Функционалдық сауаттылық - бұл оқушылардың өмірлік дағдыларын дамытып, білімдерін нақты жағдайларда қолдана білу қабілеті. Бұл дағдылар оқушылардың болашақта табысты болуына және қоғамға толыққанды қатысуына көмектеседі. Біздің міндетіміз - оқушылардың функционалдық сауаттылығын тиімді әдістермен қалыптастырып, оларды өмірге дайындау. Бұл презентацияда біз осы маңызды тақырыпты терең қарастырып, практикалық кеңестер мен стратегияларды ұсынамыз.

Функционалдық сауаттылықтың маңызы келесідей:

Өмірлік дағдылар : 1. Функционалдық сауаттылық оқушыларға күнделікті өмірде кездесетін мәселелерді шешуге көмектеседі. Бұл оларға ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау және тиімді қарым-қатынас жасау сияқты маңызды дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді .

2. Функционалдық сауатты балалар болашақта қоғамдық өмірге белсенді қатысады . Өмірде қоғамдық жұмыстарға белсенді болады. Қазірден бастап бейімділік , тәртіптілік дағдылары қалыптсауына осы функционалдық сауаттылық мол ықпалын тигізеді , көмектеседі.

Функционалдық сауаттылықтың негізгі компоненттері :

1. Оқу сауаттылығы

Бұл - түрлі мәтіндерді түсініп, талдай білу қабілеті. Оқушылар ақпаратты жылдам өңдеп, негізгі идеяларды анықтай алуы керек. Сонымен қатар, олар мәтіннің мақсаты мен автордың көзқарасын түсіне білуі маңызды.

2. Ғылыми сауаттылық

Бұл - ғылыми принциптерді түсініп, қолдана білу қабілеті. Оқушылар ғылыми әдісті қолданып, эксперименттер жүргізе алуы және ғылыми ақпаратты сыни тұрғыдан бағалай білуі керек.

Функционалдық сауаттылықты дамыту стратегиялары

1. Нақты өмірмен байланыстыру :

Оқу материалдарын оқушылардың күнделікті өмірімен байланыстырыңыз. Мысалы, математика сабағында нақты дүкен чектерін немесе отбасылық бюджетті талдауды қолданыңыз. Бұл оқушыларға білімнің практикалық маңызын түсінуге көмектеседі .

2. Сыни ойлауды дамыту :

Оқушыларды ақпаратты талдауға және бағалауға үйретіңіз. Олардың сұрақтар қоюын, дәлелдер іздеуін және өз пікірлерін негіздеуін ынталандырыңыз. Бұл дағды оларға болашақта күрделі мәселелерді шешуге көмектеседі.

2. Жобалық оқыту

Оқушыларға нақты мәселелерді шешуге бағытталған жобалар ұсыныңыз. Мысалы, олар өз қауымдастығындағы экологиялық мәселені зерттеп, шешім ұсына алады. Бұл тәсіл бірнеше пәндік дағдыларды біріктіруге мүмкіндік береді.

Функционалдық сауаттылықты бағалау әдістері :

Мұғалімдердің рөлі мен дайындығы

Үздіксіз кәсіби даму

Мұғалімдер өз білімдері мен дағдыларын үнемі жаңартып отыруы керек. Бұл семинарларға қатысу, онлайн курстарды оқу және әріптестерімен тәжірибе алмасуды қамтиды. Функционалдық сауаттылық саласындағы жаңа зерттеулер мен әдістемелерді зерттеу маңызды.

Пәнаралық интеграция

Мұғалімдер әртүрлі пәндер арасында байланыс орната білуі керек. Бұл оқушыларға білімді кешенді түрде қолдануға көмектеседі. Мысалы, тарих мұғалімі экономикалық концепцияларды немесе статистикалық деректерді қоса алады.

Деректерге негізделген шешімдер

Мұғалімдер оқушылардың үлгерімі туралы деректерді жинап, талдай білуі керек. Бұл ақпарат оқыту әдістерін бейімдеуге және жеке оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға көмектеседі.

Фасилитатор рөлі

Мұғалімдер білімді тікелей беруші емес, оқу процесінің бағыттаушысы болуы керек. Олар оқушыларға өз бетінше ойлауға, сұрақтар қоюға және шешімдер табуға мүмкіндік беретін ортаны құруы маңызды.

Ата-аналардың қатысуы мен қолдауы

Ата-аналар балаларына үйде оқуға қолайлы орта жасай алады. Бұл кітаптар, білім беру ойындары және технологиялық құралдарды қамтамасыз етуді қамтиды. Сонымен қатар, олар баланың оқуға деген қызығушылығын ынталандыратын тыныш және жайлы оқу бұрышын жасай алады.

Күнделікті әрекеттерге қатысулары: Ата-аналар күнделікті өмірде функционалдық сауаттылықты дамытуға көмектесе алады. Мысалы, бірге азық-түлік сатып алу кезінде балаға бюджетті есептеуге көмектесу немесе жаңалықтарды талқылау арқылы сыни ойлауды дамыту. Бұл әрекеттер теориялық білімді практикада қолдануға мүмкіндік береді.

Мектеппен ынтымақтастық

Ата-аналар мұғалімдермен тығыз байланыста болып, баланың прогресі туралы ақпарат алмасуы керек. Олар мектеп жобаларына қатысып, өз тәжірибелерімен бөлісе алады. Бұл мектеп пен үй арасындағы оқыту процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.

Болашаққа көзқарас: Функционалдық сауаттылықтың эволюциясы

Жасанды интеллект интеграциясы

Болашақта жасанды интеллект оқушылардың жеке қажеттіліктеріне бейімделген оқу бағдарламаларын құруға көмектеседі. Бұл әр оқушының функционалдық сауаттылығын оңтайлы дамытуға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Менің ойымша, оқушының функционалдық сауаттылықты дамыту үшін мұғалім , оқушы және ата-ананың бірлесіп бір-бірімен ақылдасып ,кеңесіп сонымен қатар , баланың өз ойын тыңдап оған күнделікті кеңестер бері , қолау көрсету өте маңызды.

«Ұяда не көрсең , ұшқанда соны ілесің» деген қазақ халқының мақалы функционалдық сауаттылықты дамытуға сәйкес келетіндей.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру – білім беру процесінің негізгі бөлігі болып табылады. Келешек ұрпақты сауатты етіп тәрбиелеу Қазақстандағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі ұлттық іс-қимыл жоспарында көрсетілген болып, онда оқушылардың құзыреттілік біліктерін, алған білімдерін шынайы өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеттерін дамыту көзделген. Ұлттық жоспардың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін жағдай жасау. Қазіргі білім мен ғылымның дамыған заманда білім беру жүйесінде «Функционалдық сауаттылықты» қалыптастыру ең өзекті мәселеге айналып отыр.

Әлемнің дамыған елдер қатарына ену үшін маңызды осы стратегиялық міндеттерді шешу жағдайында тұлғаның шығармашылықпен ойлауы мен мәселелерді  жаңаша шешім табу қабылдау қабілеттері, кәсіби жол таңдау білігі, өмір бойы ізденіп білім алуға дайындығы, яғни бүгінгі жаһандану заманының ағымына сай болу  – оның басты функционалдық қасиеттері болып табылады. Аталған функционалдық біліктер мектеп және отбасында қалыптасады.

«Функционалды сауаттылық» оқушының мектептегі алған орта білімінің күнделікті өмірінде және болашақтағы көп қырлы қызметінде кездесетін тұрмыстық қоғамдық, әлеуметтік экономикалық проблемаларды шешуде табысты қолдана алуын қамтамасыз етеді. Функционалдық сауаттылық оқушылардың танымдық қабілеттерінің деңгейін және оқушылардың өнімді жұмысының көрсеткішін білім деңгейі ретінде қарастырады. Бұл деңгей өмірдің әртүрлі саласындағы тапсырмаларды шешуде мектептік білім мазмұнының қолданбалық сипатына және оқушылардың игерген біліміне негізделеді.

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығы дегеніміз – оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімін сыныптан тыс жерде, келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету,  яғни, оқушылардың мектепте алған білімдерін өмірде тиімді қолдануына үйрету.

Қазақ тілі сауаттылықтың мақсаты бүгінгі күн талабына сай, жан-жақты дамыған, белсенді, өмірге талпынысы, тұрақты қызығушылығы бар, алған білімді іс- әрекетте еркін қолдану дағдысы қалыптасқан тұлға.

Қазақ тілі білімі мазмұнының ең алғашқы бастамасы бастауыш сыныптарда жүзеге асатыны белгілі. Себебі, бастауыш буында жоғары сыныптарда оқылатын бүкіл пәннің іргетасы қаланып қана қоймайды, сонымен қатар білім алуға деген талпыныс, ізденушілік, яғни балалардың оқу әрекеті, танымдық белсенділік, жеке бастың адами қасиеттерінің негізі осы кезеңде қалады. Осы жасқа сай келетін мазмұн мен оны оқытудың әдісін саралап, талдау, бала жанына жақын қарым-қатынас арқылы оларды дамыту оңай мәселе емес. Қазіргі сәтте дәстүрлі емес сабақтар жаңартылған білім мазмұны бойынша әр-түрлі әдіс тәсілдерді қолдану тиымды болып табылады.

Іскерлік, шығармашылық бірлесіп жасау, сабақ барысында жеке, жұптық, топтық түрде араласып жұмыс жүргізу жаңартылған білім мазмұнының бір бөлегі болып есептеледі. Олай болса кез-келген оқу пәні оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту құралы бола алады.

Мысал ретінде қазақ тілі сабақтарында оқушылармен деңгейлеп  оқыту, топтық, жұптық жұмыстар жүргізіледі.

Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты дамытудың мақсаты – оқытуда инновациялық әдістерді, заманауи білімдік және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. Қазақ тілі сабақтарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын екі негізгі міндеттерді шешу арқылы қалыптастыру мүмкіндігі бар:

1. Оқушының әлеуетіне сәйкес, яғни баланың өзінің білімдік деңгейіне сай келетін және жеке тұлғаның одан әрі дамуын қамтамасыз ететін, білім беруді іске асыру мүмкіндігіне, оның ішінде өзіндік білім алу жолымен жету.

2. АКТ құралдары мен өз қабілеттерін іске асыруда әр оқушыда шығармашылық әлеуметтік мәнді қызмет тәжірибесін қалыптастыру.

Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда келесі пәндік және функционалдық сауаттылық қалыптасуы тиіс.

1. ережелер мен үлгілерді және берілген алгоритмдерді математикалық материалда қолдану біліктігін;

2. қоршаған ортада болып жатқан әртүрлі жағдайларда және аралас пәндерде математикалық білімін, біліктігін, есептеу, өлшеу және графиктік дағдыларын;

3. ауызша және жазбаша есептеулерді тиімді пайдалана отырып, практикалық есептеу техникасын;

4. қазақ тілі пәніне тән ойлау стилін, оның абстрактылығын, дәлелденуін,

5. дәлелдемелі пайымдау жүргізу, логикалық негізделген қорытындылар жасау біліктігін;

6. мәтінмен жұмыс жасау (талдау, қажетті ақпаратты алу), өз ойын ауызша және жазбаша түрде анық және нақты түсіндіру біліктігін;

7. жоспар бойынша әртүрлі әрекеттерді жоспарлау орындау білігін;

8. өзін-өзі бақылау жүзеге асыруды;

9. өз іс әрекетін бағалауды;

10. оқу қызметінің әртүрлі формаларында коммуникативтік қабілеттерін қолдана білуі қажет

Тұлғаның бейімділігін, қажеттілігін қанағаттандыруды, қызығушылығын ескере отырып, функционалдық сауаттылыққа қол жеткізуді қамтамасыз етіп, жан-жақты дамыған, алған білімдерін өмірмен байланыстыра алатын тұлғаны тәрбиелеп оқыту – білім беру мамандарына артылған жауапты міндет екенін түсінгеніміз жөн.

Функционалдық сауаттылық қалыптастырудың әдістері

1.Мән беріп оқыту технологиясы

2.Диалогтік оқыту

3.Сұрақ-жауап әдісі

4.Ойын түрлері

5.Блум жүйесі

Сабақта функционалдық сауаттылықты арттыру жолдары пән мұғалімі оқушының назарын аудару үшін сабақ кезінде әртүрлі тақырыптық, пәнаралық, сыныпаралық байланыс орнатып, қызықты әңгімелерді сахналық көрініс ретінде өтуді ұйымдастыра білуі қажет.

Сонымен қатар, түрлі көрнекілік құралдарын қолдану, сұрақ-жауап, талдау, жинақтау, ажырату, тақтаға жазу, айтқан ойды мысалдармен дәлелдеу, сөздікпен жұмыс, проблемалық мәселелерге жауап беру, нақтылы және жалпылама тапсырмалар беріп, шағын шығармашылық жұмыстарды орындату, оқушының бірін-бірі сынауы, өзіндік пікір білдіруі, баяндама жасауы, ғылыми зерттеу жазып қорғауы, алуан түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы керек. Осындай әдіс-тәсілдерді түрлендіріп, жүйелі түрде пайдаланып мұғалімнің шәкірттері өз бетімен жұмыс істеуге тез үйренеді.

Сауаттылық қызметі – алған білім, білік, дағдысын күнделікті іс – әрекетте пайдалану біліктілігі. Оқушылардың танымдық әрекет амалдарын меңгеруін есепке алып, алгоритмдік есептерден эвристикалық типтегі есептерге көшу кезінде оқу-зерттеулік есептер көбейе түсетін өзара байланыс түрі өте тиімді. Математикалық сауаттылықтың дамуы оқушының жалпы сөйлеу мәдениетін дамытып, қазіргі қоғамда тұлғаның ұтымды сөйлеу коммуникацияларын қалыптастырады.