FILA кестесін қолдану арқылы оқушылардың мәтінмен жұмыс
істеу дағдыларын дамыту
Мәтінмен жұмыс істеудің маңызы зор, себебі оқушылардың ойлау
қабілеттері мен сөздік қорын арттыруға, сауатты сөйлеу мен тіл байлығын
дамытуға, шығармашылық, танымдылық қабілеттерін дамытуға, адамгершілік
және эстетикалық тәрбие беруге көмектеседі. Мәтінмен жұмыс жасау
оқушылардың оқылым, жазылым, айтылым, тыңдалым дағдыларын
қалыптастырып, олардың ой-өрістерін кеңейтеді.
Оқушылардың мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын дамыту үшін
Сингапурлық әріптестерден көрген FILA кестесін қолданып көруді ұйғардым.
FILA кестесінде F – факт, I – идея, L – оқыту (сұрақтар), A – іс-әрекет дегенді
білдіреді. Бұл кестені топта толтырады. Оқушыларды үйрету үшін алдымен
суретті оқиғалардың ретін ауыстырып бердім. Олар оқиға ретін дұрыс тауып
орналастырып, содан соң оқиғада кездескен фактілерді, оқиғаның идеясын,
осы оқиға бойынша туындаған сұрақтарды және осы сұрақтардың жауабын
іздеп
табудың
жолдарын
анықтап,
жазып
шығады.
Сабақта
қолданғандарымнан мысал келтіре кетейін:

1-топ:
F – факт

I – идея

L – оқыту
(сұрақтар)
Баланың басында Оған дұрыс бас Бас киім ұшып
бас киім бар;
киім кию керек кетпеу үшін не
еді.
істер едік?

A – іс-әрекет
Бас киімді
құстарға
қалдырып,

Құс бас киімге
отырды;
Күз мезгілі;
Қатты жел;
Жапырақтар
ағаштардан түсіп
жатыр;

2-топ:
F – факт

Құстан бас
киімді қалай
қайтарып алар
едік?

I – идея

L – оқыту
(сұрақтар)
Анасы
қызына Бас киімге
Өз заттарымызға
бас киім берді;
резинка тағып
мұқият болу
Оның бас киімі қоюға болатын
керекпіз.
ұшып кетті;
еді;
Құстарға
Құс бас киімді ұя Бас киімді қуып мейірімді болу
ретінде
жетіп ұстап алуға керек екенін
қолданды.
болар еді.
білдік.

басқасын сатып
алар едік немесе
бас киімді алып,
құстарға ұя
жасар едік.

A – іс-әрекет
Мен оның
орнында болсам,
бас киіміме ие
болар едім.
Құсқа бас киімді
қалдырар едім,
ол тоңып қалмау
үшін.

Осындай үлгіде бірнеше суретті оқиғалармен жұмыс істеп үйренген соң,
оқушыларға мәтіндер ұсынылды, мысалы:
Шашу – қуаныш айғағы ретінде жасалатын өте сұлу да
салтанатты дәстүр. Шашу бала туылғанда, тұсау
кескенде, сүндетке отырғызылғанда, келін түскенде, күйеу келгенде, отау
көтергенде, бүркіт ұстап әкелгенде, жүйрік ат бәйгеден озғанда, алыс
сапардан жолаушы оралғанда, жақсылық күндерде, құда келгенде, тағы басқа
зор қуанышты күндерде әйелдер құрт, ірімшік, өрік-мейіз, кәмпиттен, күміс
теңгеден шашылады. Шашылған шашудан тойға қатысушылар теріп
алып, ырым қылып балаларына апарып береді. Шашуды, әдетте жасы үлкен
әйелдер, әжелер шашады да, оны жастар, балалар теріп алады. Шашудың екі
түрі бар. Бірі шашылады, екіншісі шашылмайды. Тойға көп адам шашу
әкелетіндіктен оның бәрін ысырап етіп шаша бермейді. Тек белгілі бір
бөлігін ғана шашады. Туыс-туғандар әкелген дастарқан шашу ретіндегі қазақ
халқының қуаныш-тілегін білдіретін ниеті болып табылады. Оның
бастаулары кем дегенде көне түркілік замандарға барады. Түркілер қуаныш
кезінде құрт, ірімшік сияқты ақ тағамдарды “ақ жолтай“, “ақ тағамдай ақ
болыңдар“, “ақ ниет тілейміз“ деп шашқан. Кейіннен тату-тәтті болсын деген
ниетпен шашуға кәмпит қосылған. Дәстүрлі қазақ қоғамында ауқатты
адамдар күміс, алтын теңгелер де шашқан. Шашу қазіргі уақытта да кеңінен
қолданылуда.

F – факт

I – идея

L – оқыту
(сұрақтар)
Шашу –
Шашу
Шашуды тек
қуаныш айғаы; шашқанда тілек тойларда ғана
Шашу – дәстүр; айтып шашу.
шаша ма?
Шашуды
Шашудың
белгілі бір күні
тарихы қандай?
шашады;
Шашуда неге
Әйелдер және
көбінесе кәмпит
әжелер
шашқан?
шашады;
Шашуды неге
Шашуға
әжелер ғана
ірімшік, кәмпит,
шашқан?
алтын теңгелер
Шашу шашуды
және құрт
қашан ойлап
шашады.
тапқан?

A – іс-әрекет
Үйде әжемнен, атаанамнан сұраймын.
Кітаптардан,
энциклопедиялардан
қараймын.

Мәтінмен жұмыс істеуде FILA кестесін қолданған өте ыңғайлы.
Оқушылардың
топта
жұмыс
істеу
дағдылары,
сабаққа
деген
қызығушылықтары арта түседі. Мәтінді түсініп оқып, мәтіннен түрлі ақпарат
алып, ол ақпараттараттарды салыстырып, қорытынды жасап үйренеді, сұрақ
қоюды, сонымен қатар сол сұрақтарға жауапты әртүрлі дерекөздерінен табуды
үйренеді.