ФИЗИКА ПӘНІНЕ АРНАЛҒАН ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫН ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

ФИЗИКА ПӘНІНЕ АРНАЛҒАН ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫН ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ

ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

Ибракимова Ақерке Қанатқызы

Ш.Уалиханов атындағы КУ

Физика информатика кафедра студенті,

Ғылыми жетекші – Ғабдуллин Р.С

Көкшетау, Қазақстан

Е-mail: ibragimovaakerke8@gmail.com

Аңдатпа

Бұл мақалада критериалды - бағытталған оқыту технологиясын қолдана отырып, 10 сыныптарда физиканы оқыту кезінде оқушылардың бағалау дағдыларын қалыптастыру мәселесі қарастырылады. 10 - сынып оқушыларының «Кинематика негіздері», «Астрономия негіздері», «Динамика негіздері», «Ньютон заңдары», «Сақталу заңдары», «Тербелістер және толқындар», «Атом құрылысы, Атомдық құбылыстар», «Атом ядросы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмалар жинағы құрастырылған. Сипатталған бағалау жүйесі оқушылардың өзін-өзі бағалау дағдылары мен әдеттерін меңгеруі үшін құрылады. Білім алушылар үшін оқу қызметінің нәтижелерін талдау жеке нәтижелерге қол жеткізудің, оқу-танымдық құзыреттіліктерді, көшбасшылық қасиеттерді дамытудың қажетті шарты болып табылады.

Жалпы орта білім беретін мектептердің физика пәні мұғалімдеріне арналған әдістемелік жинақ. Бұл оқу-әдістемелік жинақ Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бұйрығымен бекітілген негізгі орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес физика пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын басшылыққа ала отырып, жиынтық бағалау тапсырамасы даярланды. Орта білім берудің тиімді әрі маңызды көрсеткіштерінің бірі мектептегі білім беру әрекетінің қызметін, дамуын, оқушыларға және олардың нәтижелеріне әсер ететіндігін көрсететін білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейі болып табылады. Сондықтан білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесінің сапалы құрылуы білім беру сапасын арттырудың әлеуетті деңгейіне тікелей байланысты.

Әдістемелік жинақтың басты мақсаты - оқушының қоршаған ортаға бейімделуі мен әлеуметтенуі үшін қажетті ғылыми таным, құзыреттілік қабілеттері мен тәжірибе дағдыларын қалыптастыру. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру мақсатында түрлі тапсырмалар: сапалық, эксперименттік, шығармашылық ойлау және графикалық есепетер жинақталған.

Кілт сөздер: критериалды бағалау; жиынтық бағалау; оқушылардың жетістіктері.

Аннотация

В данной статье рассматривается проблема формирования у учащихся навыков оценивания при обучении физике в 10 классах с использованием критериально - ориентированной технологии обучения. Составлен сборник заданий итоговой оценки учащихся 10 класса по разделу «Основы кинематики», «Основы астрономии», «Основы динамики», «Законы Ньютона», «Законы сохранения», «Колебания и волны», «Строение атома, атомные явления», «Атомное ядро». Описываемая система оценивания строится для того, чтобы учащиеся овладели навыками и привычками самооценки. Анализ результатов учебной деятельности для обучающихся является необходимым условием достижения личностных результатов, развития учебно-познавательных компетенций, лидерских качеств.

Методический сборник для учителей физики общеобразовательных школ. Данный учебно-методический сборник подготовлен согласно государственному общеобязательному стандарту основного среднего образования, утвержденному приказом министра образования и науки Республики Казахстан от 31 октября 2018 года № 604, с учетом типовой учебной программы по физике обновленного содержания. Одним из эффективных и важных показателей среднего образования является уровень учебных достижений обучающихся, отражающий деятельность, развитие образовательной деятельности в школе, влияние на учащихся и их результаты. Поэтому качественное создание системы оценки учебных достижений обучающихся напрямую зависит от потенциального уровня повышения качества образования.

Основная цель методического сборника-формирование у учащегося научных знаний, компетентностных способностей и практических навыков, необходимых для адаптации и социализации к окружающей среде. В целях повышения функциональной грамотности учащихся собраны различные задания: качественное, экспериментальное, творческое мышление и графический расчет.

Ключевые слова: критериальное оценивание; суммативное оценивание; достижения учащихся.

Аbstract

This article deals with the problem of forming students' assessment skills when teaching physics in grades 10 using criteria-based learning technology. A collection of tasks for the final assessment of 10th grade students has been compiled in the section "fundamentals of kinematics", "fundamentals of astronomy", "fundamentals of dynamics", "Newton's laws", "conservation laws", "vibrations and waves", "atomic structure, atomic phenomena", "atomic nucleus". The described assessment system is designed to ensure that students master the skills and habits of self-assessment. The analysis of the results of educational activities for students is a necessary condition for achieving personal results, developing educational and cognitive competencies, and leadership qualities.

Methodical collection for teachers of physics in secondary schools. This educational and methodical collection has been prepared in accordance with the state mandatory standard of basic secondary education, approved by Order No. 604 of the Minister of Education and Science of the Republic of Kazakhstan dated October 31, 2018, taking into account the standard curriculum in physics of updated content. One of the effective and important indicators of secondary education is the level of educational achievements of students, reflecting the activities, development of educational activities at school, the impact on students and their results. Therefore, the qualitative creation of a system for evaluating students' academic achievements directly depends on the potential level of improvement in the quality of education.

The main purpose of the methodological collection is the formation of scientific knowledge, competence abilities and practical skills necessary for adaptation and socialization to the environment. In order to improve the functional literacy of students, various tasks are collected: qualitative, experimental, creative thinking and graphical calculation.

Keywords: criteria-based assessment; summative assessment; student achievements.

Білім беру процесінің маңызды бөлігі – оқушылардың жетістіктерін бағалау жүйесі. Бағалау – тек баға қою емес, ол оқушы, мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз ететін құрал.

Қазіргі таңда бағалау – білім берудегі өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі әлемдік тәжірибеде бағалау тек оқушының бағдарламаны қаншалықты меңгергенін емес, алған білімін өмірде қолдана білуін тексеруге бағытталған. Бұл – халықаралық PISA зерттеуінің де негізгі мақсаты.

Критериалды бағалау оқушыны оқу процесінің белсенді қатысушысына айналдырады. Мұндай жағдайда оқушы өз оқуына жауапкершілікпен қарайды, ал мұғалім тек бағалаушы емес, кеңес беруші, бағыттаушы рөлінде болады. Бұл тәсіл оқушылардың мазасыздығын азайтып, оқу мотивациясын арттырады."Критериалды бағалау"дегеніміз не? Критериалды бағалау-бұл критерийлер бойынша бағалау, яғни бағалау оқушылардың оқу-танымдық құзыреттілігін дамытудың әртүрлі бағыттарындағы жетістіктерін көрсететін компоненттерден (критерийлерден) тұрады.

Көрсеткіштерді дұрыс жобалау кезінде студент өз жұмысының сапасын өз бетінше бағалай алады, бұл өз кезегінде оны жоғары нәтижеге жетуге ынталандырады. Критериалды бағалау кезінде әр балға сәйкес келетін жетістік деңгейлері (соның ішінде ең аз) сипатталады. Барлық баллдық шкалалар нөлден басталатыны маңызды. Бұл оқушының жеке басын емес, оның қызметін бағалайтынын анық көрсетеді. Критериалды бағалау кезінде өзіңізді басқалармен салыстыруға ешқандай жағдай жоқ. Сіз бір критерий бойынша сәттісіз, ал мен басқаша.

Формативті бағалау бұл жетістіктердің өсуі мен дамуына тікелей әсер ететін процесс. Жиынтық бағалау-бұл өлшеу процесі, бірақ бұл өлшемдердің өзі өсу процесіне әсер етпейді.

Жиынтық немесе қорытынды бағалау (емтихан, қорытынды тест, бөлім және т.б.) белгілі бір уақыт аралығында оқушылардың оқу нәтижесін анықтайды.

Формативті бағалау – оқушыларға және олардың ата-аналарына оқуды жақсарту бойынша кері байланыс (түсініктемелер мен ұсыныстар) түрінде ағымдағы үлгерімді бағалау түрінде ұсынылатын, сабаққа ауызша белгілер мен түсініктемелер енгізу арқылы ұсынылатын бағалау түрі-формативті және жиынтық. Бағалаудың екі түрі де қазіргі білім беру жүйесінде өзекті және қажет. Оқыту сапасын арттыру мүмкіндіктерін, осы мүмкіндіктерді іске асырудағы әдістер мен тәсілдерді анықтауға бағытталған бағалау формативті, әйтпесе оқыту үшін бағалау болып табылады.[6]

Формативті бағалау техникасының ерекшелігі-бұл әр сабақта күнделікті тәжірибеде қолданылатын бағалау. Бұл мұғалім мен оқушылардың білім берудің алғашқы кезеңдерінде білім сапасына әсер етуі мүмкін дегенді білдіреді. Оқыту процесінде бағалау объектісі оқушының оқу мақсатына жету әрекеті болып табылады. Оқытудың мақсаты сабақтың негізгі бөлігі болып табылады, өйткені ол сабақ процесін, оқыту мен бағалаудың әдістері мен құралдарын анықтайды.

Бұрын мен бағалау тек оқушының жұмысын тексеру үшін керек деп ойлайтынмын. Бірақ тәжірибе барысында оның маңызы әлдеқайда терең екенін түсіндім. Алғашында тек жиынтық бағалауға мән берсем, қазір формативті бағалаудың да оқушы дамуына зор әсер ететінін байқадым.

Бағалау – оқушының өз жетістігін көруіне, өзін-өзі дамытуына жол ашады. Мысалы, бағалау критерийлері мен рубрикаторлар арқылы оқушылар неге қанша балл алғанын нақты түсінеді. Олар өз жұмысын өздері саралап, бағалауды әділ деп қабылдайды. Осы тәсіл олардың оқуына деген жауапкершілікті арттырып, белсенділігін күшейтті.

Критериалды бағалау – оқушының тек нәтижесін емес, соған жету жолын да бағалауға мүмкіндік беретін тиімді әдіс. Бұл оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға көмектесетін қуатты құрал екенін өз тәжірибемде көре бастадым.

Менің тілегім оқушыны ең жақсы нәтижеге жету үшін бағыттау болды және ол бұл нәтижені әр сабақта көрсетті. Сонымен қатар, егер бұрын оқушылар өз жұмыстары барысында қателіктер іздесе, енді олар өздерінің жетістіктерінің деңгейлерін қарастырды. Сабаққа дайындық кезінде мен сабақта қолданған қажетті оқу материалын, атап айтқанда тапсырмаларды бағалау критерийлерін мұқият дайындауға тырыстым. Бастапқы кезде бағалау критерийлерін дұрыс құрастыруда қиындықтар болды, өйткені бұл туралы білімім жеткіліксіз еді. Бұл мәселені шешу үшін түрлі оқу материалдарын қарап, мұғалімдерден кеңес алып, өз бетімше ізденуге тура келді. Уақыт өте келе бұл кедергіні жеңіп, бағалау критерийлерін дұрыс құрастыруды үйрендім.

Оқушылар да алғашында критерий жасауда қиындықтарға тап болды. Бірақ біз бірге талқылау арқылы бұл мәселені шеше алдық. Олар тапсырмалардың деңгейін анықтап, өз жетістіктерін бағалауға үйренді. Әр оқушы өзін және сыныптастарын әділ бағалауға тырысты. Дегенмен, бұл кезеңде олардың өзін-өзі және өзара бағалау дағдылары әлі де толық қалыптаспаған еді.

Басқа да қиындықтар кездесті. Мысалы, уақыт жетіспеушілігі болды — тапсырмаларды орындау үшін кейде үлгере алмай жаттым. Оқушылар да дәл осылай қосымша уақыт сұрайтын, бірақ кейін олар уақытты тиімді пайдалануға дағдылана бастады.

Топтық жұмыс кезінде де кедергілер болды. Кейбір оқушылар белсенді қатысса, кейбіреулері топпен жұмыс істегісі келмеді. Мен олардың жас ерекшеліктері мен мінезін ескеріп, бұл мәселені шешуге тырыстым. Сондай-ақ, үздік оқушылар әлсіз оқушылармен жұмыс істеуге онша ниетті болмады. Бірақ біз сөйлесіп, түсіндіру арқылы бұл кедергіні де жеңдік.

Кейбір оқушыларда өзіне сенімсіздік, ұялу сияқты психологиялық қиындықтар болды. Бірақ уақыт өте келе олар ашыла бастады, өз ойларын еркін айтып, белсендірек бола түсті.

Осылайша, кездескен қиындықтарға қарамастан, мен және оқушылар бәрін біртіндеп жеңіп, жақсы нәтижеге жетуге тырыстық.

Формативті бағалау-бұл ауызша бағалау және сабақ шеңберіндегі ағымдағы бағалау негізінде" бейресми " (көбінесе белгіленбейтін) бағалау. Ол критерийлерге сәйкес бағалауға негізделген және кері байланысты қамтиды.

Оқыту барысында түрлі әдістерді қолданып көру арқылы өз жұмысымды қайта қарап, жетілдіре бастадым. Әсіресе, сабақта Блум таксономиясына негізделген тапсырмаларды қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырды. Мысалы, 10-сыныпта «қатты денелердің қысымы» тақырыбын өткен кезде оқушылардың өз бетімен ойлау қабілеті мен белсенділігі айтарлықтай артты. Олар тақырыпты жақсы түсініп, тапсырмаларды өздігінен орындауға тырысты.

Оқытудың тиімді бағасын және оқытудың тиімді бағасын түсіну оқыту мен оқытудың барлық жаңа тәсілдерімен тығыз байланысты. Сондықтан, мен сабақтардағы жиынтық бағалаудан басқа, формативті бағалауды да қолданамын, ол үшін әр оқушы өз жұмысын бағалап, жіберілген қателіктердің себебін анықтап, кесте бағанын толтыру бойынша тапсырманы орындау арқылы осы қателерді түзету үшін тапсырмалар қоюы керек критерийлер нақты жазылған тиімділік карталарын жасаймын. [2]

Мәселен, мысалы, физика сабағында "қысым" тақырыбында мен формативті бағалау үшін тиімділік картасын қолданамын. Әрбір оқушы өзінің барлық жұмысын келесі критерийлер жазылған тиімділік карталарының көмегімен бағалайды: олар қысымның түсінігі мен физикалық мағынасын біледі, мысалдар келтіреді және дене қысымының себептерін түсіндіреді, қысымның өзгеру жолдарын сипаттайды. Көп деңгейлі тапсырмаларды қолданған кезде мен формативті бағалауды да қолданамын, ол үшін мен оқушыларды бағалайтын критерийлерді алдын-ала жасаймын. Мұнда, әрине, оқушылар өзара бағалауды қалайды .

Болашақ мұғалім ретінде сабақ мақсатын дұрыс құра білудің маңызын түсіндім. Мақсат тек қандай нәтижеге қол жеткізу керектігін емес, сол нәтижеге ұмтылуды да білдіреді. 8-сынып оқушыларына физика пәнінен «қатты денелердің қысымы», «сфералық айналар», «электростатикалық заряд» сияқты тақырыптарды түсіндірген кезде, бағалау критерийлері мен формативті бағалаудың оқушыларға қалай көмектесетінін байқадым. Бұл тәсіл олардың өз білімін бағалауға, қателерін түзетуге және белсенді жұмыс істеуге ынталандырды. Ал мен үшін бағалау үдерісін ұйымдастыру тәжірибе жинауға үлкен мүмкіндік болды. [5]

Бөлімді оқу барысында оқушыларды жиынтық бағалауға дайындау үшін әр сабақта формативті бағалау мен дайындық тапсырмалары жүргізілді. Бұл олардың білім деңгейін бақылауға және қажет болған жағдайда кері байланыс беруге мүмкіндік берді. Мұндай кері байланыс ата-аналарға да жеткізіліп отырды.

Мысалы, 2-тоқсанға арналған жиынтық бағалау 40 минутқа созылып, 20 ұпаймен бағаланады. Бағалау үш түрлі тапсырмадан тұрады:

– бірнеше дұрыс жауабы бар сұрақтар (МВО);

– қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;

– толық жауапты талап ететін есептер.

Оқушылар қысқа сұрақтарға сөз, сан немесе қысқа сөйлеммен жауап береді. Ал толық жауапты тапсырмаларда есептің шешу жолын толық жазып көрсету керек. Бұл бағалау оқушылардың түсіну, талдау және есеп шығару қабілеттерін тексеруге бағытталған.

“Астрономия негіздері” бөліміне байланысты жиынтық бағалауға дайындық кезінде оқушылардың жақсы нәтижеге жетуі үшін сабақ дұрыс жоспарлануы керек. Мұғалім сабақтың әр кезеңін нақты жоспарлап, формативті бағалауды тиімді қолдана білуі маңызды. Бұл әдіс оқушылардың қиындықтарын ерте анықтап, солармен жұмыс істеуге көмектеседі.

Болашақ мұғалім ретінде мен сабақта оқушыларға тапсырмаларды кезең-кезеңімен беруге тырысамын. Бұл оқушыларға тапсырмаларды жақсы түсінуге, өз бетімен жұмыс істеуге және оқу мақсатына жетуге мүмкіндік береді. Мысалы, 10-сыныпта «Физикалық бақылаулар мен тәжірибелер» тақырыбын өткенде сабақты бірнеше кезеңге бөліп өттім. Эксперимент басталар алдында оқушылармен бірге бағалау критерийлерін жасап, мысалы, дененің ауданы мен көлемін есептеу сияқты нақты тапсырмалар орындадық.

Өзін-өзі бағалау тек өз жұмысын бағалау ғана емес, сонымен бірге өз қателіктерін тауып, оларды түзету жолдарын анықтауға көмектеседі. Ал өзара бағалау — сыныптастардың бір-бірін бағалауы арқылы материалды жақсы меңгеруге ықпал етеді. [2].

"Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау критерийлерін пайдалана отырып бағалау бұл жұмысты білім беру процесінің барлық қатысушылары үшін ашық әрі түсінікті етуге мүмкіндік береді. Критерийлер бағалауды объективтендіруге ықпал етеді " [3].

"Топтық жұмысты пайдалану кезінде топтан алынған өнім ғана емес, оның қалай жасалғаны да маңызды. Бұл дегеніміз, жұмыстың нәтижесі де, процестің өзі де бағалауға жатады, өйткені топта жұмыс істей білу-бұл оқушыларда қалыптасуы керек маңызды құзыреттілік, сондықтан оны қалыптастыру үшін жағдай жасау. Бұл жағдайда формативті бағалау оқу процесінің бір бөлігіне айналады, өйткені топтық жұмыс талқылауды, сұрақтар қоюды, кері байланыс беруді қамтиды [3]. Оқушылар орындаған тапсырмаларды және өзін-өзі бағалау және өзара бағалаулар орындаған тапсырмаларды және өзін-өзі бағалау және өзара бағалау парақтарын тексере отырып, мен барлық оқушылардың әділ баға бермейтінін білдім .

Өз тәжірибемді талдай отырып, менің ең жақын міндетім-сабақтарда критериалды бағалауды жүзеге асыруды жалғастыру, осылайша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру; негізгі идеяларды қолдана отырып, оқыту тәжірибесін жетілдіруді жалғастыру. Жеті модульдің бағдарламалары; осы тақырыпта жұмыс істеуді жалғастыру, өйткені ол бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады. [10]

Бағалау – оқушылардың білімін бақылап қана қоймай, мен үшін де маңызды құрал болды. Ол маған оқыту процесін реттеуге, оқушылардың жетістіктерін байқауға және қажетті бағытта жұмыс істеуге көмектесті. Сабақ барысында оқушылар белсенді, ынталы, өз бетінше жұмыс істеуге тырысты.

Бағалау арқылы оқушылар:

– өз білім деңгейін бақылауды үйренді;

– ойлануға, өзін-өзі сараптауға дағдыланды;

– нақты оқу дағдыларын дамытты;

– қандай білім мен дағдыны меңгеру керектігін түсіне бастады;

– алдағы оқу мақсаттарын қойып, оған жету жолдарын іздеді;

– жалпы оқу қабілеттерін жетілдіре түсті.

Оқытудың жаңа форматтарын қолдану арқылы оқушылардың білімге деген көзқарасын және пәнге қызығушылығын өзгертуге болатынына сенемін. Мұндай әдістер олардың ойлау белсенділігін арттырып, оқу нәтижелерін жақсартуға ықпал етеді.

Өз тәжірибемде критериалды бағалауды қолдана отырып, мен бұл тәсілдің тиімді екеніне көз жеткіздім. Критериалды бағалау — оқушылардың жетістіктерін нақты, алдын ала белгілі, баршаға түсінікті талаптар бойынша бағалауға мүмкіндік береді. Бұл бағалау түрі оқушылардың өз оқуын жақсырақ түсінуіне және жауапкершілікпен қарауына көмектеседі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Физика «Шың -2018 ж» Авторы: А. Тусюбжанов, А. Джанузакова, Е. Акимжанов, Д. Измаилов, А. Карабатыров, А.Артыкбаев, А.Кабдиев.

2. «Физика есептері І – том Механика және молекулалық физика» авторы: Ә.Көшеров, Б. Олжатаев, Қ. Абдираманова. Шымкент-2005 ж.

3. «Физика есептері ІІ – том Электромагнетизм» авторы: Ә.Көшеров, Б. Олжатаев, Қ. Абдираманова. Шымкент-2008 ж.

4. «Сборник вопросов и задач по физике» автор Н.И. Гольдфарб. М.: Высш.школа, 1982 г.

5. «Есептер жинағы» авторы: А.П.Рымкевич.

6. «Физикадан 10 сыныптарға арналған деңгейлік тапсырмалар» авторы: Ж.О Бақынов.

7. Педагогикалық диалог: ақпараттық-әдістемелік журнал. "Назарбаев Зияткерлік мектептері" ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж университетінің білім беру факультетімен ынтымақтастықта, 2013ж.

8. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Екінші (негізгі) деңгей: Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы. "Назарбаев Зияткерлік мектептері" ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж университетінің білім беру факультетімен ынтымақтастықта, 2012ж.

9. Шакиров Р.х., Қыдыралиева М. ф. және т. б. оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау: мұғалімге арналған әдістемелік құрал. Б.: "Билим", 2012ж.

10. Шакиров Р.х., Қыдыралиева М. ф. және т. б. Математика сабақтарында формативті бағалау: мұғалімге арналған практикалық нұсқаулық. Б.: "Билим", 2012ж.

11. Логвина и., Рождественская Л. пән мұғалімінің қызметіндегі қалыптастырушы бағалау Құралдары. Мұғалімге арналған нұсқаулық. – Нарва, 2012. - 48 б. 62. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау. Әдістемелік нұсқаулық / құраст. Р.Х. Шакиров, А. А. Буркитова, О. Дудкина. – Б.: "Билим", 2012. - 80 б.