Сабақ № 61 Сыныбы___7н__ Күні_28.04.2014ж.__

Тақырыбы: Еуразияның халқы және елдері. Евразияниң аһалиси вә дөләтлири.

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға Еуразияның халқы және елдері, ұлттық, діни, тілдік құрамы, басқару жүйелері жөнінде түсіндіру.

Дамыту: Өз бетінше ізденіспен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты, нақты жеткізу қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік: Жан-жақтылыққа, ізденімпаздыққа баулу, тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру.

Болжамдап отырған нәтиже: Еуразияның халқы және елдерімен танысқан тұлға.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Билингвальды оқыту, аралас сабақ

Сабақтың әдісі: 1. Сұрақ-жауап 4. Тірек-сызбамен жұмыс.

2. Әңгіме-дәріс. 5. Топтастыру.

3. Кестемен жұмыс. 6. Карточкамен жұмыс.

7.Тестпен жұмыс

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта,Қосымша деректер, оқулық, карта т.б, әр түрлі сүреттер.

Сабақтың жоспары:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Үй тапсырмасын оқушыларды 2 топқа бөліп модульдік технологияны пайдалану арқылы сұрау. А және Б тобы

1.Карточкамен жұмыс

2.Сұрақ-жауап.

3.Тестпен жұмыс

Қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

2. Кестемен жұмыс.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

4. Топтастыру.

5. Сүреттермен жұмыс

Қорытындылау.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Оқушылар 2 топқа бөлінеді А және Б топтары.

3 этапқа бөліп тапсырмалар орындатылады.

1-этап.Әр топтан 3 оқушыға карточка таратылады.

Карточкамен жұмыс:

№1

1.Евразияның ауданы(йәр мәйдани) қанша? 54 млн км

2.Евразияны қандай мұхиттар(океанлар) қоршап тұр? Барлық мұхиттар

3.Европа және Азия арасындағы шартты шекара қандай тау жүйесінен өтеді?Европа билән Азия арисидики чегарә қандақ тағ билән бөлүнгән?Урал

№2

1.Евразия қай жарты шарда(йерим шар) орналасқан? Солтүстік (Шималий)

2. Көлемі бойынша ең үлкен көл(мәйдани жәһәттин әң чоң көл) Евразияда қалай аталады? Каспий теңізі

3. Планетадағы ең биік тау жүйесі?Әң егиз тағ тизмиси? Гималай

№3

1. Ең биік Эверест шыңы қандай тай жүйесіне жатады? Әң егиз Эверест чоққиси қайсу тағда орунлашқан? Гималай

2.Европада қандай климаттық белдеу ең құрғақ болып табылады? Европида қандақ климатлиқ бәлбағ әң қурғақ болуп һесаплиниду? Арктикалық

3. Қандай климаттық белдеу Евразия территориясыеың үлкен бөлігін қамтиды?Қандақ климатлиқ бәлбағ Евразияниң чоң территориясини елип ятиду?Қоңыржай(Мөтидил)

№4

1.Еуразия материгінің халқы қанша? 4млрд

2. Евразияның оңтүстік шеткі нүктесі? Евразияниң жәнубий чәтки чекити?Пиай мүйісі(тумшуғи)

3. Евразиядағы ең ыстық жер? Евразиядики әң иссиқ йәр?Тар шөлі(чөли)

№5

1.Тайга қай климаттық белдеудің табиғат зонасы?Тайга қайси климатлиқ бәлбағниң тібиәт зониси? Қоңыржай(мөтидил)

2. Еуразиядағы ең ірі мұздық? Евразиядики әң чоң музлуқ? Корженевск

3. Зубр, бұлан, марал, елік қандай табиғат зонада мекендейді?Тайга

№6

1.Брахмапутра, Ганг, Инд өзендері қай мұхит алабына жатады? Брахмапутра, Ганг, Инд дәриялири қайсу су мәйданиға ятиду? Үнді мұхиты

2. Евразия- батыста қандай мұхитпен шектеседі? Евразия ғәриптә қандақ океан билән чегарлишиду?Атлантика мұхиты

3. Панда қай табиғат зонасында мекендейді? Панда қайсу тәбиәт зонисида яшайду? Субтропикалы ауыспалы ылғалды муссонды ормандарда

Қорытындылау. Мұғалым жауаптарына қарай бағалайды және топтарға ұпай береді.

2-этап. Сұрақ-жауап.

1. Еуразияда қандай климаттық белдеулер таралған?

Евразия материгида қандақ климатлиқ бәлбағлар таралған?

2. Еуразияның табиғат зоналары?

Евразия материгиниң тәбиәт зонилири.

3. Табиғат зоналарының таралуына климат қандай әсер етеді?

Тәбиәт зонилириниң тарилишиға климат қандақ тәсир қилиду?

4. Еуразияның биіктік белдеулері?

Евразияниң егизлик бәлбағлири.

5. Табиғат зоналарының адам әрекетінен өзгеруі?

Тәбиәт зонилириниң адәм һәрикитидин өзгириши.

6. Арктикалық және субарктикалық климаттық белдеулерде қандай табиғат зоналары таралған?

Арктикилиқ вә субарктикилиқ климатлиқ бәлбағларда қандақ табиәт зонилири таралған?

Қорытындылау.

3-этап. Барлық оқушыларға тест тапсырмалары таратылып, 2 топ бір-бірінің жауаптарын тексереді және бағалайды.

Тест сұрақтары:

1.Еуразия материгінің ауданы. Евразия материгиниң йәр мәйдани.

а) 54 млн. км.²

ә) 30,3 млн. км.²

б) 24,2 млн. км.²

в) 18,3 млн. км.²

2.Еуразия солтүстіктегі шеткі нүктесі? Евразияниң шималдики чәтки чекити?

а) Пиай мүйісі(тумшуғи)

ә) Челюскин мүйісі(тумшуғи)

б) Рока мүйісі(тумшуғи)

в) Дежнев мүйісі(тумшуғи)

3. Қазақстан қандай климаттық зонада орналасқан? Қазақстан қандақ климатлиқ зонида орунлашқан?

а) Қоңыржай(мөтидил)

ә) Арктикалық

б) Тропиктік

в) Экваторлық

4.Еуразияның оңтүстік шығысындағы аралдар қандай климаттық белдеуде жатыр?

Евразияниң шәрқидики араллар қандақ климатлиқ бәлбағда орунлашқан?

а) Қоңыржай(мөтидил)

ә) Субарктикалық

б) Тропиктік

в) Экваторлық

5.Еуразияның Атлант мұхиты алабына жататын өзендері?

Евразияниң Атлант океани мәйданиға ятидиған дәриялар?

а) Дунай, Рейн, Висла

ә) Амур, Хуанхэ, Янцзы

б) Үнді, Ганг, Тигр

в) Еділ, Жайық Әмудария

Қорытындылау.

Мұғалым жауаптарына қарай ұпай қойып, бағалайды.

3 этап бойынша ұпайлар саналып жеңген команда анықталады.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Әңгіме-дәріс.

Жаңа сабақ әңгіме-дәріс беруден басталады.

Евразия аһалисиниң сани, жайлишиши, тил вә миллий тәркиви наһайити мурәккәп келиду. Материкта 4 млрд-тин ошуқ хәлиқ яшайду, бу Йәр шари хәлқиниң 3/4 қисмини тәшкил қилиду. Аһалиниң жил бойи өсүши, болупму Жәнубий Шәриқ(Оңтүстік Шығыс) Азиядә сүръәтлик маңмақта. Бу өлкидики 2 әл – Хитай вә Индия(Қытай мен Үндістан)хәлқиниң өзи 2 млрд-тин ашмақта. Бу мәмликәтләр аһалә әң зич орунлашқан йәрләр. Өлкидики аһалиниң оттура зичлиғи(халықтың орта тығыздығы) 1км. кв. йәргә 1000-1500 адәмгә йетиду.Европа қисмидиму аһали зич жайлашқан. Болупму Атлантика океаниниң қирғақлирида аһали қоюқ орунлашқан. Материкниң тәбиити еғир шималдики жайлар билән егиз тағларда, аптаплиқ чөлләрдә хәлиқ наһайити шалаң жайлашқан. Бәзи бир йәрлири тамамән аһалиси йоқ дейишкиму болиду.

Евразиядә һәммә ирқларниң вәкиллири учришиду.

Соал:

Ирқлар нәччигә бөлүниду?

Нәсілдер нешеге бөлінеді? (европоид, монголоид, негроид)

Уларниң миллий вә тил тәркивиму(ұлттық және тіл құрамы) һәр түрлүк. Әң көп тариғини европоид хәлиқләр. Улар ақ тәнлик, чачлири сағуч рәңлик, көзлири чеқир болуп келидиған шималий европилиқ вә буғдай өңлүк, чачлири билән көзлири қоңур, бәзидә қара болидиған жәнубий европилиқ тармақларға бөлүниду. Азиялиқ қисмида монголоид ирқиға(нәсіліне) ятидиған хитай, моңғол, япон в.б. хәлиқләр яшайду. Түркий тиллиқ хәлиқләрниң барлиғи мошу ирқий топқа кириду. Әнди экваторлуқ ирқниң вәкиллири Шри-Ланка арали билән Һиндстанниң жәнубида яшайду.

Бир ирққа ятидиған хәлиқләрниң өз тили жәһәттин бир-биридин ениқ пәриқлинидиған топларға бөлүниду. Мәсилән, европоидлар славян (рус, серб, хорват, украинлар, белоруслар, чехлар, поляклар в.б.), герман(инглиз, немис, норвег в.б.), роман(италиялиқ, француз, испан, португал, румынлар билән молдаванлар) тил топлириға бөлүниду. Хәлқи европилиқларға охшаш ирққа ятидиған Һиндстан әң көп тиллиқ дөләт болуп һесаплиниду, бу йәрдә 1000-дин ошуқ тиллар бар, дөләт тили хинди вә инглиз тили қоллинилиду.

Азия хәлиқлири тил хусусийәтлиригә қарап хитай-тибәт(хитайлар, туңганлар, тибетликләр, вьетнамлар в.б.), иран(парис, авған, тажик, куртлар), түркий(түрк, қазақ, өзбәк, татар, уйғур в.б.), моңғол(моңғол, бурят в.б.), семит(әрәпләр) вә башқа тиллиқ топларға бөлүниду. Шундақла япон, корей тиллири билән океанлиқ аралларда яшайдиған аһали тиллириниң башқа һеч бир тилға охшимайдиған өзигә хас алаһидиликлири бар.

2. Кестемен жұмыс.

Кесте арқылы халқының нәсілдік құрамын түсіндіру.

3. Тірек-сызбамен жұмыс.

Тірек-сызба арқылы Еуразия халқының тілдік ерекшеліктерін түсіндіру.

Еуразия халқының тілдік құрамы

Славян.

Орыстар, украйндар, белорусь-

тар, чехтар, словактар, поляктар, сербтер, хорваттар т.б.

Герман.

Ағылшын-

дар, немістер, норвегтер т.б.

Роман.

Итальян-

дар, француз-

дар, испандар, румындар, молдован-

дар т.б.

Қытай-тибет.

Қытайлар, дүнгендер, тибеттік-тер, вьетнам-

дар т.б.

Иран.

Парсылар, ауғандар, тәжіктер, күрдтер т.б.

Түркі.

Түріктер, қазақтар, өзбектер, қырғыздар, татарлар т.б.

Евразия материгида һазирқи вақитта чоң дуниявий динлар – ислам, христиан, буддизм вә уларниң һәр хил тармақлири пәйда болуп, риважланған.Шуңлашқа материк хәлқиниң диний тәркивиму наһайити мурәккәп.Диний етиқатлар билән чүшәнчиләр хилму-хил.

4. Топтастыру.

Топтастыру арқылы Еуразияда таралған діндерді түсіндіру.

Еуразия халқының діндері.

Христиан

Буддизм

Ислам

Дөләтлири. Евразидә 90гә йеқин мустәқил дөләт вә башқа дөләтләрниң қармиғидики йәрләр орунлашқан. Материкниң һазирқи сәясий хәритиси узақ вақит давами өзгириштә болған. Йәр мәйдани жәһәттин Евразиядики чоң дөләтләр қатариға Россия, Хитай, Һиндстан, Қазақстан, Сәудийә Әрәпстани кириду. Шундақла йери кичик, ушшақ дөләтләрму бар.

Аһалиниң сани 100 млн-дин ашидиған чоң дөләтләрниң көпчилиги Евразиядә жайлашқан. Дөләт түзүми билән тутқан сәяситигә қарап Евразия дөләтлири жумһурийәтлик (республикалық)вә монархиялиқ болуп бөлүниду. Жумһурийәтләрдә қанун чиқарғучи тәшкилат- парламент, әнди башқуруш системиси һакимийәт арқилиқ әмәлгә ашурилиду. Һәқиқий рәһбәрликни Конституция асасида дөләт президенти жүргизиду. Жумһурийәтләр тутқан йөнилишигә қарап социалистик, капиталистик вә тәрәққий етиватқан дөләт болуп бөлиниду.

Социалистик йөнилиштики(бағыттағы) әлләр саниниң азийиши 90-жиллири Кеңәш Иттипақиниң парчилиниши Шәрқий Европа дөләтлириниң йеңи йөнилишкә бурулуши билән чүшәндүрүлиду. Һазир социалистик йөнилишни тутуп турған әлләр- Хитай Хәлиқ Жумһурийити(ХХЖ), Корей Хәлиқ- Демократик Жумһурийити вә Вьетнам.

Монархиялиқ башқуруш Европида вә Азияниң әрәп әллиридә бесим. Монархиядә дөләтни башқуруш иши бир адәмниң қолида болуп, һакимийәт атидин балиға мирас сүпитидә қалдурулиду. Монархиялик әлләр мутлақ(абсолютлық) вә конституциялиқ болуп бөлиниду. Мәсилән, Улуқбритания(королева) билән Япониядә(император) дөләтни башқуруш әмәлиятта парламент билән һөкүмәткә жүкләнгән, әнди дөләт башчиси – монарх әң жуқури лавазимлиқ шәхс болуп һесаплиниду. Мутлақлақ монархиядә һәммә һакимийәт йәккә адәмниң қолиға жәмләнгән.

Егилигиниң тәрәққият дәрижисигә қарап, Евразиядә алий дәрижидә тәрәққий әткән, оттура дәрижидә тәрәққий әткән вә тәрәққий етиватқан дөләтләр бар. Дуния йүзидики наһайити тәрәққий әткән дөләтләр қатариға Улуқбритания(Ұлыбритания), Германия, Франция, Италия, Япония «Чоң йәттилик» «Үлкен жеттілік» қатариға киридиған мәмликәтләр кириду. Булардин тәрәққият дәрижиси бойичә Хитай, Жәнубий Корея вә Ғәрбий Европа билән бәзи бир әрәп әллири кам чүшмәйду. Шуниң билән биллә тәрәққияти начар дөләтләрму- Непал, Бутан, Камбоджа, Лаос в.б. хелә бар. Азияниң Теч океан қирғақлиридики Шималий Корея, Гонконг, Сингапур, Тайвань охшаш кичигирәк дөләтләр билән айрим районлар кейинки жиллири наһайити иштик сүръәттә тәрәққий етип, «Азия әждиһарлири» «Азия айдаһарлары» дегән намға егә болди. Әнди Мустәқил Дөләтләр Һәмдостлуғи(МДҺ) Тәуелсіз мемлекеттер достастығы(ТМД) тәшкил қилидиған сабиқ социалистик әлләр (Россия Федерацияси, Украина, Белорусь, Қазақстан, Өзбәкстан в.б.) тәрәққиятиниң йеңи йөнилишигә йүзлинип, базар ихтисадини риважландурмақта.

Шундақ қилип, инсанийәтниң тарихий тәрәққиятида қедимий тәрәққият билән мәдәнийәт очиғи сүпитидә һәл қилғучи роль атқуруп кәлгән Евразия материги һелиму инсанийәт тәрәққияти билән гүллинишиниң бөшүги болуп қалғуси. Силәрму бу тәбиити көркәм, хәлқиниң узақ вә қизиқарлиқ, тәкрарланмас тарихи бар чоң материкниң топриғида туғулған пәрзәнтләр. Шуңа башқа дөләтләрдики тәң тушлириңлар билән биллә силәрму мошу материкниң кәлгүси тарихини түзидиған болисиләр.

IV. Жаңа сабақты бекіту.

Сұрақ-жауап

1.Еуразия елінің халқы мен ұлттық құрамы қандай?

Евразияниң хәлқи вә миллий тәркиви қандақ? 2.Герман,роман,славян топтарына қандай халықтар жатады?

Герман,роман,славян тил топлириға қандақ хәлиқләр ятиду?

3.Еуразия материгінде қандай ұлттық дін тармақтары бар?

Евразиядә қандақ динлар таралған?

4.Еуразия материгінде неше егеменді ел бар? Евразия материгида нәччә мустәқил мәмликәт бар?

5.Еразияда қандай елдер монархиялық басқаруға жатады?

Евразиядә қандақ әлләр монархиялиқ башқурушқа ятиду ?

Қортындылау

Рефлексия әдісі арқылы оқушылардың жаңа сабақты қабылдауын тексеру.

1. Б.Ү.Ү. кестесі.

V. Қорытындылау, бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.

Үйге: Еуразияның халқы және елдері.

Өйгә: Евразияниң аһалиси вә дөләтлири.