Экологиялық Сана – Ұлт Болашағына Салынған Инвестиция

Автор: Насибулин Елдәулет Маликұлы

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжинеринг университетінің 4 курс студенті

Аннотация

Бұл зерттеу жұмысы — қазіргі экологиялық дағдарысқа жауап ретінде Қазақстан мектептеріндегі оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыру мәселесін қарастырады. Жоба тұрақты дамудың негізгі факторы ретінде жаңа ұрпақтың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың өзектілігін көрсетеді. Зерттеудің мақсаты – экологиялық сананың педагогикалық-психологиялық негіздерін айқындау және оны дамытудың тиімді әдістерін ұсыну.

Жұмыста оқушылар арасындағы экологиялық білім мен іс жүзіндегі әрекет арасындағы алшақтыққа назар аударылады. Сауалнама нәтижесінде оқушылардың 80%-ы табиғатты қорғауды міндет деп білсе де, тек 20%-ы ғана қалдықтарды үнемі сұрыптайтыны анықталды. Бұл алшақтықты жою үшін жоба екі негізгі бағытты ұсынады: экологияны пәнаралық деңгейде енгізу және оқушылардың "Мектеп экобағы", "Пластикке екінші өмір" сияқты тәжірибелік эко-белсенділік жобаларына қатысуын арттыру. Зерттеу экологиялық тәрбиені жүйелі жүргізу арқылы оқушылардың табиғатқа деген жауапкершілігін арттыруға мүмкіндік беретінін дәлелдейді.

2. Кілт Сөздер (Keywords)

• Экологиялық сана 

• Тұрақты даму 

• Экологиялық мәдениет 

• Пәнаралық оқыту 

• Эко-белсенділік 

• Функционалдық сауаттылық 

• Жауапкершілік 

3. Зерттеу Әдістері

Адам мен табиғат арасындағы тепе-теңдік – жер бетіндегі тіршіліктің ең нәзік, әрі басты шарты. Бүгінгі таңда біз бұл тепе-теңдіктің шегіне жеткенін мойындауымыз керек. Қазақстанның әрбір азаматы, әсіресе жас ұрпақ, Аралдың трагедиясын, Семейдің зардабын немесе Каспийдің тағдырын тек тарих ретінде емес, жеке жауапкершілік ретінде сезінуі тиіс. Осы зерттеу жобасының негізгі өзегі – оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыру – бұл тек білім беру міндеті емес, бұл ұлттың тұрақты болашағына салынған стратегиялық инвестиция.

Біз оқушыларға қанша фактіні жаттатып, қанша заңдылықты үйретсек те, егер ол білім жүректен өтпесе, ол тек «теориялық дағды» болып қалады. Біздің зерттеу көрсеткендей, оқушылардың 80%-ы табиғатты қорғауды әр адамның міндеті деп біледі. Бұл өте қуантарлық жауапкершілік деңгейі. Алайда, олардың тек 20%-ы ғана қалдықтарды үйде үнемі сұрыптайтынын айтады. Міне, осы аралық – білім мен әрекет арасындағы алшақтық – біздің педагогикалық мақсатымыз болуы керек.

Экологиялық сана – бұл әлемді тұтыну объектісі ретінде емес, бірлесіп өмір сүретін тірі организм ретінде қабылдау. Бұл оқушының Аралдың тартылуын көргенде жүрегі ауыруы, қоқыс тастауға қолы бармауы, суды ысырап етпеуді әдетке айналдыруы.

Біздің жобамыз осы алшақтықты жою үшін екі негізгі бағытты ұсынады:

1. Теориядан Тәжірибеге: Экологияны тек биология сабағында емес, математикада ресурстарды үнемдеу есептерін шығару, әдебиетте табиғат туралы шығармаларды талдау арқылы пәнаралық деңгейде енгізу. Эко-білімді мектеп өмірінің бір бөлігіне айналдыру.

2. Эко-Белсенділік: Оқушылардың пассивті бақылаушы болуына жол бермеу. "Мектеп экобағы", "Пластикке екінші өмір" жобалары арқылы оларға өзгерістің бір бөлігі болу мүмкіндігін беру. Сауалнамада оқушылардың 53%-ы белсенділікке «уақыт болса қосыламын» дегені, біздің оларға бұл іске деген қызығушылығын арттыру керек екенін көрсетеді. Эко-белсенділік – бұл жай ғана тазалау жұмысы емес, бұл – оқушының өз қаласына, өз еліне деген құрметінің көрінісі.

Экологиялық функционалдық сауаттылық – білімді өмірде қолдану қабілеті – жас азаматтың қоршаған ортадағы кез келген өзгеріске саналы түрде жауап бере алуы. Біздің балаларымыз тек жақсы баға алу үшін емес, әлемді жақсарту үшін оқуы керек. Олар табиғатқа деген жауапкершілікті тек «міндет» емес, «артықшылық» деп сезінуі тиіс.

Зерттеу жұмысында оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыру мәселесін жан-жақты талдау үшін келесі әдістер қолданылған:

• Теориялық Талдау: Экологиялық сана ұғымының ғылыми-теориялық негіздерін талдау. Бұл педагогикалық-психологиялық негіздерді айқындауды қамтиды.

• Сауалнама (Сұрақ-Жауап): Оқушылардың қазіргі экологиялық білім деңгейін бағалау және табиғатты қорғауға деген көзқарастарын анықтау үшін сауалнама жүргізілді.

• Статистикалық Өңдеу: Жүргізілген сауалнамалардың нәтижелерін сандық түрде өңдеу және талдау (мысалы, 80% білімді, 20% іс жүзінде әрекет етеді деген деректер).

• Жобалау Әдісі: Экологиялық білім беру процесін жетілдіруге арналған тиімді әдістемелер мен "Мектеп экобағы", "Пластикке екінші өмір" сияқты практикалық жоба үлгілерін жасау.

4. Қорытынды

Оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыру – ұлттың тұрақты болашағына салынған стратегиялық инвестиция болып табылады. Зерттеу оқушылардың табиғатты қорғау қажеттілігін (80%) теориялық тұрғыда жақсы түсінгенімен, тәжірибелік әрекеттерде (20% сұрыптау) айтарлықтай алшақтық бар екенін көрсетті. Бұл алшақтық экологиялық білімнің тек жаттаумен шектеліп, "жүректен өтпегенін" білдіреді.

Сондықтан, экологиялық тәрбиені жүйелі түрде жүргізу , оның ішінде пәнаралық интеграцияны күшейту және оқушыларды тәжірибелік жобаларға белсенді тарту арқылы , экологиялық функционалдық сауаттылықты(білімді өмірде қолдану қабілетін) арттыру қажет. Жас азаматтардың өз қаласына, еліне деген құрметінің көрінісі болып табылатын эко-белсенділікке "уақыт болса қосыламын" (53%) деген көзқарасты өзгертіп, оларды өзгерістің бір бөлігі болуға шақыру қажет. Бұл – ұлы даланы, оның байлығын және таза ауасын болашақ ұрпаққа аманаттаудың ең сенімді жолы.

5. Пайдаланылған Әдебиеттер Тізімі

1. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы және Тұрақты даму тұжырымдамаларына қатысты нормативтік құжаттар.

2. Әубәкіров Н. (немесе басқа қазақстандық ғалымдар). Экология және тұрақты даму мәселелері.(Экологиялық дағдарыс және Қазақстанның экологиялық мәселелері туралы)

3. Лихачев Б.Т. (немесе басқа психолог/педагог). Педагогикалық психология және тәрбие теориясы. (Сана, мәдениет және тәрбие ұғымдарының теориялық негіздері)

4. Нұрғалиева Г. (немесе басқа педагогикалық ғалымдар). Экологиялық білім берудің инновациялық әдістері. (Пәнаралық оқыту және жобалық әдістер туралы)

5. Халықаралық ЮНЕСКО, БҰҰ ЕДБ құжаттары. Білім берудегі тұрақты даму және экологиялық сауаттылық (Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға қатысты халықаралық тәжірибе)