Материалдар / Ғылыми жоба "Ежелгі тұрмыстағы математика"

Ғылыми жоба "Ежелгі тұрмыстағы математика"

Материал туралы қысқаша түсінік

8 сынып оқушысы Тоқтасын Анель, жетекшісі Суранчиев Ж.М.

Суранчиев Жандос Мыркиясұлы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

09 Қараша 2018

1803

7 рет жүктелген

Алгебра Ғылыми жұмыстар 8 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

ҚР ШҒА ОҚБ ҒЫЛЫМЫ – ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯСЫ

Ғылыми жоба

Бағыты: Жаратылыстану

Секциясы: Математика

Тақырыбы: ЕЖЕЛГІ ТҰРМЫСТАҒЫ МАТЕМАТИКА

Авторы: Маули Құралай Аскерханқызы 5 "А" сынып №15 ЖББМ КММ Карабас кентіАбай ауданы Қарағанды облысыЖетекшісі: Зулбхаар Әркебулан математика пәні мұғалімі№15 ЖББМ КММ Карабас кентіАбай ауданы Қарағанды облысы

Қарағанды 2017 жылАндатпа

"Математика – ғылымдардың патшасы" деп ұлы ойшылдар айтқандай, бұл ғылым өте терең біліктіліктер мен үлкен ізденушілікті талап етеді. Бірақ бұл ғылым өзінің қызығушылығымен қызықтыра түсетін жұмбақ тәрізді. Қиын жұмбақтың шешуін табуда адамды қандай қанағаттану сезіміне бөлесе, қиын есептің шешуін тапқандағы, адамның сезімдері одан асып түспесе, кем болмайды. Математика тарихына көз жүгірте отырып, оның ғалымдардың бос қиялының жемісі емес, тікелей өмірдің қажетілігінен туындаған ғылым екеніне көзін жете түседі. Мұны әсіресе қазақтың қара байырғы есептерінен көруге болады. Мектеп математикасында тарихи мәліметтердің, оның ішінде қазақтың ертедегі есептерінің көп қолданылмауы өз зерттеуімізді, осы арнада жүргізуімізге түрткі болып ғылыми жобаның тақырыбын «Ежелгі тұрмыстағы математика» деп таңдауымызға негіз болды.Great scientists said “Mathematics is a king of science” and it is need deep skills and big researches. But this science is very interesting with its interests. It’s enjoyable while you sold difficult estimation such as when man fined answer of the difficult quest. When you study mathematics you can see that it’s not a dream of scientists but it’s a science which got from the needs of life. Especially we can see it in Kazakh ancient estimations. We don’t use ancient Kazakh estimations and that’s why today we decided to research these ancient themes and choose our scientific project’s theme “Ancient household mathematics”.

Как издавно говорили что «Математика – король всех наук» который требует очень глубоких навыков и больших исследований. Но, не смотря на трудности это наука очень притягивает своей загадочностью и увлекательностью. Это настолько интересно что получаешь огромное удовольствме от решении задачь, как будто находишь ответы на самые тайные загадки мира. Математика не грезы и фантазии ученых, а наука которая произошла от бытовых нужд человечества. Это можно увидеть особенно из истории казахских древних расчетов. Так как в школьной математике мы не рассмотриваем и не изучаем древние, исторические сведения, мы решили работу над проектом «Древняя бытовая математика».

Мазмұны

1. Кіріспе 2. Негізгі бөлім 2.1. Тарихи мағлұмат2.2. Қазақтың тұңғыш математиктері2.3. Ежелгі тұрмыстағы математика 3. Қорытынды 4. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Зерттеудің мақсаты: Тұрмыста кездесетін тарихи есептердің қазіргі кездегі қолданысын зерттеу.Зерттеудің нысаны: Қазақ педагогикасының математикалық қолданысын ашу.Зерттеудің өзеттілігі: Мектеп математикасы курсында қазақтың халық есептерінің, сонымен қатар ежелгі өлшем бірліктерінің көп қолданылмауы. Болжам: Егер «Ежелгі тұрмыстағы математика» күнделікті сабақтарда көп қолданылса, оқушылардың математика пәніне деген қызығушылықтары арта түсер еді.Зерттеудің міндеттері:

Зерттеу материалдарын жинақтау;

Есептердің шешімдерін табу;

Зерттеудің нәтижелерін қорытындылау.

Зерттеудің материалдарын жинақтау барысында математикадан түрлі есеп жинақтары, мерзімді баспасөздерде жарияланып тұратын ежелгі есептер сараланды. Зерттеулердің екінші кезеңінде жинақталған математикалық есептердің ішінен зерттеуге қажетті мәліметтер сұрыпталды.Сұрыпталған есептердің шешімдері табылды. Зерттеу нәтижелері қағаз бетіне түсірілді.Зерттеудің барысында жинақтау, салыстыру, талдау (анализ) және синтез тәрізді зерттеу әдістері пайдаланылады. Зерттеудің жаңалығы: Зерттеу жұмысында бұрын-сауда ғылыми әдебиеттерде кездеспеген қызықты логикалық есептер қазақтың есептері, өлшем-бірліктерін талдау, жасау арқылы сұрыпталып алынған.

Тарихи мағлұмат«Сан-математика ғылымының іргетасы» деп Орынбек Жәутіков айтқандай, яғни математиканың тілі ол сандар. Бізді жан - жақтан сандар қоршайды, олар бізге барлық жерде қажет. Біз сандар арқылы санап қана қоймаймыз, біз оларды санаймыз. Сандарсыз біз уақытты да, күнді де белгілей алмас едік, сандарсыз біз заттарды сатып ала алмаймыз, өзімізде бар нәрсені қайта санай алмаймыз немесе бізге тағы да қанша қажет екені туралы да айта алмаймыз, сондықтан, сандарды ойлап табу қажет болды. Аса үлы математик болып саналатын Карл Гаусс үш жасар кезінде әкесінің есептеулерін түзеткен «Арифметика-құдайдың туындысы» деген ол оқушы кезінде-ақ тізбекті сандарды тез қосудың бірегей тәсілін ашқан. Адамдар ежелден тұрмыста санай бастаған кезде, сірә санау үшін қол саусақтарын пайдаланған болу керек. Барлық адамдарда он саусақтан болғандықтан, олармен санау ыңғайлы болған. Біздің қазіргі санаудың ондық жүйесі осыдан туындаған. Сен бірдеңені санау кезінде саусақтарыңды пайдалансаң, ешқашан есептен жаңылмайсың. Саусақтарыңа қарап, оларды атамастан көз алдыңа елестете аласың, саусақтар мен сандар арасындағы байланыс көне заманнан бері бар. «diqit» - «сан» сөзін пайдаланамыз, ол «саусақ» деген ұғымды білдіреді. Ежелгі тұрмыстағы қазақ өлшемдері – өлшем-мөлшер, мөлшердің сандық бірлігі. Мөлшерсіз дүние жоқ. Әлемнің де, табиғаттың да өзіндік жарасымдық пішіні, мөлшері бар. Өлшем – өндірілетін өнімдердің, күнделікті тіршілік-тұрмысқа қажетті заттардың сандық және сапалық көрсеткіші,оның ұзындық, қалыңдық, көлемдік, қашықтық мөлшері бар. Ертеде дәлдік өлшем аспаптары жоқ кезде қоршаған орта көріністері, төңіректегі табиғи заттардың бүтіні немесе бөлігі сандық және салыстырмалы түрде, сондай-ақ адамның дене тұрқы да алынған. Қазақ даласының ерте дәуірінде бастау алған байырғы өлшем бірліктерінің атауы бізге жат естіліп, ұғымымызға жатпауы мүмкін. Әйтсе де ата-бабалар өткен жол –тарихи тәлім, өнеге. Халық тұрмыста қазақтың ежелгі өлшемдерін қолданған. Кейде адамдардың іс-әрекетін, қадір-қасиетін бағалап, басқамен салыстырғанда «бес саусақ бірдей емес» деген сөзді мәтел есебінде айтады. Ендеше бізге қажет болатын байырғы өлшем бірліктерді қарастырайық. Саусақпен өлшенетін ұзындық өлшемдері:

№	Өлшемі	Түсінік
1	Елі	Саусақтың көлденең қалыңдығы, тұтам-5 еліге тең
2	Сүйем	Бас бармақ пен сұқ саусақтың арасы
3	Сын сүйем	Сұқ саусақтың буыны бүгіліп барып белгіленетін өлшем
4	Қарыс сүйем	Бас бармақ пен орта саусақтың аралығы
5	Сере қарыс	Сұқ саусақ пен шынашақтың кере созылған арасы
6	Кере қарыс	Бас бармақ пен шынашақтың кере созылғандағы аралығы
7	Қарыс	Толық жазғандағы бас бармақ пен шынашақ ұштарының арасына тең ұзындық (шамамен 19-20 см) бірлігі. Ол тұрмыста, құрылыста пайдаланылған. Мысалы киіз үйдің уығы 12-16 қарыс мөлшерінде жасалады. Қарыстың туынды бірлігі – сүйем, ол кере созылған бас бармақ пен сұқ саусақ ұштарының арасына тең. (шамамен 17-18 см). Ал бармақ пен бүгілген сұқ саусақтың арасына тең өлшемді сынық сүйем дейді.
8	Сүйем	Шамамен аршының ширегіне (төрттен бір бөлігіне) тең
9	Елі	Сұқ саусақтың еніне тең ұзындық бірлігі (шамамен 2 см). Қазы майының қалыңдығы, ою-өрнектің мөлшері, т.б елімен өлшенеді.

Саусақпен өлшенетін сыйымдық өлшемдер:

№	Өлшемі	Түсінік
1	Шымшым	Ұсақ затты бас бармақ және сұқ саусақпен қысып алғандағы
2	Шөкім	Ұсақ затты үш саусақтың ұшымен қысып алғандағы
3	Бір уыс	Қос саусақтарын жұмдастыра бүккендегі өлшем
4	Қос уыс	Қос қолдың саусақтарын бірге жұмдастыра, бүккендегі

Қолмен өлшенетін ұзындық өлшемдер:

№	Өлшемі	Түсінік
1	Білем	Саусақтың ұшы мен қолдың бірінші буынының аралығы
2	Шынтақ	Қолдың басы мен шынтақ аралығы
3	Қолтық, құлаш, кере құлаш.	Иық деңгейіне сәйкес кере созылған екі қол ұшының арасына тең ұзындық бірлігі.

Қашықтық өлшемдер (өте жақын деген мағынада айтылатын қашықтық өлшемдері): аттам(бір аттам) жер-екі аяқтың кере созғандағы қашықтық, бөрік тастам жер, иек артпа жер, қозы көген жер, қол(құлаш) созым жер, қырық қадам, тас лақтырым жер, таяқ тастам жер.Қадам – адамның бір адымына тең ұзындық (шамамен 60-70 см) бірлігі. Аяқпен өлшенетін ұзындық өлшемдері деп те айтуға болады. Өте алыс деген мағынада айтылатын қашықтық өлшемдер: айшылық жер, ит өлген жер, қырық күншілік жер.Қашықтық өлшемдер

№	Өлшемі	Түсінік
1	Әудем жер	Тиіп тұрған жер
2	Шақырым	1000 метр
3	Дауыс жетер жер	2 - 3 шақырым
4	Көз ұшындағы жер	2,5 - 3 шақырым (кейбір қырағы кісілер 25-30 шақырымнан көреді)
5	Бір бауыр	4 - 5 шақырым (бой жазар)
6	Қозы көш жер	6 - 7 шақырым
7	Құнан шаптырым жер	8 - 10 шақырым (құнанды 15-20 шақырымда шаптырады)
8	Бір көш жер	10 - 15 шақырым
9	Ат шаптырым жер	20 - 35 шақырым
10	Түстік жер	30 - 40 шақырым
11	Күншік жер	90 - 100 шақырым
12	Ара қоным жер	200 - 250 шақырым

Адам бойына байланысты тереңдік өлшемдер: тобыққа дейін, тізе бойы, белуар(белбуар) бойы, кіндік бойы, кісі бойы.Көлем өлшемдері: титімдей, бас бармақтай, жұдырықтай, кесектей, қазандай.Экологиялық уақыт өлшемі: ай туғанда, алғаш қар жауғанда, жер көктегенде, жұлдыз өшкенде, күн батарда, күн арқан бойы көтерілгенде, күн көтерілгенде, күн күркірегенде, күн төбеге көтерілгенде, қансонарда, қырау түскенде, таң бозарып атқанда, таң қылаулап атқанда, шөп сарғайғанда.Уақыт: қазір ғасырмен,жылмен, аймен және аптамен өлшенеді.Ауырлық өлшемдер:

№	Өлшемі	Түсінік
1	Мысқал	Алтын, күміс сынды бағалы заттарды өлшеуде қолданылған салмақ өлшемі. Бір мысқал шамамен 4,1 грамға тең. Мысқал – 5 грамға жуық ауырлық өлшемі. Шығыс елдерінде кең тараған салмақ бірлігі. Мысқал араб елдерінде, Үндістанда, Шығыс Африкада, Орта Азия мен Қазақстанда қазыналық өлшем ретінде пайдаланылған.
2	Батпан	Салмақ өлшемі. Бір батпан мөлшермен 196,56 келіге тең. 10 пұтқа жуық ауырлық өлшемі. Ресейдің шет аймақтарында пайдаланылған салмақ бірлігі. Көне орыс жазбаларында ол 10 фунтқа тең делінген.
3	Қадақ	200 грамға тең салмақ өлшемі. 400 гр тең ауырлық өлшемі. Ертедегі шығыс елдерінің көбісінде қолданылған салмақ бірлігі. Ол Еуропада кең тараған фунт өлшеміне сәйкес келеді.
4	Пұт	16 кг жуық ауырлық өлшемі.
5	Қап	4 пұтқа жуық ауырлық өлшемі
6	Танап	Қазақ халқының егін шаруашылығымен айналысқан жерлерінде жер аумағын өлшеу үшін қолданған өлшем бірліктерінің ішінде ең көп таралған өлшем бірлік. Қазақстанның суармалы егіншілік аудандарында Тараз, Қазалы, Шымкент, т.б. 1820,83 шаршы метрге тең

Бұйымдарға байланысты ұзындық өлшемдері:

№	Өлшемі	Түсінік
1	Көген	көгеннің ұзындығы
2	Көген тастам	көген бойы жақын
3	Қазық бойы	қазықтың ұзындығы
4	Найза бойы	найза ұзындығымен шамалас келетін халықтық өлшем
5	Оқ бойы	тым таяу, оқ жетер мөлшерде
6	Тізгін бойы	тым қысқа 1 м шамасында

Математиканың басқа ғылымдармен байланысын атап айту керек. Оның химиямен, физикамен, биологиямен, информатикамен тығыз байланыстылығында дау жоқ. Ал тарихпен қандай байланысы бар? Тарих толығымен даталардан және соған сәйкес оқиғалардан тұрады. Оларды есте сақтау үшін математикалық ойлау қабілеті керек. Географиямен байланысына келсек, қалалардың ара қашықтығын анықтағанда масштаб, қолда бар карталар есепке алынады, қарапайым математикалық есептеулер арқылы қажетті деректерді алуға болады. Әдебиетпен байланысы: көз алдыңызға логикалық ойлау қабілеті жақсы дамыған адамды келтіріңіз. Егер ол бір шығарманың авторын жақсы білмесе де, оның туған, өлген жылын білу арқылы сол уақыт арасында болған оқиғаларды оңай еске түсіріп, шығарманың атын еске түсіре алады. Бейнелеу өнерінде де математиканың бар екенін көруге болады. Леонардо да Винчи Ф санын «Алтын қима» деп атады және осы санды ол өзінің суреттерін салғанда пайдаланды. Ренессанс дәуірінде суретшілер өздерінің суреттерінде үш өлшемді әсер жасау үшін математиканы қолданған. Ежелгі Грекия сәулетшілері Афиныдағы Парфенолды тұрғызу кезінде алтын тік төрт бұрыштарды пайдаланған.Шынында да математика өздігінен математикалық қүндылықтарды туғызбайды, ауруларды емдемейді, жер қойнауындағы байлықтарды ашпайды, машиналарды жүргізбейді. Бірақ оның қүнды пікірлері мен әдістерін үқыпты қолдану арқылы материалдық құндылықтарды сақтап қалуға, аурудың алдын алуға, жер қойнауындағы қазына байлықтың мөлшерін анықтауға оны қолданудағы экономикалық тиімділікті есептеуге мүмкіндік береді. Қоғам үшін де математиканың рөлі ерекше, себебі, әр түрлі бағыттағы математикалык әдістерді қолданбаса ғылыми-прогрестің болуы мүмкін емес. «Математика барлық ғылымдар патшасы» деп Гаусс айтқандай математиканы да адамды сүйгендей сүйіп, адамды түсінгендей түсінген абзал.

Қазақтың тұңғыш математиктері Мәметұлы Оразбаев Базарбаев 1912 жылы қарашаның 11 - ші жұлдыз Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданы Қараүңгір ауылында дуниеге келген. Физика-математика ғылымдарының докторы (1962), профессор (1965), Қазақстан Fылым Академиясының корреспондент мүшесі (1967). 1935 жылы Санкт - Петербург (бұрынғы Ленинград) мемлекеттік университетін бітірге

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!