Экономика негіздері оқу құралы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғары колледжі

Абдрашова А.Қ

Экономика негіздері

оқу құралы

Тараз 2021ж

Авторлар:

Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғары колледжінің оқытушылары:

1. Арықбаева Гүлнара Тасуқызы

2. Аликулова Ләззат Сейсенбекқызы.

3. Абдрашова Ақерке Қалдыбекқызы.

Пікір жазған:

Экономика негіздері оқу құралында жалпы экономикалық ұғымдар мен түсініктер, глоссарий, пән бойынша студенттер орындайтын тапсырмалар берілген. Экономикалық жүйенің бөлімдеріне, макро және микроэкономикаға, дүниежүзілік экономика тақырыптарына тоқталып, әр тақырыпқа тірек-сызбалар мен кестелер көрсетіліп, білімгерлерге тапсырмалар құрамымен қамтылған. Оқу құралы экономика негіздері пәнін оқытуда оқытушылар үшін тиімді болады. Студенттер үшін экономика негіздері пәнін тереңінен түсінуге мүмкіндік береді.

Оқу құралы колледждің әдістемелік кеңесінің отырысында қаралып, бекітілді.

Хаттама №____«____»2021 ж.

Кіріспе

Экономика негіздері пәні барлық экономикалық салалардың базалық білімі болып саналады. Қазіргі заманда экономикалық өзгерістерге байланысты, нарықтық экономика негіздері туралы білімдерге қажеттілік туады. Сондықтан, Экономика негіздері курсын оқу маңызды болып саналады.

Экономика негіздері курсының мақсаты студенттерге әр түрлі экономикалық жүйелердегі қоғамның әлеуметтік-экономикалық даму заңдылықтары мен эволюциясы туралы білім беру, экономикалық дүниетаным мен мемлекеттік-экономикалық және әлеуметтік саясатты жүзеге асыруда азаматтық бағытын ұстануды қалыптастыру болып табылады.

Экономика негіздері оқу құралында жалпы экономикалық ұғымдар мен түсініктер, глоссарий, пән бойынша студенттер орындайтын тапсырмалар берілген. Әр тақырыпқа тірек-сызбалар мен кестелер көрсетіліп, білімгерлерге тапсырмалар құрамымен қамтылған.

Оқу құралында студенттердің білімдерін тестілік бақылау формасы арқылы тексеру, есептер шығару, логикалық жаттығулардың және әр түрлі мәселелерді шешу, экономикалық негізгі түсініктер көрсетілген. Бұл студенттердің ойлау процессін және экономика негіздері пәніне деген қызығушылығын туғызады.

Авторлар осы оқу құралымен экономика негіздері сабағының мақсатын, міндетін, әдіс-тәсілдерін, түрлері мен құралдарын әдістемелік және дидактикалық негізде аша отырып, экономикалық негіздеріне тиянақты білім беруді бейнелейді. Оқу құралы экономика негіздері пәнін оқытуда оқытушылар үшін тиімді болады. Студенттер үшін экономика негіздері пәнін тереңінен түсінуге мүмкіндік береді.

. І бөлім. Экономикалық теория негіздері

№1.1.Экономика және оның қоғамдағы рөлі, экономикалық теориялар.

Жоспар:

1. Экономикалық теорияның даму кезеңдері

2. Экономикалық теорияның зерттеу әдістері.

3. Экономикалық теорияның атқаратын қызметтері.

Экономикалық теория - бұл адамдардың шексіз қажеттілігін қанағаттандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым. Экономикалық ойлау адамзат қоғамының құрдасы болып табылады. Оның алғашқы қайнар көзі ежелгі Египеттен басталады. Ең алғаш рет б.д.д. III ғасырда грек ойшылдары Аристотель мен Ксенофонт еңбектерінде экономикалық болмыс түсініктерінің бірнеше нұсқалары дүниеге келді. Философ, әрі экономист Аристотель айырбас, ақшаның пайда болуы мен атқаратын қызметін зерттейді. Бірақ бұл ғалымдар экономикалық ілімді дербес бір тұтас жүйеге айналдыра алмады.

Экономика деген гректің сөзі, сөзбе-сөз аударғанда «үй шаруашылығын жүргізу өнері» деген мағынаны білдіреді.

Қазір оның мазмұны айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Шаруашылық тек отбасы төңірегінде емес, сондай ақ аймақ, ел, әлемдік шеңберде жүргізіліп, басқарылатын болды және тек теориялық белгілеріне ғана емес, сондай-ақ өндірістік белгілеріне байланысты (фирма, кәсіпорын, сала) ұйымдастырылатын болды.

Экономикалық теория дербес ғылым болып XVI­XVII ғасырларда тауар – ақша қатынастары кеңейген капитализм кезеңінде түбегейлі қалыптаса бастады.

Қазіргі кездегі Қазақстанның экономикалық әдебиеттерінде төрт негізгі бағытты көруге болады. Біріншісі, маркстік концепцияның беріктігінен құрастырылады. Екіншісінің өкілдері марксизмді қазіргі кездегі кейнсиандықпен байланыстырады (неокейнсиондық). Үшінші тенденциясы батыс теориясын елдің ғылымына механикалық түрде көшіреді. Төртіншінің өкілдері принципті жаңа концепцияны іздеуде. Бұл ғылым басқалар сияқты қазіргі кезде өзінің әрі қарай дамуында және жетілдірілу кезеңінде.

Экономикалық ғылым ең алдымен экономикалық қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыру жолдарымен әдістерін зерттейді. Экономиканың негізгі мақсаты – адамның тұрмыс жағдайының жақсаруы, табыстың әділ бөлінуі, экономикалық қамсыздандыру, қоршаған ортаны жақсарту, экономикалық бостандық, тұрғындарды жұмыспен қамту, баға деңгейінің тұрақтылығы және экономикалық тиімділік,мемлекеттің ролін күшейту болып табылады.

Қажеттілік – бұл адам баласының өмір сүруіне бір нәрсенің жетіспеуін сезінеді. Ол сезім оларды қызметке, күш – жігер жұмсауға, ойлауға итермелейді. Экономикалық қажеттілік – адамдарды өз мұқтаждарын қанағаттандыру мақсатында белсенді қызмет етуге мәжбүр ететін қозғаушы күш болып табылады. Қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейіне қарай жаңа қажеттіліктер туады. Оның құрылымы, саны, сапасы, өзгеріп отырады. Қажеттіліктердің үздіксіз өсуі адамдардың экономикалық эволюциясының көптеген деректерімен дәлелденді. Әр бір 10 жыл сайын тұтыну тауарлары мен қызметтердің түрлері екі есеге өсіп отырады. Мұндай экономикалық заңдылық қажеттіліктердің өсу заңы деп аталады.

Қажеттіліктердің түрлері:

Алғашқы (төменгі) - қажеттілік адамдардың өмір сүруіне ең алғаш керек қажеттіліктер. Оларға толық киім, баспана т.б жатады.

Екінші реттік (жоғарғы) қажеттіліктер. Екінші реттік (жоғарғы) қажеттілік – бұл адамның рухани жағдайы, әлеуметтік ортасы, интелектуалдық деңгейіне байланысты пайда болатын қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерді альтернативті (таңдау) қажеттіліктері деп те атайды. Мысалы: кітаптар, сәнді киімдер, қымбат бұйымдар, сондай-ақ білімге мәдениетке қажеттіліктер.

Қанағаттандыру түріне қарай қажеттіліктерді жеке және ұжымдық деп бөлуге болады.

Жеке қажеттіліктер – бұл жеке адамның өзін қанағаттындыра алатын қажеттіліктер. Мысалы: киім, тамақ, мұздатқыш, машина т.б тауарлар сатып алуы.

Ұжымдық қажеттіліктер - Көпшілік көмегімен ұжымдық түрде қанағаттандырады. Жеке бір адам өз қажеттілігін қанағаттандыруы мүмкін емес, көп шығын қажет ететін қажеттіліктер. Ұжымдық қажеттіліктерді қанағаттандыру жөнінде шешімдерді басқару органдары қабылдайды.

Дегенмен, кез келген қажеттілікті түрге бөлумен жіктеу шарты: бір адам үшін алғашқы деп табылатын қажеттілік басқа адам үшін сәндік бұйым болуы мүмкін, немесе бұрын сәндік деп табылатын нәрсе, енді алғашқы қажеттілік қатарында болуы мүмкін. Мысалы: жоғарғы қажеттілік деп аталатын кітап.

Экономикалық игіліктер – бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатындағы керек заттар. Олардың біреулері шексіз түрде болады. (Мысалы: ауа). Оларды еркін игіліктер деп атайды, басқалары шектелген, оларды экономикалық игіліктер деп атайды.

Экономикалық игіліктер заттар (тауарлар) мен қызметтерден тұрады. Қызметтердің заттай тауарлардан айырмашылығы:

1. Олардың өндірісі мен тұтынылуы бір мезгілде болады;

2. Оларды мұраға қалдыруға болмайды;

3. Оларды сақтауға немесе жинақтауға болмайды.

Мұндай қажеттіліктер тікелей адамдар арасындағы әрекетке байланысты қанағаттандырады. Пайдалану мақсатына қарай заттай игіліктер мен тауарлар мынадай екі түрге бөлінеді:

Тұтыну заттары (киім – кешек, тамақ, баспана).

Өндірістік құрал – жабдықтар немесе инвестициялық (машина, станоктар, зауыт құралдары).

Тауарды тұтынуға ма, әлде өндіріске ме, қайсысына жататынын екі жағдайға байланысты анықтауға болады.

Экономикалық теорияның зерттеу әдістері

Басқа ғылымдарға ұқсас экономикалық теория ғылыми танып-білудің әртүрлі әдістерін қолданады.

Экономикалық теорияның зерттеу әдістері

Зерттелінетін құбылыстардың маңыздылығы экономикалық заңдылықтар мен категорияларға бағынышты. Экономикалық заңдылықтар – бұл қоғамдағы көп кездесетін немесе қайталанып жататын тұрақты іс-әрекеттер және олардың арасындағы қатынастардың көрінісі. Түрлері:

1. Айрықша экономикалық заңдар. Бұл заңдар олардың іс-әрекет жасауына жағдайдың сақталуындағы тарихи дәуірге тән.

2. Ерекше экономикалық заңдар. Бұл белгілі бір шаруашылық түрлерінің нақты тарихи дамуының заңдары.

3. Жалпы экономикалық заңдар. Бұл заңдар барлық тарихи дәуірге тән, олар барлық дәуірлерді біртұтас тарихи үйлесімді процесс етіп байланыстырады.

Экономикалық заңдар ұзақ мерзімді емес. Экономикалық заңдар тарихи сипатта белгілі бір кезеңде пайда болып, өзгеріп немесе жойылып кетіп отырады. Экономикалық заңдар қоғамдағы объективтік экономикалық процестердің өзгерісімен байланысты болады. Экономикалық заңдар адамдардың экономикалық іс- әрекеттері мен қатынастарын білдіреді.Сонымен, экономикалық заңдар бұл адамдар арасындағы экономикалық қатынастарды бейнелеу формасы. Олар адамдардың қоғамдық іс-әрекеттерінің тәуелді байланыстарын, жүйелі ұғым-атау формасындағы заңдарды қарастырады.

Экономикалық заңдарға әлеуметтік, қоғамдық қатынастар заңдары жатады. Осылайша, олар табиғат заңдарынан ажыратылады. Оның екінші бір айырмашылығы -тарихи шектеулі сипатта болуы, ал табиғи заңдар мәңгілік қатынас ретінде зерттеу әдісіне ғана тәуелді. Өздерінің әрекет ету сипатына қарай экономикалық заңдар ерекше және жанама болып екіге бөлінеді. Ерекше экономикалық заңдар жеке дәуірлерге, формацияларға тән. Мысалы, құлдық және феодализм дәуіріндегі материалдық игіліктерді бөлу заңы. Жалпы экономикалық заңдар барлық экономикалық формацияларда әрекет етеді, мысалы, еңбек өнімділігін арттыру заңы, уақытты үнемдеу заңы және басқа да тарихи-әлеуметтік қажеттіліктер.

Экономикалық теорияның атқаратын қызметтері:

Тақырып бойынша студенттер орындайтын тапсырмалар:

а)Талдау сұрақтары:

1. Экономикалық теорияның пәні мен әдістері.

2. Экономикалық теорияның даму кезеңдері.

3. Экономикалық теорияның қызметтері.

4. Микроэкономика дегеніміз не?

5. Макроэкономика дегеніміз не?

6. Дедукция дегеніміз не?

7. Индукция түсінігіне сипаттама бер?

8. Жинақтау дегеніміз не?

б)Сызбаны жетіспейтін сөздермен толықтыр:

Экономика элементтері

адам

Жасанды табиғат

Сызбаны толтыруға арналған сөздер: басқарушы, жаратылыс табиғат, тұтыну заттары, өндіруші, өмір сүру ортасы, еңбек заттары, еңбек құралдары, тұтынушы, ресурстар көздері, өндірістік әлеуметтік, табиғат, инфрақұрылым.

в)Анықтамалар мен түсініктердің жұптарын құрастырыңдар:

А. Елдің шаруашылығын зерттейтін ғылымдардың жиынтығы	А.Экономикалық эксперимент
Ә. Экономикалық процесстер мен заңдылықтардың мәнін айқындап түсіндіретін ғылымдар	Ә. Экономикалық категория (санат)
Б. Әлемдік шаруашылықтың пайда болуы мен даму заңдылықтарын сипаттайтын ғылым	Б. Еңбек
В. Игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу айырбастау және тұтыну процесстерінде туындайтын қатынастар	770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Осы аптаның ең үздік материалдары Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ