ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ

«2024-2025 оқу жылында Қазақстан Республикасының

мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы

оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері туралы»

ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ

Шу қаласы

«2024-2025 оқу жылында Қазақстан Республикасының

мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы

оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері туралы»

әдістемелік құрал

Шу «Қосқұдық» бөбекжай-бақшасы, 2025. – 43 б.

Әдістемелік құрал Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарының 2024-2025 оқу жылындағы білім беру процесін ұйымдастыру жөніндегі экология тақырыбына байланысты материалдар берілген.

Әдістемелік құрал мектепке дейінгі ұйымдарының педагогтеріне, әдіскерлерге, тәрбиешілерге арналған.

Шу қаласы

КІРІСПЕ

2024-2025 оқу жылында Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы осы әдістемелік нұсқау хат қолданыстағы заңнаманы ұстануға, мектепке дейінгі білім беру бағдарламаларын іске асырудың бірыңғай тәсілдерін қалыптастыру мақсатында әзірленді.

Әдістемелік құрал келесі нормативтік құжаттар мен әдістемелік ұсынымдарды қамтиды:

2024-2025 оқу жылындағы Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі оқу процесін реттейтін негізгі нормативтік құжаттарға сілтемелер;

мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық қызығушылығын арттыруға бағытталған әдістер мен тәсілдер;

ойын арқылы оқыту технологиялары мен белсенді оқыту әдістерін қолдану бойынша ұсыныстар;

балалардың функционалдық сауаттылығын (тілдік, математикалық, шығармашылық, экологиялық сауаттылық) дамыту бойынша ұсынымдар;

цифрлық дағдыларды және баланың жеке дамуын қолдайтын әдістер.

Білім беру процесінде әрбір бала басты назарда болуы тиіс. Барлық оқу және тәрбие процесі балаға қолайлы әрі қауіпсіз орта құруға бағытталуы қажет.

Алдағы оқу жылында балалардың қоршаған ортамен танысуына, олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыруға ерекше көңіл бөлінеді. Осы орайда, «Гүлдер әлемі» тақырыбы аясында табиғаттың әсемдігін сезінуге, өсімдіктер әлемімен танысуға, шығармашылық және зерттеу дағдыларын дамытуға арналған іс-шаралар ұйымдастырылады.

Тәрбие жұмысын ұйымдастыру кезіндегі басым бағыт – балаға қамқорлық пен құрмет көрсету, сенім арту, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету, оларды кемсітуге жол бермеу болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы балаларға «гүлдер әлемі» тақырыбында экологиялық тәрбие беру мақсаты міндеттері: Мектепке дейінгі жастағы балаларды экологиялық мәдениетке тәрбиелеу – олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырудың маңызды бөлігі. «Гүлдер әлемі» тақырыбында экологиялық тәрбие берудің негізгі мақсаты – балаларды гүлдердің әртүрлілігімен, олардың пайдасымен, қоршаған ортаға әсерімен таныстыру және оларды күтіп-баптауға баулу.

Мақсаттары:

Балалардың гүлдер туралы білімін кеңейту; табиғатқа ұқыптылықпен қарауға үйрету; экологиялық жауапкершілік сезімін қалыптастыру.Гүлдерді қорғау және өсіру дағдыларын дамыту.

Міндеттері: Гүлдердің түрлері мен олардың ерекшеліктерін таныстыру; гүлдердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын түсіндіру; балаларды гүлдерді күтуге, суаруға, отырғызуға қатыстыру; абиғатқа деген сүйіспеншілік пен қамқорлық сезімін тәрбиелеу.

Кейбір гүлдер күн сәулесіне қарай бұрылып тұрады. Мысалы, күнбағыс күндізгі уақытта күн бағытымен қозғалады.

Орхидеялардың кейбір түрлері жәндіктерді өзіне тартып, олардың пішінін еліктейді.

Лалагүлдер мен раушандар тек сәндік өсімдіктер ғана емес, сонымен қатар парфюмерия мен дәрі-дәрмек өндірісінде кеңінен қолданылады.

Гүлдер адамның көңіл-күйіне оң әсер етеді және тіпті күйзелісті азайтуға көмектеседі.

Экологиялық тәрбие беру балалардың табиғатқа деген құрметін қалыптастыруға және қоршаған ортаны қорғауға деген жауапкершілігін арттыруға көмектеседі. «Гүлдер әлемі» тақырыбындағы іс-шаралар балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, оларды табиғатпен үйлесімді өмір сүруге үйретеді. Осындай тәрбиелік шаралар балалардың қоршаған ортаға деген жанашырлығын арттырып, табиғатты аялау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғатты қорғауға деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік болашақ ұрпақ үшін маңызды құндылық болып қала береді.

Балаларға табиғатты зерттеуге, бақылауға және өсімдіктерді күтуге мүмкіндік беру арқылы оларда қоршаған ортаға деген жанашырлық пен жауапкершілік сезімі арта түседі. Сонымен қатар, экологиялық білім беру арқылы балалар табиғатты тек бақылап қана қоймай, оған қамқорлық жасауды үйренеді. Қоршаған ортаға құрметпен қарау олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына оң ықпал етеді. Бұл бағыттағы жұмыстар жүйелі түрде жүргізілсе, болашақта табиғатқа жанашыр, экологиялық сауатты ұрпақ тәрбиеленетіні сөзсіз.

Түстер психологиясына сәйкес, сары гүлдер қуаныш пен энергия сыйласа, көк гүлдер тыныштық пен үйлесімділік әкеледі. Экологиялық тәрбие беру балалардың табиғатқа деген құрметін қалыптастыруға және қоршаған ортаны қорғауға деген жауапкершілігін арттыруға көмектеседі. «Гүлдер әлемі» тақырыбындағы іс-шаралар балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, оларды табиғатпен үйлесімді өмір сүруге үйретеді. Осындай тәрбиелік шаралар балалардың қоршаған ортаға деген жанашырлығын арттырып, табиғатты аялау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғатты қорғауға деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік болашақ ұрпақ үшін маңызды құндылық болып қала береді. Балаларға табиғатты зерттеуге, бақылауға және өсімдіктерді күтуге мүмкіндік беру арқылы оларда қоршаған ортаға деген жанашырлық пен жауапкершілік сезімі арта түседі. Сонымен қатар, экологиялық білім беру арқылы балалар табиғатты тек бақылап қана қоймай, оған қамқорлық жасауды үйренеді. Қоршаған ортаға құрметпен қарау олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына оң ықпал етеді. Бұл бағыттағы жұмыстар жүйелі түрде жүргізілсе, болашақта табиғатқа жанашыр, экологиялық сауатты ұрпақ тәрбиеленетіні сөзсіз.

Мазмұны

Кіріспе............................................................................................................3

Негізгі бөлім

1-бөлім

«ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ» ТУРАЛЫ ӨТКІЗУДІҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

1. Балаларға гүлдер туралы түсінік беру әдістері…....................................7

1.2 Гүлдерді тану мен ажырату жолдары (түрлері, түстері, атаулары)….8

1.3 Табиғи материалдармен жұмыс істеу әдістемесі…..………………….9

1.4 Гүл өсіру және күтіп-баптау жөніндегі іс-шаралар………….……....10

2-бөлім

«ГҮЛДЕР ӘЛЕМІ» ТУРАЛЫ ОЙЫНДАР ӨТКІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ

2. Гүлдерге байланысты ойындарды ұйымдастыру ерекшеліктері…...13

2.1 Табиғат тақырыбына дактикалық ойындарды қолдану………...…..14

2.2 Танымдық және шығармашылық ойындар……………………...…...15

2.3 Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес ойындар таңдау…………..17

3-бөлім

ГҮЛДЕР ТУРАЛЫ ОЙЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ

3. Қимыл-қозғалыс ойындары: «Гүлдер биі», «Гүлді тап».....................18

3.1 Логикалық және танымдық ойындар: «Гүлдерді ата», «Түстерді сәйкестендір»...............................................................................................21

3.2 Сюжеттік-рөлдік ойындар: «Бағбан мен гүлдер», «Гүл сатушы дүкені»..........................................................................................................23

3.3 Шығармашылық ойындар: «Гүлден сурет құрастыр», «Гүлдерден аппликация жасау»...........................................................................................................24

4-бөлім

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ БАҒЫТТАР

4. Гүлдер арқылы экологиялық тәрбие беру……………………………26

4.1 Табиғатқа деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік………..….......27

4.2 Эстетикалық тәрбие және шығармашылық ойлау………………....28

4.3 Коммуникативтік дағдыларды дамыту……………..………………30

5-бөлім

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

5. Гүлдер тақырыбына арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті........31

5.1 Тәжірибелік жұмыстар (гүл өсіру, бақылау, табиғат

бұрышын ұйымдастыру)...............................................................................34

5.2 Балалардың қызығушылығын арттыруға арналған әдістер..................36

1-бөлім

1. «Гүлдер әлемі» туралы өткізудің әдіс-тәсілдері

Гүлдер – өсімдіктер әлемінің маңызды бөлігі ретінде балаларға экологиялық тәрбие берудің тиімді құралы болып табылады. Мектепке дейінгі жастағы балалардың танымдық белсенділігі қоршаған орта объектілерін зерттеу арқылы дамиды. Гүлдермен таныстыру баланың түстерді, пішіндерді, өсімдіктердің құрылымын ажырату қабілетін арттырады. Сонымен қатар, экологиялық мәдениетті қалыптастыруда өсімдіктердің маңызын түсіндіру үлкен рөл атқарады. Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, балаларға табиғат құбылыстарын ойын және эксперименттер арқылы түсіндіру олардың зияткерлік дамуын қолдайды. Сонымен қатар, мектепке дейінгі жастағы балалар үшін көрнекілік пен практикалық әрекеттерді үйлестіру тиімді оқыту әдісі болып табылады. Балаларға гүлдер туралы түсінік беру әдістері туралы келетін болсақ, ойын – мектепке дейінгі балалар үшін негізгі оқу формасы. «Гүлдерді тап», «Гүлдердің түстерін сәйкестендір» сияқты ойындар баланың қызығушылығын оятып, танымдық қабілетін дамытады. Балаларды гүлзарларға, саябақтарға, ботаникалық бақтарға апару – олардың табиғатты зерттеу дағдыларын қалыптастырудың маңызды жолы. Осындай тәжірибелер барысында балалар өсімдіктердің құрылысы мен өсу заңдылықтарын тікелей бақылай алады. Балаларға гүлдер туралы ертегілер, аңыздар, жұмбақтар мен өлеңдер оқу олардың танымдық қызығушылығын арттырып, есте сақтау қабілетін күшейтеді.

Гүлдер туралы білім беру – балалардың қоршаған ортаға деген оң көзқарасын қалыптастырудың бірден-бір жолы. Түрлі әдістерді кешенді қолдану олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады және экологиялық тәрбие береді. Балаларға гүлдер туралы түсінік берудің ғылыми негіздері олардың танымдық қабілетін дамытумен қатар, табиғатқа деген сүйіспеншілігін қалыптастырады. Ойын, тәжірибе, шығармашылық және зерттеу әдістерін үйлестіру арқылы баланың табиғат әлеміне деген қызығушылығын арттыруға болады. Бұл зерттеу нәтижелері мектепке дейінгі білім беру бағдарламаларына енгізуге ұсынылады.

Практикалық жұмыстар мен табиғаттағы бақылаулар арқылы балалардың қоршаған ортаға деген қызығушылығы артады. Сондай-ақ, аңыздар, өлеңдер және жұмбақтар арқылы берілетін білім баланың есте сақтау қабілетін дамытады. Гүлдер әлемімен таныстыру – баланың жалпы экологиялық санасының қалыптасуына оң ықпал етеді.

Жалпы мектепке дейінгі білім беру бағдарламасына гүлдер туралы кешенді оқыту әдістерін енгізу-баланың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырып, олардың зияткерлік және шығармашылық әлеуетін дамытуға мүмкіндік береді. Осылайша, гүлдер арқылы экологиялық тәрбие беру – жас ұрпақтың табиғатты құрметтеуге және қорғауға деген жауапкершілігін қалыптастыратын тиімді әдістердің бірі болып табылады.

1.2 Гүлдерді тану мен ажырату жолдары

Гүлдер – табиғаттың көркемдік сыйы ғана емес, сонымен қатар экожүйенің маңызды бөлігі. Оларды тану мен ажырату – ботаника, экология және ландшафттық дизайн салаларында маңызды рөл атқарады. Бұл мақалада гүлдерді тану мен ажырату әдістері, олардың биологиялық ерекшеліктері мен маңыздылығы қарастырылады.

Гүлдердің морфологиясы олардың құрылымына, түсіне, пішініне және өсу сипатына байланысты ерекшеленеді. Негізгі морфологиялық белгілер мыналарды қамтиды:

Гүл күлтесі (петалдар) – гүлдің түсі мен формасын анықтайды.

Тостағанша жапырақшалары – гүлдің бастапқы дамуын қорғайды.

Андроцей (аталық мүшелер) және гинецей (аналық мүшелер) – гүлдің көбею жүйесінің негізгі бөліктері.

Сабақ және жапырақтары – фотосинтез және қоректік заттарды тасымалдау қызметін атқарады.

Г ҮЛДЕРДІ ТАНУ ЖӘНЕ АЖЫРАТУ ҮШІН БІРНЕШЕ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕР

• Визуалды әдіс – гүлдердің түсі, пішіні және құрылымы бойынша анықтау.

• Гербарий құру – кептірілген өсімдіктер арқылы оларды зерттеу.

• Фенологиялық бақылау – гүлдердің өсу кезеңдерін, гүлдеу уақытын талдау.

• Генетикалық талдау – ДНҚ зерттеулері арқылы түрлерді анықтау.

Визуалды әдіс- өсімдіктердің сыртқы ерекшеліктеріне сүйеніп, оларды ажыратуға мүмкіндік береді. Гүлдерді түсі, пішіні, құрылымы бойынша анықтау ботаникада кеңінен қолданылады. Гербарий – кептірілген өсімдіктерді жинап, оларды сақтау және зерттеу әдісі. Бұл ботаниктер үшін өте маңызды құрал. Өсімдіктер арнайы тәсілмен кептіріліп, қағазға бекітіліп, каталогқа енгізіледі. Фенология – өсімдіктердің өмірлік циклін зерттейтін ғылым. Бұл әдіс гүлдердің өсу кезеңдерін, бүршіктенуін, гүлдеу уақытын, жеміс беруін бақылауға негізделген. Генетикалық талдау- өсімдіктердің ДНҚ-сын зерттеу арқылы олардың түрін, шығу тегін және эволюциялық байланыстарын анықтауға мүмкіндік береді. Лабораториялық жағдайда арнайы құралдармен өсімдік геномын талдау жүргізіледі. Қорытындылай келе, гүлдерді тану мен ажырату – тек ғылыми ғана емес, практикалық маңызы зор үрдіс. Оларды зерттеу экологиялық тұрақтылықты сақтауға, биоалуантүрлілікті қорғауға және адамзат өмірінде маңызды рөл атқаратын ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Сондықтан бұл бағыттағы зерттеулерді әрі қарай дамыту аса маңызды. Гүлдерді зерттеудің әртүрлі әдістері олардың түрлік құрамын, өсу ерекшеліктерін және экологиялық маңызын анықтауға көмектеседі. Визуалды әдіс – ең қарапайым тәсіл болса, гербарий құру – өсімдіктерді ұзақ мерзімде зерттеуге мүмкіндік береді. Фенологиялық бақылау арқылы өсімдіктердің табиғаттағы өзгерістерін қадағалауға болады, ал генетикалық талдау ең дәл ғылыми мәліметтер алуға мүмкіндік береді.

1.3 Табиғи материалдармен жұмыс істеу әдістемесі

Табиғи материалдар – баланың қоршаған ортамен танысуына, шығармашылық қабілеттерін дамытуға, ұсақ моторикасын жетілдіруге және экологиялық тәрбие беруге ықпал ететін таптырмас құрал. Балабақша мен бастауыш мектеп жасындағы балалармен табиғи материалдар арқылы жұмыс жасау олардың қиялын дамытып, шығармашылық ойлау қабілетін арттыруға көмектеседі. Табиғи материалдарға жапырақтар, гүлдер, тұқымдар, бұтақтар, жаңғақтар, тастар, құм, мүк, қабықтар және басқа да табиғаттан алынған элементтер жатады. Оларды пайдалану арқылы балалар өздерінің қоршаған ортамен қарым-қатынасын нығайтып, табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін қалыптастырады.

Жұмыс істеу әдістері төмендегі жүйелерге бөлінеді:

1. Жинақтау және іріктеу – Балалар табиғи материалдарды жинап, оларды түсі, формасы, құрылымы бойынша топтастырады.

2. Зерттеу және бақылау – Материалдардың ерекшеліктерін зерттеу арқылы балалар танымдық қабілеттерін дамытады.

3. Қолданбалы өнер – Балалар табиғи материалдардан әртүрлі бұйымдар жасайды (аппликация, мүсіндер, панно, коллаждар).

4. Эксперимент жасау – Әртүрлі материалдардың қасиеттерін салыстырып, олармен тәжірибе жүргізеді.

5. Әңгімелеу және шығармашылық тапсырмалар – Балалар табиғи материалдардан жасалған бұйымдарға байланысты ертегілер, әңгімелер құрастырады.

Табиғи материалдармен жұмыс істеудің маңыздылығы жайында мысал келтіретін болсақ:

• Экологиялық тәрбие – Балалар табиғат байлығын бағалап, қоршаған ортаны қорғауды үйренеді.

• Шығармашылық қабілетті дамыту – Әртүрлі материалдарды біріктіріп, ерекше бұйымдар жасау арқылы қиялдары мен шығармашылық дағдылары дамиды.

• Қол моторикасын жетілдіру – Ұсақ бөлшектермен жұмыс істеу арқылы балалардың саусақ бұлшықеттері күшейіп, жазу дағдыларының қалыптасуына көмектеседі.

Табиғи материалдармен жұмыс істеу – балалардың жан-жақты дамуына ықпал ететін тиімді әдіс. Мұндай шығармашылық жұмыстар оларды табиғатты сүюге, эстетикалық талғамын арттыруға және өз ойларын еркін білдіруге үйретеді. Осылайша, табиғи материалдарды пайдаланудың әдістемелік негіздерін жетілдіру – білім беру саласындағы маңызды бағыттардың бірі болып табылады.

1.4 Табиғи материалдармен жұмыс істеу әдістемесі

Білім беру мен шығармашылық дамытудың маңызды құралдарының бірі – табиғи материалдарды қолдану. Балалардың қоршаған ортаны танып-білуіне, қиялы мен шығармашылық қабілеттерінің дамуына табиғи материалдар ерекше әсер етеді. Табиғи материалдар – балалардың шығармашылық қабілетін дамытуға арналған ең қолжетімді және экологиялық таза ресурстардың бірі. Олардың табиғи құрылымы, әртүрлілігі мен қолжетімділігі балалардың танымдық және сенсорлық дамуына ықпал етеді.

Балалар табиғаттағы заттарды зерттеу арқылы қоршаған орта туралы білімдерін кеңейтеді. Мысалы, жапырақтардың, жаңғақтардың, тастың немесе құмның құрылымын зерттеу арқылы олар табиғаттың әртүрлілігін түсінеді. Табиғи материалдардың әртүрлі фактурасы мен пішіні балалардың тактильді сезімдерін дамытады. Балалар әртүрлі материалдардың жұмсақтығын, қаттылығын, тегістігін немесе кедір-бұдырлығын сезіну арқылы сенсорлық дағдыларын жетілдіреді. Табиғатты аялау, қоршаған ортаны қорғау туралы түсінік қалыптастыру – маңызды мақсаттардың бірі. Балалар табиғи материалдарды қолдана отырып, экологиялық тепе-теңдікті сақтаудың маңызын түсінеді. Табиғи материалдармен жұмыс жасау балалардың ұсақ моторикасын жетілдіреді. Саусақ бұлшықеттерінің дамуы жазуға, сурет салуға және басқа да ұсақ моторикалық әрекеттерге дайындықтың негізін қалайды. Табиғи материалдардың түсін, формасын және құрылымын үйлестіре отырып, балалардың сұлулықты сезіну дағдылары дамиды. Олардың эстетикалық талғамы артып, сұлулыққа деген қызығушылығы күшейеді. Бірлескен шығармашылық жұмыстар арқылы балалар өзара қарым-қатынас жасап, топтық жұмысқа дағдыланады. Ортақ мақсатқа жету үшін бір-бірімен пікір алмасады, көмектеседі, тілдік қорларын дамытады. Табиғи материалдарды өңдеу, олармен әртүрлі бұйымдар жасау – балаларды ұқыптылыққа, еңбекқорлыққа және жауапкершілікке тәрбиелейді. Өз қолымен жасаған дүниелер баланың еңбекке деген сүйіспеншілігін арттырады. Табиғи материалдармен жұмыс жасау балалардың қызығушылығын арттырып, жағымды эмоциялар қалыптастырады. Олар өз жұмыстарынан қуаныш, мақтаныш сезімін алып, өз-өзіне деген сенімі артады. Табиғи материалдармен жұмыс жасау балалардың қызығушылығын арттырып, жағымды эмоциялар қалыптастырады. Олар өз жұмыстарынан қуаныш, мақтаныш сезімін алып, өз-өзіне деген сенімі артады.

Табиғи материалдарды қолдану мақсаттары:

1. Шығармашылық дамуы – әртүрлі табиғи материалдарды пайдалану арқылы балалардың қиялы мен шығармашылық қабілеттерін арттыру.

2. Танымдық дағдыларды дамыту – табиғаттағы заттарды зерттеу арқылы баланың қоршаған орта туралы білімін кеңейту.

3. Сенсорлық дамуы – табиғи материалдардың әртүрлі фактурасы мен пішіні балалардың тактильді сезімдерін дамытады.

4. Экологиялық тәрбие – табиғатты аялау, қоршаған ортаны қорғау туралы түсінік қалыптастыру.

Табиғи материалдар түрлері

• Өсімдіктекті материалдар: жапырақтар, гүлдер, бұтақтар, жаңғақтар, дәндер, ағаш қабығы.

• Жануартекті материалдар: қауырсындар, жүн, ұлу қабыршақтары.

• Минералды материалдар: тастар, құм, саз, балшық.

Табиғи материалдармен жұмыс істеу балалардың шығармашылық, танымдық, сенсорлық және экологиялық мәдениетін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Мұндай әдістерді жүйелі түрде қолдану арқылы балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырып, оларды эстетикалық тұрғыдан тәрбиелеуге болады.

1.4 Гүл өсіру және күтіп-баптау жөніндегі іс-шаралар

Гүл – кез келген үйдің, кеңсенің немесе бақтың көркі. Гүлдер тек әсемдік үшін ғана емес, сонымен қатар адамның көңіл-күйін көтеруге, ауаны тазартуға, тіпті стрессті азайтуға да көмектеседі. Дегенмен, оларды өсіру және күтіп-баптау белгілі бір білім мен еңбекті қажет етеді. Бұл мақалада гүл өсірудің негізгі әдістері мен күтім шаралары туралы баяндалады.

1. Гүл таңдау және отырғызу

Гүл өсіруді бастамас бұрын, олардың түрін дұрыс таңдау өте маңызды. Үй жағдайына немесе ашық алаңға сай келетін гүлдерді таңдап, олардың өсу ерекшеліктерін ескеру қажет.

• Бөлме гүлдері: Жарықты жақсы көретін (орхидея, фикус, каланхоэ) және көлеңкеге төзімді (спатифиллум, сансевиерия) гүлдер бар.

• Сыртқы гүлдер: Қазақстанда көктемде және жазда отырғызылатын гүлдер қатарына раушан, лалагүл, қызғалдақ, петуния жатады.

• Топырақ дайындау: Кез келген өсімдікке құнарлы, ылғалды және жақсы су өткізетін топырақ қажет.

2. Суару ережелері

Гүлдерді суару олардың түріне байланысты өзгереді. Тым көп немесе тым аз суару өсімдіктің өсуіне кері әсер етеді.

• Жиілігі: Көптеген бөлме өсімдіктері аптасына 1-2 рет суаруды қажет етеді.

• Маусымдық ерекшеліктер: Қыста суару мөлшерін азайту керек, ал жазда ылғалдылықты көбірек қажет етеді.

• Су сапасы: Бөлме температурасына жақын, тұндырылған немесе сүзілген су пайдалану ұсынылады.

3. Күн сәулесі және температура

Гүлдердің өсуі үшін жарықтың маңызы зор.

• Жарық сүйгіш өсімдіктер: Терезенің оңтүстік немесе шығыс жағына қою ұсынылады.

• Көлеңке сүйгіш өсімдіктер: Солтүстік немесе батыс терезелерде жақсы өседі.

• Температура: Орташа 18-25°C температура гүлдердің көпшілігі үшін қолайлы.

4. Тыңайтқыштар және қоректендіру

Гүлдерге қажетті минералдар мен микроэлементтерді беру олардың жақсы өсуіне ықпал етеді.

• Органикалық тыңайтқыштар: Күл, гумус, көң суы.

• Минералды тыңайтқыштар: Азот, фосфор, калий қоспалары.

• Қолдану жиілігі: Белсенді өсу кезеңінде (көктем-жаз) айына 1-2 рет беру ұсынылады.

5. Аурулар мен зиянкестерден қорғау

Гүлдер әртүрлі зиянкестер мен ауруларға шалдықпауы үшін алдын алу шараларын жүргізу қажет.

• Зиянкестер: Өрмекші кене, тля, аққанат.

• Күресу әдістері: Арнайы биопрепараттар, сабынды су, сарымсақ тұнбасы.

• Аурулар: Күлгін шірік, саңырауқұлақ инфекциялары, жапырақ дақтары.

• Алдын алу: Өсімдіктерді дұрыс суару, артық ылғалдан сақтану, топырақты ауыстыру.

6. Гүлді көбейту әдістері

Гүлдерді көбейтудің бірнеше әдісі бар:

• Тұқым арқылы: Кейбір өсімдіктер үшін тиімді, бірақ баяу өседі.

• Қалемше арқылы: Жылдам әрі сенімді әдіс.

• Түйнек және тамыр бөлу арқылы: Көпжылдық өсімдіктер үшін қолайлы.

Гүл өсіру – үлкен жауапкершілікті қажет ететін іс. Оларды күтіп-баптау барысында дұрыс суару, жарық пен температураны реттеу, тыңайтқыштарды уақтылы қолдану және аурулардан қорғау маңызды. Егер барлық шараларды дұрыс орындасаңыз, гүлдеріңіз жайқалып өсіп, үйіңізге әсемдік пен жылулық сыйлайтыны сөзсіз.

2-бөлім

2. Гүлдерге байланысты ойындарды ұйымдастыру ерекшеліктері

Балаларға табиғатты таныстыру және олардың эстетикалық сезімдерін дамытуда гүлдер тақырыбы маңызды рөл атқарады. Гүлдермен байланысты ойындар баланың танымдық қабілеттерін арттырып қана қоймай, олардың шығармашылық ойлауын дамытуға ықпал етеді. Осы мақалада гүлдерге байланысты ойындарды ұйымдастырудың негізгі ерекшеліктері қарастырылады.

Гүлдермен байланысты ойындарды ұйымдастыру кезінде келесі қағидаларды ескеру қажет:

• Танымдық бағыттылық – Балаларға гүлдердің түрлері, олардың ерекшеліктері, өсіп-өну шарттары жайлы ақпарат беру.

• Қатысуға қолайлылық – Ойындар қарапайым әрі түсінікті болуы тиіс.

• Шығармашылық дамыту – Балалардың қиялын дамытып, гүлдерге деген сүйіспеншілігін ояту.

• Қозғалыстық белсенділік – Балалардың дене қозғалыстарын жетілдіретін ойындар ұйымдастыру.

Гүлдерге байланысты ойын түрлері

1. «Гүлді тап!»
   Мақсаты: Балалардың есте сақтау қабілетін және гүлдерді ажырату дағдыларын дамыту.
   Ойын барысы: Балаларға бірнеше гүлдің суреті көрсетіледі. Кейін бір сурет жасырылады, ал балалар қай гүлдің жоқ екенін табуы керек.

2. «Гүлдер бағында серуен»
   Мақсаты: Балалардың моторикасын және қоршаған орта туралы білімін дамыту.
   Ойын барысы: Балалар бақтағы әртүрлі гүлдер болып бөлініп, музыка ырғағымен қимылдайды. Жүргізуші белгілі бір гүлдің атауын айтқанда, сол гүлдің рөліндегі бала белгілі бір қимыл жасайды.

3. «Гүлдерді құрастыр»
   Мақсаты: Балалардың ұсақ моторикасын, шығармашылық ойлауын дамыту.
   Ойын барысы: Балаларға түрлі түсті қағаздан, ермексаздан немесе табиғи материалдардан гүл құрастыру ұсынылады.

4. «Гүл атауын жалғастыр»
   Мақсаты: Балалардың сөздік қорын кеңейту, логикалық ойлауын жетілдіру.
   Ойын барысы: Бір бала гүл атауын бастаса, келесі бала сол гүлге байланысты қосымша сипаттама айтады (мысалы: «Раушан – қызыл», «Лалагүл – әдемі»).

5. «Гүлдер туралы жұмбақ шешу»
   Мақсаты: Балалардың ойлау қабілетін дамыту, тапқырлығын арттыру.
   Ойын барысы: Жүргізуші гүлдерге байланысты жұмбақтар оқиды, ал балалар жауап береді.

Гүлдерге байланысты ойындар балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады, қоршаған ортаға деген қызығушылығын дамытады. Сондай-ақ, бұл ойындар балалардың эстетикалық талғамын қалыптастырып, ұжымдық қарым-қатынасты нығайтады. Гүлдер тақырыбы балалар үшін қызықты әрі танымды болуы мүмкін. Ойындарды ұйымдастыруда олардың жас ерекшеліктерін, қызығушылықтарын ескере отырып, әртүрлі әдістерді қолдану маңызды. Гүлдермен байланысты ойындар баланың танымдық, шығармашылық және физикалық дамуына оң әсер етеді, сондықтан оларды оқу-тәрбие үдерісінде кеңінен қолдану ұсынылады.

2.1 Табиғат тақырыбына дидактикалық ойындарды қолдану

Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде табиғат тақырыбы ерекше орын алады. Балалардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын арттыру, экологиялық мәдениетін қалыптастыру, табиғатқа деген сүйіспеншілікті ояту – басты міндеттердің бірі. Осы мақсатта дидактикалық ойындар маңызды әдістемелік құрал болып табылады. Дидактикалық ойындар балалардың жас ерекшеліктеріне сай ойлау қабілетін, қиялын, есте сақтауын дамытады. Табиғат тақырыбында өткізілетін ойындар арқылы балалар өсімдіктер мен жануарлар әлемін танып-біліп, қоршаған орта заңдылықтарын меңгереді. Сонымен қатар, мұндай ойындар баланың сөйлеу қабілетін, коммуникативті дағдыларын жетілдіреді.

Табиғат тақырыбындағы дидактикалық ойындардың түрлері

Сәйкестендіру ойындары – Балалар өсімдіктер мен жануарларды сипаттамалары бойынша сәйкестендіреді.

Жұмбақ шешу – Табиғат құбылыстары мен өсімдіктер, жануарларға байланысты жұмбақтар шешу арқылы логикалық ойлауы дамиды.

Сурет құрастыру – Балаларға табиғат көріністерінің бөлшектерін беріп, оларды дұрыс орналастыру арқылы толық сурет құрастыру тапсырылады.

«Тіршілік ортасы» ойыны – Балалар жануарларды өздерінің табиғи тіршілік ортасына орналастырады.

Экологиялық викторина – Балаларға табиғат қорғауға байланысты сұрақтар қойылады.

Дидактикалық ойындарды ұйымдастыру әдістері

• Балалардың жас ерекшеліктеріне сай ойындарды таңдау.

• Қызықты және танымды тапсырмалар дайындау.

• Ойын барысында интерактивті әдістерді қолдану.

• Балалардың белсенділігін арттыру үшін топтық және жұптық жұмыстар жүргізу.

Табиғат тақырыбындағы дидактикалық ойындар – балалардың танымдық қабілеттерін дамытуға, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыруға ықпал ететін маңызды құрал. Ойындар арқылы балалар экологиялық мәдениетті меңгереді, шығармашылық қабілеттері дамиды және қоршаған ортаға деген жауапкершілігі артады.

Дидактикалық ойындар балалардың қызығушылығын арттырып, танымдық белсенділігін күшейтеді. Ойын барысында балалар өсімдіктер мен жануарлар әлемімен танысып, табиғаттағы маусымдық өзгерістерді бақылауды үйренеді. Сондай-ақ, олар экологиялық мәселелерді түсініп, қоршаған ортаны қорғау қажеттілігін сезінеді.

Мұндай ойындар топтық жұмыс дағдыларын қалыптастырып, балаларды ұйымшылдыққа, достыққа және бір-біріне көмектесуге баулиды. Ойын процесінде логикалық ойлау, есте сақтау, қиялдау қабілеттері дамып, тілдік қорлары молаяды.

Қорытындылай келе, табиғат тақырыбындағы дидактикалық ойындар баланың жан-жақты дамуына ықпал етіп, олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігі мен қамқорлығын арттыратын маңызды әдіс болып табылады.

2.2 Танымдық және шығармашылық ойындар

Баланың дамуында ойын ерекше орын алады. Әсіресе, танымдық және шығармашылық ойындар олардың интеллектуалды және эстетикалық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл ойын түрлері баланың ойлауын, қиялын, есте сақтау қабілетін және мәселелерді шешу дағдыларын жетілдіруге көмектеседі. Сонымен қатар, олар балалардың өзін-өзі көрсетуіне, эмоцияларын басқаруына және қоршаған ортамен қарым-қатынасына оң әсер етеді.

Ойын – баланың жан-жақты дамуының негізгі құралы. Әсіресе, танымдық және шығармашылық ойындар олардың интеллектуалдық және эстетикалық қабілеттерін жетілдіруге айтарлықтай ықпал етеді. Бұл ойын түрлері баланың ойлауын, қиялын, есте сақтау қабілетін және мәселелерді шешу дағдыларын дамытумен қатар, олардың дүниетанымын кеңейтеді, қоршаған әлемді тануға деген қызығушылығын арттырады.

Танымдық ойындар – баланың зияткерлік әлеуетін дамытудың маңызды құралы. Олар логикалық ойлауды қалыптастырып, назар аудару қабілетін күшейтеді. Бұл ойындар арқылы балалар жаңа ұғымдармен танысып, ақпаратты талдауға, салыстыруға, қорытынды жасауға үйренеді. Мысалы, жұмбақтар шешу, басқатырғыштар құрастыру, логикалық тапсырмалар орындау баланың зерделік белсенділігін арттырады.

Шығармашылық ойындар баланың эстетикалық сезімін, көркемдік талғамын дамытады. Олар сурет салу, мүсіндеу, ән айту, би билеу, рөлдік ойындар ойнау арқылы өзін-өзі еркін көрсетуге мүмкіндік береді. Мұндай ойындар арқылы балалар өз ойларын бейнелі түрде жеткізуді үйреніп, эмоцияларын басқаруға машықтанады.

Сонымен қатар, ойын барысында балалар әлеуметтік дағдыларын дамытады. Олар өз пікірін білдіруге, басқалармен қарым-қатынас жасауға, ұжымда жұмыс істеуге дағдыланады. Бұл олардың қарым-қатынаста ашық, сенімді болуына, өзгелердің пікірін құрметтеуге үйретеді.

Ойын – тек көңіл көтеру құралы ғана емес, сонымен қатар баланың жан-жақты дамуына ықпал ететін маңызды әдіс. Сондықтан танымдық және шығармашылық ойындарды бала тәрбиесінде кеңінен қолдану оның болашағына салынған маңызды инвестиция болып табылады.

Танымдық ойындар баланың ойлау процестерін, есте сақтауын, зейінін және логикалық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Олардың бірнеше түрлері бар:

-Логикалық ойындар – басқатырғыштар, судоку, шахмат, домино.

-Есте сақтау ойындары – суреттерді сәйкестендіру, сөздерді қайталау, сандық тізбектерді жаттау.

-Зейінді дамытуға арналған ойындар – «Не өзгерді?», «Жасырын затты тап», «Айырмашылықты тап».

-Математикалық ойындар – есептер шығару, цифрлармен байланысты тапсырмалар.

Бұл ойындар баланың интеллектуалды дамуына тікелей ықпал етеді және оқу процесінде қолданылған жағдайда білім игеруге көмектеседі. Шығармашылық ойындар баланың қиялын, эстетикалық сезімін және көркемдік қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл ойындарға мыналар жатады:

Көркем шығармашылық ойындар – сурет салу, мүсіндеу, аппликация жасау.

Музыкалық ойындар – ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, ырғақтық қозғалыстар.

Сахналық ойындар – рөлдік ойындар, театрландырылған қойылымдар, ертегілерді сахналау.

Әдеби шығармашылық ойындар – ертегілер ойлап табу, әңгіме құрастыру, өлең шығару.

Шығармашылық ойындар баланың өзін-өзі көрсетуіне, қиялын дамытып, жаңа идеялар ойлап табуына көмектеседі.

Ойындарды ұйымдастыру барысында келесі принциптерді ескеру қажет:

• Баланың жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі;

• Қызықты және тартымды болуы;

• Ұжымдық өзара әрекеттестікті дамытатын элементтердің болуы;

• Ойын барысында оқыту мен дамытуды қатар жүргізу.

Тәжірибелік мысал ретінде, «Сиқырлы қап» ойынын алуға болады. Бұл ойында бала көзін жұмып, қап ішіндегі затты сипау арқылы тануға тырысады. Бұл ойлау мен тактильді қабылдауды дамытады. Ал «Ертегі құрастыру» ойыны балаларға өз қиялынан оқиға ойлап табуға көмектеседі.

Танымдық және шығармашылық ойындар баланың жан-жақты дамуына әсер ететін негізгі құралдардың бірі болып табылады. Олар баланың интеллектуалды, эмоционалды және әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Сондықтан ата-аналар мен педагогтар ойындарды дұрыс таңдап, оларды тиімді ұйымдастыруға мән беруі қажет.

2.3 Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес

ойындар таңдау

Балалық шақ – жеке тұлғаның қалыптасуындағы маңызды кезеңдердің бірі. Балалар ойын арқылы танымдық, әлеуметтік және моторлық дағдыларын дамытады. Сондықтан ойындарды балалардың жас ерекшеліктеріне сай таңдау – олардың үйлесімді дамуы үшін аса маңызды.

Ерте жастағы балаларға (0-3 жас) арналған ойындар: Бұл кезеңдегі балалар қоршаған ортаны сезім мүшелері арқылы қабылдайды. Олар үшін тактильдік, визуалды және есту қабілетін дамытатын ойындар аса маңызды.

• Сенсорлық ойындар: әртүрлі текстуралары бар заттарды ұстап көру, дыбыстық ойыншықтар.

• Қозғалыс ойындары: қол-аяқтың қозғалысын дамытуға арналған жаттығулар.

• Қарапайым сюжеттік ойындар: қуыршақтар мен жұмсақ ойыншықтар арқылы қарым-қатынас жасау.

Мектепке дейінгі жастағы балаларға (3-6 жас) арналған ойындар: Бұл жаста балалардың қиялы мен шығармашылық қабілеті қарқынды дамиды. Олар белсенді әрекет етуді және рөлдік ойындарды жақсы көреді.

• Құрылымдық ойындар: құрастырушы ойыншықтар, лего.

• Рөлдік ойындар: дәрігер, сатушы, мұғалім ойнау.

• Қозғалыс ойындары: жүгіріп ойнайтын, секіру, ұстап алу ойындары.

• Логикалық ойындар: пазлдар, қарапайым басқатырғыштар.

Бастауыш мектеп жасындағы балаларға (6-10 жас) арналған ойындар: Бұл кезеңде балалардың ойлау қабілеті, логикасы, тілдік дағдылары және әлеуметтік қарым-қатынасы дамиды.

• Стратегиялық және логикалық ойындар: шахмат, дойбы, сөзжұмбақтар.

• Командалық ойындар: футбол, волейбол, эстафеталық ойындар.

• Ғылыми-танымдық ойындар: тәжірибелер жасау, табиғат құбылыстарын зерттеу.

• Компьютерлік және үстел ойындары: оқу үрдісін қолдайтын ойындар.

Жасөспірімдерге (10-16 жас) арналған ойындар: Жасөспірімдер өздерінің қызығушылықтарын қалыптастырып, өзін-өзі тануға бағытталады.

• Спорттық және экстремалды ойындар: жекпе-жек түрлері, футбол, баскетбол.

• Шығармашылық ойындар: музыка, театрландырылған ойындар.

• Командалық және интеллектуалды ойындар: дебаттар, рөлдік қойылымдар, квиздер.

• Компьютерлік және бейнеойындар: стратегия мен логиканы дамытатын ойындар.

Балалардың жас ерекшеліктеріне сай ойындарды дұрыс таңдау олардың ақыл-ой, физикалық және әлеуметтік дамуына оң ықпал етеді. Әр кезеңде балаларға арналған ойындарды саралап қолдану – олардың үйлесімді дамуына көмектесетін маңызды педагогикалық әдіс болып табылады.

Мысалы, 3-4 жас аралығындағы балалар үшін қарапайым қимыл-қозғалыс ойындары, заттарды тануға және ажыратуға бағытталған ойындар тиімді болып табылады. Бұл кезеңде рөлдік, шығармашылық және сенсорлық ойындар балалардың танымдық белсенділігін арттырып, қоршаған ортамен байланысын нығайтады.

Ойындар балалардың сөйлеу, моторика, логикалық ойлау және әлеуметтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойындар баланың есте сақтау, зейін және қиял қабілеттерін жетілдірсе, қимыл-қозғалыс ойындары денсаулықтарын нығайтып, физикалық дамуын қолдайды. Әр ойынның құрылымы қарапайым, қызықты және түсінікті болуы маңызды.

Сондай-ақ, ойындар арқылы балалар өз эмоцияларын басқаруды, топпен жұмыс жасауды және өзара қарым-қатынасты үйренеді. Мұғалімдер мен ата-аналар ойын түрлерін дұрыс таңдап, олардың бала дамуына оң әсер етуін қадағалауы тиіс. Осылайша, ойын баланың өмірінде тек көңіл көтеру құралы ғана емес, сонымен қатар жан-жақты дамудың негізгі тетігіне айналады. Балалардың дамуына ықпал ететін ойындарды таңдау кезінде олардың жас ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар әр баланың жеке қабілеттерін, қызығушылықтарын және қажеттіліктерін ескеру маңызды. балалардың танымдық қабілеттерін арттыру үшін табиғи материалдармен ойындар ұйымдастыруға болады. Мысалы, құммен, сумен, тастармен, жапырақтармен ойнау олардың сенсорлық дамуына әсер етеді.

Ойындарды ұйымдастыру кезінде тәрбиешінің немесе ата-ананың бағыттауы өте маңызды. Ересектер баланың ойын барысында жаңа білім алуына, қызығушылықтарының артуына және өз ойын еркін жеткізе алуына жағдай жасауы керек. Осылайша, ойын – баланың жан-жақты дамуының ажырамас бөлігіне айналады.

3-бөлім

ГҮЛДЕР ТУРАЛЫ ОЙЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ

3. Қимыл-қозғалыс ойындары: «Гүлдер биі», «Гүлді тап»

Балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту және табиғатқа деген сүйіспеншілікті қалыптастыру мақсатында келесі ойындарды ұсынуға болады.

1. «Гүлдер биі»

Мақсаты: Балалардың қимыл үйлесімділігін, ритм сезімін дамыту және гүлдердің түрлері мен ерекшеліктерін таныстыру.

Қажетті құралдар:

• Түрлі гүлдердің суреттері немесе жасанды гүлдер

• Әуен (жайлы, баяу және жылдам әуендер)

Ойын барысы:

1. Балалар шеңберге тұрады. Жүргізуші оларға түрлі гүлдердің атауын береді (мысалы, раушан, түймедақ, қызғалдақ, лалагүл).

2. Музыка қосылғанда, балалар өздеріне берілген гүлдің қимылына сәйкес билейді:

   • Раушан – баяу, нәзік қозғалады.

   • Түймедақ – күнге қарай ашылғандай жеңіл тербеледі.

   • Қызғалдақ – әсем, ырғақты қозғалыстар жасайды.

   • Лалагүл – салмақты әрі баяу қозғалады.

3. Музыка жылдамдағанда, балалар гүлдердің желмен тербелуін, ал баяулағанда, олардың жабылуын бейнелейді.

4. Ойын соңында әр бала өз гүлінің қимылын көрсетіп, атауын айтады.

Ойынның пайдасы:

• Балаларға табиғат құбылыстарын сезінуге көмектеседі.

• Қимыл үйлесімділігін дамытады.

• Эстетикалық талғам мен шығармашылық қабілеттерді жетілдіреді.

2. «Гүлді тап»

Мақсаты: Балалардың зейінін, есте сақтау қабілетін және қимыл белсенділігін дамыту.

Қажетті құралдар:

• Түрлі түсті гүлдердің суреттері немесе ойыншық гүлдер

• Қорап немесе мата (гүлдерді жасыру үшін)

Ойын барысы:

• Балалар екі топқа бөлінеді. Жүргізуші әр топқа белгілі бір түсті немесе атаулы гүлді табу керектігін айтады.

• Бөлменің әр жеріне жасырылған гүлдерді балалар іздейді.

• Тапқан бала гүлді ұстап, оның атауын дауыстап айтады.

• Барлық гүлдер табылған соң, балалар оларды түстеріне немесе түрлеріне қарай топтастырады.

• Жеңімпаз топ ең көп дұрыс гүл тауып, оны атаған топ болып есептеледі.

Ойынның пайдасы:

• Балалардың көру, есте сақтау және жылдам ойлау қабілетін дамытады.

• Қимыл белсенділігін арттырады.

• Гүлдердің атауларын үйренуге көмектеседі.

Осы ойындар балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттырып қана қоймай, олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін оятады.

«Гүлдер биі» және «гүлді тап» ойындарының

ерекшеліктері

1. «Гүлдер биі» ойынының ерекшеліктері:

• Музыкалық сүйемелдеу арқылы балалардың ырғақ сезімін дамытады.

• Балалардың қиялын, шығармашылық қабілеттерін және эмоциялық әсерін күшейтеді.

• Әр гүлдің қозғалыс стилі бар, бұл балалардың дене қимылдарын үйлестіруіне көмектеседі.

• Ойын арқылы балалар гүлдердің түрлерін, атауларын және табиғи ерекшеліктерін біледі.

• Жан-жақты қимылдар арқылы моторика дамиды (баяу, ырғақты, серпінді қозғалыстар).

• Топтық және жеке орындау элементтері бар (балалар жеке де, топпен де билей алады).

2. «Гүлді тап» ойынының ерекшеліктері:

• Қозғалыс пен зейіннің үйлесуі: Балалар жүгіріп, іздеп, шапшаң ойлануы керек.

• Логикалық ойлау мен есте сақтау қабілетін дамыту: Балалар гүлдерді табу кезінде түстер мен атауларды есте сақтайды.

• Жасырын элементтер бар: Балаларға гүлді табу үшін іздеу дағдылары қажет.

• Жарыс элементі бар: Балалар жылдамдық пен тапқырлықтарын сынайды.

• Командалық және жеке жұмыс: Балалар топпен де, жеке де ойнай алады.

• Сенсорлық даму: Балалар гүлдерді ұстап, түстерін, пішіндерін ажыратады.

Ортақ ерекшеліктері:

• Қимыл-қозғалысты дамытады

• Балалардың танымдық қабілеттерін арттырады

• Табиғатты танып-білуге және сүюге тәрбиелейді

• Топтық жұмыс дағдыларын қалыптастырады

• Ойын барысында көңілді эмоциялық жағдай тудырады

Бұл екі ойын да балалардың қимыл-қозғалысын дамытумен қатар, танымдық және шығармашылық қабілеттерін арттырады.

Сонымен қатар, бұл ойындар балалардың әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Олар бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеуді, кезек күтуді, өзара қарым-қатынас жасауды үйренеді. Бұл олардың топ ішінде әрекеттесу қабілетін дамытып, достық қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.

Ойын барысында балалар айналадағы табиғатты бақылауға, гүлдердің ерекшеліктерін түсінуге, олардың пішіні мен түстерін есте сақтауға дағдыланады. Бұл олардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын арттырып, табиғатқа ұқыптылықпен қарауға тәрбиелейді.

Сонымен қатар, қозғалыс ойындары дене қимылдарын жетілдіруге оң әсер етеді. Балалардың ұсақ және ірі моторикасы дамиды, үйлесімді қозғалыстарды орындау қабілеті жақсарады. Әсіресе, «Гүлдер биі» ойыны балалардың дене икемділігін арттырып, ритм сезімін күшейтеді, ал «Гүлді тап» ойыны шапшаңдық пен зейінділікке баулиды.

Ойындар баланың эмоциялық күйіне де оң ықпал етеді. Олар өздерін еркін сезініп, өз қиялдарын іске асырып, көңіл-күйін білдіру мүмкіндігіне ие болады. Әр бала өз таңдаған қимылдары арқылы өзін жеке тұлға ретінде көрсетуге мүмкіндік алады.

Осылайша, «Гүлдер биі» және «Гүлді тап» ойындары балалардың жан-жақты дамуына көмектесетін тиімді құрал болып табылады. Олар қимыл-қозғалыс белсенділігін арттырумен қатар, балалардың танымдық, шығармашылық, әлеуметтік және эмоциялық дамуына оң ықпал етеді.

Бұл ойындарды оқу-тәрбие процесінде жүйелі түрде қолдану балалардың жалпы даму деңгейін арттырып, олардың қызығушылығын оятады. Ойын барысында балалар табиғаттың сұлулығын сезініп, эстетикалық қабылдау қабілеттерін дамытады. Әсіресе, «Гүлдер биі» ойыны балалардың музыкалық ырғақты сезінуіне көмектессе, «Гүлді тап» ойыны олардың байқампаздық және есте сақтау қабілеттерін жетілдіреді.

Сонымен қатар, бұл ойындар балалардың денсаулығына оң әсер етеді. Қозғалыс белсенділігі қан айналымын жақсартып, бұлшықеттерді нығайтады, дененің икемділігі мен тепе-теңдігін сақтауға үйретеді. Күнделікті қозғалыс ойындарына қатысу балалардың төзімділігі мен физикалық дамуын арттырып, олардың ширақ әрі сергек болуына ықпал етеді.

Мұндай ойындарды ашық алаңда, табиғат аясында немесе спорт залда өткізуге болады. Әртүрлі ортада ойнау балаларға жаңа жағдайларға бейімделуді үйретеді және қоршаған ортамен байланысын күшейтеді.

Тәрбиешілер мен мұғалімдер бұл ойындарды әртүрлі вариацияда өткізу арқылы балалардың қызығушылығын арттыра алады. Мысалы:

• «Гүлдер биі» ойынында әртүрлі маусымдық гүлдерді бейнелеу немесе ұлттық билермен үйлестіру.

• «Гүлді тап» ойынында гүлдер туралы сұрақтар қосып, логикалық ойлау қабілетін дамыту.

Балаларға ойын соңында мадақтау және ынталандыру сөздері айтылса, олар өздерін сенімді әрі жігерлі сезінеді. Сондай-ақ, ойынға белсенді қатысқан балаларды кішкентай жүлделермен марапаттау олардың қызығушылығын одан әрі арттыра түседі.

Қорытындылай келе, «Гүлдер биі» және «Гүлді тап» ойындары баланың дене шынықтыру, шығармашылық және танымдық қабілеттерін кешенді түрде дамытатын тиімді әдістердің бірі. Мұндай ойындар балалардың табиғатты танып-білуіне, өз денесін сезініп, қимылдарын үйлестіруіне, әлеуметтік қарым-қатынас орнатуына және эмоционалдық көңіл-күйінің тұрақтануына зор ықпал етеді.

3.1 Логикалық және танымдық ойындар: «Гүлдерді ата»

«Түстерді сәйкестендір».

Логикалық және танымдық ойындар балалардың ой-өрісін кеңейтіп, есте сақтау қабілетін дамытады. «Гүлдерді ата» және «Түстерді сәйкестендір» ойындары арқылы балалардың танымдық белсенділігін арттыруға болады.

«Гүлдерді ата» ойыны балалардың гүлдердің атауларын есте сақтауына және оларды дұрыс ажырата білуіне көмектеседі. Ойынды бастамас бұрын тәрбиеші әртүрлі гүлдердің суреттерін немесе макеттерін көрсетіп, олардың атауларын атайды. Балалар мұқият тыңдап, қайталап айтуға тырысады. Содан кейін үстелге бірнеше гүлдің суреті қойылады. Балалар олардың бірін таңдап, оның атауын атайды. Егер бала дұрыс жауап берсе, гүл атауы жазылған карточканы суреттің жанына қояды. Егер қателессе, тәрбиеші көмекші сұрақтар қояды, мысалы: «Бұл гүл қандай түсті?» немесе «Ол қайда өседі?». Ойын соңында барлық гүлдердің атауы қайталанып, олардың ерекшеліктері туралы қысқаша әңгімеленеді.

«Түстерді сәйкестендір» ойыны түстерді ажырата білуге және назар аудару қабілетін дамытуға бағытталған. Балаларға түрлі-түсті гүлдердің суреттері немесе макеттері беріледі. Тәрбиеші түстерді атап, балалар сол түске сәйкес гүлді көрсетуі керек. Сонымен қатар, гүлдерді түстеріне қарай топтастыру тапсырмасы беріледі. Балалар қызыл гүлдерді бір жаққа, сары гүлдерді басқа жерге қойып, түстерді сәйкестендіреді. Ойынды күрделендіру үшін тәрбиеші түстерді араластырып, балалардан оларды дұрыс топтастыруды сұрай алады.

Бұл ойындар балалардың ойлау қабілетін дамытып қана қоймай, қоршаған орта туралы білімдерін кеңейтуге көмектеседі. Гүлдер мен түстерді ажырату арқылы олар табиғаттың әсемдігін түсініп, танымдық қабілеттерін жетілдіреді.

Бұл ойындарды қызықты ету үшін әртүрлі вариацияларды қосуға болады.

Мысалы, «Гүлдерді ата» ойынында балалар тек атауын ғана айтып қоймай, сол гүл туралы шағын сипаттама беруі мүмкін. Мысалы, «Раушан – әдемі, хош иісті гүл. Оның тікенектері бар» немесе «Түймедақ – ақ түсті, ортасы сары, далада өседі». Егер балаларға қиындау болса, тәрбиеші көмектесіп, сипаттаманы толықтыруға бағыттайды.

«Түстерді сәйкестендір» ойынына қимыл-қозғалыс элементтерін енгізуге болады. Тәрбиеші белгілі бір түсті атаса, балалар бөлме ішінен сол түсті затты тауып, оған қолын тигізуі керек. Бұл ойын тек гүлдерді ғана емес, жалпы түстерді тануға көмектеседі.

Қызықты элементтердің бірі – ойындарды әндер мен тақпақтармен толықтыру. Балаларға гүлдер мен түстер туралы өлең жолдарын жаттатып, оларды ойын барысында айтуға болады. Бұл есте сақтау қабілетін жақсартады және балалардың тілдік қорын байытады.

Сонымен қатар, «Гүлдерді ата» ойынын шығармашылық тапсырмалармен толықтыруға болады. Балалар түрлі-түсті қағаздан немесе пластилиннен гүл жасап, олардың атауларын атап, шағын әңгіме құрастырады. Бұл олардың қиялын дамытуға көмектеседі.

Ойын соңында балаларды мадақтап, оларға шағын марапаттар беру пайдалы. Мысалы, «Гүл білгірі» немесе «Түстер шебері» деген атаулармен дипломдар немесе жапсырмалар (стикерлер) таратуға болады. Бұл олардың қызығушылығын арттырып, келесі ойындарға ынталандырады.

Осылайша, логикалық және танымдық ойындар балалардың ойлау, есте сақтау, танымдық қабілеттерін дамытып қана қоймай, оларды қоршаған әлемге қызығушылықпен қарауға үйретеді. Ойындарды қызықты ету үшін оларды квест түрінде ұйымдастыруға болады. Балалар белгілі бір тапсырмаларды орындай отырып, гүлдердің атауларын, түстерін тауып, әр кезеңде жаңа ақпарат алады. Мысалы, әр дұрыс жауап берген сайын гүлдің бір бөлігі ашылады, соңында әдемі гүл бейнесі шығады. Осы әдістерді қолдану арқылы ойындарды тек қызықты ғана емес, сонымен қатар тиімді білім беру құралына айналдыруға болады.

3.2 Сюжеттік – рөлдік ойындар ойындар ойындар:

«бағбан мен гүлдер»

Мектепке дейінгі жастағы балалар үшін сюжеттік-рөлдік ойындардың маңызы зор. Бұл ойындар балалардың қиялын, қарым-қатынас дағдыларын және қоршаған орта туралы түсінігін дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ, ойын барысында олар өздерін әртүрлі мамандық иелері ретінде сезініп, әлеуметтік рөлдерді меңгереді.

«Бағбан мен гүлдер» ойыны балаларға табиғатты аялауды, өсімдіктерге күтім жасауды үйретеді. Ойын барысында бір бала бағбан рөлін, ал қалғандары гүлдердің рөлін ойнайды. Бағбан гүлдерге су құйып, оларға қамқорлық жасайды, ал гүлдер өз кезегінде күнге қарай бой түзеп, тербеліп өсіп жатқандай қимылдар жасайды. Бағбан балаларға гүлдердің әртүрлілігі, олардың өсуі мен күтімі туралы айта отырып, оларды суарудың, жарық пен жылу берудің маңыздылығын түсіндіреді. Ойынды қызықты ету үшін жаңбырдың жауғанын, желдің соққанын немесе күннің шыққанын бейнелейтін қосымша қозғалыстар мен дыбыстарды қосуға болады. Бұл балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін арттырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.

«Гүл сатушы дүкені» ойыны балалардың сөйлеу мәдениетін қалыптастырып, сауда-саттық туралы алғашқы ұғымдарын береді. Балалар сатушы, сатып алушы және дүкен қызметкері сияқты рөлдерге бөлінеді. Сатушы гүлдерді сипаттап, олардың ерекшеліктерін айтып, сатып алушыларға кеңес береді. Сатып алушылар өздеріне ұнаған гүлді таңдап, оны сатып алу процесін жүзеге асырады. Ойын барысында балалар сыпайы сөйлесу, дұрыс сұрақ қою және жауап беру дағдыларын дамытады. Сондай-ақ, гүлдердің атауларын, түстерін, хош иісін және қайда өсетінін сипаттау арқылы олардың танымдық қабілеттері артады.

Бұл сюжеттік-рөлдік ойындар балалардың қоршаған әлемге деген қызығушылығын арттырып, олардың коммуникативтік дағдыларын дамытады. Сонымен қатар, ойын арқылы олар табиғатқа деген сүйіспеншілік пен еңбекқорлықты үйренеді.

Балалар сюжеттік-рөлдік ойындар арқылы шынайы өмірде кездесетін жағдайларды ойын түрінде қайталап, өзара әрекеттесу дағдыларын қалыптастырады. Бұл ойындар олардың қиялын дамытып қана қоймай, тіл байлығын арттырады, ұжыммен жұмыс істеуге үйретеді және қоршаған орта туралы білімдерін кеңейтеді.

Бағбан рөліне бірнеше бала бөлініп, олардың әрқайсысы гүлдерді күту бойынша белгілі бір тапсырмалар орындайды (суару, топырағын қопсыту, тыңайтқыш себу).

Гүлдер өздерінің өсуі мен күтімі туралы «сөйлей» алады. Әр бала өзіне берілген гүлдің атынан сөйлеп, оның қандай күтімді қажет ететінін сипаттайды.

Ойынға қосымша рөлдер енгізуге болады: көбелектер, аралар, жаңбыр бұлты, күн шуағы. Көбелектер мен аралар гүлдерге жақындап, олардың әдемілігіне сүйсініп, гүл тозаңын тасиды.

Дүкенде әртүрлі гүлдер сатылады, ал сатушылар гүлдердің ерекшеліктерін айтып, сатып алушыларға таңдау жасауға көмектеседі.

Балалар ақшамен ойнап, санай білу дағдыларын дамытады. Сатып алушылар гүл бағасын сұрап, қолындағы «ақшасына» қарай таңдау жасайды.

Ойынға гүл жеткізуші рөлін қосуға болады. Бұл бала дүкенге жаңа гүлдер әкеліп, олардың қайда өсетіні және қандай ерекшелігі бар екені туралы қызықты мәліметтер айтып береді.

Ойын барысында жарнама жасау тапсырмасын енгізуге болады. Сатушылар сатып алушыларды қызықтыру үшін өз гүлдерінің артықшылығын айтып, ерекше сипаттап береді.

Сюжеттік-рөлдік ойындарды ұйымдастырудағы әдістемелік кеңестер:

Балалардың жас ерекшеліктеріне қарай рөлдерді алдын ала бөліп, олардың өздерін еркін сезінуіне мүмкіндік беру керек.

Ойын барысында балалардың шығармашылығын дамыту үшін қосымша элементтер қолдану пайдалы (ойыншықтар, гүл макеттері, арнайы костюмдер).

Ойынды жандандыру үшін диалогтар мен сұрақ-жауап әдісін қолдану қажет.

Ойын соңында балалармен бірге талдау жасап, олардың қандай жаңа нәрселер үйренгенін сұрау маңызды.

Сюжеттік-рөлдік ойындар балаларға жаңа білім берудің тиімді әдістерінің бірі. Олар арқылы бала өз ортасындағы құбылыстарды терең түсініп, қоршаған әлемге қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар, осындай ойындар баланың шығармашылық қабілетін, тілдік дағдыларын және коммуникативтік біліктілігін дамытады.

3.3 Шығармашылық ойындар: «Гүлден сурет құрастыр», «Гүлдерден аппликация жасау»

«Гүлден сурет құрастыр» және «Гүлдерден аппликация жасау» ойындары балаларға табиғатпен шығармашылық байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Бұл әдістер баланың эстетикалық дамуымен қатар, моторикасын, түстерді тану қабілетін және шығармашылық дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Сонымен қатар, балаларға гүлдердің құрылымын зерттеуге, олардың пішіні мен түсін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, табиғатты сүю мен оны қорғауға баулитын тиімді әдіс ретінде қолданылады.

Бұл ойындарды балабақша мен мектепке дейінгі білім беру бағдарламаларына енгізу – балалардың дамуына оң ықпал етеді. Ойын барысында олар табиғи материалдармен жұмыс істеуді үйреніп қана қоймай, өз ойларын еркін жеткізуге, шығармашылық идеяларын жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Мұндай әдістер арқылы бала қоршаған әлемді зерттеп, табиғаттың әсемдігін бағалауға үйренеді. Сонымен қатар, гүлдермен жұмыс істеу олардың ұқыптылығын, назар аудару қабілетін және қол еңбегіне деген қызығушылығын арттырады.

Бұл ойындарды ата-аналар да үй жағдайында қолдана алады. Бірлескен шығармашылық жұмыстар бала мен ата-ана арасындағы байланысты нығайтып, баланың өзіндік ой-пікірін қалыптастыруына ықпал етеді. Ойын барысында баланың жеке ерекшеліктері мен қабілеттері айқындалып, олардың эстетикалық талғамы мен шығармашылық қабілеті дамиды.

Балалардың қызығушылығын арттыру үшін ойындарға жаңа элементтер қосуға болады. Мысалы, гүлдерден ою-өрнек жасау, табиғи материалдардан құрастырылған суреттерді ертегі кейіпкерлеріне айналдыру немесе түрлі тақырыптар бойынша ұжымдық жұмыстар ұйымдастыру. Бұл балалардың шығармашылық қабілетін кеңейтіп, қиялын одан әрі дамытады.

Сонымен қатар, балалардың танымдық қабілеттерін арттыру үшін әр гүлдің атауын, оның қасиеттерін, қайда өсетінін айтып беру де маңызды. Бұл олардың табиғат туралы білімін тереңдетіп, экологиялық санасын қалыптастырады.

«Гүлден сурет құрастыр» және «Гүлдерден аппликация жасау» ойындары балаларға табиғатпен шығармашылық байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Бұл әдістер баланың эстетикалық дамуымен қатар, моторикасын, түстерді тану қабілетін және шығармашылық дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Сонымен қатар, балаларға гүлдердің құрылымын зерттеуге, олардың пішіні мен түсін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, табиғатты сүю мен оны қорғауға баулитын тиімді әдіс ретінде қолданылады.

4-бөлім

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ БАҒЫТТАР

4. Гүлдер арқылы экологиялық тәрбие беру

Гүлдер – табиғаттың ажырамас бөлігі және қоршаған ортаны қорғау мен экологиялық тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Балаларды табиғатты аялауға, өсімдіктерге қамқорлық жасауға үйрету олардың экологиялық санасын қалыптастырады. Гүлдермен жұмыс жасау барысында балалар тек өсімдіктердің түрлерін танып қоймай, олардың табиғаттағы маңызын түсінеді, өсімдіктерді қорғауға және оларды көбейтуге деген қызығушылығы артады. Балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыру үшін гүлдермен жұмыс істеудің маңызы зор. Олар өсімдіктерді қорғау қажеттілігін түсініп, қоршаған ортаға ұқыпты қарауға үйренеді.

Гүлдерді күтіп-баптау арқылы бала экологиялық мәдениеттің негіздерін меңгереді. Табиғатқа құрметпен қарау, оны аялау дағдылары кішкентай кезінен қалыптасқан балалар болашақта саналы экологиялық азамат болып өседі. Гүл өсіру барысында олар тіршілік циклдерін бақылайды, табиғат заңдылықтарын үйренеді және қоршаған ортаға әсерін түсінеді.

Балалардың табиғатты аялау қабілетін дамыту үшін, оларды гүлдермен ғана емес, өсімдіктердің жалпы экожүйедегі рөлін түсінуге бағыттау қажет. Өсімдіктердің көмірқышқыл газын сіңіріп, оттегін бөлуі, топырақ құрылымын жақсартуы, жануарларға қорек пен баспана беруі секілді экологиялық маңызын түсінген бала табиғатты қорғауға саналы түрде ұмтылады.

Гүлдер арқылы экологиялық тәрбиенің маңызы

-Табиғатқа деген сүйіспеншілікті арттыру

Балалар гүлдердің әртүрлілігімен танысады, олардың сұлулығын көріп, табиғатқа жанашырлықпен қарауды үйренеді.

Әрбір өсімдіктің ерекше күтімді қажет ететінін түсінеді.

-Қоршаған ортаға деген жауапкершілікті дамыту

Өсімдіктерді күту арқылы балалар жауапкершілік сезімін қалыптастырады.

Қалдықтарды дұрыс сұрыптау, табиғатты ластамау дағдыларын игереді.

-Экологиялық білімді кеңейту

Гүлдердің фотосинтез процесі, олардың топырақ пен ауа тазалығына әсері туралы қарапайым түсініктер алады.

Өсімдіктердің тіршілігіне су мен жарықтың маңызын тәжірибе арқылы көреді.

Гүл отырғызу, оларды суару, топырақты қопсыту сияқты іс-әрекеттерге қатысады.

Өз қолымен өсірген гүлдердің өсуін бақылап, еңбек нәтижесін көреді.

Гүлдермен жұмыс жүргізудің әдістері

Тәжірибелік жұмыстар – балалар гүлдерді отырғызу, суару және күтіп-баптау жұмыстарын орындайды.

Бақылау – өсімдіктердің өсу процесін зерттеу, өзгерістерді бақылау.

Экскурсиялар – гүлзарларға, жылыжайларға немесе ботаникалық бақтарға саяхат жасау.

Шығармашылық тапсырмалар – гүлдер туралы сурет салу, әңгіме құрастыру, өлең жаттау.

Эксперименттер – өсімдіктердің өсуі үшін әртүрлі жағдайлар жасап, олардың дамуын бақылау.

Топтық ойындар – экологиялық тақырыптағы рөлдік ойындар арқылы балалардың экологиялық мәдениетін арттыру.

Гүлдермен жұмыс жасау балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырумен қатар, олардың экологиялық сауаттылығын қалыптастырады. Балалар өсімдіктердің қоршаған ортаға тигізетін әсерін түсініп, оларды күтіп-баптаудың маңыздылығын ұғынады. Осындай тәрбие беру арқылы болашақ ұрпақтың экологиялық мәдениетін жоғары деңгейде қалыптастыруға болады.

Экологиялық тәрбие арқылы балалар тек өсімдіктерге ғана емес, табиғаттың басқа да элементтеріне қамқорлық жасауды үйренеді. Олар су ресурстарын үнемдеуді, ағаштарды қорғауды, ауа мен топырақтың ластануын болдырмауды түсінеді. Бұл – олардың болашақта саналы азамат болып қалыптасуына әсер ететін маңызды қадам.

Гүлдер әлемі арқылы берілетін экологиялық тәрбие балалардың табиғатпен үйлесімді өмір сүруіне ықпал етеді. Олар табиғатты қорғау, экологиялық тазалықты сақтау сияқты өмірлік маңызы бар құндылықтарды бойларына сіңіреді. Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қараған әрбір бала болашақта жердің жасыл желегін сақтауға өз үлесін қосады.

Балалардың экологиялық тәрбиесін одан әрі дамыту үшін оларды экологиялық жобаларға, іс-шараларға, ағаш отырғызу акцияларына тарту маңызды. Осындай белсенді қатысу балаларға табиғатты қорғау ісіне тікелей араласуға мүмкіндік береді, әрі олардың экологиялық жауапкершілігін нығайтады. Қоршаған ортаның болашағы – бүгінгі ұрпақтың саналы әрекетіне байланысты екенін ұғынған балалар табиғатты сақтау үшін нақты қадамдар жасайды.

4.1 Табиғатқа деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік

Табиғат – адамзаттың баға жетпес қазынасы. Ол адам өмірінің барлық салаларына ықпал етеді, денсаулық пен өмір сүру сапасын анықтайды. Сондықтан табиғатты қорғау, оған құрметпен қарау – әрбір азаматтың басты міндеті болуы тиіс. Табиғатқа деген сүйіспеншілік пен жауапкершілік – қоғамның экологиялық мәдениетінің маңызды көрсеткіші.

Қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік адам бойында бала кезден қалыптасады. Ата-ана мен мұғалімдер балаларды табиғатты сүюге, оны қорғауға үйретуі қажет. Құстарды қорғау, ағаш отырғызу, суды үнемдеу сияқты қарапайым әрекеттер экологиялық тәрбиенің негізін қалайды. Егер әр адам табиғаттың сұлулығын сезініп, оны аяласа, жеріміз жасыл желекке бөленіп, экологиялық ахуал жақсарар еді.

Табиғатқа тек ләззат көзі ретінде қарау жеткіліксіз, оған жауапкершілікпен қарау қажет. Қоршаған ортаға деген жауапкершілік өзіңді табиғаттың бір бөлігі ретінде сезініп, оған зиян келтірмеуден басталады. Өкінішке қарай, адамның бейқам әрекеттері табиғатқа орасан зор зиян тигізуде. Ормандардың жаппай кесілуі, өзен-көлдердің ластануы, ауадағы зиянды заттардың көбеюі – осының бәрі адамзаттың табиғатқа немқұрайлы қарауынан туындап отыр.

Табиғатты қорғау – тек жекелеген адамдардың ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Мемлекет тарапынан экологиялық заңдарды күшейту, табиғат қорғау шараларын белсенді жүргізу қажет. Сонымен қатар, әр адам өз деңгейінде экологиялық мәдениетті қалыптастыруға атсалысуы керек. Қоқысты дұрыс сұрыптау, қағазды үнемдеу, электр қуатын үнемдеу сияқты күнделікті дағдылар үлкен өзгерістерге алып келеді.

Табиғатқа деген сүйіспеншілік – адамзаттың өркениеттілігінің белгісі. Оған жауапкершілікпен қарап, болашақ ұрпаққа таза, көркем табиғатты сақтау – баршамыздың міндетіміз. Егер әрбір адам табиғатты қорғауға өз үлесін қосса, жеріміз көркейіп, келешек ұрпаққа бай мұра қалдыра аламыз. Табиғатты аялау – болашақты қорғау!

4.2 Эстетикалық тәрбие және шығармашылық ойлау

Эстетикалық тәрбие – жаратылыс дүниесіндегі немесе өнер туындысындағы сұлулық пен әсемдікті қабылдап, ғибраттануға баулитын, адамның эстетикалық сезімін, талғамын қалыптастыратын тәрбие.

Эстетикалық тәрбие мектеп жасына дейінгі кезеңнен басталады. Эстетикалық тәрбие арқылы бала қоршаған ортадағы әсемдікті, үйлесімділікті көре білуге, алған әсерін шығарм. жұмысында көрсетуге, бейнелей білуге үйренеді. Мектепте Эстетикалық тәрбие барлық оқу-тәрбие процесінде жүзеге асырылады. Баланы тәрбиелеуде әдебиет, музыка, бейнелеу өнері сабақтарының, сыныптан, мектептен тыс жұмыстардың маңызы зор. Эстетикалық тәрбие ақыл-ой, адамгершілік, дене тәрбиелерімен тығыз байланысты. Ол адамды рухани байытып, көркем-шығарм. қабілетін дамытуға ықпал етуге тиісті. Эстетикалық тәрбие берудегі негізгі бастау қайнар көз дәстүрлі қазақ қоғамында ғасырлар бойы қордаланған құндылықтар жүйесі, рухани мұралары, халық ауыз әдебиеті болуы, жаһандану дәуіріндегі рухани азғындау қаупінен сақтанатын бірден-бір жол.

Эстетикалық тәрбие дегеніміз- қоршаған дүниенің, өнердің сұлулығын баланың көру және сол сұлулықты жасау қабілеті дамыту мақсатымен оның жеке басына ықпал етудің мақсатты түрде бағытталған жүйелі процесі.

Эстетикалық тәрбие дегеніміз- өте кең ұғым. Оған табиғатқа, еңбекке қоғам өміріне, тұрмысқа, өнерге эмстетикалық қатынасты тәрбиелеу кіреді. Алайда өнерді танып-білудің көп қырлы және өзіндік ерекшелігі мол екені соншалық, ол эстетикалық тәрбиенің жалпы жүйесінің ерекше бөлімі ретінде дараланады. Балаларды өнер құралдарымен тәрбиелеу көркемдік тәрбие пәнін құрайды. Тәрбиеші баланы сұлулықты қабылдауға, оған эмоциялық жауап беруге, сондай-ақ, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беруге қасиетін қалыптастыруға жетелеп апаруға тиіс. Эстетикалық даму-баланың эстетикалық нәр алуға мүмкіндік тудыратын сезім мүшелері мен шығармашылық қабілетін ұштау, өмірдегі көркемөнердегі әсемдікті түсінуіне, оны қабылдауына педогогикалық жағынан ықпал ету арқылы баланың эстетикалық сезімін дамыту.

Мектепке дейінгі балалардың қолынан көркем өнердің барлық түрі: әңгіме құрастыру, өлең құрастыру, ән айту, сурет салу, жапсыру сияқты іс-әрекеттің бәрі келеді. Олардың орасан мол өзіндік ерекшелігі бар, ол ерекшелік балалардың шындықты соншалықты пәк, тікелей бейнелейтіндігіне, ғаламат шынайлығында, бейнелейтін нәрсенің шындығына сенетіндігінде, көрушілер мен тындаушылар жөнінде қам жемейтіндігінде. Осы кезеңнің өзінде балалардың, көркем –шығармашылық қабілеттері дами бастайды, бұл ойдың тууынан, оның іске айналуынан, өзінің білімі мен әсерін ұштастыра білуінен, сезім мен ойын білдірген кездегі ғаламат шынайылығынан көрінеді. Бұл балалардың эстетикалық талғамын қалыптастыруға ықпал етеді.

Эстетикалық талғам кең ұғым, ол өнердің терең мағыналы, тамаша шығармаларды түсінуді, содан ләзат алуды ғана емес, табиғаттың, еңбектің, тұрмыстың, киімнің сұлулығын түсінуді де қамтиді. Балалардың эстетикалық талғамын қалыптастыруда оқыту үлкен рөл атқарады.

Мектепке дейінгі жаста балалар оқу үстінде балалар әдебиетінің, музыканың, сурет өнерінің жасына лайық шынайы өнер шығармаларын тани білуді, суюді үйренеді. Балалардың көркемдік қабілеттерін, олардың эстетикалық сезімдері мен ұғымдарын, әсемдікті бағалай білуін дамыта отырып, педагог кейінірек адамның рухани байлығы қалыптасатын негіздерді қалай береді.

Балаға өмір сұлулығын сезінуді және түсінуді үйрету- ересектердің ұзақ жұмысын керек ететін күрделі де қиын міндет.

Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:

Баланың эстетикалық қабылдауын жүйелі түрде дамыту;

Балалардың эстетикалық түсінігі мен құштарлығын сезімталдық қабілетін дамыту;

Эстетикалық тәрбиенің құралдары: қоршаған дүние, табиғи орта, күнделікті тұрмыс эстетикасы, табиғаттан, өмірден алған әсері, көркем әдебиет шығармалары, музыкалық туындылар, бейнелеу өнері, мерекелер мен сауықтар. Мереке кездерінде балалар бақшасында өнердің әр түрлі балаларға өзінің бар ерекшелігімен және бірлігімен ықпал жасайды. Мерекелер мектеп жасына дейінгі балаларға қатты әсер етеді, олардың есінде ұзақ сақталады да, эстетикалық тәрбиенің маңызды құралына айналады. Эстетикалық тәрбиені жүзеге асыруда балабақшаның орны ерекше. Дегенмен де отбасының да рөлі зор болмақ. Балабақша мен отбасының бірлескен ықпалының бірлігі жағдайында ғана эстетикалық тәрбие міндеттерін толық көлемде жүзеге асыруға болады. Балалардың әрқайысы музыкант немесе суретші болмауы мүмкін, бірақ әр бір баланың өнерге сүйіспеншілігі мен ықыласын тәрбиелеуге, эстетикалық талғамын, көркемдік талғампаздығын, музыканы түсінуін, сурет салудың қарапайым дағдыларын қалыптастыруға болады. Ол арқылы эстетикалық тәрбиенің негізі қаланады.

Эстетикалық тәрбиенің әдістері: бақылауды ұйымдастыру, әңгімелесу, түсіндіру, өнер туындыларын көру, қызықтыру, серуен, үлгі көрсету, іс-әрекетті ұйымдастыру, бейнелеу өнердегі әрекеті үшін мадақтау және жетістіктерін бағалау.

Балалардың эстетикалық тәрбиесі тұрмыс эстетикасымен, еңбектегі, табиғаттағы, қоғамдық құбылыстардағы әсемдікпен таныстыру жолымен және өнер құралдары арқылы жүзеге асырылады. Балабақшадағы тұрмыс эстетикалық көркем қарапайымдылықтан, күнделікті тұтынылатын заттардың ақылмен таңдалып алуынан, әр заттың өз орнында жарасып тұруынан басы артық еш нәрсе болмауынан көрінеді. Қабырғалардың бояуы жайдары, ашық болуы тиіс. Балабақшаны безендіруге қойылатынталап балалардың өмірі мен денсаулығын қорғау міндеттерімен, олармен жүргізілетін тәрбие жұмысының мазмұнымен анықталады.

Олардың ішіндегі ең бастылары:

Үй жиһаздарының пайдалылығы, жабдықтарының тәжірибелік тұрғыдан қажеттілігі.

Ық, қарапайымдылық, әдемілік.

Әрбір заттың көзге сүйкімді, анық көрінуін қамтамасыз ететіндей түс пен жарықтың дұрыс ұштасуы.

Эстетикалық тәрбиенің мәні міндеттері айқындалады. Сондай-ақ, эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары, көркемөнер құралдары, көркемөнер шығармалары, бейнелеу өнері, эстетикалық тәрбиенің әдістері қарастырылады. Эстетикалық тәрбиенің мектепке дейінгі жастағы жүйелі жүргізілуіне көніл бөліп және оны ұйымдастырудың жолдарын меңгереді.

4.3 Коммуникативтік дағдыларды дамыту

Қазіргі қоғамда қарым-қатынас жасау қабілеті адамның кәсіби және тұлғалық дамуы үшін маңызды рөл атқарады. Коммуникативтік дағдыларды дамыту – білім беру жүйесінің, жұмыс орталарының және күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі. Бұл мақалада тиімді қарым-қатынас орнатудың жолдары мен оның маңыздылығы қарастырылады.

1. Коммуникативтік дағдылардың маңызы Коммуникативтік дағдылар адамның өз ойын нақты, түсінікті және әсерлі жеткізуіне көмектеседі. Жақсы дамыған коммуникативтік қабілеттер келесі артықшылықтарды береді:

• Әлеуметтік байланыстарды нығайтады;

• Кәсіби салада табысқа жетуге ықпал етеді;

• Қақтығыстарды тиімді шешуге көмектеседі;

• Өзін-өзі танытуға және сенімділікті арттыруға ықпал етеді.

2. Коммуникативтік дағдыларды дамытудың әдістері Коммуникативтік дағдыларды жақсарту үшін бірнеше негізгі әдістерді қолдануға болады:

• Белсенді тыңдау: Қарсыластың айтқанын мұқият тыңдап, оған қатысты сұрақтар қою арқылы өзара түсіністікті арттыру.

• Дұрыс сөйлеу мәдениеті: Таза, анық және мәнерлі сөйлеу арқылы ойды нақты жеткізу.

• Вербалды емес коммуникация: Ым-ишара, дене тілі және көзқарас арқылы ақпарат беру тәсілдерін қолдану.

• Жазбаша дағдыларды жетілдіру: Хат жазу, эссе, ғылыми мақалалар жазу арқылы жазбаша тілдің айқындылығын дамыту.

• Топтық пікірталастарға қатысу: Әртүрлі көзқарастарды тыңдау және өз ойын еркін жеткізу қабілетін арттыру.

3. Балалар мен ересектердің коммуникативтік дағдыларын дамыту ерекшеліктері Жас ерекшеліктеріне байланысты коммуникативтік дағдыларды дамыту әдістері де өзгеше болуы мүмкін:

• Мектепке дейінгі жастағы балалар: Ойын арқылы қарым-қатынас жасау, ертегі оқу және әңгімелесу тәсілдері тиімді.

• Мектеп оқушылары: Дебаттар, пікірталастар және шығармашылық жазу дағдыларын дамытуға арналған жаттығулар.

• Ересектер: Кәсіби тренингтер, іскерлік қарым-қатынас курстары және көпшілік алдында сөйлеу тәжірибесі.

Коммуникативтік дағдыларды дамыту – үздіксіз жүретін үдеріс. Тиімді қарым-қатынас құру арқылы адам өзінің кәсіби және әлеуметтік өмірінде үлкен жетістіктерге жете алады. Сондықтан әрбір адамға өз коммуникативтік қабілеттерін жетілдіруге көңіл бөлу маңызды.

5-бөлім

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

5. Гүлдер тақырыбына арналған ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттер

Гүлдер – табиғаттың ең әдемі әрі ерекше жаратылыстарының бірі. Балаларға гүлдер туралы білім беру олардың эстетикалық сезімін дамытып, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттырады. Сонымен қатар, гүлдер арқылы түстерді ажырату, иісті сезіну, өсімдіктердің өсу кезеңдерімен танысу сияқты танымдық дағдылар қалыптасады.

Мектепке дейінгі ұйымдарда «Гүлдер әлемі» тақырыбында ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің үлгілері ұсынылады. Баланың жан-жақты дамуы үшін білім беру салаларының әрқайсысы өзара байланыста жүргізілуі керек. «Гүлдер әлемі» тақырыбы аясында ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері бес білім беру саласын қамтиды: Таным, Қатынас, Шығармашылық, Денсаулық, Әлеуметтік орта.

1. Таным (Математика және қоршаған ортамен таныстыру)

Тақырыбы: «Гүлдердің құпиясы»
Мақсаты: Балаларды гүлдердің құрылысымен таныстыру, санау дағдыларын жетілдіру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.
Құрал-жабдықтар: Түрлі гүлдердің суреттері, үлкейткіш әйнек, сандар карточкалары, геометриялық пішіндер.
Іс-әрекет барысы:

1. Балалар гүлдердің бөліктерін (сабағы, жапырағы, күлтесі) қарастырады, олардың қызметін түсіндіреді.

2. "Гүлдер санау" ойыны – балалар әртүрлі гүлдерді санап, олардың санын сандар карточкаларымен сәйкестендіреді.

3. "Гүлдің пішінін тап" – балаларға геометриялық пішіндер көрсетіледі (шеңбер, үшбұрыш, төртбұрыш), олар осы пішіндерге ұқсайтын гүлдерді табады.

4. "Гүлдер қатары" – балалар гүлдерді белгілі бір үлгі бойынша ретпен орналастырады (мысалы, қызыл-сары-қызыл-сары).
   Қорытынды: Балалар гүлдердің құрылысымен танысып, санау және салыстыру дағдыларын жетілдіреді.

2. Қатынас (Тіл дамыту және көркем әдебиет)

Тақырыбы: «Гүлдер туралы әңгіме»
Мақсаты: Балалардың сөздік қорын байыту, байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыру.
Құрал-жабдықтар: Гүлдердің суреттері, дайын әңгіме мәтіндері, жұмбақтар, өлеңдер.
Іс-әрекет барысы:

1. «Гүлдер туралы жұмбақтар» – балаларға гүлдерге байланысты жұмбақтар жасырылады.

2. «Қай гүлді сипаттап тұрмын?» – бір бала гүлді сипаттайды, ал қалғандары қай гүл туралы айтылып тұрғанын табады.

3. «Ертегі құрастыру»– балаларға «Бір күні кішкентай гүл орманға барды...» деген бастама беріледі, олар ертегіні жалғастырады.

4. «Гүлдер туралы мақал-мәтелдер» – балаларға гүлдерге қатысты мақалдар мен тұрақты сөз тіркестерін түсіндіріп, оларды сөйлем ішінде қолдану ұсынылады.

5. «Сөйлем құрастыру» – балаларға «гүл», «көктем», «күн» деген сөздер беріледі, олар осы сөздерді қатыстырып сөйлемдер құрайды.
   Қорытынды: Балалардың сөздік қоры байып, сөйлеу дағдылары жақсарады, шығармашылық ойлау қабілеті дамиды.

3. Шығармашылық (Сурет салу, жапсырмалау, мүсіндеу, ән-күй, рөлдік ойындар)

Тақырыбы: «Менің ерекше гүлім»
Мақсаты: Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, түстерді үйлестіруді үйрету, қол моторикасын жетілдіру.
Құрал-жабдықтар: Түрлі-түсті қағаз, ермексаз, бояулар, желім, табиғи материалдар (жапырақтар, гүл күлтелері).
Іс-әрекет барысы:

1. «Қиялдағы гүл» – балалар өз ойларынан ерекше гүл ойлап тауып, оны суретке салады немесе ермексазбен мүсіндейді.

2. «Гүл шоғын жаса» – Түрлі-түсті қағаздан қиылған гүлдерді құрастырып, әдемі гүл шоғын жасау.

3. «Табиғи материалдардан гүл жасау» – жапырақтар, гүл күлтелері, ағаш бұтақтары арқылы ерекше аппликация жасау.

4. «Гүлдің атын ойлап тап» – балалар өз жасаған гүлдеріне ерекше ат қойып, оның сипаттамасын айтады (мысалы, "Күлкілі күнбағыс" – әрқашан күлімсіреп тұратын гүл).

5. «Гүлдер биі»– балалар гүл болып киініп, әуенге сай қозғалыстар жасайды.
   Қорытынды: Балалардың шығармашылық қабілеттері артып, эстетикалық талғамы қалыптасады.

4. Денсаулық (Дене шынықтыру және қимыл-қозғалыс ойындары)

Тақырыбы: «Күнбағыс пен Жел» (қимылды ойын)
Мақсаты: Балалардың қимыл координациясын дамыту, ойын арқылы дене шынықтыру.
Құрал-жабдықтар: Музыкалық әуен, гүлдердің суреті.
Іс-әрекет барысы:

1. Балалар екі топқа бөлінеді: бір топ – «Күнбағыстар», екінші топ – «Жел».

2. «Күнбағыстар» тыныш, орындарында тұрады, ал «Жел» соққанда олар тербеліп қозғалуы керек.

3. Жетекші «Күн шықты» дегенде балалар қайтадан тынышталады.

4. «Гүл теру» эстафетасы – балалар екі командаға бөлініп, жылдам гүл жинау ойынын ойнайды.
   Қорытынды: Балалардың қимыл белсенділігі артып, ойын арқылы көңіл-күйі көтеріледі.

5. Әлеуметтік орта (Қоршаған ортамен байланыс, экологиялық тәрбие)

Тақырыбы: «Гүлдер – табиғаттың сәні»
Мақсаты: Балалардың табиғатты қорғауға деген қызығушылығын арттыру, экологиялық мәдениетін қалыптастыру.
Құрал-жабдықтар: Нағыз гүлдер, топырақ, құмыралар, суару құралдары.
Іс-әрекет барысы:

1. «Гүлдерге қамқорлық» – балаларға гүлдерді күту жолдарын үйрету, оларды суару, топырақ қопсыту жұмыстарын жасау.

2. «Гүл отырғызу» – әр бала өз гүлін отырғызып, оған ат қойып, күтіп баптайды.

3. «Гүлдерге зиян келтірме!» – балалармен табиғатты қорғау туралы әңгіме жүргізу.

4. «Гүлдер туралы ертегілер оқу» – балалармен бірге гүлдер туралы ертегілер тыңдап, талқылау.
   Қорытынды: Балалар гүлдерге қамқорлық жасауды үйренеді, экологиялық мәдениеті қалыптасады.

Бұл ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттер-балалардың танымдық, тілдік, шығармашылық, дене және әлеуметтік дағдыларын кешенді түрде дамытады. Cонымен қатар осындай ұйымдастырылған оқу іс- әрекеттер арқылы балалар табиғаттың сұлулығын бағалауды, білім мен ойынның үйлесімін табуды үйренеді.

5.1 Тәжірибелік жұмыстар: Гүл өсіру, бақылау,

табиғат бұрышын ұйымдастыру

Балалардың табиғатқа деген қызығушылығын арттырып, танымдық қабілеттерін дамыту үшін практикалық жұмыстардың маңызы зор. Бұл бөлімде гүл өсіру, өсімдіктерді бақылау және табиғат бұрышын ұйымдастыру бойынша нақты әдістемелік ұсыныстар беріледі.

1. Гүл өсіру тәжірибесі

Мақсаты:

• Балалардың өсімдіктер туралы білімдерін кеңейту.

• Гүл өсіру үдерісін бақылау арқылы жауапкершілік сезімін дамыту.

• Табиғатты аялауға деген қызығушылықты ояту.

Қажетті материалдар:

• Гүл тұқымдары немесе көшеттер (бөлме гүлдері, көкөніс дақылдары, дала гүлдері).

• Топырақ (құнарлы, қарашірік аралас).

• Су, бүріккіш немесе суару құралы.

• Гүл отырғызатын ыдыстар немесе кішігірім бақша алаңы.

• Қолғаптар, күрекше, шөткелер.

Жұмыс кезеңдері:

1-кезең: Дайындық жұмыстары

Балаларға өсімдіктердің өсуі үшін қажетті негізгі факторларды түсіндіру: жарық, су, жылу, топырақ. Балаларға өсіретін гүлдер туралы әңгімелеу, олардың түрлерімен таныстыру.

2-кезең: Гүл отырғызу

• Гүл тұқымдарын дайындау: олардың көлеміне қарай отырғызу тереңдігін анықтау.

• Топырақты алдын ала қопсытып, ылғалдандыру.

• Тұқымдарды немесе көшеттерді отырғызу.

• Үстінен жеңіл топырақпен жабу және суару.

3-кезең: Күтім жасау және бақылау

• Суару режимін сақтау (әр өсімдіктің қажеттілігіне қарай).

• Күнделікті бақылау жүргізу: жапырақтардың, сабақтың өсуін қарау.

• Өсімдіктердің өзгерістерін жазу немесе суретін салу.

• Балалар арасында жауапкершілік бөліп, әрбіріне өз өсімдігін күтуге мүмкіндік беру.

4-кезең: Қорытынды шығару

• Балалар өз тәжірибелерімен бөлісіп, қандай өзгерістер байқағандарын талқылайды.

• «Өсімдіктер қалай өседі?» тақырыбында шағын әңгіме немесе сурет байқауын ұйымдастыру.

2. Өсімдіктерді бақылау

Мақсаты:

• Балаларға табиғи құбылыстарды зерттеуді үйрету.

• Өсімдіктердің даму кезеңдерін түсіндіру.

• Экологиялық тәрбие беру.

Қажетті материалдар:

• Үлкейткіш әйнек.

• Дәптер, қарындаштар немесе бояулар.

• Камера (болса).

Бақылау кезеңдері:

1-кезең: Алғашқы бақылау

Балаларға өсімдікті мұқият қарауды тапсыру:

• Жапырақтарының түсі қандай?

• Өсімдіктің пішіні мен құрылымы қандай?

• Сабақтары қалай орналасқан?

2-кезең: Өсу үдерісін бақылау

• Өсімдіктің күнделікті өзгерістерін жазу.

• Гүлдің қандай кезеңнен өтетінін көрсету: тұқым → өскін → жас өсімдік → гүлдеу → жеміс беру.

• Апта сайын суретке түсіріп, өзгерістерді салыстыру.

3-кезең: Қорытынды

• Балалар өз бақылауларына сүйене отырып, шағын есеп дайындайды.

• "Өсімдіктер қалай өзгереді?" тақырыбында сурет көрмесін ұйымдастыру.

3. Табиғат бұрышын ұйымдастыру

Мақсаты:

• Балалардың табиғатқа деген қызығушылығын арттыру.

• Табиғи материалдармен жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

• Экологиялық мәдениетті қалыптастыру.

Қажетті материалдар:

• Бөлме өсімдіктері, гүлдер.

• Табиғи материалдар (тас, құм, мүк, бұтақтар, жапырақтар).

• Құстардың, жәндіктердің суреттері немесе макеттері.

• Шыны ыдыстар, шағын су қоймасы (аквариум немесе вазалар).

Ұйымдастыру қадамдары:

1-кезең: Табиғат бұрышының дизайнын жасау

Балалармен бірге табиғат бұрышының қандай болатынын ойластыру:

• Өсімдіктер қайда орналасады?

• Қандай элементтер қосуға болады (тас, мүсіндер, суреттер)?

2-кезең: Табиғат бұрышын жасау

• Өсімдіктерді дұрыс орналастыру.

• Табиғи материалдардан композиция жасау (мысалы, «орман алаңы»).

• Балаларға табиғат бұрышындағы өсімдіктерге күтім жасауды үйрету.

3-кезең: Табиғат бұрышын толықтыру және бақылау

• Балалар өз өсімдіктерін әкеліп, табиғат бұрышын толықтырып отырады.

• Әр бала өз өсімдігінің күтімімен айналысады.

• Табиғи құбылыстар туралы бақылау жүргізу (жапырақтардың сарғаюы, тамырдың өсуі және т.б.).

4-кезең: Қорытынды

• Балалар табиғат бұрышын зерттеп, «Табиғат бұрышының маңызы» тақырыбында ой бөліседі.

• «Менің өсімдігім» атты әңгімелер жазып, ортақ кітапша құрастыру.

Жалпы қорытынды:

Бұл тәжірибелік жұмыстар балалардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырып, олардың зерттеу қабілетін, жауапкершілік сезімін дамытады. Гүл өсіру, өсімдіктерді бақылау және табиғат бұрышын ұйымдастыру арқылы олар табиғи процестерді өз көзімен көріп, зерттеушілік дағдыларын қалыптастырады.

5.2 Балалардың қызығушылығын арттыру әдістері

Балалардың білімге деген қызығушылығын ояту – педагогтың негізгі міндеттерінің бірі. Қызығушылық – баланың танымдық белсенділігін арттыратын күшті құрал. Егер бала сабаққа немесе кез келген оқу әрекетіне шын жүректен қызықса, ол білімді өздігінен игеруге ұмтылады, шығармашылық қабілеттерін дамытады және жаңа ақпаратты жеңіл қабылдайды.

Ойын – мектепке дейінгі және бастауыш жастағы балалар үшін ең табиғи әрекет. Дидактикалық ойындар, рөлдік ойындар, қимыл-қозғалыс ойындары мен логикалық тапсырмалар арқылы балаларды жаңа білім алуға ынталандыруға болады. Мысалы, гүлдер әлемін зерттеу барысында балаларға әртүрлі гүлдерді жинап, олардың ерекшеліктерін анықтау, түстерін ажырату немесе иістерін салыстыру сияқты тапсырмалар берілуі мүмкін.
Балаларға таңдау мүмкіндігін беру – олардың қызығушылығын оятудың тағы бір тиімді тәсілі. Шығармашылық тапсырмалар баланың ойлау қабілетін дамытып қана қоймай, оның өзіндік шешім қабылдау дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, өсімдіктерді қалай күтіп-баптау керектігін көрсету үшін шағын тәжірибелер жасауға болады. Су құю мөлшерінің өсімдік өсуіне әсерін бақылау немесе түрлі топырақта өсірілген гүлдердің ерекшеліктерін салыстыру сияқты тәжірибелер балаларды зерттеушілікке жетелейді.

Ертегі – баланың қиялы мен ой-өрісін дамытудың таптырмас құралы. Гүлдер әлемін таныстыру кезінде әрбір гүлге ерекше сипат беріп, оларды кейіпкер ретінде таныстыру балалардың қиялын дамытады. Мысалы, «Роза ханшайым», «Күлгін фиалка», «Күн сүйген күнбағыс» секілді ертегілер құрастырып, әр гүлдің ерекше қасиеттері жайлы баяндауға болады.

Көрнекіліктер мен интерактивті технологиялар балалардың қызығушылығын оятуда маңызды рөл атқарады. Түрлі-түсті суреттер, бейнежазбалар, мультфильмдер мен презентациялар арқылы балаларды жаңа тақырыпқа тартуға болады. Балаларды табиғатқа шығарып, гүлдерді тікелей бақылау олардың қызығушылығын арттырудың тиімді әдістерінің бірі. Оқулықтағы суреттермен танысу бір бөлек, ал гүлдің нәзік жапырағын ұстап көру, оның иісін сезіну, табиғи ортада бақылау – бала үшін ерекше әсер қалдырады. Осындай әдістер арқылы балалардың танымдық белсенділігі артады және олар өздігінен зерттеуге қызығады.
Балалардың қызығушылығын арттыру үшін оларға таңдау еркіндігін беру, ойын элементтерін пайдалану, шығармашылық тапсырмалар ұсыну, технологияларды қолдану және табиғи зерттеулер жүргізу қажет. Оқу процесі қаншалықты қызықты әрі тартымды болса, балалардың танымдық белсенділігі соншалықты жоғары болады. Тәрбиеші баланың қызығушылығын дамытатын, оны шабыттандыратын әдістерді қолдана отырып, білім алуға деген сүйіспеншілікті қалыптастыра алады.

ҚОРЫТЫНДЫ

«Гүлдер әлемі» тақырыбы арқылы мектепке дейінгі балалардың табиғатқа деген махаббатын оятуға, экологиялық тәрбиесін дамытуға болады. Олар гүлдерді танып, күтуді үйреніп, қоршаған ортаны аялауды өздерінің күнделікті өмірінде қолданатын болады. Тәрбиеші бұл үдерісті қызықты әрі танымдық ойындар, тәжірибелер, шығармашылық тапсырмалар арқылы жүзеге асыра алады. Балалар гүлдерді бақылап, оларды суретке салып, ертегілер мен өлеңдер ойлап тауып, шағын қойылымдар ұйымдастыра алады. Мұндай әрекеттер табиғатпен тығыз байланыс орнатып, олардың қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін нығайтады.Гүлдер арқылы экологиялық тәрбие берудің нәтижесінде балалар табиғатты қорғауға үйренеді, өсімдіктердің маңызын түсінеді және оларға қамқорлық жасауды үйренеді. Сонымен қатар, эстетикалық талғамы дамып, қоршаған ортаға деген жауапкершілігі артады. Гүлдерге күтім жасау арқылы балалар ұқыптылық пен еңбекқорлық қасиеттерін бойына сіңіреді.

Гүлдер арқылы экологиялық тәрбие беру – балаларды табиғатты аялауға үйретудің тиімді әдісі. Бұл үрдіс олардың танымдық қабілеттерін дамытуға, шығармашылық әлеуетін арттыруға және экологиялық мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі. Сондықтан білім беру мекемелерінде экологиялық тәрбиені күшейту мақсатында гүлдерді пайдалану маңызды қадам болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы балаларға экологиялық тәрбие беру олардың табиғатқа деген қызығушылығын оятып, қоршаған ортаны қорғау дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Балабақшадағы экологиялық тәрбиенің негізгі міндеттері – балаларға табиғат құбылыстарын таныстыру, табиғи нысандарды бақылауға үйрету, өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық жасауға баулу.

Экологиялық тәрбие беру барысында ойын, тәжірибе жасау, бақылау, әңгімелеу және табиғат аясында серуендеу сияқты әдістер қолданылады. Мысалы, балаларға өсімдіктерді суаруды, құстарға жем шашуды үйрету олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады. Сондай-ақ экологиялық ертегілер оқу, сурет салу, табиғи материалдардан қолөнер жасау балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға бағыттайды.

Қоршаған ортаға ұқыпты қарау мәдениетін қалыптастыру үшін ата-аналар мен тәрбиешілердің өзара ынтымақтастығы маңызды. Үйде және балабақшада бірдей экологиялық көзқарасты ұстану балалардың алған білімдерін күнделікті өмірде қолдануына ықпал етеді. Осылайша, балабақшадағы экологиялық тәрбие олардың болашақта экологиялық жауапкершілігі жоғары тұлға болып қалыптасуына негіз қалайды.

Қазіргі таңда экологиялық тәрбие беру – жас ұрпақтың қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін, жауапкершілігін және табиғатты аялау мәдениетін қалыптастырудың маңызды бағыты болып табылады. Балабақшадағы экологиялық тәрбие мектепке дейінгі балалардың табиғатқа деген құрметін арттырып, экологиялық санасын дамытады.

Сурет- 1

( «Қосқұдық бөбекжай- бақшасы: тал отырғызу сәтінде)

Сурет- 2

( «Қосқұдық бөбекжай-бақшасы: «Жұпар» гүлін отырғызу сәті)

Сурет- 3

( «Қосқұдық бөбекжай-бақшасы: «қаз тамақ» гүлін отырғызу сәті)

Сурет- 4

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ботаника негіздері. Алматы, 2020

2. Қазақстан флорасы. Нұр-Сұлтан, 2019.

3. Өсімдіктер әлемі: анықтамалық. Түркістан, 2021.

4. Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

5. Балабақшадағы экологиялық тәрбие /Отбасы және балабақша-1996. №11-12/

6. .Құлшанова С. Табиғатты қорғау. Отбасы және балабақша. – 1993.№ 6.

7. Керімбаева Р. Табиғат. Бала. Тәрбие.\\ Отбасы және балабақша. – 1997. № 1