География сабағында Кейс технологиясын қолдану

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Ақмола облысы білім басқармасы

НЫҒМЕТЖАН ЖӘЗИРА СӘБИТБЕКҚЫЗЫ

«ГЕОГРАФИЯ САБАҒЫНДА

КЕЙС ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ»

Бағыты: «Шеберлік палитрасы»

№3 ДБАОММИ, география пәнінің мұғалімі, педагог – модератор

Ақмола облысы, Көкшетау қаласы Саин көшесі, 20А 8 (7162) 77-10-79

Ақмола облысы, Көкшетау қаласы Б. Ашимова 195, 12

87476971879 z_kali@bk.ru

2024-2025 ж.ж

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3

1. Кейс технологиясының теориялық негізі 5

   1. География сабақтарында кейс технологиясын қолдану 5

   2. Кейс тапсырмаларының мысалдары 7

2. Кейс технологиясын пайдалану тиімділігі 10

2.1 Географияны оқытудағы кейс технологиясының артықшылығы 11

Қорытынды 18

Пайдаланылған әдебиеттер 19

КІРІСПЕ

Мұғалімге сөз өз ойын сапырылыстырып айту үшін берілмейді,

басқаның ойына қозғау салу үшін беріледі.

Абай Құнанбайұлы

Заманауи білім беру оқушылардың білім беру процесіне белсенді қатысуына ықпал ететін оқытудың инновациялық әдістерін енгізуді талап етеді. Осындай әдістердің бірі-кейс технологиясын қолдану. Кейс технология оқу процесінде проблемаларды талдау, анықтау, балама шешімдерді іздеу және олардың неғұрлым оңтайлы түрін қабылдау мақсатында арнайы модельденген нақты өндірістік жағдайды пайдалануға негізделеді.

Кейс әдісі нақты мәселеге, оқиғаға талдау жасау әдісі деп айтуға болады. Бұл әдістің басты мәні қарапайым: оқу процесін ұйымдастыру оқушыларға шынайы өмірдегі жағдайларды, дұрыс ойланып шешуді ұсынады. Бұл әдіс бойынша тек қандай да бір проблеманың практикалық шешу жолын ғана айтып қоймайды, ол үшін белгілі білім кешенінің өзектілігін шешу жолдарын меңгеру керек. Сонымен бірге бұл проблеманың шешу жолы бірнеше әдістермен қарастырылуын да түсіндіру керек. Бұл әдіс Еуропа елдерінде экономика, бизнес саласында білім беру барысында кең түрде қолданылады. Бірінші рет 1870 жылы Гарвард университетінде оқу үрдісінде қолданды. Ал, 1920 жылы Гарвард бизнес мектебінде жан-жақты жолға қойылып, қолданыла бастады.

Қазіргі кезде екі түрлі классикалық Кейс әдісі оқу үрдісіне пайдаланылып келеді. Біреуі – гарвардтын (американдық) және еуропалық манчестрлік.

Бірінші әдіс – тәсілі (американдық) бойынша бір ғана дұрыс жолын табу әдісі болса, екінші мәселені шешудің көптүрлі жолын немесе әдісін іздестіру арқылы шындыққа жетуді қарастырады. Бүгінгі таңда сaze ctudy көптеген шетелдердің жоғары оқу орындарында кең таралып, белсенді түрде білім беру саласына пайдаланылып жатыр. Мысалы, Гарвард бизнес мектебінде оқу сағатының 90 пайызы нақты Кейс әдісі бойынша оқытылады. Бұл жерде ситуациялық мәселелерді шешуге видео материалдарды, компьютерлік және программалық оқыту әдістері арқылы студенттермен тренинг жүргізеді.

Кейс стади әдісі бұрынғы Кеңес одағының оқу орындарында өткен ғасырдың 20-жылдары экономика саласынан білім беретін оқу орындарында белгілі бола бастады. Бірақ кең түрде таралмады. Ел арасында “метод казусов” деген атаққа ие болып, одан әрі дамымады. Басты себеп, сол кездегі идеологияның қыспағы болса, екінші жағынан білім беру жүйесінің жабық түрде өткізілуі, яғни мемелекет деңгейінде ғана ашық болғанмен, құпиялылығын өте қатал сақтау керек болды.

Жұмыстың мақсаты: география сабақтарында кейс технологияларды қолданудың тиімділігін зерделеу және оларды мектеп практикасында пайдалану үшін ұсыныстар әзірлеу.

Белгіленген мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылды:

1. Ғылыми әдебиеттерді және кейс технологияларды білім беруде қолдану тәжірибесін талдау.

2. География сабақтарында кейстерді қолдану ерекшеліктерін зерттеу.

3. География сабақтарына арналған кейс тапсырмалардың мысалдарын әзірлеу.

4. Кейс технологиялардың оқушылардың оқу мотивациясы мен жетістіктеріне әсерін бағалау.

Зерттеу пәні: География

Практикалық маңызы: Географиялық объектілерді, процестерді және құбылыстарды зерттеумен байланысты күрделі процесс. Дегенмен, дәстүрлі оқыту әдістері әрқашан материалды түсіну мен түсінудің жоғары деңгейіне қол жеткізе бермейді. Нақты немесе имитацияланған жағдайларды қолдануды көздейтін кейс технологиялар географияны оқытудың жаңа перспективаларын ашады. Оқушылардың ынтасын арттыра отырып, жедел шешім қабылдау қажет болатын нақты өмірге дайындау.

1. Кейс- технологиясының теориялық негізі

1.1 География сабақтарында кейс технологиясын қолдану

Кейс технологиялар-бұл нақты өмірлік жағдайларды талдауға және олар үшін шешімдер табуға негізделген оқыту әдісі. Бұл әдіс білім беру мекемелерінде белсенді қолданылады, өйткені ол оқушыларға теориялық білімді игеріп қана қоймай, оларды практикалық қолдану дағдыларын дамытуға көмектеседі. География сабақтарында кейс әдісті жаһандық және жергілікті проблемаларды талдау, табиғи құбылыстар мен олардың салдарын зерттеу, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мәселелердің шешімдерін модельдеу үшін пайдалануға болады.

Кейс технологиялар-бұл нақты жағдайларды талдауға негізделген оқыту әдісі. Бұл әдіс оқушыларды талдау, талқылау және шешім табу процесіне белсенді қатысуды қамтиды. Сыни ойлау мен командалық жұмыс дағдыларын дамытуға басты назар аударылады.

1. Кейс зерттеу ағылшын тілінде case study деп аталатын зерттеу түрінің бірі. Кейсті жағдай деп аудара аламыз ба? О Лири кітапты аударушылар кейс, кейс стади деп аудармасыз қалдырған. О Лири «кейс» сөзін: «Анықтала алатын шекаралар арқылы айқындалуы мүмкін орын, нақты жағдай немесе объект» деп анықтаған.

Кейс стади зерттеудің бір әдісі болып табылады. «Кейс стади деп жеке ахуалдың немесе жағдайдың жан-жақты сипатталуы мен талдануы арқылы әлеуметтік құрылымымыздың элементтерін талдау әдісі. Кейс стади зерттеуі жеке-дара немесе бірнеше кейс стадилерді қамтуы мүмкін» (О Лири).

Роберт Инь кейс зерттеуді «Бұл дәлелдің көптеген дереккөздерін пайдалана отырып, өзінің табиғи контексінде қазіргі заманғы құбылысқа эмпирикалық зерттеу жүргізуді білдіреді» (Инь, 2003) деп анықтаған.

Кейс стади зерттеуінің тақырыптары сан түрлі. Мысалы, бағдарламалар, оқиғалар, адамдар, процестер, институттар, әлеуметтік топтар және басқа да қазіргі заманғы құбылыстардың кейс зерттеулері. Егер қандай да бір жағдайды, орынды, мәселені, бағдарламаны, адамдардың белгілі бір тобын, ұйымды тереңдей зерттегіңіз келсе, кейс зерттеу сіздің зерттеу әдісіңіз бола алады.

Психологиядан, әлеуметтанудан, антропологиядан және саясаттанудан басқа, кейс зерттеу білім беру, медицина, құқық, менеджмент, әлеуметтік жұмыс, лингвистика, экономика және бизнес, тарих, журналистика, мемлекеттік басқару, саясат және қала құрылысы салаларында қолданылады.

«Кейс стади – контекстке бай ақпараттың бірнеше көздерін қамтитын егжей- тегжейлі, терең деректерді жинау арқылы «шектелген жүйені» немесе жағдайды (немесе бірнеше жағдайларды) уақыт бойына зерттеу.».

Табиғи жағдай - Natural setting. Зерттеудің негізін құрайтын «кейс» бұрыннан бар нәрсе. Бұл зерттеу мақсаттары үшін арнайы жасанды түрде жасалатын жағдай емес. Бұл эксперимент сияқты емес, эскпериментте зерттеу дизайны белгілі бір ингредиенттің әсерін өлшеу үшін айнымалыларға бақылау орнатуға арналған болады, яғни нақты бір ингредиенттің әсері өлшенеді. Инь (2009) атап өткендей, кейс «табиғи түрде туындайтын» құбылыс. Ол ғылыми жобаның алдында болған және зерттеу аяқталғаннан кейін де бола береді.

Бірнеше дереккөздер және бірнеше әдістер - Multiple sources and multiple methods. Кейс стади тәсілінің күшті жақтарының бірі - зерттеушіге зерттеу барысында әр түрлі дереккөздерді, әр түрлі мәліметтер мен зерттеу әдістерінің әр түрін қолдануға мүмкіндік береді. Кейс зерттеу жағдайындағы оқиғаларды бақылауларды ресми кездесулерден және адамдармен бейресми сұхбаттардан жиналған құжаттармен қосуға болады. Сауалнамалар белгілі бір қызығушылық тудырған нәрсе туралы ақпарат беру үшін қолданылуы мүмкін. Кез-келген орынды тұста қызығушылық тудыратын қатынастар мен процестерді зерттеу үшін бәрін қолдануға болады.

Кейс зерттеуге мыналарға басымдық беру тән:

Сабақ барысында қолданылған әдіс-тәсілдер

2. Кейс тапсырмаларының мысалдары

Кейс зерттеуге тән бірнеше маңызды сипаттар:

Біріншіден, кейс стади зерттеулері кейде топтың жеке өкіліне (мысалы, әйел директор) бағытталғанымен, көп жағдайда ол құбылысқа қатысты. Құбылыс не, ол мысалы, белгілі бір оқиға, жағдай, бағдарлама немесе әрекет). Мысалды еңбектен берейін: Мектеп әкімшісі дәстүрліден блоктық кестеге көшу кезінде өз ауданында не болып жатқанын білгісі келуі мүмкін (оқиға), сынып мұғалімі өз мектебіндегі оқушылардың үлгерімінің төмендеуіне әсер ететін факторларды (жағдай) зерттегісі келуі мүмкін, медбике өзінің ауруханасындағы жұмыс тәжірибелері (бағдарлама) туралы көбірек білгісі келуі мүмкін немесе технология маманы өз ұйымында бағдарламалық қамтамасыз ету бағдарламаларын қабылдауға әсер ететін шешім қабылдау процестері (әрекет) туралы көбірек түсінуге ұмтылуы мүмкін. Бұл құбылыстар көптеген кейс зерттеулердің негізгі бағдарлары (фокустары) болып табылады, бірақ бір-бірін жоққа шығармайды. (Dawson R. Hancock Bob Algozzine)

Екіншіден, зерттеліп отырған құбылыс (феномен) өзінің табиғи контексінде зерттеледі және ол контекст кеңістікпен және уақытпен шектеледі. Мысалы, мектеп әкімшісінің блок кестесін зерттеуі белгілі бір мектеп жүйесінде белгілі бір уақыт кезеңінде жүреді. Мектеп мұғалімінің оқушылардың үлгерімінің төмендеуіне әсер ететін факторларды зерттеуі өзінің нақты мектебіне нақты академиялық оқу жылына негізделеді. Медбике жұмыс істеу тәжірибесін тек өз ауруханасында және тек белгілі бір уақыт көлемінде зерттейді. Технология маманы бағдарламалық жасақтаманы қабылдау процедураларын зерттеуді компьютердің негізгі фреймін сатып алғаннан кейін өз ұйымының тәжірибесімен шектейді.

Сонымен, кейс стади зерттеулерінде контекст маңызды, және оның артықшылықтары жеке адамдарды немесе топтарды, сондай - ақ оқиғаларды, жағдайларды, бағдарламаларды, іс-әрекеттерді және басқа да қызығушылық тудыратын құбылыстарды қарқынды зерттеудің күші болып табылады.

1-мысал: "Климаттың өзгеруі және оның салдары"

Жағдайдың сипаттамасы: халықаралық ұйым климаттың өзгеруінің әлемнің әртүрлі аймақтарына әсері туралы зерттеу жүргізеді. Сіздің міндетіңіз-таңдалған аймақтың салдарын бағалау және оларды азайту шараларын ұсыну.

Тапсырмалар:

1. Аймақтағы климаттық өзгерістерді бағалау.

2. Әлеуметтік және экономикалық салдарын анықтаңыз.

3. Бейімделу шараларын әзірлеу.

2-мысал: "Урбанизация және оның қоршаған ортаға әсері"

Жағдайдың сипаттамасы: сіздің командаңыз-өсіп келе жатқан урбанизацияның ірі қаланың табиғатына әсерін бағалау міндеті жүктелген экологтар тобы. Теріс әсерді азайту үшін шешімдер ұсыныңыз.

Тапсырмалар:

1. Қала халқының өсуі туралы мәліметтерді зерделеу.

2. Негізгі экологиялық мәселелерді анықтаңыз.

3. Қаланы экологиялық жаңғырту бағдарламасын әзірлеу.

Кейс тапсырма «Баланы жастан...»

1 қыркүйекте мектепке жаңа жас география мұғалімі жұмысқа орналасады (Жанар Ахметқызы Айтиева), жаңа мектепке келу себебі, жаңа пәтер алуы. Өзінің баласында  осы мектептің 3 сыныбына ауыстырады (баласын ерте 19 жасында босанған).

Мектептің педагогтар ұжымы жаңа мұғалімді құшақ жая қабылдады деуге бола қоймас.  Бастауыш сыныптарға жауапты мектеп директорының орынбасары да жаңа мұғалімге үнемі ескертулер жасап жүреді. Баласының жаңа сынып жетекшісі Аманкүл Бердеш қызы оның құрбысы еді. Баласы Санжар сүйкімді болғанымен үлгерімі онша емес деп үнемі Жанарға – өзің мұғалімсің балаң сабағын үлгермейді – деп,  үнемі сабақтарында үш деген баға қояды.

1 тоқсан бітуге жақындағанда Жанар баласының сынып жетекшісіне барып, өтініш жасайды, қосымша тапсырма беріп, бағасын көтеруге мүмкіншілік беруіне. Сонымен Санжарға «Дүниетану» сабағынан баяндама ретінде тақырып беріп, оны қорғауға дайындалу керектігін ескертеді.

Жанар баласы (ұяң болғанымен), тапсырмаға  жауапкершілікпен қарайтындығын байқайды. Санжар кітапханаға барып, тақырыбына байланысты көп материалдар, сүреттер тауып, жақсы, қызықты, өте әдемі сүреттері бар, баяндама даярлайды. Сонымен баға қорыту сабағы келеді. Санжар күндегісінен ертерақ тұрып, бүгін баяндамасын қорғау керектігін айтып, тіптен галстук тағып шығады. Сабақ барысында, Санжардың кезегі келгенде, мұғалім оны шақырып, қолындағы баяндаманы көріп, оны қорғауға да мүмкіншілік бермей – отыра бер, бәрібір қатырмассың, үштен артық алмайсың – деп, 3 деген баға қояды. Сол сәтте Санжар айқайлап, қолындағы баяндаманы мұғалімнің бетіне лақтырады да сыныптан жүгіріп шығады. Аманкүл Бердеш қызы дереу Жанарды және директордың орынбасарын шақырып, айқай шу шығарады. Жанарға баласына тәрбие бере алмаған деп, кінәләп, жұмыстан шығаруға талап етеді.

Директордың орынбасары Санжарды мектеп психологіне апару керек екендігін ескертеді. Мектеп психологі бұрыңғы тарих сабағының мұғалімі, сағат жетіспегендіктен, қайтадан квалификациясын ауыстырып, мектеп психологі штатына қабылданған. Психолог сынып жетекшісін тыңдап, балаға арналған карточканы толтыруына және 3 аптадан кейін баламен бірге келуіне ұсынды.

Сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Жағдайды бағалаңыз. Жанжалдың мәні неде? Жағдайды не қиындатады?

2. Баланың мінез-құлқындағы агрессияшылдықтың ықтимал себептерін (гипотезаларды) анықтаңыз.

3. Педагогтар мен психологтар  «стигманың» (клеймо) қалыптасуына қалай әсер етуі мүмкін?

4. Аманкүл Бердеш қызының  позициясы мен әрекеттерін сипаттаңыз да талдаңыз. Одан шығу үшін оған қандай кеңес бересіз?

5.Сынып жетекшінің осы жағдайдағы әрекеті неге әкелуі мүмкін?

6.Мектеп директорының орынбасары ретінде қандай шешім қабылдар едіңіз?

2.Кейс технологиясын пайдалану тиімділігі

1. Мотивацияға әсері

Кейс технологиялар оқушыларға нақты процестердің қатысушылары ретінде сезінуге мүмкіндік береді, бұл олардың зерттелетін материалға деген қызығушылығын арттырады. Осының арқасында оқушылар белсенді және қызығушылық танытады.

2. Дағдыларды дамыту

Кейстермен жұмыс істеу аналитикалық, коммуникативтік және зерттеу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Оқушылар ақпаратты табуды, карталармен және деректермен жұмыс істеуді, аргумент құруды үйренеді.

3. Сәтті қолдану мысалдары

Зерттеулер көрсеткендей, кейстермен жұмыс істейтін оқушылар материалды түсінудің жоғары деңгейін және пән бойынша жақсы көрсеткіштерді көрсетеді.

Кейс зерттеудің мақсаттары әр түрлі. Бұл «тақырыптың қаншалықты белгілі болуына, осыған дейін кейс зерттеумен жүргізілген эмпирикалық зерттеулердің көлеміне, кейстің өзіндік сипатына және зерттеушінің философиясына байланысты»

Ізденушілік кейс зерттеу (бір немесе бірнеше жағдайға негізделген болса да) келесі зерттеудің сұрақтары мен гипотезаларын анықтауға бағытталған (міндетті түрде кейс емес) немесе қажетті зерттеу процедураларының орындылығын анықтауға бағытталған. Сипаттамалық кейс зерттеу құбылыстың толық сипаттамасын оның контекстінде ұсынады. Түсіндірмелі кейс зертеу оқиғалардың қалай болғанын түсіндіретін себеп - салдарлық қатынастарға қатысты деректерді ұсынады.

Оқушылар ақпаратпен жұмыс істеудегі қиындықтарға (іздеу, таңдалған материалда басты нәрсені ажырата алмау) (78,1%) тап болғандықтан оларға ақпаратпен жұмыс жасау элементтерін қамтитын тапсырмаларды әзірлеу әдістемесінің қажеттілігі туындайды.

1. сурет. Зерттеу жұмысы кезінде оқушылар тап болатын метатанымдық қиындықтардың үлесі.

Ақпаратпен жұмыс жасау және зерттеу мәселесін өз бетімен анықтауда кездесетін қиындықтарды шешу мақсатында оқушылармен кейс технологиясын қолданып сабақ жүргізу қажет деген шешім қабылданды. Берілген кейсті зерттеу кезінде оқушылар шамадан тыс және жеткіліксіз ақпаратпен кездесе отырып, гипотеза жасалатын деректерді таңдау және тексеру мүмкіндігіне ие болады.

Кейс технологиясын қолдана отырып географияның көптеген қызықтарымен, күнделікті өмірде қолданысына мысалдар келтіруге болады.

1. Географияны оқытудағы кейс технологиясының артықшылығы

Кейс технологиялар (case study) — нақты немесе гипотетикалық жағдайларды талдауға және ықтимал шешімдерді табуға негізделген оқыту әдісі. Бұл әдіс заманауи білім беруде аналитикалық ойлауды, ынтымақтастық дағдыларын және кешенді талдау негізінде шешім қабылдау қабілетін дамыту үшін белсенді қолданылады. География сабақтарында кейс-технологиялар әсіресе пайдалы, өйткені олар өзекті жаһандық және аймақтық мәселелерді зерттеуге және шешуге, сондай-ақ оқушылардың практикалық ойлауын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Кейс стадидің тартымдылығын арттыратын бірқатар сипаттамалары бар. Жақсы орындалған кезде олар аяқталғандықтың/толыққандылықтың жоғары дәрежесімен, талдаудың тереңдігі және оқылымдылығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар, кейстер тіл үйренудің немесе басқа процестердің табиғаты туралы жаңа гипотезалар, модельдер мен

түсініктер тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, кейсті стадидің ұзақ мерзімді зерттеулері (longitudinal case study) үлкен зерттеулер (e.g., cross-sectional/ұштас) негізінде ұсынылған кезеңдерді немесе түрлендірулерді растауға көмектеседі және басқаша тұжырым жасауға болатын дамытушылық дәлелдерді ұсынады.

Кейс технологиялар білім беру технологиялары, оқыту әдістері мен тәсілдері кешені болып табылады. Осы технологияның негізі нақты міндеттер – жағдаяттарды (кейстерді) шешу жолымен оқыту болып табылады. Технологияның негізін нақты тапсырма немесе мәселе туралы ақпарат бар кейстер жиынтығы құрайды, оның негізінде теориялық талдау жолымен және алынған және бар білім негізінде оқушының алдына қойылған тапсырма шешіледі.

Кейс әдістің мәні нақты өмірдің нақты жағдаятларын сипаттауды пайдаланатын оқытуды ұйымдастыру болып табылады. Оқытушы оқушыларға нақты өмірлік Жағдаятты ұғынуды ұсынады, оның сипаттамасы қандай да бір практикалық проблеманы көрсетеді және сонымен бірге проблеманы шешу кезінде қажетті белгілі бір білім кешенін өзектендіреді. Ал мәселенің өзінде нақты шешімдер жоқ.

Бұл әдіс оқушыларды пәнді оқуда қызықтыра отырып, нақты оқиғалар тұрғысынан ғылыми теорияны көрсетеді, әртүрлі жағдаяттарды сипаттайтын ақпаратты жинау, өңдеу және талдау дағдылары мен білімі белсенді меңгеруге ықпал етеді, сонымен ғылыми-зерттеу біліктерін қалыптастырады. Бұл әдіс нақты білімді меңгеруге емес, оқушы пен мұғалімнің жалпы интеллектуалдық және коммуникативтік әлеуетін дамытуға бағытталған.

Кейс технологиясының ерекшелігі - бұл көптеген әдістерді пайдаланатын жеке зерттеу стратегиясы ретінде қарастырылады. Семина М. В. көрсетіп отырғандай кейс технология шығармашылық ойлауды қалыптастыру, білім алушының шығармашылық әлеуетін жаңарту тәсілі ретінде әрекет етеді [2].

Бір проблеманы (жеке жағдаятты) қарау кейстің белгісіздігін тудырады, оны даулы етеді, бұл білім алушыларды қосымша ақпаратты іздеуге, оны талдауға итермелейді. Оқушылар мен олардың топтарын баламалы шешімдерге, олардың салыстыруына және олардың оңтайлы таңдауына әкеледі.

«Кейс» сөзі (ағылш. - case) білімге қатысты екі мағыналы мағынасы бар: оқу-әдістемелік материалдар жиынтығы және нақты жағдаятты сипаттау. Р.Хиггинстің этимологиялық талдауы ағылшын тілінде «кейс (case)» екі түрлі мағына береді.

Біріншісі - өзіне тағы бір нәрсе бар: suit-case-чемодан, ал book-

case-кітап сөресі, этажер. Бұл жерде «сыйымдылық, қойма» дегенді білдіретін

«capsa» латын түбірі қолданылған.

Т. Д. Стрельникованың пікірінше, кейс-технологиялар «шығармашылық ойлау дағдыларын дамытуға, әртүрлі ұстанымдар мен көзқарастарды көрсетуге, белгісіздік жағдаятында баламалы нұсқаларды бағалау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл технология келесі мақсаттарға ие: білім алушыларды жеке және топ құрамында ақпаратты талдауға үйрету; таңдалған міндетті шешу үшін ақпаратты сұрыптау; ұсынылған жағдаяттың негізгі мәселелерін анықтау; шешудің баламалы жолдарын жасау және оларды бағалау; тиімді шешімді таңдау және әрекет бағдарламасын қалыптастыру» [3].

Қазіргі заманғы кейс стади түрінде XX ғасырдың басында Гарвард бизнес мектебінде басқару пәндерін оқыту үшін алғаш рет қолданылған. Оқушылардың алдына мақсат қойылып, талдау жүргізілді және шешімге қатысты тиісті ұсыныстар берілді. Оқушылардың өзіндік жұмысына ерекше көңіл бөлінді, оның барысында экономикалық материал қаралып, талданды. Ситуациялық жаттығуларды жазу бойынша алғашқы оқулық 1921 жылы жарияланды. Кейстер жинағы шыққаннан кейін Гарвард мектебінде менеджментке оқытудың барлық жүйесін Case study әдістемесіне көшіру жүзеге асырылды. Соңғы уақытта кейс әдіс медицинада, юриспруденцияда, математикада, мәдениеттану мен саясатта кеңінен таралған.

Уақыт өте келе ситуациялық жаттығулар әдісі АҚШ-та ғана емес, басқа елдерде де көптеген оқу бизнес-бағдарламаларда қолданыла бастады. КСРО- да 70-80 жылдары жағдаяттарды талдау негізінен басқару шешімдерін әзірлеу және қабылдау кезінде шаруашылық қызметте оқыту құралы ретінде қарастырылды.

Тәжірибе көрсеткендей, кейс технология танымдық қызығушылықты арттыруға, оқу материалын түсінуді жақсартуға мүмкіндік береді және кәсіби жағдаяттарды талдаудың зерттеушілік, коммуникативтік біліктерін дамытуға және оларды шешу бойынша шешім қабылдауға ықпал етеді.

Кейс технология проблемалық оқытуға жақын. В. А. Скакун проблемалық оқытудың негізі оқушының қандай да бір қарама-қайшылықты түсінуі нәтижесінде пайда болатын проблемалық Жағдаятты қарастырады. Басқаша айтқанда, бұл оқушының проблеманы сезіну сәтіндегі жағдаяты, оның бір мағыналы еместігі және оның шешу алгоритмінің болмауы.

Кейс технологиядағы оқу материалы да түрлі дереккөздерден: ғылыми, арнайы әдебиеттен, ғылыми-көпшілік журналдардан Жағдаятты сипаттаумен проблемалар (кейстер) түрінде беріледі. Проблемалық жағдаятларды талдау, проблемалық оқытудағы сияқты, оқушылардың кәсіби дамуына және оқуға және болашақ кәсіби қызметке деген қызығушылықты және позитивті уәждеме қалыптастыруға ықпал етеді, оларға басқа оқушытермен тыңдау және өзара іс-қимыл жасай білуге үйретеді, көптеген мәселелерді шешудің көп мағыналы екендігін көруге мүмкіндік береді [4].

Кейс-бұл рөлдік жүйе. Бұл жағдаятта белгілі бір әлеуметтік ұстанымдарды атқаратын адамдарға қойылатын талаптар жиынтығын рөл деп

түсінеді.

Кейстегі рөлдердің саны кейс әдісті теориялық ережелерді меңгеруді және материалды практикалық пайдалануды меңгеруді қамтамасыз ететін оқытудың ойын әдісіне айналдыруға әкеледі. Кейс әдіс интеллектуалдық даму мен бақылаудың жұқа технологиясы бар ойынды қамтиды.

Ресей зерттеушілерінің пікірінше, Ю. П. Сурминнің пікірі бойынша, Г. Л. Багиева, В. Н. Наумовтың, С. М. Самаринаның, кейс бір мезгілде тапсырма және тиімді іс-әрекеттердің нұсқаларын түсіну үшін ақпарат көзі болып табылады.

Әдебиеттерді талдау негізінде кейс технология дидактикалық принциптер жиынтығымен жүзеге асырылатынын анықтадық. Оларға біз төмендегілерді жатқызамыз:

• талданатын жағдаяттардың шынайылығы, олардың типтік кәсіби жағдаяттарға сәйкестігі;

• кейсті талдау және зерттелетін жағдаят бойынша шешім қабылдау үшін қолданылатын дидактикалық арсеналдың алуан түрлілігі;

• жағдаятты жеке, топтық және ұжымдық талқылауға, шешім қабылдауға және оның оңтайлылығын анықтауға негізделген білім алушылардың өзара байланысы;

• - әмбебап зияткерлік өнім болып табылады;

• кейс технологиядағы шығармашылық идеяның пайда болуы, оны кейсте іске асыру және негізгі бөлімдерді жобалау сәтінен басталады және зерттелетін проблеманы шешу бойынша шешім қабылдаумен аяқталады;

• белгілі бір кейстің мүмкіншілігін анықтайтын прагматизм, оқушылардың нақты білімі мен іскерлігін қалыптастырудағы прагматизм;

• жаңа педагогикалық технологиялар мен құралдарды, білім беру практикасының жетістіктерін сіңірумен байланысты жаңашылдықтар;

• білім беру тәжірибесінде кейс идеяларын және зерттелетін педагогикалық жағдаятты талдау бойынша қабылданған шешімдерді жүзеге асыру мүмкіндіктерімен байланысты инновациялылық;

• жеке жағдаятты талдаудағы шоғырлану және оны сипаттайтын негізгі теориялық ережелер.

Егер кейстердің мақсатын педагогикалық позициядан қарастырсақ, олар бірнеше функцияларды орындайды: зерттеу, оқыту, практикалық және дамытушы. Олардың барлығы динамикалық бірлікте болады, бірақ дидактикалық және ғылыми тұрғыдан оларды бөлек көрсетеді. Зерттеу кейсінің негізгі міндеті-жаңа білім алу немесе қызмет тәсілі. Бұл жағдаятта кейс болашақ кәсіби қызмет үшін маңызды жаңа білім алу әдісіне айналады. Бұл жағдаятта зерттеу кейсінің оқыту функциясы зерттеудің жаңа әдісін (кейсті) және оны қолдану техникасын меңгеруге әкеледі.

Білім беру тәжірибесінде кейстер көбінесе нақты кәсіби әрекетті сипаттайтын типтік практикалық жағдаяттарды талдау үшін қолданылады.

Кейстермен жұмыс істеу барысында ең бастысы нәтиже емес (қабылданған шешім), ойлардың барысы, жағдаяттың көзқарасы мен талдауы, қандай педагогикалық теорияны қолданғаны, нормалар мен ережелердің қалай түсіндірілгені. Осылайша, оқыту мақсатында кейстің мазмұны мен құрылымын талдау стратегиясын әзірлеу, қажетті ақпаратты іріктеуге, ой - пікірлердің логикалық реттілігін құруға, себеп-салдарлық байланыстарды орнатуға үйрету маңызды. Мұндай тәсілде кейс тек оқыту ғана емес, сонымен қатар зерттеу әрекетін де іске асырады.

Әдебиетте кейстердің негізгі функциясы - оқушыларды аналитикалық жолмен шешу мүмкін емес күрделі құрылымсыз мәселелермен жұмыс істеуге үйрету, яғни кейстердің көмегімен оқыту оқушыларға зерттеу әдістерін меңгеруге, талдау тәсілдерінің кең жиынтығын алуға көмектеседі. Осылайша, әрбір кейс зерттеу функциясын атқарады, бірақ әрбір кейс үшін оның көріну дәрежесі мен жүзеге асыру тәсілдері әртүрлі, өз ерекшеліктері бар.

Оқу үрдісіндегі талдау жұмыстары

Кейстердің педагогикалық потенциалын зерттеушілер келесі ерекше жағынан көреді:

1. кейс оқушылардың кәсіби әрекетіне тән жағдаяттарды көрсетеді;

2. кейс-білім беру және зерттеу компоненттерін мазмұнда да, оны іске асыру процесінде де қосу тәсілі;

3. жағдаятты сипаттау кезінде оны «декорациялау», елеулі элементтерді бөлу, баламалы дамыту мүмкіндігіне жол беріледі;

4. кейстерді талдау кезінде дайын білімді меңгеруге емес, мәселені талдауға баса көңіл бөлінеді;

5. кейс оқытушы мен білім алушылардың өзара қарым-қатынасын болжайды, бұл оны оқытудың интерактивті тәсілі ретінде жасайды;

6. кейс білім алушының, ең алдымен аналитикалық, коммуникативтік, моральдық және мінез-құлық қасиеттерін қалыптастырудың қуатты құралы болып табылады;

7. кейс мұғалімдердің, сондай-ақ оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін, оны құру, талдау және шешім қабылдау сәтінен бастап ашады.

8. кейс оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру және оның нәтижелерін бақылау үшін ресурсты қамтиды;

9. кейс – педагогтың кәсіби біліктілігін арттырудың, оны тьютер, кеңесші, қатысушы позициясына ауыстырудың нақты құралы.

Кейс технологияларға: ситуациялық талдау әдісі; ситуациялық есептер мен жаттығулар; нақты жағдаяттарды талдау (кейс стади); кейстер әдісі; инцидент әдісі; ситуациялық - рөлдік ойындар әдісі; іскерлік хат-хабарларды талдау әдісі; ойындық жобалау; дискуссия әдісі жатады.

Әдебиетті талдау және біздің тәжірибеміз кейс әдіс оқу процесі мен пікірталастарды ұйымдастырудың өзіндік практикалық әдісі болып табылады деп айтуға мүмкіндік береді.

Кейс әдісті танымның басқа әдістері біріктірілген күрделі жүйе ретінде көрсетуге болады. Оған моделдеу, жүйелік талдау, проблемалық әдіс, эксперимент, сипаттау, жіктеу әдістері, кейс әдісінде өз функцияларын орындайтын ойын әдістері кіреді (1-кесте).

Кесте 1 Кейс стади құрамына кіретін әдістер

Қорытынды

Кейс технологиясы-бұл географияны оқытудың инновациялық тәсілі, бұл оқу процесін қызықты әрі тәжірибеге бағытталған. Оқушылар фактілерді есте сақтап қана қоймай, географиялық білім мен дағдыларды қолдана отырып, нақты мәселелерді шешуге үйренеді. Бұл әдіс аналитикалық ойлауды, ақпаратпен жұмыс істеу қабілетін және күрделі мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға ықпал етеді, бұл оны әсіресе қазіргі мектептерде өзекті етеді.

География сабақтарында кейс технологияларды қолдану білім беру процесінің жаңа көкжиегін ашады. Олар қазіргі әлемде табысты өмір сүру үшін қажетті негізгі құзыреттерді дамытуға ықпал етеді. Бұл әдісті сәтті енгізу үшін кейс тапсырмаларды әзірлеуді жалғастыру және оларды оқу бағдарламаларына бейімдеу қажет.

Сондықтан география мұғалімінің алдағы тұрған басты мақсаты – оқушылардың сабақта алған білімдерін болашақта өмірде пайдалануын қамтамасыз ету. Кейс технологиясын географияның кез келген бөлімі мен тақырыбына қолдануға болады, себебі әр тақырыптың жаһандық азаматтылық құндылығы бар. Кейс стади әдісі базалық білімдерді артқа тастамайды, керісінше оқу материалының өзектілігін айқындайды. Сондықтан заманауи талаптарға сай келетін кейс технологияларды тек қана гуманитарлық бағытта емес, сонымен қатар география сияқты жаратылыстану бағытындағы пәндерде де қолдануға сұраныс пайда болды.

Қорыта келгенде кейс технологиясының артықшылықтары төмендегідей:

• оқушылардың логикалық ойлау қабілеті артты;

• оқу еңбегіне қызығушылығы артты;

• өздігінен саналы жұмыс істеуге үйренді;

• тиянақты білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне қол жеткізді.

Осындай әдістерді сабақта жиі пайдалану барысында оқушылардың шығармашылық іс – әрекеті шыңдала түседі.

Нәтижесінде: оқу материалының мазмұнын талдау, ақпаратты өз бетінше саралап, шынайы бағалауды, өз жауаптарын дәлелдей білуді үйрен

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Иванова И .В. "мектептегі белсенді оқыту әдістері". — М.: Білім, 2020.

2. Петров А. А. "білім беру үдерісіндегі кейс-технологиялар". - Санкт-Петербург.: Санкт-Петербург Баспасы, 2018.

3. Сидорова Л. П. "география және білімді практикалық қолдану". — Новосибирск: Ғылым, 2019.

4. Мектептегі География журналы, 2019-2023 жж

5. Кадржанова Г.Б., Смагулова А.Р.,Избасарова А.Ш. Опыт проведения преподавания методов CBL (Cased-Based Learning) на практическом занятии //Вестник Казахстанского национального медицинского унверситета. – 2018. – № 3. – С. 427–429.

6. Сагдеева, Г.С. Развивающая ситуация как важное условие саморазвития

//Mатериалы международной конференции «Актуальные проблемы развития современного общества». - Саратов: ИЦ «Наука», 2010. - C.107-110.

7.Алипханова, Ф.Н. Формирование профессиональной компетентности будущего педагога в вузе //Гуманизация инновационного образования в современных условиях: Международная практическая конференция. - Махачкала: ДГПУ, 2009. –Выпуск №3. - С. 30-34.

8. Скакун В.А. Современные педагогические технологии. - Брянск: Изд-во БГПУ, 2018. — 393с.

9. Семина М.В. Активные методы обучения. - Новосибирск: Изд-во НГПУ,

2015. – 122 с.

10. Гилфорд Дж. Структурная модель интеллекта. - М.: Прогресс, 1965. – С.34