Материалдар / Ғылыми жоба
2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Ғылыми жоба

Материал туралы қысқаша түсінік
Ғылыми жоба тақырыбы Шипалы сусын-шұбат. Мазмұны 1 Кіріспе 2 ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ 2.1 Шұбаттың емдік қасиеті. 2.2 Қазақстанның ұлттық сусыны – шұбат 2.3 Шұбат дайындау технологиясы 2.4 Шұбаттың антагонистік қасиетін салыстырмалы анықтау 3 Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
Авторы:
Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ
21 Қазан 2021
221
2 рет жүктелген
Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі
770 тг 578 тг
Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
logo

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Ғылымижобаат
ау
ы:
 
Шипалысу
сын–шұбат

Ғылымижет
екші
сі
:
ШаймахановаАйну
рСаг
ындыковна

Алмат
ы2018
Мазмұны

РКі
рі
спе
2ЗЕРТТЕУЖҰМЫСТАРЫ
2.
1Шұбат
т
ыңемді
кқасиет
і
.
2.
2Қазақст
анныңұлт
т
ықсу
сыны–шұ
бат
2.
3Шұбатдайындаут
ехнолог
иясы
2.
4Шұбат
т
ыңант
аг
онист
і
кқасиет
і
нсалыст
ырмалыанықт
ау
3Қорыт
ынды
Пайдаланылғ
анәдебиет
т
ер

КІ
РІ
СПЕ

Түйе–т
өртт
үлі
кт
і
ңт
өресі
.Ау
ыржүкарт
ылып,алыссапарғ
а
жег
і
лседемыңқ ет
пейт
і
н маңғ
азжану
ардың қаді
рі
н көшпелі
жұ
рт қат
т
ы бі
лг
ен. Айрықша күт
і
мді қажет
сі
нбейт
і
нді
кт
ен
«
кедейді
ң малы»
ат
анғ
ан жану
ар т
абиғ
и жайылымды т
ез
қоңданады.Әріоның сүт
імен шұбат
т
ы медицина т
арапынан
емді
ксу
сынрет
і
ндемойындалғ
аныдабелг
і
лі
.Көзі
нт
ау
ып,
өңдей
бі
лсе,жүнідеөнеркәсі
пт
ет
апт
ырмайт
ыншикі
зат
.Мі
не,осындай
пайдасы молмалт
екәлемдесанау
лы мемлекет
т
ердеғ
анабар.
Соныңбі
рі
бі
зді
ңелі
мі
зде.
Шұбат
т
а т
абиғ
и имму
ндық қасиет
і адам денсау
лығ
ына
пайдалы т
үйі
рші
к белокт
ар бар. От
андық және бат
ыс
ғ
алымдарыныңмәлі
мет
т
ерібойынша,алт
ы айбойы күнделі
кт
і
аст
ан30мину
тбұрынбі
рлит
ршұбаті
шкенжағ
дайдаоныңі
сі
к,
т
ынысалу
,асқорыт
ужолдары жәнежүрекқант
амыры сияқт
ы
ау
ру
ларды емдеу
г
еықпалжасайт
ындығ
ыт
ұжырымдалғ
ан.Қос
өркешт
і
«
шөлкемесі
»т
үйежану
арыберет
і
ншұбат
т
ыңжөні
бөлек.
Құрамының элемент
т
ерг
ебайлылығ
ынан шұбатқымыздан да
асыпт
үседі
.Мәселен,қымызқұрамындағ
ы ақу
ызмөлшері2,
32,
9%болса,шұбат
т
ағ
ы ақу
ыз2,
914,
93%мөлшері
нде.Қымыздың
майлылығ
ы 1,
32,
5% болса,шұбатодан да майлырақ ─ 89%.
Шұбат
т
ың құрамында С дәру
меніде молырақ.Түйе сүт
і
ні
ң
құрамында кальций (
0,
13 0,
21%) мен фосфор (
0,
050,
072%)
секі
лді микроэлемент
т
ер де кездеседі
. Бі
рақ құрамындағ
ы
көмі
рт
ег
і
жағ
ынаншұбат
т
ан(
1,
071,
78%)
г
өрі
қымыз(
3,
67,
3%)бай.
Осылармен қат
ар шұбат
т
а А,В,С дәру
мендері
,мыс,мырыш,
кү
мі
с, т
емі
р, кремний, маг
ний, кальций, алюминий
микроэлемент
т
ері
дежет
ерлі
к.
Шұбат – т
үйе сүт
і
нен дайындалат
ын су
сын.Шұбат
т
ы бі
р
қорландырыпалады да,оданәріешқандайашыт
қысызашыт
а
береді
.
Дәст
үрлі қазақ қоғ
амында шұбат
т
ы т
орсықт
а немесе
ағ
аш күбедеашыт
қан.
Олбі
рт
әу
лі
кт
еөзбабынакеледі
.Шұбат
қа
арналғ
ан т
орсықт
ы т
үйе мойнағ
ынан жасайды. Шұбат
ашыт
қаннанкейі
н,
оныадамғ
аберералдындашайқап,
көпі
рші
г
і
н
жақсылап араласт
ырып ұсынады.
Түйесүт
і
,бұл т
үлі
к су
ды аз
пайдаланғ
андықт
ан,майлы болыпкеледі
.Қу
ат
т
ы мендару
лық
қасиет
т
і
қымызданкемемес.
Шұбат
т
ы т
ек Қазақст
анда, Орт
а Азияда т
ұрат
ын
халықт
ардың ғ
ана емес,Араб,Израиль және Үндіелдері
нде
шипалыққасиет
ібарсу
сындықт
ағ
амдаррет
і
ндепайдаланады.
Шұбат
т
ыңсапасы жәнеоныңқасиет
і
,ашыт
қы микрофлораның
физиолог
иялық белсенді
лі
г
і
не,орг
аникалық қышқылдардың,
спиртпенвит
аминдерді
ңжәнеаромат
т
ықзат
т
ардыңт
үзі
лу
і
не
т
і
кі
лей байланыст
ы.Сүт
т
і
ң құрамындакездесет
і
н прот
еиндер,
алмаспайт
ын амин қышқылдары,Свит
амин басқа сүт
т
і
ң

т
үрі
мен салыст
ырғ
анда,шұбат
т
а көп кездеседі
.Түйе сүт
і
нде
белокт
ың болу
ы,оның шипалық,емді
к қасиет
і
н жақсарт
ып,
бөг
де бакт
ерияларғ
а қарсы әрекет
і
н арт
т
ырады.Түйе сүт
і
н
адамныңасқазанау
ру
ына,і
шекжарасына,өкпет
у
берку
лезі
не,
қантдиабет
і
не,г
епат
ит
ке,і
шект
і
ңдисбакт
ериозау
ру
ына,анемия
мен авит
аминоз, жүйке жүйесі
н қалпына келт
і
ру үші
н
колданылады.
Қазақст
анда алғ
аш рет т
үйе сүт
і
ні
ң және шұбат
т
ың
сау
ықт
ыру

ағ
амдық қасиет
і
н зерт
т
ег
ен Орзаков болды.Ол
шұбат
т
ың кұрамындағ
ы белокт
ың мөлшері сиыр сүт
і
мен
салыст
ырғ
анда1,
5есе,
алқымыздан2есекөпекені
нанықт
ады.
Орзаковт
ыңұсыну
ыбойынша,
1956жылыбі
рі
ншірет
,
Маңғ
ыст
ау
облысының Маңғ
ыст
ау ау
данында, шұбат
пен емдейт
і
н
"
Тұщыбек"санат
ориясы ашылды.МұндаТұщыбекбұлағ
ындағ
ы
емдеу орнында өкпе ау
ру
ларын емдеу
г
е пайдаланғ
ан.Бұрын
қазақт
арқою т
үйесүт
i
ншәйғ
ақосыпi
шкен,оныңүст
i
нет
үйе
сүт
i
н олар сиыр сүт
iрет
i
нде пайдаланды.Шұбат
т
ан басқа,
қазақт
арт
үйесүт
i
небасқадажану
арлардыңсүт
i
нқосаот
ырып
т
үрлi
сүтт
ағ
амдарынөндi
рi
пшығ
арғ
ан.
Еу
ропалық лаборат
орияның сарапт
амасы бойынша,
көпт
ег
ен сүт өні
мдері
ні
ңт
үрі
мен салыст
арғ
анда,т
үйе сүт
і
ні
ң
медициналық мақсат
қа колдану
дың т
иі
мдіекеніанықт
алғ
ан.
Израильде аллерг
ия,аст
ма,диабет және химот
ерапия алғ
ан
жәнежүйкежүйесібұзылғ
анадамдарғ
а,т
амақрет
і
ндеберг
енде,
жақсыкөрсет
кі
шт
ербайқалғ
ан.
Түйесүт
і
нент
екқат
ық,чалжәне,шұбатемес,сонымен
бі
рг
еі
рі
мші
к,
құртдайындау
дыңмаңыздылығ
ыанықт
алғ
ан.
Сау
беноважәнет
.
б.зерт
т
еужұмыст
ары,
шұбат
т
ыңемді
к—
сау
ықт
ыруқасиет
і
,адам мен жану
арлар микоздарына қарсы
белсенді
лі
г
іжоғ
ары сүт қышкылы бакт
ерияларын,ашыт
қығ
а
қосу арқылы жоғ
арлат
у
ғ
аболат
ындығ
ы анықт
алды.Сонымен
қат
ар, ашыт
қы саңырау
құлақт
ары мен сүт қышқылы
бакт
ерияларының т
ұрақт
ы ассоциацияларын алу жолдары
көрсет
і
лді
.Түйе сүт
іжәне одан ашыт
ылғ
ан өні
мі
шұбат
т
ың
биохимиясы менмедициналықмақсат
т
ақолдану
дыңпайдасын
зерт
т
еу
ді
ң,
қазі
рг
і
у
ақыт
т
ағ
ыжағ
дайлардаат
апкөрсет
і
лг
ен.
Шұбат-т
үйеденөндi
рi
лг
енбұлсу
сынқазақаспаздығ
ында
кеңi
нен қолданылады; т
үйені
ң сүт
і
н ашыт
у арқылы
дайындалынат
ын су
сын.
Өзi
нi
ң биолог
иялық құрамы бойынша
т
екқананәрлiжәнедәмдiазыққанаемес,сондайақА,В1,В2,С
дәру
мендерi
нi
ңкөзi
.Мысалы,В1,В2 дәру
мендерiбойыншат
ү
йе
сүт
i сиыр сүт
i
нен асып т
үседi
. Шұбат
т
ың бi
р лит
рi адам
ағ
сасының С дәру
менi
не және рибофлавинi
не т
әу
лi
кт
i
к
қажет
т
i
лi
г
i
н қанағ
ат
т
андыра алады.Шұбатайранғ
а қарағ
анда
май,ақу
ыз,кейбi
рминералды зат
т
арғ
а,дәру
мендерг
еөт
ебай.

Әзi
рлеу т
ехнолог
иясы да қымызды әзi
рлеу т
ехнолог
иясына
ұқсас. Шұбат
т
ың сапасы көбi
несе ұйыт
қығ
а байланыст
ы.
Шұбат
т
ың ең жақсысы -күшт
i
сiболып т
абылады.Шұбат т
а
қымызсекi
лдiәлсi
з-т
әу
лi
кi
шi
нде-жет
i
лебаст
ағ
ан,орт
аша-екi
т
әу
лi
кт
i
кжәне-үшт
әу
лi
кт
i
кболыпбөлi
недi
.
Шұбатдайындауүші
н
су
ыт
ылғ
ант
үйесүт
і
нсүзі
п,30—35°
Сқадейі
нсалқындат
ып,емен
кеспеккеқұйыпөнді
рі
ст
і
кашыт
қы салыппі
спекпен20—30мин
араласт
ырып,3—4 сағ
ат ашыт
ады.Бұл кезде құрамындағ
ы
кү
рделізат
т
аржайзат
т
арғ
аайналып,
қышқылдылығ
ыкөт
ері
лі
п,
і
ші
ндег
іказеині
рі
пт
ұнбағ
ат
үседі
.Тұнбадағ
ы казеиндімайдалау
үші
ншұбат
т
ыараласт
ырыпот
ырады.Әрсау
ыннаналынғ
ансү
т
т
і
шұбат
ы баркеспеккеқұйыпжақсылаппі
седі
,алашыт
упроцесі
20—25°
С т
емперат
у
рада 10—20 сағ
ат
қа созылады. Ашығ
ан
шұбат
т
ы ыдыст
арғ
а құйып,10— 12 сағ
атбойы салқындат
ып
сау
даорындарынат
арат
ады.Бі
рт
әу
лі
кі
кбойы ашығ
аншұбат—
әлсі
з,екіт
әу
лі
кі
кашығ
аншұбат— орт
аша,алүш т
әу
лі
кі
кбойы
ашығ
ан шұбат — күшт
ідеп ат
алады.Ашыт
қы әсері
нен т
ү
йе
сүт
і
ндег
ісүтқант
ыыдырайды,
сүтқышқылының,
спирт
т
і
ң,
көмі
р
қышқылының жаңа қосылыст
ары т
үзі
леді
, вит
аминдерді
ң
мөлшерімолаяды.
Қу
ат
ы мен дару
лық қасиет
іқымыздан кем
емес.Қымызда499–528ккалболса,Шұбат
т
а789–991ккал
болады.Шұбатқұрамындамай,әрт
үрлівит
аминдерменІ
ұздар
көпболады.
ЖОБАНЫҢМАҚСАТЫ:
Қазақхалқыныңбайырғ
ысу
сыны-шұ
бат
т
ыңемді
кқасиет
і
н
анықт
ауарқылымаңызынкөрсет
у
.
ЖОБАНЫҢМІ
НДЕТт
ері
1.Қазақт
ыңұлт
т
ықсу
сыны-шұбат
пент
анысу
;
2.Шұбат
т
ыңант
аг
онист
і
кқасиет
і
нанықт
ау
;
3.Шұбат
т
ыңадамденсау
лығ
ынапайдасынкөрсет
у
.
Аннот
ация
Орынбай Кәу
сар Ермекқызы Алмат
ы қаласы,Алат
ау
ау
данындағ
ы Яссау
и ат
ындағ
ы № 123 мект
епг
имназиясының

г
»сыныпоқу
шысы.
Жобағ
а 
 қат
ысу
шы 
 оқу
шы өзі
ні
ң ат
аанасы 
 т
у
ып өскен
Жамбылоблысындажиі
 болып,
 малды өңі
рді
ң қызығ
ы мен 
қиындығ
ын 
 көре өсі
п келе жат
қан жет
кі
ншек.
 Ол өзі
ні
ң
ұшқырқиялыні
сжүзі
ндедәлелдег
і
сікелді
.Кәу
сарді
ңмақсат
ы
дерт
ке дау
а,
 жанғ
а шипа шұбат
т
ың қасиет
і
н зерт
т
еп,осы

ғ
ылымижобаныі
скеасыру
.Мал шару
ашылығ
ы,
 оның өні
мдері
 
т
.
б.
 т
ақырыпт
ары  т
өңі
рег
і
ндег
і
  пі
кі
рт
алас, ой  бөлі
су
де 
белсенді
лі
к т
аныт
ып келеді
.Сол себепт
і
 т
аңдағ
ан т
ақырыбын 
т
ыңғ
ылықт
ы зерт
т
еп,і
здені
спен,
 өзі
не мақсатжәнемі
ндет
т
ер
қоя бі
лді
.
 
«
Ас адамның арқау
ы» дег
ендей ат
ам қазақ даст
арханғ
а
қойылат
ын т
ағ
амдардың т
үрі
не мән берг
ен. Соның і
ші
нде
дәру
мендерг
е бай жеңсі
к аст
арды:сөк,қымыз,шұбат
,құрт
,
ег
і
жей,і
рі
мші
к,сарсу

ыз,қат
ық,айран,жентжәнет
ағ
ы басқа
т
ағ
амдардысилықонақт
арғ
адайындап,
ұсынат
ындығ
ынбі
лемі
з.
Осы арқылы оқу
шы өзі
ні
ң инабат
т
ылығ
ын, қонақ көрг
ен,
т
әрбиеліот
басының берекелікөрі
ні
сі
н де сипат
т
ау
ды мақсат
ет
т
і
.
 Мал шару
ашылығ
ы оның жыл мезг
і
лі
ні
ң әр кезеңі
ндег
і
сүт
і
ні
ңсапасыныңөзг
ері
пот
ыру
ы да,адам ағ
засынадарит
ын
дәру
менді
кқасиет
і
ні
ң әрт
үрліболу
ынаәкеледі
.Шұбат
т
ың,сүт
т
ағ
амдарының адам бойына қу
ат бері
п, ағ
заның өсу
і
не
көмект
есет
і
ні
ндеғ
алымдардыңдерект
імат
ериалдарынасүйене
анықт
ап жариялау
ды жөн көрді
.Оқу
шы жобағ
а қат
ысу
ғ
а ат
салысу үші
н і
ші
нара і
здені
с,көрі
п байқау
,анығ
ына жет
і
п
байыпт
ауәді
ст
ері
нежүг
і
нді
.Оқу
шы жан 
жақт
ы і
зденг
і
ш,
 т
ез 
шеші
м қабылдағ
ыш.
Тақырыпт
ы зерт
т
еу
 әлі
 де жалғ
асын 
т
абат
ыны сөзсі
з.

2ЗЕРТТЕУЖҰМЫСТАРЫ
2.
1Шұбат
т
ыңемді
кқасиет
і
Түйені
ң пайдалы жақт
ары өт
екөп.Бі
рғ
анасу
сынының өзі
нег
ет
ұрады.Көпт
ег
енау
ру
ларғ
амыңнанбі
рем.Сүт
і
неншұбат
дайындап,
құртқайнат
ады.Шипалыққасиет
імол,
дәміт
і
лүйі
рер
шұбатсу
сынынабүг
і
ндешет
елді
кт
ерасақызығ
у
шылықт
аныт
ып
от
ырғ
аны белг
і
лі
.Көпт
ег
ен Азия елдеріәріт
ағ
ам,әрікиі
мг
е
шикі
зат
,дерт
кедау
арет
і
ндепайдаланат
ын т
үйесүт
і
ні
ң емді
к
қасиет
т
ері
күнненкүнг
еғ
алымдардыт
аңғ
алдыру
да.
Даңқт
ыбабамыз 
ӘбуӘлиибнСина:«
Адамағ
засынапайдалы
шөпт
ерді
ң 
деніқұ
мдаөседі
»
,— 
дег
ен екен.Ал т
үйежану
ары
үнеміқұмда,сорт
аң жерде жүрг
енді
кт
ен т
ұла бойы емді
к
қасиет
ке т
ұнып т
ұрады.
 
Сәйкесі
нше,шұбат
т
а 
ми мен жүйке
жү
йесі
не пайдалы қант лакт
озасы,диабет

сі
к аллерг
иясы,
бау
ыр қабыну
ы мен псориозғ
а қарсы денені
ң имму
нит
ет
і
н
арт
т
ырат
ынант
иденелербар.
Ғалымдар шұбат
пен өкпе құ
рт
ы, бау
ыр ау
ру
ларын,
холецист
ит
т
і
,өтжолдарының бі
т
елі
п қалу
ын емдеу
г
е болады
дег
ендіайт
ады.Осығ
анорайшұбат
т
ы әлемді
кнарыққашығ
ару
үші
нғ
алымдарөні
мдікепт
і
ру
,құрғ
ақсүтұнт
ағ
ы жәнет
аблет
ка
т
үрі
нжасаут
ехнолог
иясымендеайналысу
да.Алайдашұбат
т
ан
жасалғ
ан өні
мдерді әлемді
к нарыққа шығ
арып, ұлт
т
ық
бренді
мі
зг
еайналдыруүші
нқыру
арқаржы,көлемдіинвест
иция
қажет екеніанық.Ал,әзі
рг
е Дүниежүзі
лі
к денсау
лық сақт
ау
ұйымы сау
ықт
ырат
ынмедициналықсу
сындепбағ
алапот
ырғ
ан
шұбат
т
ыңпайдасынескерг
ендерсанысау
сақпенсанарлықт
ай.
1.
 
Кеңі
рдекшелерді
ң созылмалы қабыну
ын (
желөкпе)күшәлә
шұбат
ыменемдеужақсынәт
ижебереді
.Олүші
н23т
алкүшәләні
(
т
ү
г
іқырылғ
ан)т
үйесүт
іқұйылғ
ан сабағ
асалып,әбден пі
сі
п,
жылыдайорап,т
үнасырғ
ансоң,бі
ркеседенкүні
неүш реті
шеді
.

Осылай23айжалғ
аст
ырса,сырқатадамсау
ығ
ыпкет
еді
.Мұны
«
күшәләшұбат
»дейді
.
2.
 
 
Асқазанмені
шекжолдарынақаражелбайланып,асқорыт
у
нашарлағ
андахалықемші
лерішайт
осабы арқылы емдейді
.Ол
үші
ні
шіт
азаланыпжу
ылғ
ансырлы шәйнеккесуқұйып,т
асшай,
қалампыр,қарабұрыш,т
ұзсалып,т
езекот
ынашымырлат
ып
қайнат
ады.Шәу
г
і
мдег
ідәрі
дәрмект
ерді
ңні
лішыққанкезде,екі
кеседей т
үйені
ң шикісүт
і
н қосып,қайт
а қайнат
ады.Әбден
демделг
енқызылкүреңшайғ
ақаймақ,сары майкосады да,бі
р
ретбі
рекікесеі
шеді
.Бұлемдіосылайбі
рмезг
і
лжасайды(
жүрек
ау
ру
ыбарадамдарбайқапі
шкені
жөн)
.
Пайдалану мөлшеріжағ
дайғ
а қарай болады.Түйе сүт
і
ні
ң
құрамындамай,
белок,
т
ү
рлі
вит
аминдержәнеқантбар.
Түйе сүт
і
ні
ң емді
к қасиет
і
 
мол болғ
андықт
ан, халық
емші
лері жану
ар сүт
і
не шомылдырып, қант
амыр, желқұз
ау
ру
ларын
емдег
ен. Ағ
заны
жасарт
у
мақсат
ында
і
шкен.
 
Шұбат
т
ың құрамында 
калций, мыс, т
емі
р, маг
незий,
мырыш секі
лдімикроэлемент
т
ержәнефосформенкүкі
ртбар.
Құрамы осындаймакрожәнемикроэлемент
т
ерг
ебайшұбат
т
ы
қазақт
ыңхалықемі
ндесозылмалы т
үрлідерт
т
ерденәлсі
рег
ен
ағ
заны қайт
а қалпына келт
і
ру үші
н қолданғ
ан және ағ
за
у
ланғ
анда да емг
е пайдаланғ
ан.Әсі
ресе,шұбат т
үрліөкпе
дерт
і
ні
ңбарлықт
үрі
нешипа.
Еларасындашұбат
т
ықымырандепт
еат
айды.Шұбат— 
олжаңа
сау
ылғ
ан сау
мал деу
ші
лер де бар.Ал кейбі
ріқымыранды
ашыт
ылып, бапт
алғ
ан т
үрі дейді
. Сі
з шұбат
т
ың мұндай
ат
ау
ларынест
і
пкөрі
ппееді
ңі
з?
2.
2Түйені
ңсүтөні
мді
лі
г
і
Түйені
ңеңмазды т
ағ
амдықөні
мі–бұлт
үйесүт
і
,яғ
нишұбат
.
І
нг
енні
ңсүт
і
нт
үркі
мен,қазақ,қарақалпақжәнебасқадаОрт
а
Азия халықт
ары аса жұғ
ымды т
ағ
ам рет
і
нде пайдаланады.
Ғалымдардың зерт
т
еу
лерібойынша т
үйе сүт
ідәмді
лі
к және
жұ
ғ
ымдылыққасиет
т
еріжөні
ненсүт
т
ібағ
ыт
т
ағ
ы сиырсүт
і
нен
әлдеқайдаасып т
үседі
,сонымен қат
ар і
нг
еннен сау
ылғ
ан сүт
жерг
і
лі
кт
ісиырт
ұқымдарынансау
ылат
ынсүтмөлшері
ненарт
ып
т
үседі
. Қазі
р Орт
а Азия мен қазақст
анда сүт
т
і т
үйе
шару
ашылығ
ы т
ұрақт
ы қалыпт
асқан шару
ашылық саласы
болыпт
абылады.
 
Түйесүт
і
ні
ңт
үсібасқамалдың сүт
і
мен салыст
ырғ
анда
ерекше ақ,дәміт
ұщылау

әт
т
інемесе т
әт
т
іт
ұздылау болып
келеді
.Консист
енциясы қою,сапырғ
ан кезде көпі
реді
.Түйе
сүт
і
ндег
іжекелег
ен компонент
т
ері
ні
ң болу
ы т
ұрақсыз,ол сүт
шығ
у кезеңі
не,жыл мезг
і
лі
не,азықт
андыру
ына,
 малдың т
үрі

және т
ұқымдық айырмашылықт
арына байланыст
ы ау
ыт
қып
от
ырады.Түйесүт
і
ні
ңқұрамы 15,
5%құрғ
ақзат
т
анжәне84,
5%су
құрайды.Құрғ
ақзатқұрамынамыналаркі
реді
:жалпы белок–
3,
803,
50%,оның 3,
22% казеин,0,
71% альбу
мин,0,
46% г
лобу
лин
құрайды жәнет
үйесүт
і
ні
ңбелог
ыні
ңсапалыққұрамы сиырсүт
і
(
3,
33%)менжылқы сүт
і
нен(
2,
20%)елеу
ліөзг
еше;сүтқант
ы -5,
10
және4,
95%,
май5,
39-4,
47%жәнет
ұз0,
69–0,
70%(
кест
е1)
.
Кест
е1-Түйесүт
і
ні
ңқұрамы
Жалпыбелок
Казеин
Альбу
мин
Сүтқант
ы
Май
Тұз

3,
803,
50%
3,
22%
0,
71%
5,
10
5,
39-4,
47%
0,
69–0,
70%

 
 
 
 
 
 Түйе сүт
і
ндег
імай құрамы оның т
ұқымына,т
үрі
не,жыл
мезг
і
лі
не,азықт
ану
ынажәнебасқадафакт
орларғ
абайланыст
ы.
Мысалы, қос өркешт
іт
үйелерді
ң сүт
і
ні
ң майлылығ
ы жаз
мезг
і
лі
нде4,
7%,қысмезг
і
лі
нде6% дейі
нау
ыт
қиот
ырып,орт
аша
сүтшығ
укезеңі
нде5,
2%құрайды.Түйесүт
і
ні
ңмайы 4345г
раду
с
т
емперат
у
радаериді
және–24–28г
раду
ст
ат
оңазиды.
 
 Сүтқант
ысау
ылат
ынмалдардыңжелі
ні
ндежинақт
алады.Сүт
т
е
қантмайменбелокқақарағ
андат
ұрақт
ысақт
алады.Түйесүт
і
нде
орт
аша5%сүтқант
ыболады.
Түйе сү
т
ідәру
мендерг
е де бай келеді
.Бі
рақ т
үйе сүт
і
ні
ң
дәру
менді
к құрамы әлі т
олық зерт
т
елмег
ен. Ғалымдардың
зерт
т
еу
лері бойынша қос өркешт
іт
үйелерді
ң сүт
і
нде 0,
38
миллиг
рамм -А дәру
мені
,58,
2 миллиг
рамм -С дәру
мені
,2,
72
миллиг
рамм -Вдәру
меніболса,ау
ру
ханалардат
иі
сі
нше0,
951,
86
мг
,
57,
479мгжәне0,
660,
75мгқұрайдыекен.
Жаңа сау
ылғ
ан т
үйе сүт
і
ні
ң қышқылдылығ
ы орт
аша 21,
5
г
раду
сқат
еңнемесе20–дан25кедейі
нау
ыт
қу
ымүмкі
н.
 
 
 
 
 
Түйе сүт
і
н ашыт
уарқылы шұбат алады.Шұбат деп – сүт
қышқылды су
сынды айт
ады. Сүт қышқылы мен спирт
т
і
ашыт
у
дың ұзақт
ығ
ына және шұбат
т
ың пі
су
і
не байланыст
ы,
қымызсияқт
ышұбат
т
а3т
үрг
ебөлі
неді
:

 
 
 
 
 әлсі
з–т
әу
лі
кбойығ
анапі
скеншұбат

 
 
 
 
 орт
аша–т
әу
лі
кжарымдапі
скеншұбат

 
 
 
 
 күшт
і
–үшт
әу
лі
кбойыпі
скеншұбат
.
Ашыт
қының әсері
нен т
үйе сүт
і
ндег
і қант ыдырап, сүт
қышқылының,
спирт
т
і
ң,
көмі
рқышқылыныңжаңақосылыст
ары
т
үзі
леді
.Вит
аминдерді
ң мөлшерімолаяды.Оны т
өмендег
і2
–кест
еденкөру
г
еболады.

Кест
е2-Шұбатқұрамындағ
ы май,әрт
үрлівит
аминдермен
т
ұздаркөрсет
кі
шт
ері
Химиялыққұрамы
Қышқылдық
Майлылық
Лакт
оза
Құрғ
ақ зат
ы, майдың
басқасы 
 
 
 
 
Минералдызат
т
ар
Эт
илспирт
і
Аскорбинқышқылы

Түйені
ңсүт
і
18°
4.
3%
2.
75%

Шұбат
28°
4.
3%
1.
32%

8.
2%
0.
86%
1.
1%
5.
6%

6.
6%
0.
75%
 
0%
4.
8%

 
 
 
 
  Шұбат дайындау т
ехнолог
иясы қымыз дайындау
т
ехнолог
иясына ұқсас.Шұбат ашыт
у
ғ
а ашыт
қы рет
і
нде ащы,
бөг
де иі
сі
,не бөг
де дәміжоқ шұбаталынады.Оны ашыт
қы
рет
і
нде пайдаланады.Мау
сымның басында,әліжақсы шұбат
жоқкезде,т
үйесүт
і
нашыт
уүші
нсүтқышқылы бакт
ериалары
(
болг
арлықшыбық)жәнеашыт
қы(
т
ору
ла)пайдаланылады.
2.
3Шұбатдайындаут
ехнолог
иясы
 
 
 
 
 Түйенісау
ыпалғ
аннанкейі
нсүт
і
нсүзедіде3035Сқадейі
н
салқындат
ады.Содансоң,оны еменненжасалғ
анкүбег
еқұйып,
оғ
анөнді
рі
ст
і
кашыт
қы қосады,ашыт
қыныңбі
рбөлі
г
і
н34жаңа
сүт бөлі
г
і
не құяды. Қоспаны пі
спекпен 2030 мину
т бойы
жақсылапараласт
ырадыда,
ашуүші
н34сағ
атқояды.Бұлкезде
ашыт
ылғ
ан сүт
т
е үдемеліашупроцесіжүреді
,оның нег
і
зі
нде
микрофлоралардың әсері
нен күрделі зат
т
ар анағ
ұрлым
қарапайым зат
т
арғ
аайналады.Шұбат
т
ың қышқылдығ
ы 6070
г
раду
сқадейі
нбарады,казеинұйып,т
ұнабаст
айды.Казейнні
ң
т
үйі
рлені
пкет
пеу
іү
ші
ншұбат
т
ыжақсылапараласт
ырады,
соның
нәт
ижесі
нде су
сын анық консист
енциясын сақт
айды.2025 С
т
емперат
у
радашұбат
т
ыңашупроцесі1012сағ
ат
қасозылады,
соданкейі
нсу
сындыжарт
ылит
рлі
кшөлмект
ерг
еқұйып,
ау
ызын
т
ығ
ындап, 1012 сағ
ат
т
ай ашу процесі аяқт
алғ
анғ
а дейі
н
т
оңазыт
қышқа қояды да,содан кейі
н сау
да мекемелері
не
жөнелт
еді
.
Шөлмеккеқұйылғ
аншұбат510С т
емперат
у
радаеш
бұзылмай 56 күн т
ұра алады. Дайын болғ
ан шұбат
т
ың
құрамында5%май,
6,
2%белок,
0,
86%минералдызат
т
арболады.
2.
4Шұбат
т
ыңант
аг
онист
і
кқасиет
і
нсалыст
ырмалыанықт
ау
 
 
 

Зерт
т
еу
г
еАлмат
ыоблысыҰзынағ
ашау
ылынанжәнеЖамбыл
облысыСау
дакентау
ылынанекі
шұбатсу
сыныалынды(
су
рет1)
.

Су
рет1-Зерт
т
еу
г
еалынғ
аншұбатсу
сындары
Осы екішұбатсу
сынының ант
аг
онист
і
кқасиет
ісалыст
ырмалы
т
ү
рдезерт
т
елі
нді
(
кест
е3)
.
Кест
е3-Шұбат
т
ыңант
аг
онист
і
кқасиет
і
нсалыст
ыру
Аймақ
 
Алмат
ыоблысы,
Ұзынағ
ашау
ылы

Қасиет
т
ері

Хошиі
сі
мендәмі

Қоймалжың,
бі
рт
ект
і
емес,
т
үйі
рші
кт
ер
кездеседі
,
көпі
рші
кт
ері
ні
ңт
үзі
лу
і
азмөлшерде,
т
үсі
сарғ
ышт
ау

Сүтқышқылыныңдәмі
бар,
хошиі
ст
і

 
Жамбылоблысы,
Сау
дакентау
ылы

Сұйық,
бі
рт
ект
і
,
г
аз
көпі
рші
кт
ері
ні
ңт
үзі
лу
і
көпмөлшерде,
т
үсі
сүт
т
үст
есақ

Сүтқышқылыныңдәмі
бар,
хошиі
ст
і

3шікест
еде,көрсет
і
лг
ендей,Ұзынағ
аш ау
ылынан алынғ
ан
шұбатсу
сыны Сау
дакентау
ылынаналынғ
ан шұбат
қақарағ
анда
т
үсі
сарғ
ышт
ау
,
қоймалжың,
г
азазмөлшердеболды.
Шұбатүлг
і
леріконсист
енциясына,т
үсі
не,дәмі
не,хош иі
сі
не
қарай ерекшеленеді
. Сау
дакент ау
ылынан алынғ
ан шұбат
су
сыны сұйық,т
үсісүтт
үст
есақ,г
азкөпі
рі
ші
кт
ері
ні
ңт
үзі
лу
ікөп

болды.Бұл ерекшелі
к екіау
данында шөпт
ері
не,т
абиғ
ат
ына
байланыст
ыболу
ымүмкі
н.
Сонымен қоса, шұбат
пен салыст
ыра т
үрлі су
сындарды
пайдаланукөрсет
кі
ші
нанықт
адым.

Су
рет 2 - Оқу
шылардың т
үрлі су
сындарды
көрсет
кі
шт
ері

пайдалану

Зерт
т
еу
г
еалынғ
ансу
сындарі
ші
нде100% -ғ
ашаққанда,шәйең
көп і
ші
лет
і
ні
,3 -су
рет
т
ег
ідиаг
раммада көрі
ні
пт
ұр,яғ
ни 44%
алып от
ыр. Ал екі
нші г
аздалғ
ан т
әт
т
і су
сындар көп
пайдаланылады,42%,яғ
ни шаймен 2% ғ
ана айырмашылық
жасайды.Алоқу
шылардың10%-ыкофеі
шеді
,
көбі
нет
үндеұйқы
ашардег
енмақсат
т
а.Ал,кофенікөпі
шу
,жүйкежүйесі
некері
әсер ет
еді
.Құрамында әрт
үрлімикро,макроэлемент
т
ерібар,
әрт
үрлі
вит
аминдерг
е,
кальцийг
ебайсүтнебары1%ғ
ана.

Су
рет3-Оқу
шылардыңг
аздалғ
ант
әт
т
ісу
сындарды пайдалану
көрсет
кі
ші
3 су
рет
т
е 65% оқу
шы г
аздалғ
ан т
әт
т
ісу
сындарды үнемі
,күн
сайыні
шедіекен.Оқу
шыларі
ші
ндег
аздалғ
ант
әт
т
ісу
сындарды
і
шпеймі
ндег
ендері5% ғ
ана.Алсирекболсадаі
шет
і
ндері30%.
ГаздЫлғ
ан т
әт
т
ісу
сындарды пайдалану
дабалалардажет
кі
лі
ксі
з
салмақ пен арт
ық салмақ пайда болады. Және олардың
физиолог
иялық белсенді
лі
г
іт
өмендейді
.Сонымен қат
ар адам
ағ
засыназияныкөп.

Қорыт
ынды
1.
Шұбат-т
үйеден өндi
рi
лг
ен бұл су
сын қазақ аспаздығ
ында
кеңi
нен қолданылады; т
үйені
ң сүт
і
н ашыт
у арқылы
дайындалынат
ын су
сын. Шұбат құрамында май, әр т
үрлі
вит
аминдермент
ұздаркөпболады.
 
Зерт
ханалықсарапт
аманың
көмег
і
мен ғ
алымдардың шұбат
т
ың құрамында сиыр сүт
і
не
қарағ
анда D дәру
мені
 
15 есе 
көп екені
н анықт
ағ
ан. Бұрын
қазақт
арқою т
үйесүт
i
ншәйғ
ақосыпi
шкен,оныңүст
i
нет
үйе
сүт
i
н олар сиыр сүт
iрет
i
нде пайдаланғ
ан.Шұбат
т
ан басқа,

қазақт
арт
үйесүт
i
небасқадажану
арлардыңсүт
i
нқосаот
ырып
т
үрлi сүт т
ағ
амдарын өндi
рi
п шығ
арғ
ан. Мысалы:
 
сүзбе
(
қат
ық)
,
 
құрт
.
 
Бүг
і
ндехалықт
ың сұранысқа сай шұбатөні
ді
рі
сі
өркендепкеледі
.
2.Жамбыл облысының Сау
дакент ау
ылынан және Алмат
ы
облысы Ұзынағ
аш ау
ылынан екішұ
бат су
сыны алынды.Екі
облысыныңшұбатүлг
і
лері
нсалыст
ыраот
ырып,
олардыңжалпы
қасиет
і
нзерт
т
еді
к.Ұзынағ
аш ау
ылынаналынғ
ан шұбатсу
сыны
Сау
дакентау
ылынаналынғ
аншұбат
қақарағ
андат
үсі
сарғ
ышт
ау
,
қоймалжың, г
аз аз мөлшерде болды. Шұбат үлг
і
лері
консист
енциясына,
т
үсі
не,
дәмі
не,
хошиі
сі
неқарайерекшеленеді
.
Сау
дакентау
ылынан алынғ
ан шұбатсу
сыны сұйық,т
үсісүт
т
үст
есақ,г
азкөпі
рі
ші
кт
ері
ні
ңт
үзі
лу
ікөпболды.Бұлерекшелі
к
екі
ау
данындашөпт
ері
не,
т
абиғ
ат
ынабайланыст
ыболу
ымүмкі
н.
3.Түйесүт
і
ні
ңқорект
і
к,емді
кқасиет
т
еріежелденбелг
і
лі
.Шұбат
жеңі
л қорыт
ылады, асқазан жолының бездері
нен сөл
шығ
арат
ын қасиет
ібар.Қарын сөлі
ні
ң қорыт
қыш қасиет
і
н
кү
шейт
і
п,і
шект
і
ңқызмет
і
нжақсарт
ады.Тәбеташып,қарындағ
ы
ау
ру
ды басады.Олқанныңқұрамдасбөлі
кт
ері
нежәнеқанның
т
үзі
лу
і
неқолайлыәсерет
еді
.Қанныңқызылжәнеақт
үйі
рші
кт
ері
арт
ады. Бау
ырдағ
ы зат алмасу қалпына келеді
. Шұбат
созылмалы г
аст
рит ау
ру
ына шалдыққан кі
сі
лерді
ң осы
нау
қаст
ан айығ
у
ына жақсы әсер ет
еді
. Қарын сөлі
ні
ң
қышқылдығ
ыт
өменкі
сі
лердешұбат
пенемделі
пжазылаалады.
Шұбат
т
ың құрамында белок,май,т
.
б.қорект
і
к зат
т
ар сүт
т
ен
ашыт
ылат
ын басқа өні
мдерг
е қарағ
анда мол болады.
 
Ау
ада
бат
ериялармен виру
ст
арт
олып жүр.Бі
зді
ң ағ
замызолармен
секу
нд сайын күресі
п бағ
у
да. Ендеше, денсау
лығ
ымызды
нығ
айт
у
ды ойласақ,шұбаті
шу
діәдет
кеайналдырайық.Алайда
шұбат
т
анжасалғ
анөні
мдердіәлемді
кнарыққашығ
арып,
ұлт
т
ық
бренді
мі
зг
еайналдыруүші
нқыру
арқаржы,көлемдіинвест
иция
қажет екені анық. Дү
ниежүзі
лі
к денсау
лық сақт
ау ұйымы
сау
ықт
ырат
ын медициналық су
сын деп бағ
алап от
ырғ
ан
шұбат
т
ың пайдасын ерт
еденақ бі
лг
ен дана халқымызқазі
рг
і
нарықт
ық заманда да дәст
үрлі су
сынымыздың қаржылық
пайдасынан қағ
ылмаса екен деймі
з. Өзг
еден бұрын өз
кәсі
пкерлері
мі
з бен фермерлері
мі
зт
үйе шару
ашылығ
ына ден
қойса,халқымыздыңденсау
лығ
ы дажақсарып,экономикамыз

Іаі
лг
ері
лейт
үсереді
.

ұСЫНЫС
Шұбатөні
мі
н балабақшадакүнделі
кт
і1ретт
амақ рационына
қоссаденсау
лыққаөт
епайдалыболареді
депұсынысайт
амын.

Пайдаланылғ
анәдебиет
т
ерт
і
зі
мі
1 Тасов А.
А.
,Омбаев А.М.
,Сайду
льдина А.
А.Новые
т
ехнолог
ииверблюжьег
омолока/
/Тезисы докл.межд.конф.
«
Аг
роэкономические аспект
ы развит
ия верблюдоводст
ва»
.–
Алмат
ы,
2000.–С.2627.

2 Икрамбег
ийн Р.
,Бекмаг
анбет
ов А.
,Шаменова М.
Г.
,
Байжомарт
оваМ.
,БисенбаевР.
,Пу
зыревскаяО.
,БайменовЕ.
,
Чу
баковаЗ.
К.Прот
ивовиру
снаяакт
ивност
ьфермент
ированног
о
верблюжьег
омолока/
/ДокладыАНРК.2002.№6.–С.57.
3 Ку
лиев К.Об использовании молока верблюдиц /
/
Молочнаяпромышленност
ь.1959.№3.–С.2829.
4 Киселева Н. Кисломолочный проду
кт из молоко
верблюдиц/
/Молочнаяпромышленност
ь.1956№7.–С.3133.
5
Сеит
ов З.
С.
, Сыманова К.
, Алмаг
анбет
ова А.
А.
Нат
у
ральный шу
бат из су
хих кисломолочных порошков /
/
Пишеваят
ехнолог
ияисервис.1998.№3.–С.
912.
6 Му
саевЗ.
М.
,АбчекеноваМ.
М.Новыйвидпроду
кциииз
верблюжьег
о молока /
/ Мат
ериалы. нау
чпракт
. конф.
«
Проблемынау
чног
ообеспечениясельх.РК,
СибирииМонг
олии»
.
–УланБат
ор,
2001.–С.385386.
7УрбисиноваЗ.
К.Сервежин-УалаяГ.
К.
,Изат
у
ллаевЕ.
А.
Белковыйсост
авверблюжьег
омолока/
/Вопросыпит
ания.
1981.
№6.–С.4142.
8 Шарманов Т.
С.
, Кадырова А.
К.
, Салханов Б.
А.
Эффект
ивност
ьдиет
ическоет
ерапиипепт
ическоеязвыцельным
кобыльим иверблюжьим молоком /
/Вопросы пит
ания.
1981.№3.-С.
1014.
9УрзаковН.
У.
,
БайназаровС.
Х.Перваявист
орииклиника,
применяющая для лечения лег
очног
о т
у
берку
леза кислое
верблюжьемолоко/
/Проблемы т
у
берку
леза.1974.№2.–С.8990.
10Яг
ильР.
,ВанКревальдК.Использованиеверблюжьег
о
молокавмедицинскихцелях:
фактилифант
азия?/
/Тезисыдокл.
межд. конф. «
Аг
роэкономические аспект
ы
развит
ия
вербдюдоводст
ва»
.–Алмат
ы,
2000.–С.5051.
11УразаковИ.
У.Шу
батиег
опроду
кт
ы/
/Здравоохранение
Казахст
ана.1963.№4.–С.7071.
12Му
саевЗ.
М.Производст
воку
мысаишу
бат
а/
/Пищевая
иперерабат
ывающаяпромышленност
ьКазахст
ана.2000.№2
–С.2324.
13 Сау
бенова М.
Г.
,Пу
зыревская О.
М.
,Никит
ина Е.
Т.
,
Байжомарт
ова М.
М. Перспект
ивы повышения качест
ва и
лечебнопрофилакт
ическихсвойст
вашу
бат
а/
/Вест
ник КазГУ.
Сериябиолог
ическая.2002.№1.
С.2325.
14 БабьеваИ.
Л.
, Голу
баевВ.
Н. Мет
оды выделения и
идент
ификациидрожжей.М.
:Пищ.пром.
,
1979.–С.328.
15 Скороду
мова А.
М. Практ
ическое ру
ководст
во по
т
ехнической микробиолог
иимолокаимолочныхпроду
кт
ов.М.
,
1963.–С.168186.
16 Скороду
мова А.
М. Дрожжи молока и молочных

проду
кт
овиихпроизводст
венноезначение.–М.
: Пищ.пром.
,
1969.–С.117118.
17 Нест
еренкоН.
К.Молочнокислыебакт
ериивприродеи
народном
хозяйст
ве/
/
М.
: Прикладная
биохимия
и
микробиолог
ия.1982.
Т.
18.
№ 6.С.
821823.
18 Шиг
аева М.
Х.
, Оспанова М.
Ш. Микрофлора
национальнаыхкислот
ныхкисломолочнызнапит
ков.А.
:Нау
ка.
1983.
150с.
19 Сат
ыбалдин А.
А.Нау
чное обеспечение развит
ия
верблюдоводст
ва в Респу
блике Казахст
ан /
/Мат
ериалы 2ой
межд. Конф. « Аг
роэкономические аспект
ы развит
ия
верблюдоводст
ва»
,
Алмат
ы,
200.
с.
45.
20 Херасков С.
Г. Сост
ав, свойст
ва и пит
ат
ельност
ь<
Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!
Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!