатыса отыра үйдегі және
мектептегі өмір туралы айта алады;
- тақырыптар бойынша сөздік қорын дамытады.
 көздерінің/шаштарының түсі;
 сүйікті тағамы мен сусындары;
 сүйіп шұғылданатын істері;
 эмоциялар.
Талқыланатын мәселелер:
 Сіз қандай болып көрінесіз?
 Сіздің сүйікті ойындарыңыз/кітаптарыңыз?
 Сіз қай уақытта бақытты/мұңды/көңілді/ашулы
боласыз және т.б.
 Сіз үйде өз уақытыңызды қалай өткізесіз?
Неліктен ... екендігін айта аласыз ба?
 …бұл сіздің сүйікті ойыныңыз/кітабыңыз ба?
 ... сіз бақыттысыз/мұңдысыз/көңілді/ашулысыз және
т.б….?
Басқа тілдік мақсаттарды қою үшін және ғылыми тілді дамытуға қатысты қосымша нұсқаулықты жоғарыдағы «Тілдік мақсаттар туралы» бөлімінен қараңыз.
Қысқаша шолу
1-бөлім. «Мен кіммін?» деген басты сұраққа «Өзім туралы» бөлімінің тақырыптарында көңіл бөлінеді. Бөлімнің үш сабағы алты тақырыптың үшеуі бойынша
тапсырмаларды қамтиды, басқа тақырыптар тиісті бөлімдерде қарастырылады. Бөлімді оқып үйрену оқушылардың мектепке келгендегі білімдеріне негізделген. Оқыту
сөйлеу/аудиодан тыңдау/тыңдау, сурет салу, оқу және жазу дағдыларын дамытуға бағытталған. 1-бөлім оқушыларды оқу үдерісіне тарту үшін басқа сабақтармен байланысты
болады. 1-бөлім «Өзін-өзі тану» пәнінің бағдарламасымен пәнаралық байланыста ұйымдастырылады. Сонымен қатар, «Өнер» пәнімен (портреттерді салу) және дене
тәрбиесімен байланыс бар.

2-нұсқа
Маусым 2014
7
Оқу
бағдарламас
ына сілтеме


Оқу мақсаттары Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары

1.1.1.1



1.1.1.4






1.1.5.5.




1.1.5.11








Дереккөздермен жұмысты
мұғалімнің көмегімен
орындайды



Дереккөздерді пайдалана
отырып оқиғалар (жеке
тұлға) туралы қарапайым
әңгіме құрастырады






Өзіне және өзінің
жетістіктеріне оң
көзқараспен қарайды






Адамдар арасындағы
қарым-қатынас түрлерін
біледі және сынып, мектеп,
қоғам өміріне
қатысады

Мен кіммін? Мен қандаймын?

(Ұ) Оқушылар шеңбер құрып отырады. Әрбір
оқушы кезектесіп өзі туралы хабарлайды:
 аты-жөні;
 жасы;
 көзінің түсі;
 мекенжайы;
 сүйікті үй жануары.
(Ж) Оқушыларды жұптарға бөліңіз. Олар кім
екенін және қайда тұратынын айта отыра
өздерін таныстырады. Одан кейін оқушылар өз
өмірінің кейбір сәттерін талқылайды:
1. сүйікті заты, аяқ киімі және киімі;
2. сүйікті естеліктер;
3. өзі туралы қызықты (ерекше) жайттар;
4. баланың үйден әкелінген фотосуреті
(әкелінбеген болса, онда мұғалім ұсынғын
фотосуреті).
(Ж) Кері байланысты жүзеге асыру үшін
оқушылар жұптаса отырып, талқылау
нәтижелерімен сыныпты таныстырады.
(Ө/Ж) Сыныпқа олар өз сыныптасының
портретін салатындарын хабарлаңыз. Портрет
сыныпқа ілініп қойылады. Картина да
сыныптасы қандай көңіл-күйде екендігін
(бақытты, мұңлы, ойлы) көрсетуі, яғни
алдында талқыланған үш ерекше белгіні
бейнелеуі тиіс. Әрбір жұмысқа қол қойылады.
Оқушылар өз портреттерімен алмасады және
онда салынған суретті талқылайды.
(Ұ) Рефлексия. Мұғалім сыныптан бүгін нені
үйренгенін сұрайды.



Сабақ төмендегі іс-әрекеттер бойынша
жүзеге асырылады:
 сабақтың кіріспе бөлімін мұғалім
басқарады;
 сабақтың негізгі бөлігінде оқыту
әрекетінің бір немесе бірнеше түріне
басты назар аударылады;
 сабақ қысқаша қорытынды жасаумен
аяқталады.
Жұмысты сабақтан тыс уақытта
жалғастыру мүмкіндігі бар.
Бірінші тапсырманың мақсаттары:
 Оқушылар өздерін бір -біріне
таныстыру тиіс;
 Оқушылар сыныптастарының есімдерін
біледі;
 Оқушылар өздері және жолдастары
туралы ақпарат жинайды.
(W) Шеңберде отырып сұхбаттасу – бұл
оқушылардың бірін-бірі білуі, тәртіп
ережелерін үйреніп және сыныптағы және
мектептегі өмірге араласуы үшін жақсы
мүмкіндік.
Балалармен бірлесіп сабақты
қорытындылау – бұл қызметтің әрбір түрі
үшін стандартты тәртіп болып табылады,
яғни еске түсіру/түйіндеме/бекіту, сабақ
үстіндегі әрекеттерді басқарудың
түсінікті және анық үлгісі.


Балалық шақтағы фотосуреті
және сүйікті заты.
Ата-
аналардан/қамқоршылардан
оқушының бала кездегі
фотосуретін және бір сүйікті
затын мектепке әкелуін
сұраңыз.
Портреттің үлгісі келісі
ақпараттарды қамтуы керек:
 адам есімі;
 ерекшелігі
(оны өзгелерден ерекше
ететін үш сипаты).
Фотосуреттер көрмесін жасау.

2-нұсқа
Маусым 2014
8


1.1.1.1.


1.1.5.11.





1.1.2.1.



1.1.2.3.





1.1.5.5.

1.1.5.8.








Дереккөздермен жұмысты
мұғалімнің көмегімен
орындайды

Адамдар арасындағы
қарым-қатынас түрлерін
біледі және сынып,
мектеп, қоғам өміріне
қатысады





Кейбір нақты білімдері
мен түсініктерін көрсетеді


Өтіп жатқан оқиғалар,
адамдар мен өзгерістер
туралы түсінігі мен
білімін көрсетеді




Өзіне және өзінің
жетістіктеріне оң
көзқараспен қарайды

Таңдау не екенін, оны
қалай жасау керектігін
түсінеді
Мен бәрінен нені жақсы көремін?

(Ұ) Портреттер галереясына қысқаша шолу.
Мұғалім сыныпқа олардың бүгін туған күн
мерекесін жоспарлайтындарын хабарлайды.
Туған күндерді атап өтуді жоспарлау үшін,
оқушылар мыналарға назар аударуы қажет:
 сүйікті тағамы мен сусындарына
 жақсы көретін ойындарына
 сүйікті істеріне
 мектептен тыс уақыттарын қалай
өткізетініне
 сүйікті кітаптарына.
(Т) Сыныпты 3-4 оқушыдан тұратын топтарға
бөлу. Әр топтан жоғарыда аталған бес
тармақтың бірін талқылауын сұраңыз .
Оқушылардан көздерін жұмып, таңдап алған
тармақ туралы 30 секунд ойлануын және одан
кейін өздерінің не туралы ойлағанын бір
сөзбен хабарлауын сұраңыз.
(Ж) Жұптаса отырып олар жоғарыдағы
тізімнен өз таңдауларын талқылайды.
(Ө) Әрбір оқушы өздері не туралы айтқанын
қысқаша жазады.
(Ұ) Кері байланысты жүзеге асыру
мақсатында, мұғалім балалардың жауаптарын
сәйкес атаулардың астына жазады.
(Ұ) Сынып жауаптарды талқылайды және
туған күн кешін қалай өткізгісі келетінін
шешеді.




Оқушылар көздерін жұмып, қандай да бір
заттар туралы ойлау және оларды
талқылау мүмкіндігіне ие болады.
Міндеттің дұрыс құрылғанына, әрбір
оқушының белсенді қатысып, идеялар мен
нәтижелерді ұсына алатынына көз
жеткізіңіз. Жазба бөліктерге нақты назар
аудару арқылы жазуды құрылымдауға
мүмкіндік береді.
Сыныптан кері байланыс алу және
оқушылардың идеяларын тізіп шығу үшін
маркерлік тақта мен интерактивті
тақтаның болғаны жақсы. Мүмкіндігінше
көбірек оқушыны/жұптарды тартуға
тырысыңыз
Мерекені жоспарлау – сабақтың қалған
бөлігінде берілетін идеялар мен ақпаратқа
сүйенетін ынталандырушы іс-әрекет. Бұл
тілдік дағдылардың, сендіру тәсілдерінің,
өз ойлары мен идеяларын білдіре алу
қабілеттерін дамытады.




Сабаққа арналған парақтар.
Түрлі-түсті қ арындаштар,
стикерлер, маркер, интерактивті
тақта, маркерлі тақта, флипчарт
және т.б.

2-нұсқа
Маусым 2014
9

1.1.1.1


1.1.5.11.






1.1.3.2.




1.4.3.1.


Дереккөздермен жұмысты
мұғалімнің көмегімен
орындайды



Адамдар арасындағы
қарым-қатынас түрлерін
біледі және сынып, мектеп,
қоғам өміріне
қатысады



Уақытты білдіретін
қарапайым түсініктерді
пайдаланады





Мектепте тәртіп ережелерін
сақтайды

Мен үйде уақытымды қалай өткіземін?

(Ұ) Мұғалім сыныпқа олардың әрқайсысы
демалыс күндері үйде өз уақыттарын қалай
өткізетіні және не істейтіні туралы әңгіме
құрайтынын айтады. Олар өздеріне
көмектесетін және күні бойы немен
айналысатынын көрсететін уақыт кестесін (күн
режимін) құрастырады. Мұғалім уақыт кестесі
(күн режимі) дегеніміз не, оның мақсатын
түсіндіре отыра шаблонды (кестені) көрсетеді,
өзінің немесе басқа оқушының бір күнін
сипаттай отыра, оны толтырады.
Сұрақтар мен жауаптарды пайдаланып,
мұғалім тақтада күнделікті уақыт кестесін
құрастырады. Күн тәртібі кестесіне келесілер
кіруі мүмкін:
 Сағат, таң ату, таңертең, тал түс, күн, кеш,
түн
 Күні бойғы әрекеттер мен оқиғалар
(Ө) Уақыт кестесі шаблонын пайдалана
отырып, оқушылар үйде өткізген бір күні
бойынша өз кестесін құрастырады.
(Ұ) Мұғалім олар күні бойы әртүрлі
сезімдерді сезініп, көптеген дүниелер туралы
ойлайтынын айтады. Мұғалім балалардың
уақыт кестесін пайдалана отырып, олардың бір
күн ішіндегі бақытты, ренішті, ашулы,
қорыққан және т.б кездерін еске түсірулерін
сұрайды.
Оқушылардан осы ойлары мен сезімдерінің
бірін күн тәртібі кестесіне қосуды сұраңыз.
(Ұ) Сабақтың қорытындысын жасай отыра
мұғалім мен оқушылар олар өздері мен
сыныптастары туралы не білгендері туралы
айтады.



Күнделікті әрекет кестесі оқушылардың
өміріндегі күн контекстін пайдалана
отыра идеялардың кең ауқымын және
ақпараттарды білдіреді.
Күн тәртібі кестесін жасау оқушыларды
уақытты өлшеу үдерісіне тартады және
оқиғалар арасындағы сабақтастық пен
қатынастарды айқын көзге елестетеді.
Уақыт кестесі бір күнге арналады. Ол
қалай мазмұндалып, құрылатынын
мұғалімнің өзі шешеді.
Күн тәртібі кестесі мен онда сипатталған
оқиғалар оқушыларға өздері туралы
оқиғаларды, басынан кешірген қызықты
және тартымды жайттарды айт уға
мүмкіндік береді.
Жеке күн тәртібі кестесі оқушыларды олар
алдында талқылаған идеялар мен
ақпаратты графикалық/жазбаша түрде
көрсете алуына, дұрыс мазмұндауға
жетелейді. Оқушылардың көзқарастары
мен сезімдерді талқылауы мұғалімнің
басшылығымен яғни сұрақтар қою, бағыт
беруі, жағымды талап етуімен жүзеге
асырылады. Оқушылар сондай -ақ,
неліктен белгілі бір сезімдерді басынан
кешіргенін, сол сәтте қандай үміт
болғандығын сипаттау үшін себептерді
ұсынып немесе басқа оқиғаларға жүгіне
алады. Сауат ашу сабақтарында оқушылар
қазақ халық ертегілерін оқып тыңдай
алады.



Күн тәртібі кестесінің нені
білдіретінін және ол қалай
толтырылатынын көрсетуге
арналған күн тәртібі кестесінің
үлгісі.
Түрлі-түсті қарындаштар,
стикерлер, маркер, интерактивті
тақта, маркерлі тақта, флипчард
және т.б.
Тақырыпқа байланысты
бейнебаяндар, мультфильмдер
мүмкіндігінше қолдана аласыз.

2-нұсқа
Маусым 2014
10
«Дүниетану» пәні. Бастауыш мектеп. 1-сынып
1Б бөлім: Менің мектебім
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар мектеп өмірімен таныс. Олар 1Б бөлімнің көпшілік аспектілерімен 1А бөлімінде танысты. Оқушының қарапайым түрде мектеп өмірінің бір күнгі
күн тәртібін, үйдегі күндерінің уақыт графигін құруға тәжірибесі болады.
Мазмұны
Бұл бөлім, оқушылардың сынып және мектеп қоғамдастығының мүшелері ретіндегі жеке тұлғасын дамытады, бекітеді, олардың бірге оқып және өмір
сүретіндігі жайында айтады. Мектептің тәртіп ережелерімен, қауымдастығымен, мектеп бөлмелерінің қызметімен танысады.
Осы бөлімдегі «Дүниетану» пәнінің тілдік мақсаты
Оқушыларға пәндік мақсаттарға жетуге көмек үшін сәйкес академиялық тілдегі тілдік мақсаттың үлгісі төменде берілген.
Тілдік мақсат Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер
Оқушылар талап пен дәйектерге негізделген
келіссөз жүргізу, ымыраға және белгілі бір
келісімге келу тілін дамытады.
Бұған кіретіндер:
 ынтымақ
 ымыра
 пікір-таластар
 зерттеу
 тыңдау
 келіссөздерді жүргізу
 қатысу
Талқыланатын мәселелер:
 Қандай ережелерді қолданғанымыз жөн?
 Барлығы белгілі бір ережелерге бағынып
жүргендеріне қалай көз жеткізе аламыз?

Неліктен… екенін айта аласыздар ма?
 … біз ережелерге мұқтажбыз?
 …бір-бірімізді мұқият тыңдап, кезекпен
сөйлеуге міндеттіміз?
Басқа тілдік мақсаттарды қою үшін және ғылыми тілді дамытуға қатысты қосымша нұсқаулықты жоғарыдағы «Тілдік мақсаттар туралы» бөлімді қараңыз.
Қысқаша шолу
2-бөлімде оқушыларда мектептің не екендігі және ондағы оқу жайында түсінігі қалыптасады. Олар мектептің географиялық орналасқан жерімен танысады,
мектепке барар жолды зерттейді. Осы төрт сабақ зерттеу және мәселелерді шешу арқылы оларды мектепті және мектеп өмірін зерттеуге ынталандырады.
Оқушылар ережелердің мағынасын, олардың оқудағы, әлеуметтік және күнделікті өмірдегі рөлін қарастырады; олар мұғалімдермен, құрдастарымен
араласудың нормаларын біледі және мектеп тәртіп ережелерімен танысады.
Бөлімнің мазмұны "Өзін-өзі тану" пәнімен байланысты.

2-нұсқа
Маусым 2014
11
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған
ескертпелер
Оқыту ресурстары

1.1.1.2.




1.1.4.1







1.1.1.3.


1.4.1.2.




1.4.2.1








1.1.4.4.




1.1.5.9



Дереккөздерге қатысты
қарапайым сұрақтарды
құрастырады


Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі


Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді сипаттайды
(заттық)



Өзіне қызмет көрсетуге не
жататынын түсінеді


Мектеп
кітапханасы,асханасы
медициналық пункті қайда
орналасқанын және
қызметін, ол жердегі тәртіп
ережесін біледі

Нобайлау немесе ұқсас
әдістер арқылы жоспар
құрайды




Менің мектебім қандай?
(Ұ) Сыныпқа олардың мектептегі түрлі орындарды,
мәселен, кітапхананы, зерттейтіндерін айтыңыз.
Мектеп туралы қандай сұрақтары бар екендігін
сұраңыз.
(Ж/Ұ) Оқушылар, жұпта, мектептегі түрлі
орындар жайлы ойдан екі сұрақ құрайды. Оларды
біріктіріңіз де, тізіп айтып беріңіз.
(Ө) Оқушылардан мектептегі түрлі орындарда не
болып жатқандығы жайында ойлануына мүмкіндік
беріңіз. Олардан 30 секундқа көздерін жұмып,
өздеріне ерекше болып көрінетін белгілі орын
жайында ойлануларын сұраңыз. Олар көздерін
ашқаннан кейін, өз ойларын сыныпқа хабарлайды.
(Ұ) Карта ұғымымен таныстырыңыз: оқушалардан
бұл не, олар нені көрсетеді және оны не үшін
қолданатынын сұраңыз.Әр оқушыға мектептің
қарапайым сызба-картасын беріңіз. Ол нені
көрсететіндігін сұраңыз. Мектеп айналасында
бағдарлану үшін, картаны қалай қолдануға
болатынын талқылаңыздар
(Т) Төрт оқушыдан құрылған топтар мектептің
түрлі орындарында болып жатқан төрт іс-әрекетті
талқылайды және үйлестіреді. Әр топтың
баяндаушысы топ идеясын сыныпқа жариялайды.
(Т) Топтың ұсынысы негізінде мектептегі
орындардың тізімін құрыңыз. Оқушылармен бұл
орындардың неге арналғанын, оқушылар,
қызметкерлер мен мектеп өміріндегі маңызын
талқылаңыздар.
(Ж) Оқушыларды жұптарға бөліңіз. Әр жұп
жалпы тізімінен, өздері жақсы білгілері келетін
орынды таңдап айтуы тиіс.
(Ж) Оқушыларды сынып талқылаған орындарды
көрсете отырып, мектепішілік саяхатқа



Оқушылар білетін болады:
 Мектептің орналасқан орнын;
 Мектепке барар жолды;
 Мектеп күнін;
 Күнделікті сабақ кестесін
Бұл әрекеттер оларды өзіндік
білімдерінен және мектеп жайлы
оқушылар тәжірибелерінен бастап,
карталар мен жоспарлардың неге
арналатындығын таныстыратын
келесі сабақтарға негіз ретінде
қолданыла алады.
Көзін жұмып орындайтын
жаттығулар оқушыларға ойларын
жинақтауға жақсы көмектеседі.
Топта идеяларын біріктіруге арналған
тапсырма, көзқарастарын топтастыру
және өз ойларымен/нәтижелерімен
бөлісуге көмектеседі.
Егер оқушылар картамен қолдануды
білсе, олар оны алып, өздері барған
мектептегі орындарды белг ілей
алады.
Егер қолда сандық фотоаппарат
болса, оқушылар оларды тапқандарын
түсіріп алуға қолдана алады.
Мектепте не болып жатқандығы
жайлы көбірек білу үшін, мектеп
ішінде саяхат ұйымдастырыңыз және
оқушыларды жоспарлар мен
карталардың міндетімен



Мектеп картасы немесе
жоспары.
Маркерлі немесе
интерактивті тақта.
Оқушылар баратын әр
орындардың
фотосуреттері/бейне-
суреттері- PowerPoint-та
болуы мүмкін.
Сандық фотоаппараттар.

2-нұсқа
Маусым 2014
12

1.1.5.9
Үйде, мектепте және
қоғамдағы құқықтар мен
міндеттердіңәртүрлі
болатынынжәне осы
міндеттердің кейде бір-
бірімен қарама-қайшы келуі
мүмкін екенін түсінеді

шақырыңыз.
(Ө) Сыныпқа оралып, оқушылар өз жоспарларын
толтыруды аяқтайды.
(Ұ) Оқушылар мектеп туралы анықтаған
ақпараттарымен, карталар мен жоспарлар туралы
білгендерімен бөліседі.
таныстырыңыз. Саяхат барысында
кейбір оқушылар өз жоспарларына
қысқа жазбалар жасай алады.
Оқушылардың мектептегі әртүрлі
адамдармен, мәселен, күзетшімен,
кітапханашы және қызмет
атқарушылармен, олардың
жұмыстары туралы әңгімелесуге
мүмкіндіктері болғаны жақсы.
Сынып, мектеп жоспарын қолдану
арқылы жоспардың мақсатымен
таныстырылды.

1.1.5.1.


1.1.5.2.




1.1.5.3.




1.1.5.4.




Ойланып, өз көзқарасы мен
пікірін қарапайым түрде
білдіреді

Қарапайым әлеуметтік
сұрақтарды, оқиғаларды
және тақырыптарды мектеп
және жергілікті контексте
қарастырады

Өз іс-әрекетінің өзіне қалай
әсер етсе, басқа адамдарға
да солай әсерін тигізетінін
түсінеді

Өзіне, өзінің заттарына
және жеке басының
қауіпсіздігі үшін
жауапкершілікті сезінеді

Өзінің рухани, моралдық
және этикалық
Бізге мектеп ережелері не үшін қажет? Біздің
сынып үшін қандай ережелерді енгізуге
болады?
(Ұ/Ж) Ережелер ұғымымен және олардың
рөлімен таныстырыңыз: Үйдегі және мектептегі
мысалдарға сүйене отырып, ереженің не екеніндігі
жөнінде сөйлесіңіздер. Оқушылардан бізге
ережелердің не үшін қажет екендігін жұпта
талқылауын сұраңыздар. Идеяларды сынып болып
қарастырыңыздар.
(Ұ) Оқушыларға олардың бірқатар ережелер
құрайтынын хабарлаңыз: ұстанатын сынып
ережесін немесе сынып жарғысын.
Естеріне салыңыз:
 қоғамдық тәртіп – мектеп контекстінде сай
болу;
 өзінің тәртібі туралы білу;
 жеке бастың тәртібі – жауапкершілік және іс-
әрекеттер.



Сұрақтар және жауаптар арқылы, сынып жарғысы
не екенін анықтаңыз.
(Т) Оқушылар үш немесе төрт оқушыдан құралған



Құқықтар және міндеттер туралы
сабақ. Сынып мектеп ережелерімен
таныстырылған және мұғалім
сыныптың нәтижелі жұмысы үшін
орнатылған ережелерге ие болады.
Мұғалім өткізетін талқылауға кіріспе
– мұғалім сыныптың жалпы қандай
ережелер қажет екендігі жөнінде
идеяларды өз еріктерімен ұсынуларын
сұрай алады. Ережелердің
мысалдары:
 оқушылардың сыйластық пен
үйлесімде өмір сүріп, жұмыс
істеулеріне көмектесу;
 өзін мәдениетті ұстау.
Басқа оқушыларға, барлық адамдарға,
ата-аналарға қатысты қатысты өзін
лайықты ұстау. Барлық оқушылар
бірін-бірі сыйлайтынына көз
жеткізіңіз.
Осы әрекет ережелердің сипаты мен



Мектеп ережелері.
Мектеп жарғысына
арналған үлгі.
Тақта немесе
интерактивті тақта.
Оқушылар баратын әр
орындардың
фотосуреттері/бейне-
суреттері- PowerPoint-та
болуы мүмкін.
Сандық фотоаппараттар.

2-нұсқа
Маусым 2014
13

1.1.5.7


1.1.4.1




1.4.5.4






1.4.3.1.

көзқарастарын, нанымдары
мен құндылықтарын
түсінеді

Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі


Оқу, ойын әрекетінде ,
күнделікті тұрмыста
қауіпсіздік ережелерін
сақтай білу қажеттілігін
түсіну (үйде, қоғамдық
орындарда, көшеде,
табиғатта)


Мектепте тәртіп ережелерін
сақтайды
топтарда талқылайды:
 Келісім пункттерінің сақталатындығына қандай
ережелер кепілдік беретін еді?
 Ережелер өмірге қалай енгізіледі?

(Т) Әр топтың баяндамашысы ережеге нені қосуға
болатыны туралы ойларды бүкіл сыныпқа айтып
береді.
Оқушылар сыныпқа арнап құрастырылған
ережелерді қарастырады. Оқушылардың өз
міндеттерін түсінетініне көз жеткізіңіз:
 міндеттерді сәйкес тәртіппен орындау;
 ережелерді орындау, тәртіп сақтау;
 басқа барлық оқушыларға әділ қарау;
 құрдастарымен және мұғалімдерімен жақсы
қарым-қатынаста болу;
 басқаларға сыйластықпен қарау.
Одан басқа:
 оқушылардың сынып бөлмесі - қауіпсіз орын;
 олардың сыныптары нәтижелі, еркін және
бақытты атмосферада жұмыс істейді;
 олардың үйлесімді және іскерлік қоршаған
ортада нәтижелі оқуларына құқығы бар;
 Олар әр уақытта бақытты болуға, үйлесімді
өмір сүрулеріне құқығы бар.

(Ұ) Мұғалім және сынып оқушылары, жалпы
ереже және ереже түрлері туралы білгендерін
түйіндейді.
мақсатын және олардың өздерінің
өмірінде қандай маңызды р өл
атқаратынын түсінуге мүмкіндік
береді.
Мұғалім жүргізетін талқылау арқылы
оқушылар сұрақтар мен нұсқауларға
жақсы қарайтын болады. Кері
байланысқа идеяны барлық топтар
ұсына алмайды.
Сынып мына мәселелерді шешеді:
 ережелер сақталып жүргеніне көз
жеткізу үшін олар не істейтінін;
 ереже бұзатындарға не
болатынын;
 «сыныптың ережелерді
орындауларын бақылауға» кімнің
жауапты екенін;
 әрбіреуінің тәртібіне ұжым
жауапты.
Көрсету және үлгілеу
Бұл сабақ мұғалім үшін оқушыларға
ереже идеясын олармен бірге
құрастыруға, үлгілеуге жақсы
мүмкіндік.
Қосымша мәселе ретінде сынып
мектеп ережелерінің қайсысын одан
жақсы ережемен алмастырғысы
келетінін және неліктен екенін
қарастыра алады.

2-нұсқа
Маусым 2014
14


1.1.5.6





1.1.1.3.






1.1.5.11.





Елгезек, мейірімді, ұқыпты
және әрқашан адамдарға
көмектесуге дайын болады





Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді сипаттайды
(заттық)





Адамдар арасындағы
қарым-қатынас түрлерін
біледі және сынып, мектеп,
қоғам өміріне
қатысады
Бізге көмектесу үшін, мектепте кімдер жұмыс
істейді? Олар қандай жұмыс атқарады?
(Ж) Жұптасқан оқушыларға оларға көмектесу
үшін мектепте жұмыс істейтін адамдардың
суреттерін беріңіз.
Мынадай суреттерді беруге болады:
 күзетші/ кіші қызметшілер/бағбандар;
 тіс дәрігері/медбике;
 аспазшылар;
 кітапханашы;
 хатшы;
 кураторлар/мұғалімдер.
(Ж) Сыныпты жұптарға бөліңіз. Әр жұп
суреттердің біреуін талқылайды. Әр сурет адамның
не істеп жатқанын бейнелеуі керек. Жұп «көмекші
қызметкерлердің» не істеп жатқанын бір сөзбен
немесе сөйлеммен сипаттайды.
Әр суретпен екі немесе бірнеше жұп жұмыс
істеуі мүмкін.
Жұп суретпен жұмыс істеп болған кезде, екіншісін
алады да, талқылау үдерісін қайталайды.
(Ұ) Мұғалім сыныптың өз «көмекші
қызметкерлер» туралы не білетіні туралы кері
байланыс беретін талқылауға бағыттайды.
Сыныптың барлық мүшелері талқылауға қатысады.
Сабақтың аяғына таман олар мектеп
ұжымы/қауымдастығы өздерін қалай қолдайтыны,
олардың міндеттері мен жауапкершілігі туралы
біледі.



Бұл сабақ оқушыларға мектептегі
адамдардың әртүрлі рөлдерімен
таныстырады.
Бұл мектепішілік саяхат, мектеппен
танысу арқылы бекітіледі.
Мәселеге қатысты - мектеп
ұжымының іс жүзіндегі
фотосуреттерін қолдануға болады.
Бұл әрекетке едәуір үлкен
шынайылық беретін еді.
Кіріспе сабақ идеясын және
оқушылардың қалай жұмыс
істейтіндіктерін түсіндіру, сыныпты
тақырыппен таныстырудан тұрады.
Мұғалім әрбір адамның атқаратын
қызметі жөнінде ақпарат ұсынады:
бұл оқушыларға өз суреттерімен
жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін
қажет ақпаратты береді.

Әр жұптың алдына нақты мәселелер
қойылады: суретті зерттеу және
суреттегі адамның не істеп
жатқандығын сипаттау.

Сабақтың қорытындысында
идеяларды біріктіріңіз, оқушылардың
нені үйренгендерін, қандай
жаңалықты білгендерін талқылаңыз.



Мектеп көмекшілерінің
фотосуреттері немесе
PowerPoint
презентациясы
Талқыланатын әр
көмекші туралы
ақпараттарды толтыру
үшін, оқушылардың әр
жұбына аңдатпа парағы
Парақта фотосурет үшін
орын және бір немесе екі
сөз, сөз тіркестерін, яғни
қысқа түсіндірмелерді
жазуға жететіндей бос
орын болуы тиіс.

2-нұсқа
Маусым 2014
15

1.1.4.3.



1.1.4.1




Мектептегі жекелеген
орындарды (жерлерді)
зерттейді


Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі
Мектепке келген өзіммен құрдас қонақ
балалар үшін жол көрсеткішке немесе
кітапшаға нені белгілер едім?
(Ұ) Сыныпқа өздерімен жасты балаларға, оларды
мектеппен таныстыратын, оның қандай екенін
көрсететін жол-көрсеткіш немесе кітапша жасау
керектігін айтыңыз.
(Ж) Сыныпты жұптарға бөліңіз. Әр жұпқа жоспар
құрылымын ұсыну үшін, кішігірім үлгі беріңіз.
Әр жұп табуы тиіс:
 Келушілерге көрсеткілері келетін мектептегі
бір ерекше орын.
 Олардың мектептегі сүйікті орны.
 Олар мектепте немен әрекеттенуді жақсы
көреді?
(Ұ) Мұғалім ұйымдастырған талқылау барысында,
жұптар өз ойымен барлық сыныппен бөліседі.
Сынып мектеп бойынша экскурсия өткізу туралы
идеяларын ұсынады.
(Ө) Оқушылар өздерінің мектеп бойынша жеке
жол көрсеткіштерімен жұмыс істейді.
(Ұ) Мұғалім сынып оқушыларының жол
көрсеткіші туралы ойлау және оны әзірлеу
барысында не нәрсеге үйренгеніне шолу жасайды.



Осы жұмыстың нәтижесінде
оқушылар оқып үйренген
материалын қайталауға және
ережелердің мектеп пен сыныптың
нәтижелі жұмыс істеуі үшін
маңыздылығын түсінуге мүмкіндік
алады.
Алдыңғы сабақтарда оқушылар
мектеп жоспары бойынша жұмыс
істеді. Енді сынып өз жасындағы
балалар үшін мектеп бойынша
экскурсияны қалай
ұйымдастыратынын ойластыратын
болады:олар қайда барар еді, нені
көрсетіп, мектеп туралы не айтар еді.
Қойылған міндет оқушылардың
өздеріне тікелей қатысты
болғандықтан, оларды жұмысқа
ынталандырады және тапсырманы
орындауға тартады.
Сыныпта жол
көрсеткіштер/брошюралар іліп қоюға
болады.



Егер бар болса, үлгі
ретінде, балаларға
арналған мектеп туралы
жол көрсеткіші немесе
брошюра.
Оқушыларға жол
көрсеткішін құрастыруға
арналған үлгі ретінде
шағын-құрылым/кесте.

2-нұсқа
Маусым 2014
16
«Дүниетану» пәні. Бастауыш мектеп. 1-сынып
2A бөлім: Менің отбасым және достарым
Осыған дейін меңгерілген білім
2 А бөлімінің көптеген тақырыптары мен аспектілері 1 А және 1 В бөлімдерінде таныстырылған. Бұл бөлімнің оқу материалдары мен тілдік мақсаттары алғашқы екі
бөлімдерге негізделген.
Мазмұны
2А-бөлім оқушылардың сынып ұжымының және мектеп қауымдастығының мүшелері ретінде қалыптасуына қадам басуын жүзеге асыра отыра, олардың жеке әлеміне
арналады. Бөлім оқыту саласын кеңейтеді, отбасын, достарын және оқушылардың ата-аналары өмір сүретін және жұмыс істейтін қауымдастықты қамтиды, қазіргі
Қазақстандағы отбасылық қатынастар саласын зерттейді, сондай-ақ қарапайым тарихи түсініктер қалыптаса бастайды.
Осы бөлімдегі «Дүниетану» пәнінің тілдік мақсаты
Оқушыларға пәндік мақсаттарға жетуге көмек үшін сәйкес академиялық тілдегі тілдік мақсаттың үлгісі төменде берілген.
Тілдік мақсат Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер
Оқушылар:
Үйіне, өз отбасына, өзінің қауымдастығына
қатынасы бойынша өз ойлары мен сезімдерін,
уақыт өте келе отбасы мен қоғамдық өмір қалай
дамығанын сипаттайды және түсіндіреді
Оған кіретіндер:
 есімдер мен қатынастар;
 туған күн, фестивальдер мен мереке күндері;
 нысандар, естеліктер, фотосуреттер, портреттер;
 үйдің/пәтердің мекен-жайы - көшелердің атауы,аудан, пошталық
индекс;
 естеліктер, ойлар, бақытты сәттер, мерекелер;
 үй телефоны және жедел қызметтердің телефон нөмірлері.
Талқыланатын мәселелер:
Достық дегеніміз не?
Неліктен достарыңның болғаны соншалықты
маңызды?
Сіздің үйіңіз қандай?
Өткен заманда қазақтардың үйлері қандай
болды?
Басқа тілдік мақсаттарды қою үшін және ғылыми тілді дамытуға қатысты қосымша нұсқаулықты жоғарыдағы «Тілдік мақсаттар туралы» бөлімді қараңыз.
Қысқаша шолу
2 А бөлімде қарастырылатындар: үй, отбасы өмірі, бос уақыт; ата-ана, аға-іні, әпке-сіңілі, ата мен әже және жақын туыстар; оқушының отбасындағы міндеттері; діннің
рөлі; мерекелер мен фестивальдер; достар мен достық және олардың маңыздылығы; үйдің және отбасының тарихы;
Бұл бөлім түрлі лингвистикалық формаларды қамтиды – лексика, фразеология, сөйлем, абзац пен жанрлар сонымен қатар, «Өзін өзі тану» пәнінің бағдарламасымен тығыз
байланысты.

2-нұсқа
Маусым 2014
17
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары
1.1.1.3.



1.1.5.2.



1.1.5.7.



1.4.6.1.


1.4.6.2


1.4.6.3



1.1.2.4.
Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді сипаттайды
(заттық)


Қарапайым әлеуметтік
сұрақтарды, оқиғаларды
және тақырыптарды
мектеп және жергілікті
контексте қарастырады

Өзінің рухани, моралдық
және этикалық
көзқарастарын,
нанымдары мен
құндылықтарын түсінеді

Кейбір мерекелерді атайды

Мерекелердің
маңыздылығын түсіндіреді

Әдеттегі күн мен
мерекелік күннің
айырмашылығын
түсіндіреді

Пәндік-мазмұндық
(деректі) ұғымдарды
пайдалана бастайды

Қазақстандағы отбасы мен үйлер
қандай? Олар ертеде қандай
болды?
(Ұ) Сыныпқа тапсырма беріңіз: Бүгін
және ертедегі Қазақстандағы отбасылық
дәстүрлер мен күнделікті өмірді
талқылау. Сыныпты төменде
көрсетілген 1-пункті, одан кейін 2-7-
пунктерді талқылау үшін үш -төрт
адамнан топтарға бөліңіз. Әрбір топқа 2-
7 аралығындағы пунктердің қайсысын
олар 1 пунктпен бірге талқылайтынын,
яғни 1 мен 2, 1 мен 3, 1 мен 4, 1 мен 5, 1
мен 6, 1 мен 7 айтыңыз.
1. апта ішіндегі және демалыс
күндеріндегі отбасылық өмір;
2. отбасы мүшелері: ата-аналары, аға-
інілері, ата мен әжелері;
3. үйдегі өмір: оқушылар орындайтын
істер: ережелер, қамқорлық және
жауапкершілік;
4. үйдегі қауіпті жерлер;
5. ұлттық салт-дәстүрлер;
6. мерекелер мен фестивальдар –
олардың уақыты мен өткізу орны
және мәні;
7. ауылдағы немесе қаладағы жергілікті
қауымдастықтағы өмір. Жұмыс
орындары мен кәсіптер.
(Т/Ұ) Әрбір топ өздерінің екі пунктін
талқылай отыра идеялар тізімін жасайды.



Оқушылардың күнделікті өміріндегі
тәжірибесі осы бөлімге кіріспені жеңілдетеді.
Топтық талқылау мен кері байланысты
қамтамасыз ету үшін топтық жұмыс
ұйымдастырылып,оның жұмысын бүкіл
сыныпқа жариялайтын баяндамашысы
тағайындалуы керек.
«Үйдегі қауіптер» тақырыбын талқылай отыра
оқушыларды кейіннен 4 В бөлім інде
қарастырылатын тақырыптармен таныстыруға
болады.
Идеяларды көрсету және үлгілеу –
оқушылардың ойлау, үйрену және өз
жұмысының нәтижелерін жазбаша немесе
визуалды түрде ұсыну қабілетін дамытудың
негізгі тәсілі.
Бұл жағдайда көрсету мен үлгілеу бірлескен
композицияға алып келеді, яғни мұғалім
концептуалды карталарды
ынтымақтастықта/сыныптың қатысуымен
жасайды. Концептуалдық/ақыл ой картасы
топтар мен сынып талқылаған мәселелерді
бірге біріктіреді.
Оқушылардың өз концептуалды карталарын
жасауы оқып үйренгенін бекітуге көмектеседі.
Сыныптан тыс міндет ретінде оқушылар ата-
аналарынан, ата-әжелерінен сұрастыра отыра,
өткен елу жыл ішінде отбасылық өмір өзгеріске



Осы бөлімде келтірілген
жеті пункт бойынша
идеяларымен
толтырылатын, жеті
жолды концептуалды
карта.

2-нұсқа
Маусым 2014
18
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары



Топтың баяндамшысы сыныпқа оның
тобы нені талқылағанын және қандай
қорытындыға келгенін хабарлайды.
(МК/Т) Концепт картаның не екендігін
және ол қалай жасалатындығын
көрсетіңіз. Сыныппен кері байланысқа
жүгіне отыра сыныптың концептуалды
картасын толтырыңыз. Әрбір оқушы 1-7
арасындағы топтар талқылаған
салалардың біріне жазба жасайды.
(Ө) Оқушылар сынып дайындаған үлгіге
негізделген өздерінің жеке концепт-
карталарын жасайды.
(Ұ) Үй мен отбасылық өмір туралы өткен
материалға шолу.
ұшырағанын әлде ұшырамағынын біле алады.
Бұл оқушыларға ауызша тарих туралы
қарапайым түсінік береді.

2-нұсқа
Маусым 2014
19
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары

1.1.4.1



1.1.4.2



1.1.5.12.




1.1.1.3.



1.1.2.4.




Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын), сонымен
қатар өзінің тұрған жерінен
тыс басқа жерлерді біледі

Қоршаған орта туралы
қарапайым түсініктер алады

Жергілікті және аймақтық
қоғамдастықтағы адамдар
өмірін түсінеді


Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді
сипаттайды(заттық)


Пәндік-мазмұндық (деректі)
ұғымдарды пайдалана
бастайды

Достық дегеніміз не ? Неліктен
достардың болғаны маңызды?

(Ұ) Оқушылардың жақсы көретін досы
немесе адамы туралы ойлауын және оның
өздеріне несімен ұнайтынды-
ғын айтуды сұраңыз. Басқа оқушылардың да
дәл осыны істеуін сұраңыз. Осы сөздердің
тізімін бүкіл сынып көре алатындай етіп
құрастырыңыз.
(Ж) Ауыспалы құрамдағы жұптасқан
жұмысты ұйымдастырыңыз. Әрбір жұп
төмендегі тармақтардың бірін талқылайды.
 Мен үшін жақсы дос нені білдіреді?
 Дос болу үшін қандай салмақты негіздер
болуы керек?
 Менің досымның қандай қасиеттері бар?
 Сіздің достарыңыз өздерін жақсы сезінуі
үшін және достықты нығайту үшін қандай
істерді істей аласыз?
 Біз біреумен үнемі дос бола аламыз ба?
(Ұ) Топтар әрбір тармақ бойынша идеяларын
сыныпқа жариялайды. Мұғалім әрбір жұптың
бес сұрақтың біреуіне бер ілген
түсіндірмелеріне негізделген сыныптың
талқылауын жүргізеді – әр тармақ бойынша
талқылау жасау үшін бірден төрт жұпқа дейін
шақырады.
(Ұ) Достар мен достық туралы пайда болған
идеяларды бекіту үшін барлық бес тармақ
бойынша сыныптың пікірлерін жинақтаңыз.




Бұл тақырып сыныпта бірден қызығушылық
тудырады, себебі оқушылар өзінің досы және
оны сипаттайтын бір тармақ туралы ойланады.
Бұл тапсырма мұзжарғыш - барлық оқушылар
бір мезгілде бір нәрсе/тапсырма туралы
ойланып, кейін оны бүкіл сыныпқа жеткізеді.
Осының арқасында сөздер мен сөз тіркестерінің
тізімі жасалады, бұл түсінікті дамытады, сөздік
қорды толықтыруға көмектеседі.
Тармақтардың реттілігін сақтау талқылауға
нақты бағыт береді және сыныптың оларға
берілген мәселені/міндеттерді шешуде тиімді
жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Әрбір тармақты талқылауға үш-төрт жұпты
тарту тапсырманы орындауға барлық
сыныптың қатысуына кепілдік береді
Қорытынды талқылауда мұғалім басты
идеяларды, олардың цитаталарын, олардың
достығын көрсететін кейбір фотосуреттерді,
кейбір алақан таңбаларын көрсететін көрме
ұйымдастыра алады.




Тақта немесе
интерактивті тақта.
Осы тақырыпқа
байланысты
фотосуреттері/бейне-
суреттері- PowerPoint-та
болуы мүмкін.
Сандық фотоаппараттар.

Мақал-мәтелдер,
жұмбақтар,
жаңылтпаштар және т.б.

2-нұсқа
Маусым 2014
20
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары

1.1.4.1.




1.1.4.2



1.1.5.12.


1.1.4.4



1.4.1.1.


1.1.1.3.



Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі

Қоршаған орта туралы
қарапайым түсініктер
алады


Жергілікті және аймақтық
қоғамдастықтағы адамдар
өмірін түсінеді
Нобайлау немесе ұқсас
әдістер арқылы жоспар
құрайды

Үйінің мекен жайын
атайды, өз үйін
сипаттайды;
Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді сипаттайды
(заттық)


Қазақстандағы бүгінгі үйлер
(Ұ) Оқушыларға жергілікті аудандағы
үйлердің түрлі типтерінің
фотосуреттерін немесе суреттерін
көрсетіңіз. Олар өздері тұратын үйдің
типін анықтауын сұраңыз.
(Т) 3-4 адамнан құралған топтардағы
оқушылар өз үйі қалай болып көрінетінін
және онда өздеріне ненің ұнайтындығын
әңгімелей отыра, үйлерін талқылайды.
(Т) Топтар өз идеялармен бөліседі және
өз үйлерін бүкіл сыныппен талқылайды.
Әр топтан шығатын баяндамашылар өз
көзқарастарын/нәтижелерін айтып
береді. Мұғалім тақтада белгілі бір
тармақтар бойынша веб
диаграмманы/торды құрастырады.
(Т) Өз топтарында оқушылар өздерінің
жеке үйлеріндегі бөлмелерді және
олардың пайдаланылуын талқылайды.
(Ұ) Мұғалім сыныппен олардың
үйлеріндегі атқаратын жұмыс туралы
әңгіме жүргізеді. Топтағы әрбір оқушы
өз көзқарастарын айтып береді.
Кеңістікті (яғни бөлмені) талқылау
арқылы мұғалім жоспар ұғымын, оның
рөлін және оқушылардың өз үйлерінің
жоспары контекстінде пайдалануды
түсіндіреді.
Оқушылар сынып бөлмесінің ірі
масштабты жоспарымен және оның
жабдықтарымен жұмыс істейді.



Оқушылардың әлемінен басталатын және оны
білімдер мен түсінікті дамыту үшін негіз
ретінде пайдаланатын сабақ.
Топтық жұмыс әрбір оқушының қатысуына
және топ мүшелерінің бір біріне құрметпен
қарауына кепілдік беруі тиіс.
Әрбір топтын атынан шығатын баяндамашылар
топтың басқа мүшелерімен үнемі ауыстырылып
отыру керек.
Мәнерлеп оқу, жеткізе білу және сынып
талдауларының толыққанды және белсенді
мүшесі болу маңызды – мұны бастапқы
сабақтардан қалыптастыру оқытудағы
үйреншікті жағдай ретінде қабылданады; бұл
орасан зор көмек пен қолдау көрсетеді.
Оқушылардан олар жоспарлар туралы не
білетіндіктерін естеріне түсіруін сұрауға
болады. Егер бұл оң нәтиже бермесе,
оқушыларға жоғары бұрыштан, бүйірден
немесе құс ұшар биіктіктен түсірілген
фотосуреттерді көрсетіңіз және оқушылардың
салыстыруына беріңіз. Айырмашылықтарды
талқылауға ықпал етіңіз.
Үйлерді зерттеу – жоспарларды оқып үйренуге
кіріспе (2-бөлімдегі кіріспеден кейінгі келесі).
Оқушылардың сынып бөлмесінің жоспарын
олардың үйлері мен оның бөлмелерінің
жоспарымен салыстырыңыздар.



Мектеп ауданындағы
әртүрлі үйлердің
картинасы (PowerPoint
бағдарламасындағы
немесе жекелеген
фотосуреттер).
Жоспар сызбасының
ерекшелігін көрсететін
сынып бөлмесінің ірі
масштабты жоспары:
 масштаб
 символдар
 орналасу
 белгілеулер
 бағдар

2-нұсқа
Маусым 2014
21
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары

1.1.2.4.

Пәндік-мазмұндық
(деректі) ұғымдарды
пайдалана бастайды


Жоспарда масштаб, бағдар және шартты
белгілер көрсетілген. Мұғалім олармен
қажетті кезде қолданады.
(Ө) Әрбір оқушы өздерінің үйіндегі
бөлмелердің бірінің жабдықталуын,
орналасуын және арналымын көрсететін
жоспарының суретін салу үшін үлгіні
пайдаланады.
(Ұ) Мұғалім мен сынып қорытынды
жасайды және сабақта өткенді
қарастырады.
Оқушылар өздерінің үйлеріндегі бөлменің
жоспарын салу үшін үлгіні қолданады.
Бұл олар жоспарды пайдаланған бірінші сабақ
болуы мүмкін болғандықтан, олардың ынтасы
шыдамдылықпен және түсіністікпен бағалануы
тиіс.
1.2.3.1




1.2.3.2





1.2.1.1.



1.2.1.2





1.1.1.3.


«Ру» түсінігіне қарапайын
түсініктеме береді;


«Ру», «туыс», «Отан»
түсініктерінің арасындағы
байланысты анықтайды

Адамдардың алғашқы
қауымдастығы: тобыр,
тайпа, ру туралы
әңгімелейді

Өткен дереккөздерге
сүйене отырып, алғашқы
адамдардың сырт келбетін
және қызметін сипаттайды

Бақылаулар жүргізеді,
дереккөздерді сипаттайды
(заттық)

Пәндік-мазмұндық
(деректі) ұғымдарды
Ертеде қазақтар қандай үйде тұрды?
Уақыт өте келе олар қалай өзгерді?
(Ұ) Сабақты оқушылардың өздерінің
үйлерін еске салумен және оларға
қойылатын негізгі сұрақтардан бастаңыз.
Оқушылар PowerPoint презентациясы
арқылы ертедегі әртүрлі кезеңдердегі
қазақ үйлерімен – немесе көне үйлердің
суреттерімен танысады.
(Ұ) Балалар ең көне үйден бастап
хронологиялық ретпен суреттерді
қатарымен құрастырады. Қазіргі заманғы
үйді ең соңында
орналастырады.Оқушылар үйлердің
уақыт өте өзгергендігін түсінгенен кейін
жекелеген суреттерді зерделеуге кіріседі.
(Ж) Суреттерді жұпта барлық оқушылар
әрекетке қатысатындай етіп бөліңіз.
Бірнеше жұп бірдей суретпен жұмыс
істейтін болады. Әрбір жұп олар
иллюстрациясын қарастырып отырған
үйдегі өмірді болжап сипаттауы тиіс.
(Ж) Жұптар осы үйдегі тіршілік туралы




Осы әрекеттің балама бастамасы түрінде
оқушыларға олардың үйлерінің суретін
шеңбер ішінде, жұптарда немесе кішігірім
топтарда талқылауға мүмкіндік береді. Бұл
суреттер сабаққа дейін жасалуы тиіс және
оқушыларда анық нұсқаулықтар мен
тапсырмаға басшылық болуы тиіс.
Оқушылар одан кейін үйлердің суреттерімен
және ондағы тіршілік жағдайлары туралы
жұмыс істейтін болады.
Бейнелі дереккөздермен жұмыс істеу әдістемесі
тілді, жазуды және идеялар мен
қорытындыларды көрсете алуды дамытатын
шығармашылық, ынталандырғыш тапсырма
болып табылады.
Егер уақыт мүмкіндік берсе, бұл әрекет сондай-





Біздің заманымызға дейін
суреттері жетпеген үйлер
үшін сенімді тарихи
мәліметтер негізіндегі
жасалған
иллюстрацияларды
пайдаланыңыз.
Суреттер жеткілікті
дәрежеде анық және
баланың қабылдауы үшін
қолжетімді болуы тиіс.
Суреттер хронологиялық
ретпен кез келген
жазықтыққа (қабырғаға
немесе тақтаға)

2-нұсқа
Маусым 2014
22
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары

1.1.2.4.
пайдалана бастайды

ойларын бүкіл сыныпқа таныстырады.
(Ұ) Өткен замандағы үйлер мен үйдегі
тіршілік туралы идеяларымен бөліседі.
ақ тіл сабақтарында жазбаша мәліметтер мен
деректерді зерттеу мүмкіндігі болып табылады.
Оқушыларды суреттердегі отбасылық өмір
көріністеріне негізделген рөлдік ойындарға
тартуға болады. Жазбаша жұмысты
ұйымдастыру үшін орасан зор мүмкіндіктер
ашылады;сөз ұғымдары өрнектерінен (кластер)
бастап түрлі құрылымдардың шағын жазбасын
жазуға дейін, неғұрлым формалді түрде
мазмұндауларға алғы шарттар жасалады.
орналастырылуы тиіс.
Барлық мұғалімдер қол
жеткізе алатын
PowerPoint
бағдарламасындағы
картиналардың
презентациясы болғаны
пайдалы.

2-нұсқа
Маусым 2014
23
«Дүниетану» пәні. Бастауыш мектеп. 1-сынып
2В бөлім: Бізді қоршаған әлем
Осыған дейін меңгерілген білім
Осыған дейінгі бөлімдерде келесі тақырыптар қарастырылды: үй, отбасы, достық және мектеп. Бұл бөлім - әлемді жалпы қарастыратын логикалық жалғасы.
Мазмұны
Бұл бөлімде оқушының тікелей тәжірибесінің және оның қоршаған ортаны қабылдау негізі жалғасады. Оқушылар навигация, бағдарлау, карталарды оқу және пайдалану
арқылы дүниені қалай зерттеп, тану жайында хабардар болады. Оларға Қазақстанның әлемдегі орны, оның аумағы және ландшафты, аймағы мен ауданы, ауылдары және
қалалары туралы бастапқы түсінік беріледі. Күнделікті ауа райының құбылыстарын бақылап үйренеді.
Осы бөлімдегі «Дүниетану» пәнінің тілдік мақсаты
Оқушыларға пәндік мақсаттарға жетуге көмек үшін сәйкес ғылыми тілдің тілдік мақсаттың үлгісі төменде берілген.
Тілдік мақсат Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер
Оқушылардың қолынан келеді:
Кеңістіктегі дүниені, қоршаған ортаны және олардың
орналасуын сипаттау.
Бұған кіретіндер:
 байқау/зерттеу
 солтүстік, оңтүстік, шығыс, батыс
 қоршаған орта
 ауылдық/қалалық
 ғимараттардың түрлері: мәселен, фабрика, банк,
саябақ, мұражай және т.б.
 ауа райы түрлері: мәселен, ыстық, салқын,
ылғалды және т.б.

Талқыланатын мәселелер:

 Бұл қандай жер, ол не үшін қолданылады?
 Біздің қаламыз жайында нені білгілеріңіз
келеді?
 Қала қалай салынған?
 Осындағы ауа райы қандай? Неліктен... екенін
айта аласыздар ма?
Қала ....осылай салынған?
Басқа тілдік мақсаттарды қою үшін және ғылыми тілді дамытуға қатысты қосымша нұсқаулықты жоғарыдағы «Тілдік мақсаттар туралы» бөлімді қараңыз.
Қысқаша шолу
Бөлім навигацияның идеясымен таныстырады, карта мен нұсқауларды,сонымен қоса компасты пайдаланып, жол таба білуі қалыптасады. Оқушылар Қазақстан жерлері
сипатының қаншалықты күрделі және алуан түрлі екендігін түсінеді. Жергілікті ауыл мен қалаларды тану арқылы оқушылардың назары ауылдық және қалалық өмірге
аударылады. Ауа райы туралы сабақ, климат түсінігімен және оны зерттеудің әдіс-тәсілдерімен таныстырады. Географиялық білімді және түсінушілікті көрсету үшін түрлі
әдістерді қолдануға болады. Бөлімнің мазмұны жергілікті ауданмен тығыз байланысты, алайда, географияға көбірек назар бөлінген.

2-нұсқа
Маусым 2014
24
Оқу
бағдарламасына
сілтеме
Оқу мақсаттары
Ұсынылатын оқыту іс-әрекеттері

Мұғалімге арналған ескертпелер Оқыту ресурстары


1.1.4.1






1.3.1.1



1.3.1.2


Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі

Тұсбағдардағы белгілерді
түсінеді (С, О, Б, Ш)

Тұсбағдарды көкжиек
тұстарын (С, О, Б, Ш)
анықтау үшін қолданады;

Барғымыз келетін орындарға қалай
жол табамыз?

(Ұ) Егер оқушылар досын өз үйіне қонаққа
шақырғысы келсе (қалаға, ауылға), ол сол
жерге қалай жету керектігін қайдан біледі?
Навигация ұғымымен, карта және карта
оқумен, компаспен таныстырыңыз, компас
арқылы - С. О. Ш. және Б. анықтауды
түсіндіріңіз.

(Т) Оқушылардан сұраңыз:
 картада өз мектебін табуды;
 облыс картасында қалалар мен
ауылдарды табуды;
 Қазақстан картасында Астананы және
Ақмола облысын табуды;
 Еуроазия және Азия картасында
Қазақстанды табуды.

(Ұ) Олардың үйлері, ауылы немесе қаласы
қай бағытта орналасқандығын анықтау
үшін, мектеп белгіленген, жергілікті
картаны зерттеңіз (олардың картада
белгіленгендігіне көз жеткізіңіз).
Оларға осыны жасауға компастың қалай
көмектесетіндігін түсіндіріңіз.

(Ж) Оқушылар жұптасып С, О, Ш пен Б
көкжиек тұстарын анықтау үшін компасты
пайдаланады.
Жұптасқан балаларға мынадай тапсырма
беріңіз: досыңызға компас пен картаны
пайдалана отырып сіздің
үйіңізге/ауылыңызға/қалаға қалай жетуге
болатындығын түсіндіріңіз. Сіздің үйіңіз



Сұрақтар мен жауаптар сессиясы кезінде
қажетті ақпаратты алу тәсілі ретінде
жетелеуші сұрақтарды пайдаланыңыз.
Мына білімдерге сүйене отыра жолдың
бағыттарын қалай анықтау керектігін
оқушылармен бірге анықтаңыз:
 компастың бағыттары;
 табиғи ерекшеліктер/назар аударарлық
орындар;
 күн, жұлдыздар және т.б.
Сабақтың қорытынды бөлімінде
материалды жалпылау және бекіту
жасалады.
Қосымша тапсырма ретінде оқушыларға
өткен кезеңдегі Қазақстан бойынша
саяхат туралы баяндайтын қазақ халық
ертегісін ұсынуға болады, мысалы: егер
сіздер бір тарихты білсеңіз, барлығына
айтып беріңіздер. Ескерту: айтылатын
әңгіме аудиторияның жас ерекшелігіне
сәйкес болуын қадағалаңыз
(Қ) Оқушылар компастың өмірдің басқа
аспектілеріндегі рөлін қалай
қарастыратындықтарын тексеру кезінде
формативтік бағалауды жүзеге асыруға
мүмкіндік бар.



Баспа: Книжник.
Автор: Григорьева Татьяна
Кітапта географиялық
ашылулардың маңызды
оқиғалары әсерлі
баяндалады. Мәселен, жас
оқырманға ғаламшардағы
полюстер қашан пайда
болды, осы сынды
танымдық деректерді
білетін болады.


Азия картасы
Қазақстан картасы
Облыс немесе аймақ
картасы
Нұсқаулықтары берілген
мектепті қоршаған жердің
жоспары/картасы:
• көкжиек тұстары: С, О, Ш,
Б.
• масштаб
• негізгі географиялық
өзгешеліктер, яғни, жол,
ғимараттар,
өзендер/жылғалар, төбелер,
жазықтар,
Компастар
Мэси, Л. М. (1968), «Егер
тарихты білсеңіз, өзгеге
айтыңыз»
Дала тарихтары: қазақ

2-нұсқа
Маусым 2014
25
немесе мектеп сияқты бастапқы шығу
орнын таңдаңыз.
(Ұ) Сынып оқушыларының компас,
бағыттар және карталар жайында нені
білгендері жайында талқы лау
ұйымдастырыңыз.
халық ертегілері



1.1.4.1






1.1.4.4.







1.4.4.2



Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі


Нобайлау немесе ұқсас
әдістер арқылы жоспар
құрайды



Өз қаласының немесе
ауылының негізгі
көшелерін, ғимараттарын
және көрікті орындарын
суреттейді










Сіздің үйіңіздің, мектебіңіздің
айналасының аумағы қандай? Біз
мұны қалай біле аламыз?

(Ұ) Орналасқан орын ұғымын
талқылаңыздар және түсіндіріңіздер –
мектептің, олардың ауылындағы немесе
қаладағы үйінің.
(Ж) Оқушылар жұптасып жерді
пайдаланудың түрлерін талқылайды,
мысалы, фабрика, үй, жол, кино үшін,
демалыс аймақтарын, саябақтар салуға
арналған, ауыл шаруашылық, жайылымдар,
мектеп және жергілікті ау ылдардың
айналасындағы орманды алқап.
(Ұ) Табиғи пейзажды талқылаңыздар.
Оқушыларға олардың табиғи ландшафт
контекстіндегі жергілікті ауылындағы жерді
пайдалануды зерттейтіндіктерін айтыңыз.
(Ө) Оқушыларға олар жерді пайдаланудың
әртүрлі түрлері мен пейзаждың
ерекшеліктерін бояп, белгілей алатын
мектеп аумағының немесе жергілікті
ауылдың сызбалық немесе эскиздік
картасын беріңіз.
Ауылдағы жерді пайдаланудың әрбір түрі
үшін сынып символ мен түсті кодты
таңдайды. Оқушылар топырақтың
фотосуреттеріне мектеп аумағы мен
ауылдың негізгі картасындағы адамзаттық
және физикалық сипаттамаларды





Бұл тапсырмалар жерді пайдалану
ұғымымен таныстырады және басты
назарды аулдарға аударылады. Себебі,
Қазақстан аумағында ауылдар басым.
Келесі тапсырмалар қалалық
аймақтармен байланысты.
Оқушылардың білімдері мен
тәжірибесінің негізіндегі кіріспе
талқылауда жерді пайдаланудың әртүрлі
түрлерінің мысалдары келтіріледі.
Оқушылар өздерінің көргендерін,
бақылағандарын өздерінің жергілікті
орналасуымен байланыстыра алады.
Оқушылар картада белгілей тін
жерлерінің көлемін және жерді
пайдалану түрлерін шектеу қажет
болады.
Түспен кодтау және қарапайым сызба
карталар мен диаграммаларға
символдарды қосу, материалды жақсы
меңгеруге ықпал етеді. Оқушылар
өздерінің карталарын жаңа әріптесімен
талқылаулары тиіс. Оқушылар үйренген
білімдерін неғұрлым тереңірек түсінуге
қол жеткізулері керек.
Мұғалім мектеп пен оның айналасына





Сөздер мен фразалар.
Орналасқан жердің басты
ерекшелігін көрсететін,
мектептің тұрғылықты
жерінің немесе жергілікті
ауылдың сызба немесе
эскиздік картасы – мысалы,
ауыл үшін: ауыл
шаруашылық жерлері,
жайылым, орманды
алқап/орман, дала, ғимарат,
ферманың ғимараттары,
мешіт/
шіркеу.
Қалалық жерлер үшін
қараңыз: 4-бөлім, 3 сабақ
Қарапайым, анық атаулары
мен олардың нені
көрсететіндіктері туралы
сұрақтары бар бірқатар
суреттер немесе картиналар
немесе PowerPoint
презентациясы.
Мектеп немесе мектеп
айналасы көрсетілген
ауылдың сызба картасын

2-нұсқа
Маусым 2014
26
анықтайды. Олар сызба карталарда жерді
пайдалану жазбаларын жасау үшін түсті
кодты қолданады.
(Т) Оқушылар өз карталарын төрт төрттен
топтасқан топтарында талқылайды; әрбір
жұптың өз карталарында көрсетілген басты
бекеттерді сипаттауын сұрайды.
(Ұ) Сынып өз нәтижелері мен идеяларын
жерді пайдалану картасы мен мектеп
аумағы мен ауылдың физикалық
картасымен байланыстырады.
қатысты идеяларды біріктіреді.
Қорытынды сессия үшін мұғалімдер әрбір
жұп немесе топ картада көрсетілген басты
ерекшеліктер туралы есеп беріп, олар нені
оқып үйренгендіктері жайлы
түсіндірулерін сұрайды.
ұсыныңыз.

1.1.4.1











1.4.4.1



1.4.4.2











Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі







Өз көшесін
сипаттайды



Өз қаласының немесе
ауылының негізгі
көшелерін, ғимараттарын
және көрікті орындарын
суреттейді





Біздің ауылымыз/қаламыз қандай? Біз
олар туралы қалай біле аламыз?
(Ұ) Оқушыларға олардың туған қаласын,
оның табиғи ландшафтін зерттеуге
кірісетіндіктерін айтыңыз. Оқушылардың
міндеті оларға қонаққа келетін досы үшін
қала (немесе оның бір бөлігі) бойынша
саяхатты жоспарлау болып табылады.
Алдымен олар қала (немесе қаланың бір
бөлігі) туралы білуі тиіс. Олар не туралы
білгісі келер еді?
(Ж) Оқушылар жұптарда өздерінің
саяхатын дайындау үшін қала туралы
сұрағысы келетін кем дегенде үш сұрақ
туралы ойланулары тиіс. Сынып үшін
мына сияқты түрлі сұрақтардың тізімін
жасаңыз:
 Бізге қалалар не үшін керек?
 Қаланың әртүрлі бөліктерін не
байланыстырады?
 Сіздер қаланың қандай бөліктерін жақсы
көресіздер және неліктен?
Оқушылар осы сұрақтардың жауабын қалай
біле алатындықтарын ұсынады. Оларға
көмектесу үшін сізде қаланың негізгі
ғимараттары мен басқа ерекшеліктерінің
фотосуреттері, жерді пайдалану сызбасы,
қаланың аэрофототүсірілімі (болса) және
қаланың негізгі картасы бар екендігін



Бұл тапсырма арқылы туған қаланы
зерттеу көзделеді, алайда бұны
оқушылар Астана сияқты қаланың бір
бөлігі туралы білу үшін пайдалана
алады.
Қалалар мен ауылдарды зерттеуге
кіріспесі оқушылардың олар қалаға
келушілерге ұсына алатын экскурсия
туралы ой-пікірлеріне негізделген. Бұл
оқушыларды олар жеңіл орындай алатын
жұмысқа тартады.
Сұрақтары бер тапсырмалар оқушыларда
қатыстылық және жауапкершілік сезімін
дамытады. Әрбір оқушыға ойлану үшін,
әріптесімен идеямен бөлісіп, содан кейін
сұрақтарды ауыстырып жаңа әріптесіне
көшуге болатын жеке сұрақ қоюға
болады. Бұл оқушыларды тақырыпқа
тартады. Сұрақтар оқушыларды қала
туралы өз сезімдерін білдіруге
ынталандыруы, пікірлерін білдіруге және
өз нұсқаларын қарастыруға мүмкіндік
беруі тиіс.
Бұл тапсырма жоғарыдағы тізімнен және
оқушылар жұмыс істейтін негізгі картадан
алынған жерді пайдаланудың түрлерін



Диалог пен жазу үшін
пайдалы сөзорамдардың
сериясы:
көпірлер, кафе, шіркеулер,
кинотеатрлар, фабрикалар,
әкімшілік ғимараттары,
үйлер, ескерткіштер,
мешіттер, музейлер,
кеңселер, саябақтар,
жолдар, дүкендер, назар
аударарлық орындар,
ескерткіштер, театрлар
және оқушылардың
қабілетіне сәйкес кез келген
басқа арнайы
терминология.\

Жерді пайдаланудың басты
типтерін анық және айқын
көрсететін қаланың сызба
картасы. Картада бағыттар
мен масштаб болуы тиіс.
Егер бар болса, қаланың
немесе ауылдың әуеден
түсірілген фотосуреті.
Егер қолжетімді болса

2-нұсқа
Маусым 2014
27
айтыңыз.
(Ж) Жұптарда, мұғалімнің көмегімен,
оқушылар фотосуреттерді талқылайды.
Оқушылар қаланың негізгі картасында
көрсетілген қаланың табиғи
сипаттамаларына сай адамдардың
фотосуреттері мен пейзаждың фотоларын
лайықтайды. Оқушыларды қаланың әуеден
түсірілген фотосуретімен таныстырыңыз.
Оқушылармен бірге қаланың орналасуын
және неліктен дәл осылай орналасқанын
талқылаңыздар.
(Ж) Жұптар фотосуреттер мен
аэротүсірілімдер бойынша анықтаған басты
ерекшеліктерін (жерді пайдалануды)
қаланың картасында қалай
белгілейтіндіктерін шешеді.
(Ұ) Сызба картада белгіленген тұрғылықты
қаласы бойынша экскурсия ұйымдастыру
үшін олардың әрқайсысы дайындайтын
жолкөрсеткішті сыныппен бірге
талқылаңыздар.
көрсететін бірқатар фотосуреттерге
негізделген.
Әуеден түсірілген фотосурет міндетті
болып табылмайды. Егер ол қолданылса,
оқушылардан фотосуреттерде көрсетілген
ғимараттардың типтері көрсетілген
аумақтарды сәйкестендіре алама
екендіктерін және өздерінің сапары
аясында олар қай жерге барғысы
келетіндіктерін сұраңыз.
Оқушыларға сыныптан тыс уақытта да
жол көрсеткіштерін құрастыруды
жалғастыруына рұқсат берген жөн.
GoogleStreetView құралын
пайдалану оқушыларға өз
көшесінің картиналарын
қарастыруға мүмкіндк
береді.

1.1.4.1



1.1.4.2


1.3.3.1





Өзінің тұратын жерін
(қоршаған ортасын),
сонымен қатар өзінің
тұрған жерінен тыс басқа
жерлерді біледі



Қоршаған орта туралы
қарапайым түсініктер болу


Жыл мезгілдерін олардың
белгілері бойынша
ажыратады

Ауа райы және климат дегеніміз не?
Біздің жергілікті ауа райымыз қандай?
Біз ауа райын қалай бақылаймыз және
мәліметтерді қалай жазамыз?
(Ұ) Оқушылардан «ауа райы» туралы нені
білдіретіндерін сұраңыз? Олар ауа райы
туралы қандай сұрақтар қоюы мүмкін?
Олар мұны қалай зерттейді және мәліметтер
жазбасын қалай жасайды?
«Ауа райы» сөзі нені білдіретінгін және
жергілікті ауа райы қандай екендігін
талқылаңыздар. Әрбір оқушыға ауа
райының әртүрі бойынша сурет салуға
тапсырма беріңіз. Сұрақтар қойыңыз және
талқылаңыздар:
 Жыл маусымдары бойы ауа райының
түрлері.
 Термометрді пайдаланып





Талқылау басқарылатын түсінік
формасында өткізіледі, яғни әрбір
сатыда мұғалім оқушыларды оқу
мақсаттарына қол жеткізуге бағыттап,
қолдап отырады, алайда бұл жерде
оларға осы контексте ұжымдық білімдер
мен түсінікті барынша өрбітуге
мүмкіндік беру керек.
Егер уақыт болып жаста және
оқушылардың қабілеттерін ескере отыра
қарастыруға болатын басқа сұрақтар:
 Біз ауа райы бойынша мәліметтерді
қалай жазамыз – символдар.





Ауа райы. Баспа: Махаон
Автор: Райан Дениз
Ауа райы ерекшеліктеріне
арналған мақал, халық
ертегісі немесе өлең.
Ауа райын сипаттайтын
сөздер мен сөзорамдармен
жұмыс істеу.
Оқушыларға жылдың төрт
маусымының суретін
салуға және оның негізгі
ерекшеліктерін белгілеуге
мүмкіндік беретін жұмыс

2-нұсқа
Маусым 2014
28



1.3.3.2


Жыл мезгілдерінің
ерекшеліктері мен
ұқсастықтарын
салыстырады
температураны өлшеу.
 Адамдардың ауа райы жағдайларын
әртүрлі пайдалануы (мысалы, киімді
кептіру, ойындар, батпырауық ұшыру,
электр қуатын өндіру, күн қуатын
тудыру, өсімдіктерді өсіру, бос
уақытын өткізу, туризм және т.б.)
 Ауа райының өзгеруі.
(Т) Топ мүшелері ауа райының әртүрлерін
көрсете отыра өз картиналарын салады.
Оқушылар өздерінің картиналарында ауа
райының ерекшеліктерін жазу үшін климат
туралы арнайы терминологияны қолдана
алады.
(Ұ) Сыныптан сұраңыз: біз бүгін ауа райы
туралы не білдік? Олардың жауаптарын
қорытындылаңыз.
 Біз әртүрлі ауа райыны қалай
өлшейміз (жауын-шашын, жел, ашық
күн, және т.т.)
 Біздің күнделікті тілімізде ауа райын
сипаттау үшін сөздер мен
сөзорамдарын қалай пайдаланамыз.
Қосымша тапсырма ретінде оқушыларға
төрт маусымның суретін салуды ұсынуға
болады. Бұл оқып үйренгендерін
жинақтауға көмектеседі және
оқушыларды жыл ішіндегі климаттың
басты ерекшеліктеріне назар аудартады.
парағы.
YouTube-тегі ауа райымен
байланысты фильм,
бейнежазба (бар болса).

2-нұсқа
Маусым 2014
29
«Дүниетану» пәні. Бастауыш мектеп. 1-сынып
3A бөлім: Саяхат
Осыған дейін меңгерілген білім
Оқушылар алғашқы төрт тарауда (1А, 1В, 2А, 2В) үй мен мектеп арасындағы жолға бағдар жүргізу, жергілікті жермен танысу арқылы «Саяхат» тақырыбымен танысты және
коммуникациялардың маңыздылығын түсінді.
Мазмұны
Бұл бөлімде үй мен мектеп арасындағы «Саяхаттау» тәжірибесі арқылы, коммуникациялардның маңыздылығын түсіне отырып, «Саяхат» тақырыбымен танысады. Алғашқы
адамдардың пайда болуы, Қазақстанның ертедегі тарихы, көшпенділік уақытындағы маңызды кезеңдер, Қазақстан мен көршілес елдер аумағындағы сауда қатынасының
қарастырылуы «Саяхат» ұғымының мазмұнын кеңейтеді.
Осы бөлімдегі «Дүниетану» пәнінің тілдік мақсаты
Оқушыларға пәндік мақсаттарға жетуге көмек үшін сәйкес академиялық тілдегі тілдік мақсаттың үлгісі төменде берілген.
Тілдік мақсат Пәнге қатысты лексика мен терминология Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер
Оқушылар:
көші-қон/басып алу/қоныстану/сауда контекстіндегі
«саяхат» ұғымымен байланысты сөз дер мен
лингвистикалық құрылымдар арқылы сөздік қорларын
ұлғайтады.
Оған кіретіндер:
 басып алу, басып алушылар, қорғаушылар/ батырлар/
әскерлер;
 қоныс аудару, қоныс аударушы, қоныстаушы, қоныс;
 саяхат, көлік, сапарға шығу, баратын жер;
 сауда, ауыл, нарықтар, қолөнер – өндіріс,
ауылдар/қалалар;
 жолдар, темір жолдар, пойыздар, ұшақтар, әуежайлар.
Талқыланатын мәселелер
 Ертеде адамдар қалай саяхат жасаған?
 Қазақстанды мекендеген алғашқы адамдар туралы
деректер не туралы баяндайды?
Жазылымға арналған сөз тіркестер:
 атауы;
 көлік түрі;
 … үшін қолданылады.
Басқа тілдік мақсаттарды қою үшін және ғылыми тілді дамытуға қатысты қосымша нұсқаулықты жоғарыдағы «Тілдік мақсаттар туралы» бөлімді қараңыз.
Қысқаша шолу
Басты тақырып – бұл саяхаттардың ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін Қазақстанның қалыптасуы мен дамуына қалай ықпал еткендігі. Алғашқы тапсырмалар оқушыларды
Африкада пайда болып, кейіннен әлемнің қалған бөліктеріне, соның ішінде Қазақстанға қоныстана бастаған «алғашқы адам» ұғымымен таныстырады. Тапсырмалардың келесі
түрлері «қазіргі заманғы саяхат» ұғымымен байланысты болады. Көшпелі шаруашылықтың дамуына алып келген ұлы қоныс аудару кезеңіндегі Қазақстанның аграрлық
өркениеттердің дамуындағы саяхаттардың рөлі қарастырылатын болады. Бөлім ғұндар туралы аңыздарды баяндап беру арқылы ғұндар мен олардың Қазақстанға тигізген
ықпалын таныстырумен аяқталады.
Бұл бөлім қазақ әдебиетімен және дәстүрлерімен, тарихымен, мифтерімен және аңыздарымен байланысты. Тарихты айтып берумен, оларды құрастырумен байланысты
тапсырма түрлері сауаттылыққа үйрету бойынша бағдарламамен қатар жоспарлануы тиіс. Бөлім, сонымен қатар, «Өнер» пәні бойынша бағдарламамен де байланысты, өйткені
ол оқушыларды көзбен көретін образдармен және суреттермен таныстырады.