«Гамлет» трагедиясының негізгі идеясы мен стильдік ерекшелігі

Уильям Шекспирдің «Гамлет» трагедиясының негізгі идеясы мен стильдік ерекшелігі

Шекспирдің «Гамлет» трагедиясы – адам болмысының тереңдігін, өмір мен өлім арасындағы күресті, моральдық сұрақтарды қозғайтын классикалық шығарма. Оның негізгі идеясы – адамның ішкі жан дүниесіндегі қайшылықтар мен күрестер. Гамлеттің негізгі мәселе ретінде көтеретін сұрағы – өмірдің мәні мен өлімнің ар жағындағы шындық. Бұл трагедияда Гамлеттің әкесі – Дания патшасы, шын мәнінде өлтірілгенін біледі, бірақ бұл жайлы ашық айту немесе кек алу шешімін қабылдау барысында ол көптеген ішкі күмәндар мен ойларда болып, ақырында өз өмірін қиып кетеді. Сондықтан шығарманың негізгі тақырыбы – адам психологиясындағы терең қайшылықтар, адамның өз сезімдері мен әрекеттері арасындағы тартыс.

Шекспирдің «Гамлет» шығармасында адам баласының рухани, моральдық және философиялық күйзелістерін көрсетуге ұмтылу маңызды орын алады. Гамлеттің рухани дағдарысынан көрінетін философиялық мәселелердің бастысы – өмір мен өлім, әділеттілік пен кек алу, таңдаудың және жауапкершіліктің салдары. Бұл мәселелер трагедияның басты тақырыбына айналып, жалпы адамзаттық сұрақтарды қозғайды.

Стильдік ерекшеліктері

Монологтар мен диалогтар: Шекспирдің «Гамлет» трагедиясында монологтар көп кездеседі. Гамлеттің әйгілі «Боламын ба, болмаймын ба?» монологы – шығарманың басты философиялық ойларын білдіретін бірегей мысал. Бұл монологтар оның ішкі әлемі мен психологиялық күйзелістерін көрсетеді. Сонымен қатар, Шекспирдің диалогтары өте терең және күрделі, олар персонаждардың ішкі жан дүниесі мен өмірлік көзқарастарын ашады.

Символизм: Трагедияда көптеген символдық элементтер бар. Мысалы, өлім, кек алу, моральдық дағдарыс – бәрі символикалық түрде бейнеленген. Гамлеттің өз өліміне қатысты күресі мен шешімдеріне қатысты ойлары Шекспирдің философиялық көзқарасын білдіреді.

Құрылым: «Гамлет» трагедиясы бес актіден тұрады. Әр актіде оқиға мен кейіпкерлердің психологиясы тереңдеп, сюжеттік сызық күрделене түседі. Бұл құрылыстың мақсаты – көрерменнің эмоциялық және ақыл-ой деңгейінде оқиға мен кейіпкерлердің дамуын қадағалауға мүмкіндік береді.

Ашық шешімдер мен сыртқы күштер: Шекспирдің шығармаларында жиі кездесетін сыртқы күштер мен фатум мәселесі «Гамлетте» де бар. Гамлеттің әрекеттері мен шешімдері көбіне оны қоршаған әлеуметтік, саяси жағдайлармен байланысты болады. Әсіресе, оның әкесінің өлімінен кейінгі моральдық сұрақтар мен шығындар қоғамның әділетсіздігі мен сыртқы әлемнің қатал заңдарына қатысты маңызды ойлар тудырады.

Шекспирдің «Гамлеті» тек қана трагедия емес, сонымен қатар философиялық тереңдігі мен адами болмысқа деген сұрақтары арқылы мәңгілік құндылықтарға ие шығарма болып табылады.

Шекспирдің «Гамлет» трагедиясы 1600 жылдары жазылған деп есептеледі. Атап айтқанда, бұл шығарма алғаш рет 1600-1601 жылдары сахналанған болуы мүмкін. Алғашқы басылымы 1609 жылы жарық көрді, бірақ кейбір зерттеушілер оның жазылу уақытына қатысты нақты дәлдікке келгенде түрлі болжамдар айтады. Бұл туындының тарихында «Гамлеттің» әр түрлі нұсқалары мен редакциялары болғанымен, оның негізгі мәтіні Шекспирдің ең әйгілі және әсерлі шығармаларының бірі ретінде сақталған.

Трагедияның басты кейіпкері — Дания королінің ұлы шаһзада Гамлет. Әкесі қастандықпен өлтірілгеннен соң көп ұзамай, анасының тақты иемденген Клавдийге тұрмысқа шығуы Гамлетті шексіз жан азабына душар етеді. Оның көзіне бүкіл дүние «қараңғы, тұңғиық, мазмұнсыз көрінеді». Әкесін өлтірген өз туысы Клавдий екендігін (әке аруағы арқылы) білген соң, Гамлеттің қайғысы күшейе түседі. Інінің ағаны өлтіріп, оның тағын, бақытын иемденуі сияқты ауыр қылмысқа шыдау мүмкін емес қой. Сол үшін Гамлет Клавдийдің жиіркенішті келбетін, опасыздығын әшкерелеу, одан кек алу өз мойнына түскендігін сезінеді. Белинский айтқандай, «енді ондағы балалықтың белгілері жойылады». Қияли елестер жоқ болады, тосыннан болған мұндай қорқынышты оқиғалар, оны әділетсіздіктер мен зұлымдықтар дүниесіне қарсы күреске шақырады. Ол ұзақ уақыт өзімен, өзіндегі қарама-қарсы, күрделі ойлармен, түсініктермен арпалысады. Өз басына түскен қасірет басқалар бақытсыздығын аңғаруға мәжбүр етеді. Жеке бас қайғысы адамзат қасіреті алдында өзінің маңызын жояды. Олай болмағанда, ол сорлы Клавдийден әлдеқашан кек қайтарған болар еді. Бірақ Гамлет жеке өш алудан бұрын, көптеген маңызды мәселелер туралы ойланады. Гамлет қорқақ, жүрексіз жан болып көрінгенімен шындығында олай емес. Өмірдегі өткір қарама-қарсылықтар, бір жағынан, әкесінің жауыздықпен өлтірілуі, екінші жағынан Клавдий сарайында болып жатқан бұзықшылықтар, ішілген әрбір кесе шарапты зеңбірек атумен белгілеу және басқа да келеңсіздіктер оны терең ойға қалдырады. Гуманист Гамлет орта ғасыр кекшіліне де, яки замандастары Лаэрт, Фортинбрастарға да мүлде ұқсамайды. Олар қанға қан алумен ғана шектеледі, ал Гамлет намысы тапталған жан үшін кек алғысы келеді. Гамлет қанішерді қорғайтын мықты сақшылар болғанымен, оны өлтіруге мүмкіндік таба алар еді. Мәселен, Клавдий ғибадат қылып жатқан уақытта, Гамлет өз борышын орындауына болады. Бірақ ол мұны істемейді. Өйткені, Гамлет қорқып, үрікпей, ашық күрес жолымен кек қайтаруды, қанішерді қылмыс үстінде ұстап, жазалауды қалайды. Клавдийдің қылмысына ұқсас оқиғаны көрсететін «Тышқан қақианы» ойынының сахнаға қойылуы Гамлет мақсаттарының іске асуына мүмкіндік береді. Опасыздық әшкере болады, бірақ осыдан кейін Гамлет батыл қимылдай алмайды, тағы да жан азабына түседі. Оның осы уақыттағы көңіл-күйі атақты «Өмір яки өлім» монологында айқын бейнеленген.

Гамлет тұлғасы күрделі, қайшылықты болса да, бұл сұраққа ол батыл жауап беріп, әділетсіздікке қарсы күресу керек, деген шешімге келеді. Гамлет анасының бөлмесінде онымен ашық сұхбаттасып отырғанында, перде артында куә ретінде аңдып отырған адам бар екендігін сезеді, оны қылышымен шауып өлтіреді. Гамлет бұл адамды король деп ойлаған еді, бірақ ол «делбе есуас» Полоний болып шығады.

Залым Клавдий салық өндіру сылтауымен Гамлетті Англияға сүргінге жіберіп, көзін құрту әрекетінен ештеңе шықпаған соң, басқа айлаға көшеді. Әкесі мен Офелияның өліміне Гамлетті күнәһар деп көрсетіп, Лаәртті оған қарсы қояды. Гамлет бұл жауыздықтың сырын түсінеді. Ол енді шайқастан да, өлімнен де қорықпайды. Ол әрқашан дұшпанға қарсы күреске дайын. Лаэртпен жекпе-жек айқасқа түскенінде, Гамлет өзіне бағытталған жаңа қиянатты аңғарады. Уланған қылыштан ауыр жарақаттанғанында шапшаң қимылдап, барша қылмыстың себепшісі болған Клавдийді қылышымен шауып өлтіреді. Әкесі үшін жеке кек қайтару тілегі Клавдий мен оның бұзылған сарайынан кек алу сияқты үлкен әлеуметтік тартысқа дейін көтеріледі. Қайғылы өлімі алдында да үмітсіздікке салынбаған Гамлет Горациоға өсиет етіп, болған оқиғаларды және бүкіл шындықты адамдарға әңгімелеп беруін өтінеді. Сол арқылы ол әділдік үшін күрес әрқашан ең маңызды мәселе екендігін тағы да бір рет дәлелдейді.

Трагедияда Гамлет Қайта өрлеу дәуірінің ірі қайраткері ретінде көрініп, тозығы жеткен феодалдық қоғамның тәртіптеріне қатты соққы береді, «жолдан шығып кеткен» және бұзылған ғасырды «жолға салуды» өз мойнына жүктелген борыш деп біледі. Тек король Клавдийді өлтірумен іс бітпейтіндігін түсінеді, оның көзіне бүкіл дүние «қараңғы тұңғиық», әсіресе «Дания-зындан» болып көрінеді.

Демек, Гамлет Қайта өрлеу рухымен сусындаған Шекспирдің драмалық шеберлігі туғызған жаңа типтегі адам — әділет үшін күресуші гуманист образ. Оның бейнесі күрделі жағдайда, ішкі және сыртқы көптеген оқиғаларға байланысты дамып отырады.

Гамлет тек қылмыскерді анықтау және одан кек алу үшін ғана ұмтылмайды. Ол сарай ақсүйектерінің менмендігіне, монархтың озбырлығына қарсы күресу қажеттігін аңғарады. Гамлеттің «Егер әркім қимылына қарай сыбағасын алатын болса, онда таяқ жеуден ешкім де құтыла алмас еді!» деген сөзі алдымен феодалдық озбырлықты өз бойына жинақтаған залым Клавдийге және сарай ақсүйектеріне қарсы бағытталған. Белинскийдің айтуынша, «Гамлеттің әрбір сөзі у жалатқан жебенің ұшындай».

Шекспирдің «Гамлет» трагедиясының негізгі тақырыбы – өмір мен өлім, әділеттілік пен кек алу, сондай-ақ адамның ішкі қайшылықтары мен моральдық таңдаулары.

«Гамлет» трагедиясының негізгі тақырыбы

Өмір мен өлім философиясы: Гамлеттің ең белгілі монологы – «Боламын ба, болмаймын ба?» сұрағы өмір мен өлім арасындағы философиялық тартысты білдіреді. Ол өмірдің мәнін, өлімнің ар жағындағы құпияларды және өз өліміне қатысты ойларын тереңінен зерттейді. Гамлет үшін өлім – жалғыз шығу жолы немесе оның ішкі қиналысынан құтылудың бір ғана мүмкіндігі.

Кек алу: Гамлеттің әкесі Дания патшасы Клаудиус тарапынан өлтіріледі, ал Гамлет әкесінің кегін алу үшін әрекет ету керек деген моральдық жауапкершілік сезіміне тап болады. Бірақ оның кек алу ниеті үнемі күмән мен алаңдаушылықтармен кедергіге ұшырайды.

Моральдық дағдарыс және ішкі қайшылықтар: Гамлеттің басты қақтығысы – оның сыртқы әлеммен емес, өз ішкі сезімдерімен күресі. Ол дұрыс шешім қабылдауға, әрекет етуге келгенде шешімсіздіктен, күмәнданудан және моральдық дағдарыстардан зардап шегеді. Ол әділеттілік орнатуды қалайды, бірақ оның жолындағы күрес өте қиын және азапты.

Саяси тұрақсыздық пен мемлекет тағдыры: «Гамлет» трагедиясы тек жеке тұлғаның ғана емес, сондай-ақ мемлекеттегі саяси ахуалдың да дағдарысын көрсетеді. Клаудиустың таққа отыруы, әділетсіз билік және коррупция – мемлекет пен қоғамның құлдырауын бейнелейді. Гамлеттің әрекеттері мен қоғамдағы өзгерістер оның жеке трагедиясына айналады.

Осылайша, «Гамлет» шығармасының негізгі тақырыбы адамның өмірінің мәнін түсіну, әділеттілік орнату және өлім мен өмір арасындағы күресті философиялық тұрғыдан талдау болып табылады.