Физикалық терминдерді ағылшын тілінде оқып-үйрену

1


Батыс Қазақстан облыстық білім басқармасының
Мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының
облыстық оқу-әдістемелік кабинеті
















«Физикалық терминдерді ағылшын тілінде оқып үйрену»

(8-9 сыныптарға арналған факультативтік курс)

























Орал, 2018

2


Батыс Қазақстан облыстық білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта,
техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік
кабинетінің сараптама кеңесінде қаралып, облыс педагогтарына таратуға ұсынылды.
Хаттама №1 07.02. 2018 жыл







Құрастырушылар:
Тангалиева А.И. - №42 «Ақ ниет» гимназиясының жоғары санатты
физика пәні мұғалімі
Габдуллина Л.С. - №20 жалпы орта білім беретін мектебінің бірінші санатты
физика пәні мұғалімі




Рецензент:
Сырым Ж.С. – М.Өтемісұлы атындағы БҚМУ профессоры, педагогика
ғылымдарының кандидаты
Утеева С.А. – Орал қаласыНазарбаев зияткерлік мектебінің физика пәнінің
модератор-мұғалімі:







8–9сыныптарға арналған факультативтік курстың бағдарламасы мемлекеттік
білім беру стандарты бойынша физика курсының мектеп бағдарламасына сай
құрылған.
Курстың бағдарламасы берілген әрбір тақырыптағы физикалық терминдердің
қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндебаламасын түсініп, оқыпүйрену, тілдік
мақсаттарға сай оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру бағытында
жасалған. Жиі қолданыста жүретін термин сөздердің түсіндірмесі және оларды
сабақта пайдалану жолдары көрсетілген. Бұл факультатив курс бағдарламасын
физика пәні мұғалімдеріне әдістемелік құрал ретінде ұсынуға болады.

3


Мазмұны



1. Түсінік хат..........................................................................................4

2. Курстың мазмұны – 8 сынып..........................................................5

3. Күнтізбектік-тақырыптық жоспар 8 сынып...................................6

4. Курстың мазмұны – 9 сынып...........................................................8

5. Күнтізбектік-тақырыптық жоспар 9 сынып....................................9

6. Сабақтар топтамасы – 8 сынып .......................................................11

7. Сабақтар топтамасы – 9 сынып ......................................................18
8. Әдебиеттер..........................................................................................26

4


Түсінік хат

Әрбір мемлекеттің өсіп-өркендеуінің, бәсекеге қабілетті болуының ең басты
ошағы ұстаз берген біліммен бағаланады. Сондықтан дамудың ең биік шыңынан
көрінгісі келетін кез келген мемлекет, ең алдымен, білім беру саласын дұрыс
жолға қойып, сапасын көтеруді мақсат етеді. Бүгінгі таңда көп тілді оқыту – жас
ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашып, ғылым құпияларына
үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік береді. Үш тілде оқыту – заман талабы
десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік
бағдарға қабілетті, мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Үш тілде
оқыту арқылы оқушының сөздік қоры н толықтыруға, сөйлеу дағдысын
қалыптастыруға болады. Оқыту үдерісінде бағдарламаға сай оқушылар физикадан
негізгі ұғымдардың қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде аудармасын оңай
игеріп, олардың мағынасын терең түсінуге мүмкіндік алады. Бағдарламаға CLIL
әдістемесі, яғни физика пәніне ағылшын тілін кіріктіре оқыту әдісі салынған.

Курстың өзектілігі:
Үш тілде оқыту – заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді
меңгерген, білімді, қабілетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Оқушыларға
пән бойынша алған білім-білігін және дағдысын физикалық термин сөздерді
қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі аудармасымен жүйелеп жеткізу.

Курстың негізгі мақсаты:
Оқушыларға физика пәнінен термин сөздерді ағылшын тілінде оқыту арқылы
базалық курста алған білімдерін арттырып, танымдық белсенділігін, дағдыларын
қалыптастыру.

Міндеттері:
 негізгі курста алынған білім мен дағдыларды жетілдіру;
 пән бойынша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру;
 физикалық термин сөздерді қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде меңгеру;
 курста алған білімдерін дербес қолдана алуға дағдыландыру;

Күтілетін нәтиже:
 физика курсында алынған білімдерін жетілдіреді;
 ағылшын тілінде физикалық терминдерді айта алады;
 физикалық заңдылықтарды, формулаларды ағылшын тілінде тұжырымдай
алады;

Факультатив курс бағдарламасы 8-9 сынып оқушыларына бір жылдық оқу
үшін арналған. Әр сыныпқа барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағатқа есептеліп
құрылған.

5

Курстың мазмұны - Course content
8 сынып
Барлығы 34 сағат, аптасына 1 сағат.
1. Кіріспе-Introduction (1 сағ)
- Қазіргі әлемдегі ағылшын тіліндегі физикалық терминологияның мағынасы.
- The meaning of physical terminology in English in the modern world.
2. Ішкі энергия-Internal energy (5 сағ)
- Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия. Температура. Оны өлшеу
тәсілдері. Iшкi энергия. Iшкi энергияны өзгерту тәсiлдерi. Жылу берілу.
- Thermal motion. Brown movement. Diffusion. Temperature. Methods of
measuring it. Internal energy. Methods of Changing Internal Energy. Thermal
conductivity, convection, radiation
3. Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі- Changes in aggregate matter of matter
(6сағ)
- Заттың агрегаттық күйлері. Қатты денелердiң балқуы және қатаюы. Балқу
температурасы.
- Aggregate states of matter. Melting and hardening of solid bodies. Melting point
temperature.
4. Термодинамика негiздерi – Fundamentals of thermodynamics (4 сағ)
- Термодинамика заңдары. Газ бен будың жұмысы. Жылу процестерiнiң
қайтымсыздығы. Қазiргi физикадағы термодинамиканың рөлi.
- The first of thermodynamics. Gas and steam operation. Irreversibility of thermal
processes. The role of thermodynamics in modern physics.
5. Электростатикалық өріс- Electrostatic field (4 сағ)
- Денелердің электрленуі. Электр зарядының сақталу заңы. Кулон заңы.
Элементар электр заряды. Электр өрiсi. Конденсаторлар.
- Electrification of bodies. Electric charge conservation law. Coulomb's law.
Elements of electrical charge. Potential and Potential Differences. Capacitors
6. Тұрақты электр тогы- Constant current electricity (6 сағ)
- Электр тогы. Ток күшi. Кернеу. Тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңы. Өткiзгiштiң
электр кедергiсi. Өткiзгiштердi тiзбектей және параллель қосу. Электр
тогының жылулық әсері. Джоуль-Ленц заңы.
- Electric current. Electric current sources. Electric circuits and its components.
Current Power. Voltage. Ohm's Law for the Particle. Connecting conductors
sequentially and parallel. Thermal effect of electric current. The Law of Joule-
Lenz.
7. Магнит өрісі-Magnetic field (2сағ)
- Тұрақты магнит. Магнит өрiсi. Тогы бар түзу өткізгіштің магнит өрiсi.
Электромагниттiк индукция. Генераторлар.
- A permanent magnet. Magnetic field. Magnetic field of direct current with current.
Electromagnetic induction. Generators.
8. Жарықтың қасиеттері - Properties of light (6 сағ)
- Жарық. Жарықтың түзу сызықты таралу заңы. Жарықтың шағылуы. Шағылу
заңдары. Толық шағылу. Жазық және сфералық айналар. Жарықтың сынуы.
Линзалар. Түс және жарық.
- Light. Light sources. The law of direct linear distribution of light. Illumination of
the light. The laws of repulsion. Light fracture. Color and light
9. Қорытынды сабақ- Final lesson (1 сағ)

6


Күнтізбектік-тақырыптық жоспар
Calendar-thematic plan
№ Сабақтың тақырыбы Сағат
саны
Мерзімі
І.Кіріспе- Introduction (1 сағ)
1 Қазіргі әлемдегі ағылшын тіліндегі физикалық терминологияның
мағынасы.The meaning of physical terminology in English in the
modern world.
1
2. Ішкі энергия- internal energy (5 сағ)
2 Жылулық қозғалыс. Thermal motion. 1
3 Температура. Оны өлшеу тәсілдері.
Temperature. Methods of measuring it.
1
4 Iшкi энергия.Internal energy. 1
5 Жылу берілу. Heat transfer. 1
6 Отынның энергиясы. Fuel energy. 1
3. Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі- Changes in aggregate matter of matter(6сағ)
7 Заттың агрегаттық күйлері. Aggregate states of matter. 1
8 Қатты денелердiң балқуы және қатаюы.
Melting and hardening of solid bodies.
1
9 Булану және қайнау. Evaporation and boiling. 1
10 Қаныққан және қанықпаған булар.These are saturated and unsaturated. 1
11 Ауаның ылғалдылығы.Humidity of air. 1
12 Есептер шығару. Рroblems 1
4. Термодинамика негiздерi. Жылу машиналары- Fundamentals of thermodynamics. Thermal
machines (4 сағ)
13 Термодинамика негiздерi. Fundamentals of thermodynamics. 1
14 Газдың және будың жұмысы.Gas and steam operation. 1
15 Қазiргi физикадағы термодинамиканың рөлi.
The role of thermodynamics in modern physics.
1
16 Есептер шығару. Рroblems 1
5. Электростатикалық өріс- Electrostatic field (4 сағ)
17 Денелерді электрлеу. Body electrotherapy. 1
18 Кулон заңы. Coulomb's law. 1
19 Электр өрiсi. Потенциал
Electric field. Potential.
1
20 Есептер шығару. Рroblems 1
6. Тұрақтыэлектртогы-Constant current electricity (6 сағ)
21 Электр тогы. Electric current. 1
22 Ом заңы.Ohm's law. 1
23 Өткiзгiштердi жалғау.Connecting wires. 1
24 Джоуль-Ленц заңы.The Law of Joule-Lenz. 1
25 Электрқыздырғыш құралдар. Electric heaters. 1
26 Электр тогының әсерлері. Electric current effects. 1
7.Магнит өрісі-Magnetic field (2сағ)
27 Магнит өрiсi.
. Magnetic field.
1
28 Электромагниттiк индукция. Electromagnetic induction. 1
8.Жарықтың қасиеттері-Properties of light (5 сағ)
29 Жарық. Light. 1
30 Жарық заңдары.Light laws. 1

7












































31 Айнада кескін алу.Getting an image on the mirror. 1
32 Линзалар. Көз - оптикалық жүйе.The lenses.The source is the optical
system.
1
33 Есептер шығару. Рroblems 1
9. Қорытынды сабақ- Final lesson (1сағ)
34 Өтілген курсты жалпылама қорытынды қайталау. «Физика және
техника»-« Physics and technology»атты ағылшын тілінде шағын эссе
жазу.
Repetition of the course summarized in summary. "Physics and
techniques" - writing essay in English "Physics and technology"
1

8


Курстың мазмұны – Course content
9 сынып
Барлығы34 сағат, аптасына 1 сағат
In all 34 hours, in week 1 hour

1. Кіріспе – Introduction (2 сағ)
 Қазіргі әлемдегі ағылшын тіліндегі физикалық терминологияның мағынасы.
 Terminology. Why do we need to use English terms?

2. Кинематика негіздері–Basics of kinematics (5 сағат)
 Қозғалыс – материя. Қозғалысқа қарап: жылдамдық, орын ауыстыру, уақыт, үдеу.
Түзусызықты және қисықсызықты қозғалыс. Шеңбер бойымен қозғалыс.
 Matter and motion. Looking at motion: speed, distance travelled, time and acceleration.
Rectilinear, variable andcircular motion.

3. Динамика негіздері - Basics of dynamics (5 сағат)
 Күш. Күштің түрлері. Масса. Ньютонның заңдары. Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Дене
салмағы. Салмақсыздық деген не?
 Force. Kinds of forces. Mass. Newton’s laws. Law of gravity. Weight. What is the
weightlessnes?
4. Сақталу заңдары – Conservation laws (5 сағат)
 Дене импульсі. Күш импульсі. Импульстің сақталу заңы. Энергия, энергияның түрлері.
Энергияның сақталу заңы.
 Momentum. Law of momentum conservation. Energy, kinds of energy. Law of energy
conservation.
5. Тербелістер мен толқындар – Oscillations and waves (5 сағат)
 Механикалық тербелістер мен толқындар. Тербелістер мен толқындарға қарап: период,
жиілік, амплитуда, толқын ұзындығы. Дыбыс. Дыбыс сипаттамалары. Электромагниттік
тербелістер мен толқындар.
 Mechanical oscillations and waves. Looking atoscillations and waves: period, frequency,
amplitude. Sound. Sound characteristics. Electromagnetic oscillationsandwaves.
6. Атомдық физика – Atomic physics (5 сағат)
 Атом туралы біз не білеміз? Квант теориясы. Планк формуласы. Фотоэффект. Эйнштейн
формуласы. Рентген сәулесі. Резерфорд моделі.
 What we know about atom? Quantum theory. Plank formula. Photoelectric effect. What is the X
– ray?Rutherford's experiment and atomic model.
7. Астрономия негіздері –Astronomy (5 сағат)
 Астрономия ежелгі ғылым. Асан сферасы. Жұлдыздар. Күн жүйесі. Кеплер заңдары.
 What we know about astronomy? Sky. Stars and constellations. Solor system. Planets. Kepler’s
laws.
8. Қорытынды – Summary (2 сағат)
 Жалпы өтілген курс бойынша қорытынды қайталау. «Адамзат үшін физика ғылымының
маңызы»
 Review «The global of physics», «Why do we need the Physics»- шағын эссе

9


Күнтізбектік-тақырыптық жоспар
Calendar-theme plan
№ Сабақтың тақырыбы
The theme of the lesson
Сағат
саны
Мерзімі
Date of
1. Кіріспе – Introduction (2 сағ)
1-2 Қазіргі әлемдегі ағылшын тіліндегі физикалық терминологияның
мағынасы.
Terminology. Whydo we need to use English terms?
2
2. Кинематика негіздері - Fundamentals of kinematics (5 сағат)
3 Қозғалыс – материя. Matter and motion 1
4 Қозғалысқа қарап: жылдамдық, орын ауыстыру, уақыт және үдеу.
Looking at motion: speed, distance travelled, time and acceleration
1
5 Түзусызықты,айнымалыжәне шеңбер бойымен қозғалыс
Rectilinear, variableandcircular motion
1
6/7 Есептер шығару
Problems
2
3. Динамика негіздері - Fundamentals of dynamics (5 сағат)
8 Күш. Күштің түрлері. Масса.
Force. Kinds of forces. Mass
1
9 Ньютонның заңдары.
Newton’s laws
1
10 Бүкіләлемдік тартылыс заңы.
Law of gravitation
1
11 Дене салмағы. Салмақсыздық деген не?
Weight. What is the weightlessnes?
1
12 Есептер шығару
Problems
1
4. Сақталу заңдары – Conservation laws (5 сағат)
13 Импульс. Momentum

1
14 Импульстің сақталу заңы.
Law of momentum conservation
1
15 Энергия, энергияның түрлері.
Energy, kinds of energy
1
16 Энергияның сақталу заңы.
Law of energy conservation
1
17 Есептер шығару
Problems
1
5. Тербелістер мен толқындар – Oscillationsandwaves(5 сағат)
18 Механикалық тербелістер мен толқындар.
Mechanical oscillations and waves

1
19 Тербелістер мен толқындарға қарап: период, жиілік, амплитуда,
толқын ұзындығы
Looking atoscillations and waves: period, frequency, amplitude
1
20 Дыбыс. Дыбыс сипаттамалары.
Sound. Sound characteristics
1
21 Электромагниттік тербелістер мен толқындар.
Electromagnetic oscillations and waves
1
22 Есептер шығару
Problems
1
6. Атомдық физика – Atomic physics (6 сағат)

10

23 Атом туралы біз не білеміз?
What we know about atom?

1
24 Квант теориясы. Планк формуласы.
Quantum theory. Plank formula
1
25 Фотоэффект.
Photoelectric effect
1
26 Рентген сәулесі.
What is the X – ray?
1
27 Резерфорд моделі.
Rutherford's experiment and atomic model
1
28 Есептер шығару
Problems
1
7. Астрономия негіздері – Astronomy (5 сағат)
29 Астрономия ежелгі ғылым.
What we know about astronomy?
1
30 Асан сферасы.
Sky sphere
1
31 Жұлдыздар. Шоқжұлдыздар
Stars and constellations
1
32 Күн жүйесі. Ғаламшарлар
Solar system. Planets
1
33 Кеплер заңдары.
Kepler’s laws
1
8. Қорытынды – Summary (1 сағат)
34 Жалпы өтілген курс бойынша қорытынды қайталау. «Адамзат үшін
физика ғылымының маңызы»
Review «The global of physics», «Why do we need the Physics» - шағын
эссе
1

11


8 сынып
Сабақ №1
Сабақтыңтақырыбы:
Lesson topic:
Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия.
Thermal motion. Brown movement. Diffusion.
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the lesson:

Молекулалық физика сансыз көп бөлшектерден тұратын жүйе
түрлерін қарасытратынын түсіндіру, ұғындыру;
Оқушылардың табиғи – ғылыми көзқарастарын қалыптастыру
және дамыту. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту; тақырып
бойынша терминдерді ағылшын тілінде үйрену;
Теориялық мәлімет:
Theory:







Молекулалардыңретсізқозғалысын жылулыққозғалыс депатайм
ыз.The chaotic movement of molecules is called thermal motion.
Диффузия – бір заттың молекулаларының екінші заттың
молекулаларалық кеңістігіне еніп кетуі.
Диффузия сұйықтарда, газдарда, сұйықтарда және қатты
денелерде жүреді.(видеофрагмент көрсетіліп, тәжірибелер
жасалады).
Diffusion - the molecules of one substance into the molecular space of
the second substance.
Diffusion occurs in liquids, gases, liquids, and solid bodies (video
presentation and experiments are performed).

Диффузияқұбылысынанмынадайқорытындытуады : денелердіқұр
айтынбөлшектербір-
біріненбелгілібірқашықтықтаорналасадыжәнеүздіксізқозғалыстаб
олады. Сөйтіп, дене көлемініңүлкенбөлігінбоскеңістікалып
тұрады.
Броундыққозғалыс –
сұйықтанемесегаздақалқыпжүргенқандайдабірқаттызаттыңөтеұса
қбөлшектерініңсұйықнемесегазмолекулаларыныңсоққыларыныңә
рекетіненбейберекетқозғалуы.
From the diffusion phenomenon, the following conclusion is drawn:
The body-forming particles are located at a certain distance from each
other and are in continuous motion. Thus, most of the body's volume is
occupied by free space.
Brownish motion is a shadowy move from the action of liquid or gas
molecules striking very small particles of any solid matter floating in
the liquid or gas.
Физикалық сөздік
Жылулық қозғалыс Тепловое движение Thermal motion
диффузия диффузия diffusion
Броундық қозғалыс Броуновское
движение
Brown
movement
= = Is equal
+ + plus
- - minus

12

* * multiplied
÷ ÷ divided
қатынасы отношение over
еселеу во сколько раз
больше
times

Эксперименттік есептер
шығару:
Experimental Reports Issue:
Микроскопты жұмысқа дайындаңдар.
Шыныны үстелшеге орналастырыңдар.
Шыныға су тамызыңдар.
Осы су тамшысына аз мөлшерде графит ұнтағын себіңдер.
Шыныдағы араласқан қоспаның бетін арнаулы әйнекпен
жабыңдар.
Микроскоп тубусын дайындалған шыныға бұрып, жүріп жатқан
процестің анық кескінін алыңдар.
Броундық қозғалысты бақылау нәтижесі бойынша қалықтаған
графит бөлшегінің әрбір 30 секундтағы қозғалысының орнын
белгілей отырып, сызба нұсқасын салыңдар.
Графит бөлшектерімен не болатынын сипаттап айтып беріңдер.
1. Prepare a microscope for work.
2. Place the glass on the table.
3. Add water to the glass.
4. Sprinkle a small amount of graphite powder into this water drop.
Cover glass surface with special glass.
5. Rotate the microscope tub to the glass, and get a clear picture of the
moving process.
6. Draw the graphic version, marking the location of the movement of
the graphite particle every 30 seconds following the brown motion
control.
7. Describe what happens with graphite particles.
Пысықтау.


Броундық қозғалыс дегеніміз не?
Броундық қозғалыстың себебі неде?
Диффузия құбылысы дегеніміз не?
Диффузия шапшаңдығына температура өзгерісі қалай әсер етеді?
Маңызыменпайдасықандай?
1.What is bandwidth movement?
2.What is the reason for bandwidth movement?
3What is the phenomenon of diffusion?
4.How does temperature change affect the speed of diffusion? What is
the value and benefit?

13

8 сынып
Сабақ №5
Сабақтыңтақырыбы:
Lesson topic:
Жылу берілу. Жылуөткізгіштік. Конвекция. Сәуле шығару.
Heat transfer. Thermal conductivity. Convection. Radiation.
Сабақтың мақсаты:
Thepurposeofthelesson:

Жылу берілу, жылу өткізгіштік, оның мәнісі, конвекция және сәулелену
оның жылу өткізгіштен айырмашылығы туралы түсінік беру. Оқушылардың
өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасауға дағдыландыру. Ой-өрісін
қалыптастыру. Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Теориялық мәлімет:
Theory:














Жылу берілудің үш түрі бар: жылуөткізгіштік,конвекция, сәулелену
Ішкі энергияның дененің көбірек қыздырылған бөлігінен дененің
басқа азырақ қыздырылған бөлігіне тікелей байланыс арқылы немесе
аралық денелер арқылы көбірек қыздырылған денеден азырақ
қыздырылған денеге берілу құбылысы жылуөткізгіштік деп аталады.
Part of the internal energy of the body, the heated body, the heated
body parts more more more less less less than the other at a distance of
heated or heated body directly through the intermediate transfer is the
phenomenon of heat conduction.

Зат орын ауыстырмайды,тек энергия беріледі.Металдар жылуды
жақсы өткізеді Сұйықтар орташа өкізеді Газдар нашар өткізеді.
Конвекция дегеніміз-сұйықтың немесе газдың ағысы арқылы
энергияның тасымалдануы барысында жылу алмасу процесі.
Convection is the process of exchange of thermal energy during
transport through the stream of liquid or gas.
Газдар мен сұйықтардағы жылудың берілуі Конвекция қатты денелер
мен вакуумде жүрмейді.
Сәулелену деп электромагниттік толқындар көмеіемен бір денеден
екінші денеге энергияның берілу процесін айтамыз.
The process of energy transfer of electromagnetic waves radiation of a
second body at a distance of one cleeman words.
Сәуле шығарудың таралуы Қызған денелер әртүрлі диапазондағы
электромагниттік толқындар шығады Сәулелену вакуумде де жүреді
Эксперименттік есептер
шығару:
Experimental Reports Issue:
Металл мен ағаштың жылуөткізгіштігін салыстыру.
Физикалық сөздік
Жылу берілу Heat transfer
жылуөткізгіштік Thermal conductivity
конвекция Convection
сәулелену Radiation

Пысықтау сұрақтары - Жылу берілудің қандай түрлері бар?
- Жылуөткізгіштік деген не?
- Конвекция деген не?
- Сәулелену деген не?
- What types of heat transfer?
- The thermal conductivity?
- What is Convection?

14

- Radiation?

15


8 сынып
Сабақ №6
Сабақтыңтақырыбы:
Lesson topic:
Отынның энергиясы. Отынның меншікті жану жылуы.
Fuel energy. Own combustion of fuel.
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the lesson:

Оқушыларға жылу мөлшері ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, отын
жанғанда бөлініп шығатын энергия, механикалық процестердегі
энергияның сақталу және айналу заңы туралы түсінік беру.
Тақырыпқа қатысты термин сөздердің ағылшын тіліндегі мағынасын ашып
түсіндіру;
Теориялық мәлімет:
Theory:







Дененіқыздыруғақажеттіэнергияныотынжаққандаалады.
Қарапайымотын – көмір, мұнай, бензин(coal, oil and gasoline)
жәнетағыбасқаларыныңқұрамындакөміртек(carbon)
бар.
Жанукезіндекөміртекатомдарыауадағыоттектіңатомдарыменқосылып,
көмірқышқылгазыныңмолекулаларынқұрайды. Нәтижесінде
молэнергиябөлінеді.

Отын- Fuel
Массасы 1 кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін
көрсететін физикалық шаманы отынның меншікті жану жылуы деп
атайды.The physical quantity that indicates the amount of heat released
when combusting the fuel with a mass of 1 kg of fuel is called the fuel
combustion heat.
q – отынның меншікті жану жылуы. Өлшем бірлігі 1 Дж/кг.
Формулалар
Formulas


Кез келген массасы m отын толық жанғанда бөлінетін Q жылу
мөлшерін есептеу үшін q меншікті жану жылуын жанған отынның
массасына көбейту керек:
In order to calculate the amount of heat released Q at any mass of fuel, q
should propagate the combustion combustion to the mass of combustion:
Q=qm. q= Q/m
Есептер шығару:
Problems:
1. Массасы 200г керосин толық жанғанда қанша энергия бөлінеді?
How much energy is emitted by kerosene mass 200g?
2. 440*10
7
Дж энергия алу үшін Қарашығанақта өндірілетін табиғи
газдың қандай мөлшерін жағу керек?
440 * 10
7
J to get energy at Karachaganakwhat kind of gas should be
produced?

16

8 сынып
Сабақ №12
Сабақтың
тақырыбы
Lesson topic:
Қайнау. Меншікті булану жылуы.
Boiling Self evaporation heat
Мақсаты
The purpose
of the lesson:

Қайнау,меншікті булану жылуы туралы түсініктер қалыптастыра отырып, теориялық білім
негізін практикамен ұштастыру, тақырып бойынша терминдерді ағылшын түрінде үйрену
Combining the theoretical knowledge base with practice, formulating the concepts of boiling, heat
evaporation, learning English terms
Теориялық
мәлімет:
Theory:

Сұйықтың тек үстіңгі бетінен ғана емес сонымен бірге оның ішінде де бу көпіршіктерінің
пайда болуымен жүретін қарқынды булану қайнау деп аталады.
Intensive evaporation, not only from the surface of the liquid, but also by the appearance of steam
bubbles, is called boiling.
Қайнау сұйықтың қаныққан буының қысымы атмосфералық қысымға тең немесе одан сәл
жоғары болатын температурада жүреді;
 Қайнау кезінде сұйықтың температурасы өзгермейді.
Сұйыққайнайтынтемпературанықайнаутемпературасыдепатайды.
 The boiling point of the boiling fluid is at a temperature equal or greater than atmospheric
pressure;
 The temperature of the liquid during boiling does not change. Liquid boiling point is called
Boiling Point.


Қайнау процесі үзбей жүріп тұруы үшін сұйыққа сырттан үнемі энергия беру керек. Бұл
жағдайда қайнайтын сұйықтықтың температурасы барлық уақытта тұрақты болып қалады.
Демек, қайнау температурасында барлық жеткізілген энергия сұйықтың булануына
жұмсалады. Әр сұйықтың неғұрлым көп массасын буландыру үшін соғұрлым көп жылу беру
керек. Бірдей массадағы түрлі сұйықтарды қайнау температурасында буға айналдыру үшін
әр түрлі жылу қажет болады.Заттардың булануға қабілеттілігі меншікті булану жылуымен
сипатталады. Меншіктібуланужылуын r әрпіменбелгілейді.
In order for the boiling process to go uninterrupted, the liquid should be constantly energized. In
this case, the boiling fluid temperature remains constant at all times.
Consequently, all the energy delivered at boiling point is used for evaporation of the liquid. The
more heat it is necessary to heat up the mass of each liquid. Different heat is needed to convert
various liquids of the same mass to boiling at boiling point.
The evaporation of substances is characterized by its own evaporation heat. Specifies its own
evaporation heat with r.
Меншіктібуланужылуы (r)
депсұйықтыңбірлікмассасынқайнаутемпературасындабуғаайналдыру ғақажеттіжылудыайтады.

Физикалық сөздік
Қайнау Тепловое движение Thermal motion
Бу көпіршіктері Паровые пузыри Steam bubbles
Атмосфералық
қысым
Атмосферное
давление
atmospheric
pressure
Қайнау
температурасы
Температура
кипения
Boiling point

Меншікті булану
жылуы
собственное
испарение тепла
own evaporation
heat

17

Формулалар:
Formulas:

Q = rm
ХБЖ – де меншікті булану жылуының өлшем бірлігі 1 Дж/кг - мен өрнектеледі.
Есептер
шығару.

Problems:



1. Шәйнектегі бастапқы температурасы 100°С судың 0,5л көлемі бу болып ұшып
кетті. Сонда қанша жылу мөлшері артық жұмсалады? Жауабы: 1,15*10
6
Дж
2. Массасы 0,75кг суды 20°С-тан 100°С-қа дейін қыздырып, одан кейін 200г бу алу
қанша энергия жұмсалады? Жауабы: 2,3*10
6
Дж/кг

18



9 сынып
Сабақ №3
Сабақтың тақырыбы:
Lesson topic:
Күш. Күштің түрлері. Масса.
Force. Kinds of forces. Mass
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the
lesson:
Күш, күштің түрлері және масса туралы мәлімет беру;
Оларды нақты мысалдармен түсіндіре алу;
Күшке және массаға қатысты термин сөздердің ағылшын тіліндегі
мағынасын ашып түсіндіру;
Теориялық мәлімет:
Theory:
Күш деген не?
Күш – денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама.SІ
жүйесінде күш бірлігіне ньютон (Н) алынған. 1Н – тыныштық
күйіндегі массасы 1 кг денеге 1 с ішінде 1 м/с жылдамдық беретін
күш. Бұдан үлкен күш бірлігі – килоньютон (кН), меганьютон
қолданылады. 1кН = 1000 Н 1МН = 1000000 Н
Күштің түрлері: ауырлық күші, серпімділік күші, реакция күші,
үйкеліс күші, Архимед күші, Кулон күші.
Күш бағыты бар векторлық шама. Себебі біз күшті денеге бағыттап
түсіреміз.

Берілген күштің әсерінен дене қозғалып жылдамдық алады, үдеуге
ие болады. Сонымен қатар күштің түсірілуі дене массасына тәуелді.
Массасы көп болған сайын күш көп түсіріледі. Сонда
Масса деген не?
Масса –
материяның инерциялық және гравитациялық
қасиетін анықтайтын физикалық шама.
Латынның massa – үйінді, кесек деген сөзінен
алынған. “Масса” ұғымын механикаға Исаак
Ньютон енгізген. Массаны m әрпімен
белгілейді. Масса скаляр шама, сондықтан оныі
бағыты болмайды. ХБ жүйесінде (СИ)
массаның бірлігіне килограмм (1кг)
қабылданған. Бұл платина мен иридийдің қорытпасынан құйылып
жасалған цилиндр түріндегі этолондық (үлгі( кірдің массасы.
Килограммның халықаралық үлгісі Париж қаласының жанындағы
Севр қаласындағы этолондар мұражайында сақтаулы. Өлшейтін
құралы таразы.
What is Force?
Definitions for Force:
Force is a push or pull
Force is the capacity to do work or cause physical change
Force = Mass times acceleration (F = ma)
A force is that which changes or tends to change the state of rest or
motion of a body.
Force is measured using the International System of Units (SI) Newton
(N) 1 N. One Newton (N) of force is defined as the amount of force

19

needed to accelerate 1 kilogram (kg) of mass at a rate of 1 meter per
second squared (m/s
2
).
A force is a vector quantity. A vector quantity is a quantity which has
both magnitude and direction. To fully describe the force acting upon an
object, you must describe both its magnitude (сан мәні) and direction.
Types of forces: friction force (air resistance, drag-тыныштық, sliding
friction), gravity force, elastic force (серпімділік), electrical force,
normal force, magnetic force, pressure force, Archimedean force, weigth.
What is mass?
Mass (symbolized m) is a dimensionless quantity
representing the amount of matter in a particle or
object. The standard unit of mass in the International
System (SI) is the kilogram (kg).The Latin word
massa is derived from the word "roof". Isaac Newton
introduced the concept of "mass" in mechanics.
Specifies the mass with m.
The Latin word massa is derived from the word
"roof". Isaac Newton introduced the concept of
"mass" in mechanics. Specifies the mass with m.


Формулалар
Formulas

F = mg – ауырлық күші(gravity force)
F = μmg – үйкеліс күші (friction force)
F = kΔx – серпімділік күші (elastic force)
N = mg – реакция күші (normal force)
F = pS – қысым күші (pressure force)
FA = ρgV – Архимед күші (Archimedean force)
P = mg – Салмақ (weigth)
Есептер шығару:
Problems:
Резеңке таспаның қатаңдығы 5,2кН/м. Егер таспаға 10кН күш әрекет
ететін болса, онда ол қандай шамаға созылады?
You decide you want to carry a boulder home from the beach. It is 30
centimeters on each side, and so has a volume of 27,000 cm
3
. It is made
of granite, which has a typical density of 2.8 g/cm
3
. How much will this
boulder weigh?
Физикалық сөздік:
Physical dictionary:

Түзусызықты
қозғалыс
Прямолинейные
движение
Rectilinear motion
Айнымалы
қозғалыс
Переменные
движение
Variable motion
Шеңбер бойымен
қозғалыс
Движение по кругу Circular motion
Түзусызықты
бірқалыпты
Прямолинейные
равномерные
движение
uniform linear
motion
Түзусызықты
бірқалыпсыз
Прямолинейные
неравномерные
движение
non uniform linear
motion

20

Сабақ №1
Сабақтыңтақырыбы:
The topic of the lesson
 Қозғалысқа қарап: жылдамдық, орын ауыстыру, уақыт және үдеу.
 Looking at motion: speed, distance travelled, time and acceleration
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the lesson:

 Қозғалыстың түрлері, қозғалысты сипаттайтын шамалар туралы,
олардың арасындағы тәуелділік туралы түсінік беру;
 Физикалық шамаларды, формулаларды ағылшын тілінде айта білуге
дағдыландыру
Теориялық мәлімет:
Theory:







 Түзусызықты бірқалыпты қозғалыс жылдамдығы – бұл векторлық
шама, орын ауыстырудың уақытқа қатынасы жылдамдық деп
аталады:υ= s / t .Өлшем бірлігі 1м/с
 We sometimes want to know how fast something is moving. It is
dependent on the body’s movement speed. You can work out a speed
like this: speed = distance travelled / time takenorυ= s / t.
Unit metres per second or 1 m/s
Физикалық сөздік
Жылдамдық Скорость Speed or velocity
Орын ауыстыру Путь, перемещение Distance travelled
Уақыт Время Time taken
= = Is equal
+ + plus
- - minus
* * multiplied
÷ ÷ divided
қатынасы отношение over
еселеу во сколько раз
больше
times

Формулалар
Formulas



Speed is distance over time
s =υ tdistance is speed multiplied by times time
t= s / υTime is distance over speed
Есептер шығару:
Problems:
Жылдамдығы неге тең?
Concorde travels 3000
km in4 hours Cyclists travel 50 kilometres in 2 hours
Графиктер бойынша дененің қозғалыс жылдамдығын есепте

21


Теориялық мәлімет:
Theory:



 Үдеу сөзі қазақ тілінде жылдамдықтың, күштің, ағынның, т.с.с
артқаның белгілейді, мысалы судын ағысы үдей түсті дегені су
ағысының артқаның белгілейді.Сонымен қатар үдеу сөзі физикалық
термин ретінде де қолданады.Үдеу –жылдамдықтың шапшаңдығын,
тездігін сипаттайтын физикалық шама, жылдамдық өзгерісінің уақыт
өзгерісіне қатынасы үдеу деп аталады, белгісі a, өлшем бірлігі 1м/с
2
.
Жылдамдықтың бағытына қарай үдемелі не кемімелі болып бөлінеді.
Абсолют үдеу — күрделі қозғалыстағы материялық нүктенің абсолют
жылдамдығының мәні мен бағытының өзгеруін сипаттайтын
векторлық шама. Абсолют үдеу — орын ауыстыру, салыстырмалы
және кориолис үдеулерінің геометриялық қосындысына тең.
 Accelerationis the name we give to any process where the velocity
changes. Acceleration, in physics, is the rate of change of velocity of an
object with respect to time. An object's acceleration is the net result of any
and all forces acting on the object, as described by Newton's Second Law.
The SI unit for acceleration is metre per second squared(m s
−2
).
Accelerations are vector quantities (they have magnitude and direction) and
add according to the parallelogram law. As a vector, the calculated net
force is equal to the product of the object's mass (a scalar quantity) and its
acceleration.
Формулалар
Formulas

The final speed minus initial speed quantity
over time taken equals acceleration.
Acceleration multiplied by timetaken plus initial
speed equals final speed
Есептер шығару:
Problems:
Calculate the accelaration
1. 2.
Графиктен үдеуді есептеАвтомобиль 5с жылдамдығын
10м/с-тан 15м/с-қа арттырды
3.
Денелер қай бағытта қозғалады? График бойынша түсіндір.

Сабақ №2

22

Сабақтыңтақырыбы:
The topic of the lesson
 Түзусызықты,айнымалы және шеңбер бойымен қозғалыс
 Rectilinear, variable andcircular motion
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the lesson:

 Қозғалыс туралы және оның туралы мәлімет беру;
 Оларды нақты мысалдармен түсіндіре алу;
 Қозғалысқа қатысты термин сөздердің ағылшын тіліндегі мағынасын ашып
түсіндіру;
Теориялық мәлімет:
Theory:







 Денетүзубойыменқозғалса, қозғалыстүзусызықтыдепаталады.
Егерқозғалғанденекезкелгенөзаратеңуақытаралығындабірдейжолжүр
се, ондайқозғалысбірқалыптықозғалысдепаталады.
Сондықтанқарастырылатындененіңқозғалысытүзусызықтыбірқалып
тыболады.Айнымалықозғалыскезіндегі, бірдейуақытаралығында,
дененіңжүргенжолдарыбірдейболмайды.
Бұндайқозғалыстадененіңқозғалыстраекториясытүзусызықтантұрад
ы. Қозғалысжылдамдығыныңшамасыөзгереді,
бірақбағытыөзгермейді. Басыпөтілгенжол
s=υорт·tформуласыменанықталады. Мұндағыυорт –
дененіңорташажылдамдығы.
 The linear motion can be of two types: uniform linear (түзусызықты
бірқалыпты) motion with constant velocity or zero acceleration; non uniform
linear (түзусызықты бірқалыпсыз) motionwith variable velocity or non-zero
acceleration.


Translatory Motion
In Translatory motion, the particle moves from one point in space to another. This
motion may be along a straight line or along a curved path.
They can be classified as:
1. Rectilinear Motion: Motion along a straight line is called rectilinear motion.
2. Variable Motion: Motion along a curved path is called curvilinear motion.


Rectilinear Motion Variable Motion
Сircular motion
In the field of physics, circular motion is a term that defines an object’s movement in
a rotating manner. In this motion, an object navigates around a circle, such as the
planets moving around the Sun in each of their orbits. The object also moves around
its center at an equal distance, but accelerates as it goes around in order to maintain a
circular motion.

23


Формулалар
Formulas


Түзусызықты бірқалыпты қозғалыс:
Rectilinear motion

Түзусызықты айнымалы қозғалыс:
Variablemotion

Шеңбер бойымен қозғалыс:
Circular motion

Есептер шығару:
Problems:
 Теплоходтың тұнық судағы жылдамдығы 70 км/сағ. Егер ол ағыс бойымен
жүзсе, бір-бірінен 36 км қашықтықта орналасқан айлақтар (пристань)
аралығын қанша уақытта басып өтеді? Өзен ағысының жылдамдығы 2
км/сағ.
 A boy moves runs in a race at a distance of 100 m within 40 s. What will be the
rectilinear speed?
Физикалық терминдер:
Physical terms:
Түзусызықты
қозғалыс
Прямолинейные
движение
Rectilinear motion
Айнымалы қозғалыс Переменные
движение
Variable motion
Шеңбер бойымен
қозғалыс
Движение по кругу Circular motion
Түзусызықты
бірқалыпты
Прямолинейные
равномерные
движение
uniform linear motion
Түзусызықты
бірқалыпсыз
Прямолинейные
неравномерные
движение
non uniform linear
motion

24

Сабақ №4
Сабақтыңтақырыб
ы:
The topic of the
lesson
Есептер шығару
Problems
Сабақтың мақсаты:
The purpose of the
lesson:
Қозғалыстың түрлері, қозғалысты сипаттайтын шамалар туралы, олардың арасындағы
тәуелділікті негізге ала отырып, формулаларды пайдаланып есептер шығара алуға
дағдылану, есептерді ағылшын тіліндегі аудармасымен шығару;
Қайталау
Repetition
 Дененіңөзараәрекеттесуінсипаттайтыншамақалайаталады?

 Қандай қозғалыс?

 What is acceleration? What is kinds of force?

Формулалар
Formulas








Speed is distance over time
s =υ tdistance isspeed multiplied by times time
t= s / υTimeis distance over speed

accelerationis the final speed minus initial speed quantity over time

Acceleration multiplied by timetaken plus initial speed equals
final speed
Rectilinear motion

Түзусызықты айнымалы қозғалыс:
Variablemotion


Шеңбер бойымен қозғалыс:

25

Circular motion


Физикалық
терминдер:
Physical terms:
Физикалық сөздік
Жылдамдық Скорость Speed or velocity
Орын ауыстыру Путь, перемещение Distance travelled
Уақыт Время Time taken
Түзусызықты
қозғалыс
Прямолинейные
движение
Rectilinear motion
Айнымалы қозғалыс Переменные движение Variable motion
Шеңбер бойымен
қозғалыс
Движение по кругу Circular motion
Түзусызықты
бірқалыпты
Прямолинейные
равном. движение
uniform linear
motion
Түзусызықты
бірқалыпсыз
Прямолинейные
неравнм. движение
non uniform linear
motion

Есептер шығару:
Problems:
№1.
3 м/с жылдамдықпен қозғалып келе жатқан велосипедші 0,8 м/с
2
үдеумен
ылдиға түсе бастайды. Түсу уақыты 6 с болса, ылдидың ұзындығы қандай?
№2.
A wheel does 120 turns for 2 minutes. Which are frequency ofrotation of wheel and p
eriod
of rotation?
№3.
Велосипед дөңгелегінің радиусы 40 см. Дөңгелек 120 айн/мин жасаса,
велосипед қандай жылдамдықпен жүреді, дөңгелектің айналу периоды неге
тең?
№4.
A car moves on rounding of road a radius a 100 m. What isthe centripetal acceleratio
n
of car equal to, if he moves at aspeed of 54 km/h?
№5.
υ = 3+2t, υ = 5t теңдеулері бойынша жылдамдық проекциясының уақытқа
тәуелділігінің графигін құр.
№6.
A skater moves at a speed of a 10 m/s on a circumference bya radius a 20 m. Define
his centripetal acceleration

26


Әдебиеттер
Мұғалімдерге арналған әдебиеттер:
1. А.Е.Марон. Е.А.Марон. Физика 8 класс: Дидактические материалы – М.:Дрофа, 2002
2. Перельман Я.Н. Занимательная физика – М.: ООО «Издательство АСТ», 2001
3. Кабардин О.Ф. Орлов В.А. Зильберман А.Р. Задачи по физике 9 класс
4. РымкеевичА. П. Физикадан есептер жинағы 9 – 11 сыныптар – М.: Дрофа, 2006
5. Ғаламтор желісі
 https://www.youtube.com/watch?v=Kw51KiZhm0I
 www.fizika.ru
 https://www.youtube.com/watch?v=vxFYfumAAlY
 https://www.youtube.com/watch?v=B6mi1-YoRT4
 Percentages worksheetPhysics
Оқушыларға арналған әдебиеттер:
1. РымкеевичА. П. Физикадан есептер жинағы 9 – 11 сыныптар – М.: Дрофа, 2006
2. Степанова Г.Н. «Сборник вопросов и задач по физике, 7-9» - С-Пб. «Спец-Лит», 2000
3. Белолипецкий С.Н., Еркович О.С., Иванов А.Е. Казаковцева В.А. Учебное пособие для
средней школы. Механика. Сб Задач. М.: Издательство МГТУ им. Н.Э.Баумана, 2003
4. Ғаламтор желісі
 «GalileoRU», «Эдисон физикасы»
 http:www.zharar.com/kz/referat_fizika.html
 www.fizika.ru
 https://www.youtube.com/watch?v=vxFYfumAAlY
 https://www.youtube.com/watch?v=B6mi1-YoRT4