Қазақстан – ата мекен, құт қонған жер,

Кең дала, суы мөлдір, нұр тұнған жер.

Көкорай белестері мақпал кілем,

Қырлары қызғалдағы құлпырған жер.

Әр заманның ұрпаққа қояр өз талабы, өз міндеті бар. Ел мәдениетінің, мемлекеттің жүйелі түрде дамуы ұрпақтың уақыт талабына икемделуінсіз жүзеге асқан емес. Ұлттың тарихи санасының қалыптасу негіздерінің өзінде уақыт талабына бейімделу, мәдени ортаны қалыптастыруға деген ұмтылысы жатыр. Рухан жаңғыру идеясы ата мекенмен ұлттың бір болуын, үнемі ұрпақ пен туған жердің байланысуын, адам мен табиғаттың тұтастығын негіздейді. Рухани жаңғыру ұлттық болмыстың негізінде мемлекет өмірінде қалыптасатын интеллектуадық өріс. Ол жеке адамды, ұрпақты, ұлтты, халықты табиғаттан, өзінің төл болмысынан ажыратып алып кетпейді, керісінше өз болмысының әлеуметтік рухани негіздерін сақтай отырып оны нығайтуға, қорғауға, сақтап қалуға ықпал ететін ұғым, ұлттық деңгей, бір ұрпақтың мемлекеттің тархы мен болашағы алдында жасайтын, қол жеткізетін жетістігі.Рухани жаңғырудың негізінде жеке адамның, халықтың тұлғаға айналатындығын ата бабаларымыз жете түсінген. Батырлықтың, шешендіктің, тума талант иесі болып ұлт өнерінің тарихта терең арнасын қалдырудың өзі қазақ баласының тарихтағы жасампаздық рухының биіктігін көрсетеді. Ал ұлтына игілік әкелетін жасампаздық қасиет бұл жаңашылдыққа биім, өресі биік адамның ғана қолынан келмек. Сырттан келетін, елді әлсірететін, ең соңында елді тәуелсіздіктен айыратын нәрселерге тарихтағы қазақ жастарының рухани деңгейімен қарсы тұруы, ауызбіршіліктің, білімі арқылы саясаты мен тәжірибесі күшті жаумен иығын теңестіре білуінде. Бұл жаста болса қазақтың ұл, қыздарының заманынан қалмай болашақты зерделеп, ұлттық мүдде деңгейінде ойланған деңдеңгейін көрсетеді[1]

Әр заманның ұрпаққа қояр өз талабы, өз міндеті бар. Ел мәдениетінің, мемлекеттің жүйелі түрде дамуы ұрпақтың уақыт талабына икемделуінсіз жүзеге асқан емес. Ұлттың тарихи санасының қалыптасу негіздерінің өзінде уақыт талабына бейімделу, мәдени ортаны қалыптастыруға деген ұмтылысы жатыр. Рухан жаңғыру идеясы ата мекенмен ұлттың бір болуын, үнемі ұрпақ пен туған жердің байланысуын, адам мен табиғаттың тұтастығын негіздейді. Рухани жаңғыру ұлттық болмыстың негізінде мемлекет өмірінде қалыптасатын интеллектуадық өріс. Ол жеке адамды, ұрпақты, ұлтты, халықты табиғаттан, өзінің төл болмысынан ажыратып алып кетпейді, керісінше өз болмысының әлеуметтік рухани негіздерін сақтай отырып оны нығайтуға, қорғауға, сақтап қалуға ықпал ететін ұғым, ұлттық деңгей, бір ұрпақтың мемлекеттің тархы мен болашағы алдында жасайтын, қол жеткізетін жетістігі.Рухани жаңғырудың негізінде жеке адамның, халықтың тұлғаға айналатындығын ата бабаларымыз жете түсінген. Батырлықтың, шешендіктің, тума талант иесі болып ұлт өнерінің тарихта терең арнасын қалдырудың өзі қазақ баласының тарихтағы жасампаздық рухының биіктігін көрсетеді. Ал ұлтына игілік әкелетін жасампаздық қасиет бұл жаңашылдыққа биім, өресі биік адамның ғана қолынан келмек. Сырттан келетін, елді әлсірететін, ең соңында елді тәуелсіздіктен айыратын нәрселерге тарихтағы қазақ жастарының рухани деңгейімен қарсы тұруы, ауызбіршіліктің, білімі арқылы саясаты мен тәжірибесі күшті жаумен иығын теңестіре білуінде. Бұл жаста болса қазақтың ұл, қыздарының заманынан қалмай болашақты зерделеп, ұлттық мүдде деңгейінде ойланған деңдеңгейін көрсетеді[1]

Қоғамда интеллектуалдық ой өріс болу үшін ұрпақ болмысы мінсіз болуы қажет. Елдің тұрмыс тіршілігімен тыныс алып, өмірімен етене байланысып өскен ұрпақ өмірге ширығып өседі. Өмірге ширыққан адам елге жаны ашитын, бойында бар қабілетті, қолы жеткен бар игілігін елге арнайды. Елге жаны ашитын зиялы адам өз заманының жетістігін білімге, өнерге, ғылымға жастарды бағыттау оның жетістігіне елдің қолын жеткізу деп түсінеді.

Жеке адамның, әлеуметтің рухани жаңғыруы өмірге, уақытқа ақыл парасатымен, білімімен бейімделе білуде. Адамды өмірге, қоғамдық ортаға, уақыттқа ақыл парасатымен, білімімен бейімдейтін ұлттық қасиетер мен құндылықтар. Атап айтсақ ұлттық сана, тарихи (тарих туралы) білім, ұлттық тәрбие, имандылық, тектілік және т.б. Бұлар жеке адамды қоғаммен, бүтін бір ұрпақты ұлттық негізімен біріктіреді. Бұлардан қол үзген адам рухан жаңғырудың биігіне жете алмайды. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев атап көрсеткендей, «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу.... Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарих тәжірибемен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауы тиіс. Керісінше, заман сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі плюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды» [2]

Туған жерін ұмытпайтын адам туған елін қадірлейді. Елді қадірлеу туған жердің рухын бойға сіңіріп өсуден басталған. Сондықтанда елде туып, елде тұрып елге жаны ашымаған адам зиялылар қатарында болған емес. Зиялылықтың бірінші шарты адамның туған жерге, халыққа және ұлт болашағына деген шынайы жанашрылығынан бастау алмақ[1]

Ұлттық рух бар жерде рухани жаңару күш алады. Мемлекет басшысы мақалада атап көрсеткендей ұлттық сана, ұлттық код рухани жаңарудың түп қазығы, ұлттың негізі арқылы жеке адамның, халықтың, елдің уақыт талабына сай ізденуі, еңбек қоғамын құруы, уақытты, еңбек пен білімді, денсаулықты қатар бағалап, қатар қорғай алған қоғам ұлттық рухымен мемлекетіне, қоғамына, еліне игілік әкелетін дүниелерді қалыптастырады[2]

Туған жер адам өмірінде ерекше орын алады. Туған жерім – аялы алтын бесігім, кіндік қаным тамған жерім. Туған жердің күні де, түні де, тау-тасы да, сарқыраған өзені де, жан- жануарлары да, сайраған құстары да, шалқар көлі де – бәрі де жаныма ерекше жақын. Қандай елде, жерде жүрсеңде жүрек отын жағатын дүние есігін ашқан жеріңді сүймеу, сағынбау, ойламау мүмкін емес. Туған жер топырағы өте қасиетті. Басқа елдер мен қалалар өз туған еліңмен салыстыруға келмейді. Әркімнің кіндік қаны тамған жері- құт мекені. Туған жер қасиетті мекен. Ол туралы мақал – мәтелдерде, өлең шумақтары мен әндердер арналған.

Туған жерін ұмытпайтын адам туған елін қадірлейді. Елді қадірлеу туған жердің рухын бойға сіңіріп өсуден басталған. Сондықтанда елде туып, елде тұрып елге жаны ашымаған адам зиялылар қатарында болған емес. Зиялылықтың бірінші шарты адамның туған жерге, халыққа және ұлт болашағына деген шынайы жанашрылығынан бастау алмақ[1]

Ұлттық рух бар жерде рухани жаңару күш алады. Мемлекет басшысы мақалада атап көрсеткендей ұлттық сана, ұлттық код рухан жаңарудың түп қазығы, ұлттың негізі арқылы жеке адамның, халықтың, елдің уақыт талабына сай ізденуі, еңбек қоғамын құруы, уақытты, еңбек пен білімді, денсаулықты қатар бағалап, қатар қорғай алған қоғам ұлттық рухымен мемлекетіне, қоғамына, еліне игілік әкелетін дүниелерді қалыптастырады[2]

Отанға деген сүйіспеншіліктің түп-тамыры сыйластық, татулық, бауырмалдық, бірлікте болады. Отанды, туған жерді сүю адам өміріндегі ең бағалы құндылық. Өзіңнің кіндік қаның тамып, туып өскен жерің. Жерін басып, суын татып ер жеттік. Сондықтан да елге деген сүйіспеншіліктің түп тамыры деп ойлаймын.

Туған жер – қасиетті. Әркімнің туған жері өзіне қымбат. Туған топырақты шалғайда жүрсең аңсап, сағынып жүруіңнің өзі киелілігі.

Қажымұқаның табиғаты танғажайып мұнда тұңғиығы тұнжыраған өзендер, кен жайлау,балықтары мол ағыстар. Қажымұқанның өзен көлдеріне әр түрлі қалалардан келеді.

Туған жер – ата-бабамыздың мекені, ежелгі қонысы. Бұл жерде ата-бабамыз тұрды, өмір сүрді. Бұл жер – ата-бабамыздың кіндігі кесілген жазира жер. Жалқымызда атамекенді ардақтау сезімі өте терең. Туған жерді қасиет тұту – қанға сіңген мінез ежелгі дәстүр. Бұл таным біздің жанымызға ана сүтімен тараған, ана сүтімен дарыған.

Туған жеріңе деген сүйіспеншілігіңді ең алдымен отбасыңа, ауылдастарыңа арнамай тұрып, барша әлемді сүю мүмкін емес.

Менің туған жерім әлемге әйгілі палуан Қажымұқан Мұнайтпасов дүниеге келген жер. Қажымұқаның даласы дархан, мен үшін топырағы қасиетті.

Туған жер, атамекен әр адамның тағдырын құрайды. Тек одан барлық алғаныңды көңіл сүзгісінен өткізіп, бал жинаған арадай жүрегіңе құя білуің шарт. Туған жерді сүю дегеніміз өмір бақи өз жерінде байланып қалу емес. Әлемге назар аудармай, табандап отырып алсақ, ақпайтын көл секілді өз-өзімізбен тұйықталып, әлемдік даму мен өркениеттен құралақан қалар едік. Десе де, жер шарының қай ендігі, экватордың қай белдеуінде жүрсең де, қайта соғар, сағынышыңды басар темірқазығың – туған жер атты ұлы ұғым біреу. Сонымен рухани байланысыңды үзбесең ғана, айдарыңнан жел еспек. Өйткені өзге топырақ, өзге ауа, өзге су оның орнын толтыра алмақ емес.

Көптеген ақы – жазушылар туған жерлеріне арнап өлең жазып, туған жерге деген махаббатарын, шексіз сүйіспеншіліктерін арнап оны бар жақсыға теңеп өз ойларын, сезімдерін сөзбен айтып жеткізе алмайды. Себебі, туған жерге деген махаббат құдіретін сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес.

«Басқа елде сұлтан болғанша, өз елінде ұлтан бол» деп бекер айтылмаған. Себебі, басқа елде жүргенде қанша бай, әл – қуатты болсаң да, өз еліндегідей болмайды.

Туған жер туралы өлеңдер өте көп, соның ішінде маған жақыны Мұқағали Мақатаев «Туған жер» өлеңінде былай жырлаған екен:

Туған жер – ай!

Теңдесер кім.

Бұл жерге сен болмасаң келмес едім,

Кіндігімді байлаған қазығым –ай

Сен болмасаң бұл маңды көрмес едім – деп ақын атамыз туған жерге деген қасиетін айқын көрсетті. Көп шығармаларда туған жер қасиетін дәріптей отыра, қазіргі және болашақ ұрпақтарға туған жер қасиетін түсіндіре білді. Туған жер тақырыбы ешқашан өлмейтін шығарма, туған жер туралы айта берсең көп, әркімнің туған жері ыстық, өзіне тартып тұратыны анық.

Әркімнің туып – өскен елі, жері қымбат. Туған жердің тау- тасы қымбат, өзен-көлі, бәрі-бәрі дерлік, адамның өн бойындағы соғып тұрған жүректі дір еткізбей қоймайды ғой, сәрі! Қазақтың әрбір ақыны, жазушысы, зиялы қауымдарына дейін өз елін, өз жерін жырламағаны, жазбағандары жоқ шығар, бәлкім.

Менің туған жерім ол менің анамдай өзіне тартып, баурап тұрады. Туған жерді ештеңеде алмастыра да айыра алмайды. Ежелде бабаларымыз өз жерін шексіз сүйе отырып, болашақ ұрпағына жерін сақтап қалу үшін «ақ найза» ұшымен қорғап, ел шетіне тиген жаудан қорғап, тайсалмаған, жарық шоқтай жанып тұрғанда кез-келген жау жүрегін бір соқтырмай қоймаған шығар. «Туған жерін оттан да ыстық, жалыны бар шоқтан да ыстық» деп бекер айтпаған болар! Шаршағанда, талғанда бұл өмірде туған жердей жанына пана, ауырына ем болатын туып – өскен жеріміз емес пе?!

Туған жер, елім әрқашанда менің яки біздің барлық дерлік қызықты да құмарымыз қанбас кезіміз жатыр ғой. Туған елім, жерім деп әр азаматтың жүрегінде соқса, ең керемет, ең әдепті азамат пен азаматша боларына күмән жоқ деп ойлаймын!

Қажымұқан ауылы Астана қаласының іргесінде орналасқан шағын ғана ауыл. Бірақ шағын болғанымен өзіне келген адамды баурап алатын киелі мекен десем, артық айтқаным болмас. Қазақтан шыққан тұңғыш балуан Қажымұқан атамыз осы жердің тумасы. Ауыл да осы кісінің құрметіне Қажымұқан ауылы деп аталып келеді. Ал, атақты балуанды білмейтін адам кемде- кем шығар. Десе де өзімнің тарапымнан балуан атамыз жайлы ақпаратпен бөлісуді жөн көрдім. Қ.Мұңайтпасұлы (1871-1948) – қазақтың әйгілі балуаны, классикалық күрестің асқан шебері. Шыққан тегі – Орта жүздің Қыпшақ тайпасының алтыбас руынан. Қ.Мұңайтпасұлы бұрынғы Ақмола облысы (қазіргі Целиноград), Қараөткелде 1871 жылы дүниеге келген, 
1948 жылы Шымкент облысы, Арыс ауданында дүниеден өткен. 
1901 ж. Омбы қаласындағы балуандар чемпионатында атақты, айлалы, өте тәжірибелі орыс балуаны Иван Злобинмен кездескен. И.В.Лебедевтің тәрбиесінде болып, цирк артистерінің өнерін үйренді. 1908 ж. Ресейдің ірі қалаларында әлем чемпионы Георг Лурих ұйымдастырған чемпионаттарға қатысып алғаш рет “Ямогата Муханура” деген бүркеме атпен аренаға шықты. 1909ж. Рига қаласында өткен дүниежүзілік біріншілікте 1-ші орын алды. 1910ж. Қажымұқан Оңтүстік Американы аралап шықты. 1911 ж. Ол Варшавада өткен дүниежүзілік чемпионатта кіші алтын медальмен марапатталады. 1913ж. Тройцк қаласында өткен халықаралық ең ірі чемпионатта 18 балуанмен күресіп, бәрін де жеңіп шықты. Қажымұқан Париж. Лондон, Берлин, Варшава, Будапешт, Стокгольм сияқты қалаларда өнерін көрсетті. Ол 1909-1911 жылдары Шығыс елдерін аралап, түрік балуандарын жеңіп қайтқан сапарында түріктер оған “ҚАЖЫ” деген атақ береді. Бұл атақ оның бүкіл өміріне қалды. Кабулда, Тегеранда, Харбинде “ҚАРА ИВАН” деген атпен Ресейдің намысын қорғады. 
Қажымұқан ұлы орыс балуандары Иван Поддубный, Иван Шемякин, Иван Зайкиндермен дос болды. 1926ж. Ташкентте атақты орыс балуаны Климентий Бульді жеңді. 1927ж. Одақ көлемінде Орынборда өткен ең ірі чемпионатқа қатысып, бірінші орын алды. Осы жолы оған Қазақстан Орталық Атқару комитеті “Қазақ даласының батыры” деген атақ берді. Қажымұқан Отанымыздың ұлы патриоты болды. Ұлы Отан соғысы кезінде өзі жинаған қаржысына ұшақ сатып алып, Отанын қорғап жатқан ұлдарына сыйлады. Алматы мен Семей қалаларында Қажымұқан атында көшелер бар және оның құрметіне дәстүрлі спорт жарысы өткізіледі. 
Қажымұқан өз өмірінде 48 алтын, күміс, қола медаль жеңіп алды, “Құрмет белгісі” орденімен марапатталған. 
Отбасы, ошақ қасына тоқталар болсам... 
Отбасы жағдайына келсек, күрес өнерінің соңына түсіп, елден үнемі шетте жүрген Қажымұқан шамамен 36 жасында үйленген. Алғашқы әйелі - өзі шын ұнатып қосылған және мұсылманша некесін қиып, “Бәтима” деп ат берген Надежда Чепковская. Палуанның бұл әйелден көрген баласы – Халиолла. Ал, екінші әйелі – Ырыстыдан София, Рәшида, Әзия атты үш қызы болған. 
Үшінші әйелі - әмеңгерлікпен үйленген Мінәйімнен ұлы Айдархан туылады 
Қажымұқанның тұлғасы қандай болған? 
Қажымұқанның 75 жасындағы дене бітімі, тұлғасы: (өз айтуы бойынша күресіп жүрген кезіндегі салмағы 215кг, бойы 200см болған). Төбелігінен беліне дейін -77см, белінен аяғына дейін-118см, кеудесі-146см, жуан қара санының қалыңдығы-71см, сан жілігінің ұзындығы (жамбастан тізеге дейін)-65см, балтыр аумағы - 49см. 
Балтырының ұзындығы-58см, табаны -35см, аяқ киімі шамамен 54 – размер болған. Шалбарының белдігі -220, жауырынының жалпақтығы -60см, қолтық етінің қалыңдығы – 50см, жатқанда – 60см, саусақ басынан білекке дейін – 25 см, ортаңғы саусағының ұзындығы 14см, саусағының жуандығы – 10см, жақ ұзындығы – 24см, мұрын ұзындығы -7см, құлақтың айналасы -10см, үстіңгі еріннің ұзындығы -10см, 
бас аумағы – 65см екен. Осындай алып тұлғаның ауылында білім алып, суын ішіп топырағын басып жүргеніме ерекше мақтана жүремін. Алда талай жоспарым бар. Соның бірі ауылымды көркейтуге өз үлесімді қосу. Елімнің болмаса да ауылымның елеулі азамат болу мен үшін баға жетпес мәртебе.
Шығармамды Фариза апамның «Туған жердің топырағы» өлеңімен аяқтағым келеді:

Армысыңдар, туған жер, туғандарым.

Кезіп жердің тау-тасын, нулы орманын.

Келіп тұрмын, безгем жоқ өздеріңнен

Мені алысқа сендерден құды арманым.

Пайдаланылған материалдар:

1. Abai.kz. http://abai.kz/post/53239

2. https://egemen.kz/article/rukhani-zhanhghyru-%E2%80%93-ult-negizi!

3. https://massaget.kz/mangilik_el/47792