ГЕОГРАФИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Автор: Есмакова Айгерим Кенжебулатовна

мектеп атауы: "Ақмола облысы білім басқармасының Щучинск қаласының "Білім-инновация" IT лицей-интернаты" КММ

Түйін

Бұл мақалада география пәні арқылы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту мәселесі қарастырылады. Функционалдық сауаттылықтың мәні мен маңызын ашу арқылы, оны арттыруда география пәнінің әлеуеті көрсетіледі. Мақалада география сабақтарында қолданылатын белсенді оқыту әдістері мен практикалық тапсырмалар арқылы оқушылардың өмірмен байланыс орнатып, сыни ойлау, талдау, бағалау дағдыларын жетілдіру жолдары сипатталады.

Түйінді сөздер: функционалдық сауаттылық, география, оқыту әдістемесі, құзыреттілік, карта, зерттеу, тәжірибе

Кіріспе

Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты мақсаттарының бірі – оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру және дамыту. Функционалдық сауаттылық – оқушының алған білімін күнделікті өмірде қолдана білу қабілеті. Бұл ұғым Қазақстан Республикасының білім беру стратегиясында да негізгі бағыттардың бірі ретінде айқындалған. География пәні – осы мақсатқа қызмет ететін, мазмұны мен әдістері арқылы оқушылардың өмірлік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған маңызды оқу пәндерінің бірі.

Функционалдық сауаттылық ұғымы және оның географиямен байланысы

Функционалдық сауаттылық – бұл тек оқу мен жазуды білу ғана емес, сонымен қатар ақпаратты дұрыс түсіну, талдау, қолдану және сын тұрғысынан ойлау қабілеті. Оқушының қоғамдағы, табиғаттағы, экономикадағы әртүрлі құбылыстарды түсініп, өз пікірін ғылыми негізде айтуы осы қабілетке байланысты.

География пәні – табиғи және әлеуметтік-экономикалық үрдістерді зерттейтін ғылым болғандықтан, ол оқушылардың қоршаған ортаға сыни көзқарасын, кеңістіктік ойлауын, экологиялық мәдениетін, аналитикалық қабілетін дамытуға зор мүмкіндік береді. Функционалдық сауаттылықты дамытуда география карталармен жұмыс істеу, диаграмма, кесте талдау, климаттық, демографиялық көрсеткіштерді түсіну, статистикалық мәліметтермен жұмыс істеу арқылы оқушыны өмірге икемдейді.

География пәнінде функционалдық сауаттылықты дамыту әдістері

1. Кейс-стади (жағдайлық тапсырмалар)

Оқушылар нақты географиялық жағдайды (мысалы, су тапшылығы, урбанизация, табиғи апаттар) талдау арқылы сол мәселенің шешу жолдарын ұсынады. Бұл әдіс оқушылардың мәселеге сыни көзқараспен қарауына мүмкіндік береді.

2. Жобалық жұмыстар

Оқушылар шағын ғылыми-зерттеу жобаларын әзірлейді. Мысалы, "Менің ауылымның экологиялық жағдайы", "Қаладағы көлік тығыны мәселесі және оны шешу жолдары" сияқты жобалар олардың зерттеу, ақпарат жинау, талдау және тұжырым жасау қабілеттерін дамытады.

3. Карта және инфографикамен жұмыс

Картографиялық сауаттылықты арттыру – кеңістіктік функционалдық сауаттылықтың негізі. География сабағында оқушылар карталарды оқу, географиялық координаталарды анықтау, климаттық және халық тығыздығы карталарын талдау арқылы нақты өмірмен байланысты ақпараттарды қолдана білуге үйренеді.

4. Дебат және пікірталас

Мысалы, "Жел электр станциялары – болашақтың энергия көзі ме?", "Туризмнің табиғатқа әсері" тақырыптарында пікірталас өткізу арқылы оқушылар өз ойларын дәлелді айтуға, тың идея ұсынуға үйренеді.

5. IT технологияларды пайдалану

География сабақтарында Google Earth, онлайн карталар, виртуалды турлар, геоақпараттық жүйелер (GIS) арқылы кеңістіктік ойлау мен талдауды қалыптастыруға болады. Бұл құралдар оқушыны зерттеуге ынталандырады.

Нәтиже және ұсыныстар

География пәні – оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда маңызды рөл атқаратын пән. Оқушы алған білімін күнделікті өмірде қолдана алуы үшін, сабақ барысында практикалық, зерттеу, жобалық тапсырмалар жүйелі түрде жүргізілуі қажет.

Ұсыныстар:

• География пәнінің оқу бағдарламасына функционалдық сауаттылыққа бағытталған тапсырмаларды көбірек енгізу;

• Мұғалімдерге арналған әдістемелік нұсқаулықтар мен курстарда функционалдық сауаттылықты дамытуға арналған әдістерді оқыту;

• Мектепішілік олимпиада, байқауларда функционалдық сауаттылық элементтері бар тапсырмаларды қамту;

• Цифрлық ресурстарды кеңінен қолдану.

Қорытынды

Функционалдық сауаттылық – ХХІ ғасырда табысты тұлға қалыптастырудың негізгі көрсеткіші. География пәні осы бағытта үлкен мүмкіндік береді. Тиімді әдістер мен жаңашыл тәсілдерді қолдана отырып, мұғалім оқушыны тек білім алушы ретінде ғана емес, өмірлік жағдайларды шеше алатын тұлға ретінде қалыптастыра алады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Білім беруді дамытудың 2020–2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

2. OECD (2018). PISA 2018 Assessment and Analytical Framework.

3. Қалиоллаева Қ.Ж. (2022). География сабақтарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Білім. Образование.

4. Тұяқбаев А. (2021). География және функционалдық сауаттылық. География және табиғат, №3.