"Ғылыми жоба жазу методологиясы" авторлық бағдарлама

Бейсенбаева Саракул Мусаевна
Тажибаева Гульзира Жолдасовна
Бекберген Нәйлә Құдайбергенқызы

Ғылыми жоба жазу методологиясы

ӘОЖ 373
КБК 74.268
Ғ 11
Құрастырушы автор: Бейсенбаева Саракул Мусаевна бастауыш сынып
мұғалімі, Тажибаева Гульзира Жолдасовна бастауыш сынып мұғалімі,
Бекберген Нәйлә Құдайбергенқызы бастауыш сынып мұғалімі
Пікір жазған:
Омаров Д.К.- Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің
оқытушысы, педагогика саласы бойынша Phd докторы
Халықаралық ғылым мен білімді қолдау орталығының оқу-әдістемелік кеңес
мәжілісінде талқыланып, 2022ж « 5 » қазан №82 хаттамасымен мақұлданған
және баспаға ұсынылған.

«Ғылыми жоба жазу методологиясы»: /авт.бағдарл., /әд.нұсқ. /

Кітап жалпы білім саласы қызметкерлеріне арналған.

ISBN 978-601-02-0779-1

МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
Зерттеу мәдениетінің негіздері
Зерттеу жұмысын жазуға арналған жаднама
Ғылыми зерттеу жұмыстарының кезеңдері
Ғылыми жобаға тақырып таңдау
Зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді зерделеу
Зерттеу жұмысының жоспарын құру
Ғылыми жобаны рәсімдеу
Зерттеу жұмыстарына баулу үшін дидактикалық жаттығулар
Нормативтік ткүнтізбелік-тақырыптық жоспар
ҚМЖ үлгілері
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
Біздің қоғамның және білім беру аясындағы өзгерістер күн санап
құбылып жатыр. Осыған орай, балалардың жеке басының қасиеттерін
қалыптастыру мәселесін мектеп алдында, әр мұғалім мен ата-ана алдында, әр
адамның өзін-өзі сәтті жүзеге асыруы мен әл-ауқаты мен дамудың шарты
ретінде қояды.
Қазіргі таңда мектеп пен мұғалімнің басты мақсаты - шешуші
әлеуметтік-мәдени құзыреттілікке ие, сыртқы әлеммен жағымды өзара
әрекеттесуге дайын, өзін-өзі тәрбиелеу, жаңа әлеуметтік-экономикалық,
мәдени және тарихи жағдайларда өзін-өзі анықтау. Бұл жас мектеп
оқушыларын белсенді танымдық іс-әрекетке, атап айтқанда, білім беру
тәжірибесіндегі оқу-зерттеу жұмыстарына тарту үшін белгілі бір
педагогикалық жағдайлар жасауды білдіреді.
Мектеп оқушыларына арналған ғылыми-зерттеулер жұмыстарына
байланысты оқулықтар жоқтың қасы, осы орайда мұғалімдер балаларға
арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға әдістемелік қолдау
көп көрсетпейді, сондықтан бұл әдістемелік құралды әзірлеуді мақсат еттім.
Бұл бағдарламаны іске асыру мектеп оқушыларының құндылықтарын,
интеллектуалды және шығармашылық әлеуетін дамытуға ықпал етеді,
оларды белсендіру құралы, зерттеу материалы мен пәндік және жалпы білім
беру дағдыларына қызығушылықты қалыптастырады.
Қазір зерттеу дағдыларын қалай дамыту керектігі туралы көптеген
теориялық материалдар бар. Сондықтан жинақталған дидактикалық және
әдістемелік материалды оқу үрдісіне енгізу үшін құрылымдау қажет болды.
Бұл авторлық бағдарлама арқылы оқушыларға қоршаған орта (табиғат
әлемі) туралы білім беріп, келесі дағдыларды дамытуға көмектеседі: сұрақтар
қою және оларға жауап табудың жолдарын табу; зерттеу жоспарларын құру;
болжау; сұрақтарға жауап іздеу, сонымен қатар әр түрлі ақпараттарды табу,
өңдеу және интерпретациялау үшін зерттеулер жүргізу.
Қазіргі өмірде ғылыми білім мен түсінікті қажет ететін жағдайлар
кездеседі, сондықтан мектепте жаратылыстану ғылымы оқушыларды онымен
күресуге дайындайды. Бұл бағдарлама әр түрлі практикалық және зерттеу
жұмыстары арқылы білімді жинақтауға ықпал етеді. Балалар ғылыми білім
негіздерін күнделікті өмірде қолдана алады.

Зерттеу мәдениетінің негіздері курсы үш шеберлік тобын дамытуға
бағытталған:
I. Толық оқу қабілетін қалыптастыру.
II. Оқу іс-әрекетінде АКТ-ны қолдану қабілеттерін қалыптастыру.
III. Қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру - коммуникативті өзара
әрекеттесу нормаларын қалыптастыру, ерікті өзін-өзі реттеу және т.б.
Бұл 3 дағдылар тобы заманауи білім беру мақсаттарын жүзеге асыруды
қамтамасыз ететін біртұтас жүйені құрайды.
«Зерттеу мәдениетінің негіздері» курсы негізгі бағыттардан тұрады Зерттеу дағдылары (бақылау, зерттеуді жоспарлау, мәліметтерді жинау
және ұсыну, нәтижелерді интерпретациялау) және бір уақытта жасалған үш
мазмұн мен әдістемелік бағыт:
1. Өсімдіктер (өсімдіктердің алуан түрлілігі, гүлді өсімдіктердің
бөліктері және олардың маңызы, өсімдіктердің тіршілік ету жағдайы,
өсімдіктерді қорғау).
2. Жануарлар (жануарлардың алуан түрлілігі, жануарлардың мінезқұлқы және тіршілік процестері, жануарларды қорғау).
3. Заттар және олардың қасиеттері (заттардың түрлері, ауа, су,
минералдар).
Жұмыстың бірінші кезеңінде (1-2 сыныптар) зерттеу қызметі жас
ерекшеліктеріне байланысты енді ғана қалыптаса бастайды. Сондықтан 1-2
сыныптардағы басты мақсат - білім беру іс-әрекетінің әр түрлі түрлерін,
сонымен қатар білім беру ынтымақтастығының жолдарын қалыптастыруға
Оқу бағдарламасының мақсаты оқушылардың негізгі зерттеу дағдыларын
дамыту (зерттеу, ақпараттық, ұйымдастырушылық, бағалау).
Міндеттері:
• Аналитикалық ойлау қабілеттерін дамытуға ықпал ету: жинақталған
материалды жіктеу, салыстыру, жалпылау;
• оқушының шығармашылық қабілетін ашу;
• ғылыми-зерттеу жұмыстарында ақпараттық технологияларды қолдану
негіздерімен танысу үшін жағдайлар жасау;
• көпшілік алдында сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға ықпал ету;
• ғылыми жобалау негіздерін дамытуға ықпал ету;
• мақсатты түрде бақылау және қорытынды жасау қабілетін дамыту.

• логикалық қабілеттерін арттыру

Ғылыми жұмыстарға қойылатын талаптар

1.
2.
3.
4.
5.

Жоспары
Ғылыми зерттеу жұмыстарының кезеңдері
Ғылыми жобаға тақырып таңдау
Зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді зерделеу
Зерттеу жұмысының жоспарын құру
Ғылыми жобаны рәсімдеу

ТАҚЫРЫП- мәселелердің өзіне тән сипатын көрсетеді, сонымен қатар
тақырыпта қысқа формада құрылған, айқын бір мағыналы, дәл, жарнамалық
мәселелерді шешу әдістері болады.
Тақырыпты таңдау ережесі:
Ғылыми жарысқа келесі жұмыстар ұсынылады:
1) Ғылымның осы саласындағы фактілерді, оқиғаларды, құбылыстарды
және жеке , бұрын мәлім болмаған жақтарын жариялайтын;
2) Практикалық тапсырмаларды шешуде жаңалық еңгізетін аппараттар,
модельдер мен аспаптардың конструкциясын ұсынатын, мектептегі
эксперименттерді , өндірістік үрдістердің ұтымды пайдалануын
жетілдіруге қатысатын;
3) Әлеуметтік- экономикалық мәселелерді шешуге бағытталатын
экономикалық- заңды негіздемесі бар компьютерлік модельдер мен
жобалар;
4) Жарысқа кәмілеттік жасқа толмағандарға рұқсат берілмейтін
аппаратуралар, сондай-ақ адам денсаулығы мен жануарларға зиянды
заттары бар (уытты, радиоактивті, канцерогендік және мутагендік
әрекеттегі зерттелмеген биологиялық активті құрамалар, адамдар мен
жануарларға патогенді немесе оған тең заттар, микроағзалар, вирустар,
алкоголь, темекі т.б) және жануарларға қатыгездік көрсететін
эксперименттер пайдаланылған жұмыстар жарысқа қатысуға
жіберілмейді;
5) Ғылыми жарыстарда бұрын қаралған және қорғалған жобаларды
жарысқа қатыстыруға жол берілмейді.
Ғылыми жоба тақырыптарын таңдау ережесі
1. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.
2. Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы
тиетіндей болу керек.
3. Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы
білетін тақырып аясын таңдау керек.

4. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық,
ерекшелік элементтері болу керек.
5. тақырып жұмыс ұзақ жылдарға созылмай, тез орындалатындай болу
керек.
6. Тақырыпты бәрі түсінетіндей болу керек, әрине тақырып оқушылардың
жас ерекшелігіне сәйкес келу керек.
7. Тілегі мен мүмкіндігінің ұштасуы.
Тақырып таңдар кезде жоғарыда аталғандардан басқа, келесі ұсынымдар
ескерілу керек:
- алдыңғы жылдардағы ғылыми жұмыстардың тақырыптарымен танысу;
- бұрын жазған жұмыс тақырыптарын қайталамау, тақырыптың
шынайылығын ескере отырып зерттеу тақырыбын таңдау;
- тақырып нақты бір объекті аясында шектелу керек.
- таңдалған тақырып өз секциясының отырысында немесе жетекшімен
жеке консультация барысында талқылану керек;
- зерттеу тақырыбы мектепте ОҒҚ отырысында бекітілу керек.
Жұмыстың бұл кезеңінің мақсаты оқушылардың бойында тақырып
бойынша әдебиеттерді таңдай білуді, библиографиялық тізімді сауатты құра
білуді қалыптастыру. Осы жұмысты орындаған кезде келесі тақырыптар
ескерілу керек:
1.Библиографиялық тізімде өзіне тән ең кем дегенде 15 түрлі жұмыс болу
керек, олардың қатарында монографиялар, жинақ мақалалары және әртүрлі
ғылыми журналдар, диссертациялық авторефераттар, арнайы зерттеулер мен
басқа да жұмыстар болу керек.
Мәселелердің жаңашыл мен көкейкесті қағидалары- соңғы 3-5 жыл
ішіндегі әдебиеттермен жиі жұмыс жасауды, ал мәселелердің жан- жақты
және кешенді қарастыру қағидалары қазақстандық, ресейлік, әлемдік
әдебиеттермен жұмыс жасау болжайды.
2. Тізімге енген барлық жұмыстар алфавиттік тәртіппен орындалу керек.
3. Тақырыпты сипаттау кезінде автордың тегі, аты- жөні, жұмыстың аты,
шығу мәліметтері: шыққан жері, баспасы, жылы, бет саны көрсетілуі керек.
Журнал мақалалары сипатталса, онда осы мақала жарияланған журнал атауы,
шыққан жылы, нөмірі көрсетілу керек. Жинақ мақалаларын сипаттау кезінде
жинақ атауынан кейін оның редакторының тегі келтіріледі.
Әдебиет көздерін сипаттау үлгілері:
1. Жексембекова В. Қазақстандағы этникалық қарым- қатынастар: прогресс
үшін бірігу // Саясат, 2002, №11. 30-32 б.
2. Борисова Б.М. Даралық және кәсіп.- М: Білім, 1991. 116 б.
3. Қысқаша психологиялық сөздік. / ред. А.В. Петровский. Ростов Н/Д:
«Феникс» баспасы, 1998. 81-82 б.
Интернеттен алынған мақалалар, дәйексөздер әдебиеттердің жалпы
тізімдерінде төмендегідей көрсетіледі:
Авторы (егер көрсетілсе), мақала атауы, электрондық мекен- жайы,
(интернеттегі сілтеме).

Ғылыми жұмыстарда пайдаланылған әдебиеттерге сілтеме төртбұрышты
жақша ішінде келтірілген әдебиеттердің нөмірін көрсете отырып беріледі.
Нөмірлеу сілтемесі мәтінде келуіне байланысты рет- ретімен келу керек.
Мысалы, «химиялық ластану...»
Зерттеу жұмысының жоспарын құру бұл тақырып бойынша жұмыс жасауға
және зерттеудің басында қойылған тапсырмаларды шешуге жол көрсетеді.
ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫН ЖҮРГІЗУ
Кезеңдер:
1.Зерттеу мәселелерін теориялық талдау. Мәселелердің маңыздылығын,
оның ерекшеліктерін, осы тақырып бойынша әртүрлі көзқарастарды
сипаттау, сондай-ақ оның бүгінгі таңдағы шешілу жолдары. Осының
барлығы зерттеу бөлімінің 1- ші теориялық мазмұнын құрайды.
2.Экспериментальды (практикалық бөлім) зерттеу мәселелер мәнісін
түсіндіретін немесе оны шешуге мүмкіндік беретін ғылыми әдістерді
пайдалануды болжайды. Зерттеу жұмыстарының бұл кезеңі маңызды болып
табылады, бұл кезеңде жоба авторы өзінің шығармашылық мүмкіндігін
көрсете алады. Бұл кезеңде эксперименттер, байқау, сауалнама, әңгімелесу,
сұрақ қою, интервью алу т.б. зерттеу әдістері пайдаланылады. Ғылыми
зерттеуді жүргізу кезінде дұрыс ақпарат алу үшін бір емес, бірнеше әдістер
жиынтығы қолданылады.
3.Зерттеу күнделігін жүргізу.Зерттеу күнделігі оқушылардың тақырыпты
таңдаған күнінен басталады, әдебиеттермен жұмыс жасайды және жобаны
рәсімдеу мен қажетті құжаттарды дайындау кезінде аяқталады. Зерттеу
күнделігіне автордың барлық істеген жұмыстары көрсетілу керек.
Күнделіктің бет парағы былай толтырылады:
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ КҮНДЕЛІГІ
Зерттеу тақырыбы_______________________________
Оқушының Т. А.________________________________
Мектеп, сынып _________________________________
Ғылыми жетекшінің А.Т.Ә.А _____________________
Сондай-ақ бет парақта мектеп мөрі мен мүдірдің қолы болу керек.
Күнделіктің негізгі бөлімінде оқушының істеген жұмыстары кезең
кезеңімен сипатталады және ол төмендегідей болады:
№

Жұмыс мазмұны

Зерттеу әдістері

Ескерту

Ғылыми жетекші күнделіктің мазмұнымен танысу керек және оның әр
бетіне қолын қою керек.
4.Алынған мәліметтерді өңдеу, ғылыми зерттеулер мен ұсынымдар
қорытындыларын рәсімдеу.
Ол бірқатар талаптарды сақтай отырып жүргізіледі:

5.1. Ғылыми жобада:
- бет парақ;
- мазмұны;
- кіріспе;
-теориялық бөлімі;
- зерттеу бөлімі;
- қорытынды;
-пайдаланған әдебиеттер тізімі;
-қосымша (егер қажет болса) болу керек.
Жалпы алғанда, оқушының ғылыми жобасы ұқыпты орындалу керек
және әдемі рәсімделу керек.
5.2. Ғылыми жобаға келесі құжаттамалар қоса тіркеледі:
- аннотация- қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;
- ғылыми жетекшінің жұмыс туралы пікірі, оның қолымен расталады;
- оқушының жұмысына тиісті пән бойынша жоғары оқу орны маманының
рецензиясы, оның қолымен және оқу орнының мөрімен (облыстық турда
расталады).
- зерттеу күнделігі.
5.3. Бет парақты рәсімдеу. (үлгіден қараңыз).
5.4. Мазмұны бар беттерді ресімдеу:
а) беттің жоғары бөлігінде «Тарау» (немесе «Мазмұны») деген сөз
көрсетіледі;
ә)мазмұнда ғылыми жоба бөлімдерінің реттілігі көрсетіледі:
- Кіріспе;
- 1 тарау (1.1., 1.2., 1.3. деп нөмірленетін бірнеше тармақшалары
болады);
- 2 тарау (2.1, 2.2., 2.3. тармақшалары);
- 3 тарау да болуы мүмкін (тиісті тармақшалары);
- Қорытынды;
- Әдебиеттер тізімі;
- Қосымша (егер бар болса).
б) мазмұнның әр тармағына қарсы, оң жақта осы тармаққа сәйкес араб
санымен бет нөмірі қойылады;
в) бет нөмірі 3- ші беттен басталатын кіріспе бөлімінен басталады. (1-ші бетбет парақ- нөмірленбейді, бірақ ескеріледі, 2-ші бет- мазмұнынөмірленбейді, бірақ ескеріледі).
5.5 Ғылыми жобаның кіріспесін ресімдеу.
- Кіріспеде (кемінде 2 бет): таңдалған зертеу тақырыптарының
көкейкестілігі, мақсаты, тапсырмалары келтіріледі;
- Кіріспе жаңа беттен басталады, 3- ші бет болып нөмірленеді;
- Бет нөмірлері беттің төменгі бөлігінің, оң жағында көрсетіледі.
5.6. Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережесі.
- Мәтін компьютерде терілу керек.

- Сызық көлемдері: сол жақ-2,5 см, оң жақ – 1 см, жоғары – 2 см,
төменгі – 2 см.
- әріп- Times New Roman KZ Times New Roman 14 кегль;
- абзац болу керек;
- жол арақашықтығы- бірқатарлы;
- кіріспе, әр жаңа тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымша жаңа
беттен басталады;
- тарау тармақшалары жаңа беттен басталмайды, бірінен кейін бір
жазылады, олар аздаған арақашықтық арқылы ажыратылады;
- ғылыми жобаның әр бөлімнің атауы майлы әріптермен, ортаға
жазылады. Тараулар мен тармақшаларды жазу кезінде міндетті түрде
олардың нөмірі (1.2., 1.1.,1.2. ) көрсетіледі.
- Ғылыми жобаны жазу кезінде беттердің нөмірленуі және жобаның
жекелеген бөлімдерінің орналасу реттілігі сақталу керек,
- Мәтінде міндетті түрде пайдаланылатын әдебиеттерге сілтеме берілуі
керек. (төртбұрышты жақшада).
- Теориялық бөлімнің бет саны 20 беттен кем болмау керек;
- Қорытындыда (кемінде 1 бет) жұмыстың негізгі нәтижелері және
олардың негізінде жасалынған қорытындылар, жұмыс нәтижелерін
ғылыми және практикалық мақсатта пайдалану бойынша ұсынымдар
болады;
- Пайдаланылған әдебиеттер жұмыс соңында жалпы тізіммен келесі
тәртіпте беріледі:
автордың тегі, аты- жөні,
мақала және журнал атауы(журнал мақалалары үшін),
журнал және кітап атауы
шыққан жері және баспасы (кітаптар үшін),
шыққан жылы, шығу нөмірі, беттері.
- әдебиеттер алфавиттік тәртіппен орналасады;
- қосымша (егер қажет болса) әдебиеттер тізімінен кейін орналасады
және карталар, суреттер, сызбалар, кестелер, диаграммалар, мәлімет
кестелері болуы мүмкін. Қосымшалар да мәтінде кездесуіне қарай
орналасады және нөмірленеді.
5.7. Аннотацияның (абстрактының) жазылуы.
- Абстракт (аннотация) (кемінде 250 сөз) жобаның қысқаша мазмұнын
көрсетеді және оған:
- зерттеу мақсаты, тапсырмалары;
- зерттеу объектісі, заты
- гипотезасы
- зерттеу кезеңдері , процедурасы;
- эксперимент әдісі;
- зерттеу жаңалығы және өз бетінше жұмыс істеу дәрежесі;
- жұмыс нәтижелері және қорытынды;
- нәтижелерді практика жүзінде пайдалану саласы кіреді.
5.8. Жетекшінің пікірі (үлгіні қараңыз).

Әр жұмысқа жетекшінің пікірі берілу керек, онда таңдалған
тақырыптың көкейкестілігі, автордың жұмысқа қосқан өз үлесі, жұмыстың
кемшіліктері және нәтижелерді одан әрі пайдаланудағы ұсынымдар
көрсетіледі. Пікір ғылыми жетекшінің жеке қолымен расталады.
Зерттеу аясындағы ғылыми жобалар жазудың ережелері
Зейіннің нәтижелігі мен тұрақтылығын анықтау әдістемесі
№1
Оқушы зейінінің нәтижелігі мен тұрақтылығын анықтау үшін
Ландольт сақиналары алынады, себебі бұл - әр түрлі жастағы балалардың
зейінінің даму деңгейін анықтауға мүмкіндік беретін әмбебап құрал. Оларды
мұқият қарап, белгілі бір бағытта орналасқандарын тауып, сызу керектігі
түсіндіріледі. Жұмыс уақыты 5 минут.

Зейіннің нәтижелілігі мен тұрақтылығы төмендегі формула бойынша
есептеледі:
0,5N - 2,8n
S =
.
t
Формуладағы S – зейіннің нәтижелігі мен тұрақтылығының көрсеткіші,
N – баланың сызған сақиналарының саны, n – қателер, бөлімнің асты
жұмсалған уақыт. Алынған нәтижелер бойынша оқушының тапсырманы
орындау графигі.

Зейіннің нәтижелігі мен тұрақтылығының көрсеткіштері 10 ұпайлық
жүйеге келтіріледі:
S – тің мәні 1,25 ұпайдан жоғары болса – 10 ұпай;
S – тің мәні 1,00 ұпайдан 1,25 ұпай аралығында болса 8-9 ұпай;
S – тің мәні 0,75 ұпайдан 1,00 ұпай аралығында болса 6-7 ұпай;
S – тің мәні 0,50 ұпайдан 0,75 ұпай аралығында болса 5-4 ұпай;
S – тің мәні 0,25 мен 0,50 ұпай аралығында болса 2-3 ұпай;
S – тің мәні 0 мен 0,25 ұпай аралығында 0-1 ұпай.
Бұл сызбада зейіннің нәтижелілігі және бала зейінін психологиялық
тұрғыдан зерттеу барысында алынған қисық сызықтар берілген. Қисық
сызықтардың мәні төмендегідей:
1 .-.-.-.-.-.-.-.- үлгісіндегі қисық сызық зейіннің өте жоғары нәтижелілігі
мен тұрақтылығын бейнелейді.
2 ..................... – үлгісіндегі қисық сызық нәтижелілігі төмен, бірақ
тұрақтылығы жоғары зейінді бейнелейді.
3 - - - - - - - - - үлгісіндегі қисық сызық зейіннің нәтижелілігі мен
тұрақтылығының орта деңгейін көрсетеді.
4.
- үлгісіндегі қисық сызық нәтижелілігі орта, бірақ
тұрақтылығы төмен зейінді бейнелейді.
5. -/-/-/-/-/-/-/-/ - үлгісіндегі қисық сызық нәтижелілігі орта, бірақ
тұрақтылығы өте төмен деңгейді білдіреді.
№2 Зейіннің бөлінуі мен ауысуын анықтау әдістемесі
(Пьерон-Рузер тестінің бланкісі бойынша)
Ұқсасын тауып, сызу. Әр түрлі пішіндер салынған матрица
ұсынылады. Матрицадан оқушы ұқсас пішіндерді тауып сызу қажет.
Тапсырманы орындауға 3-5 минут уақыт беріледі.

Зейіннің бөлінуі мен ауысуын анықтау үшін суреттегі геометриялық
пішіндерге, яғни шаршы, үшбұрыш, дөңгелек, ромбтардың әрқайсысына
суреттің жоғарғы жағында үлгіде көрсетілген тиісті белгілерді қойып шығу
керек. Жұмыс уақыты 2 минут.

Зейіннің бөлінуі мен ауысуын төмендегі формула бойынша анықтайды:
0,5N - 2,8n
S=
.
120
S – зейіннің бөлінуі мен ауысуын көрсеткіші, N – 2 минутта тиісті
белгілермен белгіленген геометриялық пішіндер саны, n – тапсырманы
орындау барысында жіберген қателер саны.
S – тің мәні 1,00 ұпайдан жоғары болса 10 ұпай.

S – тің мәні 0,75 ұпайдан 1,00 ұпай аралығында болса 8-9 ұпай.
S – тің мәні 0,50 ұпайдан 0,75 ұпай аралығында болса 6-7 ұпай.
S – тің мәні 0,25 мен 0,50 ұпай аралығында болса 4-5 ұпай.
S – тің мәні 0 мен 0,25 ұпай аралығында 0-3 ұпай.
Зейіннің аумағын анықтау әдістемесі
Заттың формасы бойынша ұқсас геометриялық пішінді тап. Суреттегі
заттардың пішініне қарап отырып, қандай геометриялық пішінге ұқсайтынын
айту керек. Мысалы: сағат - дөңгелек, ...

«Нүктелерді есіңде сақта және белгіле» әдістемесі негізінде
бастауыш сынып оқушыларының зейіннің аумағын анықтауға болады.
7
5
3
1

8

6

4

2

Суретте 8 шаршы алдын-ала қиылып дайындалады да, суретте
көрсетілгендей етіп, ретімен жиналады.
Бұдан соң карточкалар үстінен астына қарай орналасу ретімен
әрқайсысын 2 сек. көрсетіліп, әрбір көрсетуден соң көргенін бос шаршыға 15
сек ішінде бейнелеп беру сұралады.

Зейіннің аумағын анықтау әдістемесіндегі нүктелерді орналастыруға
арналған бос тор көздер
Зейіннің аумағы туралы қорытынды:
10 ұпай(+6нүкте) - зейін аумағы өте жоғары;
8-9 ұпай(+5нүкте) - зейін аумағы жоғары;
4-7 ұпай(+4нүкте) - зейін аумағы орта;
2-3 ұпай(3нүкте) - зейін аумағы төмен;
0-1 ұпай (-2нүкте) - зейін аумағы өте төмен немесе жеткіліксіз.
№4 Зейіннің өнімділігін анықтау
Зейіннің өнімділігін «Сандарды орналастыр» әдістемесі бойынша
анықтауға болады. Тор көздерде орналасқан сандарды бос тор көздері бар
бланкіге өсу ретімен орналастырып жазу қажет.
Жұмысты орындауға 2-3 минут уақыт беріледі.

16
80
43
65
13

37
92
21
84
67

98
76
8
99
69

29
59
40
7
34

54
35
2
77
18

Әрбір дұрыс табылып жазылған сандар үшін 1 ұпайдан беріледі.
Зейіннің өнімділігі 10 ұпайлық жүйемен бағаланады:
10 ұпай-берілген уақыт ішінде 23 және одан да жоғары сандарды
жаңғыртты;

8-9 ұпай-берілген уақыт ішінде 19-22 сандарды жаңғырта алды;
4-7 ұпай-берілген уақыт ішінде 10-18 сандарды жаңғырта алды;
0-3 ұпай-берілген уақыт ішінде 9-ға дейін сандады жаңғырта алды.
Зейіннің аумағы туралы қорытынды:
10-ұпай - зейін өнімділігі өте жоғары;
8-9 ұпай - зейін өнімділігі жоғары;
4-7 ұпай - зейін өнімділігі орта;
2-3 ұпай - зейін өнімділігі төмен;
0-1 ұпай - зейін өнімділігі өте төмен немесе жеткіліксіз.
№5 Зейіннің ауысуы мен тұрақтылығын ақыл – ой әрекетінде
зерттеу
Эксперимент жүргізуші оқушыға 2 қатардағы бір таңбалы сандарды
көрсетіп, бірінің астына бірі жазылған сандарды өзара қосу керектігін
түсіндіреді. Бұл әрекет барынша шапшаң, яғни 10 минут ішінде орындалуы
керек және қосу 2 түрлі тәсілмен жүргізіледі. Әр минут сайын қосу тәсілін
өзгертіп отыру қажет.
Бірінші тәсіл.
Зерттелуші жоғары және төменгі санды қосады да қосындының мәніне
1-ді қосып, нәтижені жоғары санның тұсына жазады. Ал осының алдындағы
жоғарғы қатардағы санды төменгі қатарға түсіреді. Пайда болған сандарды
тағы да өзара қосып, оған 1-ді қосады да жоғарғы қатарға жазады. Жоғары
қатардағы санды төменгі қатарға түсіреді, сөйтіп жұмысты 10 минут
жалғастырады.
Бірінші тәсіл бойынша есептеу үлгісі:
1
4
6
1
8
0
9
0
0
1
2
1
4
6
1
8
0
9
0
0 т.б.
Екінші тәсіл.
Бұл жағдайда бірінші тәсілдегі жоғары сан мен төмендегі сан
қосылады, бірақ қосындының мәнінен бір саны шегеріліп, ол төменгі қатарға
жазылады да, төменгі қатардағы алғашқы сан жоғарғы қатарға көшіріледі.
Осы ретпен атқарылатын жұмыс 10 минут жалғастырылады.
Екінші тәсіл бойынша есептеу үлгісі:
1
2
2
3
4
6
9
4
2
5
2
2
3
4
6
9
4
2
5
6 т.б.
Дайындық кезеңінде эксперимент жүргізуші кез-келген 2 санды беріп,
5 минут бойы тек қана бірінші тәсілмен қосуды ұсынады. Одан соң екінші
тәсілмен 5 минут жұмыс жасайды. Бұдан соң 1 минут ішінде істелінген
есептеу операциясының орта саны табылады.
Эксперименттің негізгі бөлігінде зерттелуші эксперимент жүргізушінің
белгісінен соң берілген 2 санды бірінші тәсілмен қоса бастайды. 1 минут
өткен соң эксперимент жүргізуші «Уақыт» деген сөзбен белгі береді, оқушы

соған сәйкес жазып жатқан санының тұсына тік сызық қойып, сол саннан
бастап әрі қарай екінші тәсілмен қосуға көшеді. Оқушы осылай 10 минут
бойы әр минут сайын бір тәсілден екінші тәсілге көшіп отырады. Осы
кезеңде ол 9 рет зейінін ауыстырады.
Орындалған жұмысты талдау.
1. Зейіннің ауысуы жағдайындағы 1 минутта істелген есептеу
операцияларының орташа саны есептеледі.
Зейіннің көрсеткіштері:
а) 1 минутта 18 не одан да көп операция жасалған болса, бұл психикалық
процестерінің өте шапшаңдығын дәлелдейді;
ә) 8 не одан да кем операциялар саны зерттелушінің баяулығын және
жұмысқа қабілетінің төмендігін көрсетеді.
2. Бұдан соң зейіннің ауысу деңгейі анықталады. Бұл үшін оқушының
зейінінің ауысу жағдайындағы 1 минутта істеген операцияларының орта
санын және зейін ауыспаған жағдайда 1 минутта істеген операцияларының
орта санына бөледі. Оқушы зейіннің ауысу деңгейі неғұрлым төмен болса
сабақтағы ақыл-ой нәтижелері төмен болады, себебі сабақтағы әрекет
оқушыдан зейіннің жиі ауысуын талап етеді.
Мінекей тәжірибе жүзінде бастауыш сынып оқушыларының зейінінің даму
деңгейін анықтауға болады
Логикалық тапсырмалар арқылы оқушылардың ой-өрісін кеңейту,
шығармашылық қабілеттерін арттыру
Логикалық жаттығулар
1-жаттығу. Əріптерден сөз жина:
өкз, лоқ, мала, оыйн.
2-жаттығу. Жаңа сөз құрау
Қ. .
Қ. . .
Қ....
Қ. . . . .
3- жаттығу.Сандарды сөзбен жаз.
18 орындық, 7 оқушы, 2 кітап, 36 дәптер, 50 алма, 10 терезе.
4-жаттығу. Көп нүктенің орнына н, ң әріптерін қой, көшіріп жаз.
Адамны... , ананы... , қошақаны... , алақанны... , ауылды... , сананы... ,
жаманны... , түнні... , қолымны... , сезімі... , атаны... , баламны... , оқушымсы...
, перзентімні... , балапаны... , арманымны.... .
5-жаттығу. Жұмбақты оқы, шеш.
Ыдыста бар,
Сарыда бар.
Кітаптажоқ ,

Қарада жоқ .
Тиында бар,
Арыстанда бар.
Тиінде жоқ ,
Пілдежоқ .
6-жаттығу. Берілгенсөздердіәліпбиретімен жаз.
А) Семей, Астана, Қарағанды, Өскемен.
Ә) Әсем, Сырым, Райгүл, Айбек
Б) Қалам, дәптер, өшіргіш, сызғыш
А) __________________________________________
Ә) __________________________________________
Б__________________________________________
7-жаттығу. сөздерді үлгі бойынша жекеше, көпше жікте.
Жекеше түрі
І жақ. Мен оқушымын.
ІІ жақ. Сен
ІІ жақ. Сіз
ІІІ жақ. Ол
Көпше түрі
І жақ . Біз
ІІ жақ. Сендер
ІІ жақ. Сіздер
ІІІ жақ Олар
8-жаттығу. Жұмбақтың шешуін тап.
Дыбысы жоқ болсада,
Әліпби де орны бар.
Оқылмайтын жазсада,
Қайбелгі ол, табыңдар.
9-жаттығу. Өлеңді оқып, әр дыбыстың өз орнын тап.
«А» дегенің – Ана,
«Б» дегенің – бала.
«Б» дегенің – баға,
«Бестен» басқа алма.
10-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті қазақ тіліне тән дыбыстықой,
сөздерді аудар.
Б...теу, о...ушы, ...ліпби, жа...сы, аты-ж...ні, үнд..., ...депті, да...ғыл, а...ылды,
с...йлем, қа...аз.
11-жаттығу. Ұ, үдыбыстарынамысалкелтір.
Үлгі: Ұ дыбысы: Ұядан, ұмытшақ, ұлу, ұшқыш, ұзартқыш, ...

Ү дыбысы: Үйге, үйірсек, үкі, үстел, үнжария, ...
12-жаттығу .Көпнүктеніңорнынатиістіәріптердіқой.
…ор, …иклон, …ертеж, тұ…ы, гәу...ар, …адиша, жи…аз, …оккей,
қа….арман, пла…, …емпион, бор…, кон...ерт, ....ифр, ...абар.
13-жаттығу. Берілгенсызбабойыншасөйлем құра.
__________ __________ __________.
__________ __________ __________?
__________ __________ __________!
14-жаттығу. Орны ауысқан сөздерден сөйлем құрап жаз.
1. Айжан, бара жатты, Мәрия, мен, фермаға. 2. Олардың, ұшажөнелді, бір,
үйрек, алдынан. 3. Ұшқан, жерге, олар, үйрек, келді. 4. Ұяда, жатыр,
жеті, жұмыртқа. 5. Олар, алмады, жұмыртқаны.
15-жаттығу .Қайсысықазақтыңұлттықтағамына жатпайды?
Торт, сүт, қымыз, ет, қазы, ірімшік, құрт, шырын, май, сүзбе, шелпек, шай.
16-жаттығу. төмендегі мәтінді көшіріп ұяң дауыссыз дыбыстардың
астын сыз.
Балалар ертең зауытқа барады. Онда жұмысшылармен кездесу болады. Екі
бала домбыра тартады, бес бала ән айтады. Ғалым мен Жадыра да барады.
17-жаттығу. Бос тор көзге тұсындағы сөздерге мағынасы қарама-қарсы
сөздер тауып жаз.
тар
жаңа
жақсы
жуан
жарық
18-жаттығу. көп нүктенің орнына тиісті қазақ тіліне тән дыбыстықой,
сөздерді аудар.
Та...та, к...тап, ш...кірт, ...зім, ...лт, к...ше, п...тер, ...йлер, п...ндер, мені....
19–жаттығу. төмендегі мәтінді көшіріп жуан дауысты дыбыстардың
астын сыз.
Айнаш сабақты жақсы оқиды. Сынып жұмыстарына да белсенді қатысады.
Сыныптағы ұлдар мен қыздар оны жақсы көреді. Айнашты барлығы мақтан
тұтады.
20-жаттығу. Құрамында сан келтірілген, сөз бен жаз.
К+2+лік, 7+к, тү+1, к+3+ік, жел+90, 6+бақан, 8+аяқ, 9+құмалақ, сі+1,
2+бастұз, 7+ген.

Логикалық есептер
1.Төрт сөмкеде 99 алма бар. Бірінші, екінші сөмкедегі алмалар
бірдей.Үшіншісінде біріншідегінің жартысындай. Ал төртіншіде екіншіге
қарағанда 2 есе артық..Әр сөмкеде неше алма бар?
2.Бұзау сиырдан 5 есе жеңіл.Ал олардың жалпы массасы 480 кг. Бұзау мен
сиырдың әрқайсысының массасы қанша?
3.Әуежайдың ұшу алаңының ұзындығы 928 м. Оның үстіне әр 8м сайын
белгілер салынған. Осы ұшу алаңында неше белгі бар?
4.Белгісіз санның жазылуында (1-ден 28-ге дейін) 1,5 және 7 цифрлары
жоқ.Ол тақ сан және 3-ке бөлінбейді.Осы санды тап.
5.Көгалда қояндар мен қаздар жүрді. Қояндардың аяқтарының саны
қаздардың аяқтарының санына тең. Қояндар көп пе, әлде қаздар көп пе?
6.Кез келген екі таңбалы саннан сол санды жазу үшін қолданылған
цифрлардың қоСоңғысындысының мәнін азайт.Алынған айырманың мәні
әрқашанда 3 және 9 сандарына бөлінетінін тексер.
7.Зәуре, Айнұр, Қымбат және Самалдың біреуі:6 наурызда, екіншісі 7
сәуірде, үшіншісі 6 шіледеде, төртіншісі 20 наурызда туған. Айнұр мен
Қымбат бір айда туды, ал Қымбат пен Зәуренің туған күндері бірдей.Әр
қыздың қай күні және қай айда туғанын анықта.
8.Ойыншық жасау үшін қыз бала 4 жолақ кесті.Әр келесі жолақты ол
алдыңғысынан 2 есе қысқа кесті.Егер төртінші жолақтың ұзындығы 42 см
болса, бірінші жолақтың ұзындығын тап.
9.Дымбілиес пен оның достары 3 алты орынды зымыранмен Айға ұшпақшы
болды.Егер зымыранда 9 орын болса, неше зымыран қажет болады?
10.Екі қызда барлығы 9 шар болды.Бірінші қыздың 2 шары, ал екінші қыздың
3 шары ұшып кеткенде, қыздардың шары тең болды. Әр қыздың қолында
неше шардан болды?
11Динарада үш түсті 66 қағаз бар.Көк түсті қағаздар қызыл түстілерден 2 есе
артық.Ал қызыл түсті қағаздар ақ түсті қағаздардың үштен бір бөлігін
құрайды.Динарада әр түстен неше қағаз бар?
12.Оқушылардың
математикаға
деген
ынтасын арттырады,
қызығушылығын
оятады, өз
білімдерін тереңдетуге, қабілетінің
кемелденуіне мүмкіндік береді.
13.Бірінші қатарға бір-бірінен 2 м қашықтықта 112 ағаш отырғызылды.
Екінші қатарға бір-бірінен 1м қашықтықта 222 ағаш отырғызылы. Қай қатар
ұзынырақ?
14.Арман дүкеннен бір пакет кәмпит сатып алды. Бірінші күні ол оның
бестен бір бөлігін жеді. Екінші күні пакетте қалған кәмпиттің жартысын
жеді. Үшінші күні ол екінші күннен қалған кәмпиттің жартысын жеді. Сонда
пакатте 5 кәмпит қалды. Әуелде пакетте неше кәмпит болды?
15.Мерей бір сан ойлады. Оны 10-ға көбейтіп, нәтижеге 50-ді қосты.
Қосындының мәнін 5-ке бөлді.Сонда 130 шықты. Мерей қандай сан ойлады?
16.1,2,3,123,133,234 сандарының ішінен қалған үш санның көбейтіндісінің
мәні мәні 369-ға тең болатындай етіп, үш санды алып таста.

17.Аня атасы туралы әр кезде жаңаша айтуға тырысады: «менің

әкемнің әкесі», «менің әкемнің бауырының әкесі», «менің әкемнің
қызының әкесінің әкесі», «менің бауырымның әкесінің әкесінің
бауыры». Аня неше рет қателесті?
18.4 тең квадрат қалатындай етіп 8 шырпыны алып таста.

19.Гүлдана достарына 9 балмұздақ сатып алды. Гүлдана 316 теңге төледі ме,
әлде 315 теңге төледі ме?
20.3 жәшікте 90 кг шеге бар. Бірінші және екінші жәшікте 66 кг, ал екінші
және үшінші жәшікте 54 кг. Әр жәшікте неше кг шеге бар?
21.2.Бабаханның Ұланннан 5 есе артық кітабы бар.Егер Бабаханның 20
кітабын Ұланға сыйласа,олардың кітаптарының саны бірдей болады.
Бабаханның неше кітабы бар? Ұланның ше?
Шешуі:
(Х*5)-20=Х
Ұланда-10 кітап
(10*5)-20=30
Бабаханда-50 кітап
50-20=30
30=30
22.Сенің жасыңды 3 есе арттырса, менің жасымдай болады.Ал менің
жасымнан сенің жасыңды алып тастаса, 20 қалады. Мен нешедемін? Сенің
жасың нешеде?
Шешуі:
(3*Х)-Х=20
Сен-10 жастасың
3*Х-Х=20
Мен-30 жастамын
2*Х=20
Х=20:2
Х=10
(3*10)-10=20
20=20
23.Сыныптағы 30 оқушының жартысы ағылшынша, жартысының үштен бірі
әрі ағылшынша әрі немісше, қалғаны тек немісше оқиды. Оқушылардың
нешеуі немісше, нешеуі ағылшынша, нешеуі әрі ағылшынша әрі немісше
оқиды?
Шешуі:
I тәсіл.
Барлық оқушы-30
Оның жартысы-15

Жартысының үштен бірі-5
Қалғаны-10
(30:2):3=5
30-(15+5)=10
Жауабы: 15, 10, 5.
II тәсіл.
Барлығы 30 оқушы.
Ағылшынша+немісше-Х
Немісше-2Х
Ағылшынша-3Х
Х+2Х+3Х=30
6Х=30
Х=30:6
Х=5
2Х=2*5=10
3Х=3*5=15
Жауабы:15, 10, 5.
24.Баянда 6 фигура бар. Ол 3х3 өлшемді шаршыны құрастырғысы келеді.
Фигуралардың әртүрлі жинақтарын қолданып осыны қанша тәсілмен жасай
алады?

25.1*2*3*4*5=100 өрнегінде жұлдызшалардың орнына амал таңбалары
мен жақшаны дұрыс орналастыр.
26.Аликтің анасының жасы оның жасынан 4 есе үлкен.Ал әкесі анасынан 3
жас үлкен. Үшеуінің жастарының қосындысы 84-ке тең. Алик қанша жаста?
27.Лимония елінде үш ауыл бар: Шыншылдар,
Өтірікшілер,Қулар.Шыншылдар ауылының тұрғындары тек шындықты
айтады.Өтірікшілер ауылының тұрғындары тек өтірік айтады. Ал Қулар

ауылының тұрғындары кезек-кезек кейде шындық, кейде өтірік айтады.Бірде
кезекші өрт сөндірушіге біреу қоңырау шалып: «Біздің ауылда өрт болып
жатыр»,-дейді. Ай ауылды» деген сұраққа «Қулар ауылында» деген жауап
алады. Қай ауылдың тұрғыны телефон шалған және кезекші не істеу керек?
28.8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 жазылуындағы кейбір цифрлардың арасына «+» және
«*» таңбаларын 2008 саны шығатындай етіп қой.
29. 5.Ойлаған санның төрттен бір бөлігіне 26-ны қосқанда 70 шықты.Ойлаған
санды тап.
(Х : 4)+26=70
Х : 4=70-26
Х : 4=44
Х=44*4
Х=176
(176:4)+26=70
70=70
30.4 бала екі доңғалақты және үш доңғалақты велосипед теуіп жүр.Егер
велосипедтердің барлық доңғалақтарының саны 9 болса,екі доңғалақты
велосипед нешеу,үш доңғалақты велосипед нешеу?
I тәсіл.
Х+У=4 ________ Х=4-У
3Х+2У=9 _______ 3(4-У)+2У=9_____12-3У+2У=9
У=12-9_________Х=4-3___________Х=1
У=3 __________Х=1____________ У=3
Жауабы: 1, 3.
Яғни, екі доңғалақты велосипед-3
үш доңғалақты велосипед-1
3*2=6
3*1=3
6+3=9 болады.
31. Дананың ойлаған санынан ең үлкен бір таңбалы санды азайтып, нәтижеге
ең кіші екі таңбалы санды қосқанда 100 шықты. Дана қандай сан ойлады?
(Х-9)+10=100
Х-9=100-10
Х-9=90
Х=90+9
Х=99
(99-9)+10=100
100=100
32.Нұрсұлтан саяжайдан алма жинады. Барлық жиналған алманың үштен бір
бөлігін, яғни 12 алманы Нұрсәулеге, ал қалғанының үштен бір бөлігін және 1
алманы Кәмшатқа берді. Нұрсұлтанның өзінде 15 алма қалды. Нұрсұлтан
неше алма жинаған еді?
Шешуі:
(а-12):3+1=15
(а-12):3=14

а-12=14*3
а-12=42
а=42+12
а=54
(54-12):3+1=15
15=15
Жауабы: 54 алма жинаған.
33.Қорапта 200-ден жаңғақ бар.Оларды тең етіп 2,3,4,5,6 балаға бөліп беруге
болады. Қорапта қанша жаңғақ бар?
34.«5» цифрын 20 рет қолданып, «+» таңбасын қой. Нәтижесі 1000 шығу
керек.
35. 1,2,3,......., 99 сандарында 5 цифры неше рет кездеседі?
36.Сенің жасыңды үш есе арттырса, менің жасымдай болады. Ал менің
жасымнан сенің жасыңды алып тастаса 20 қалады. Мен нешедемін?
37.Үстел үстінде 5 май шам жанып тұр еді.Нұржан оның 4-еуін өшіріп
тастады. Үстел үстінде неше май шам қалды?
38.10 таяқшаның неше ұшы бар? Ал он жарым таяқшаның ше?
39. 2,3,5 сандарына бөлгенде 1 қалдық қалатын ең кіші санды тап.
40.Диас өзінің ойыншықтарын екеуден, үшеуден топтастыра бастады.
Диастың ойыншықтарының саны төмендегі сандардың қайсысына сәйкес
келеді.
72,75,93,100.
41. Қосындыны есепте:
1+3+5+7+9+.......+997+999
42.Жаңа жылғы сыйлықтар үшін 270 алма, 675 мандарин және басқа да
тағамдар алынды.Әрқайсысындағы алма мен мандарин құрамдары бірдей
болатындай етіп, ең көп дегенде неше сыйлық жасауға болатынын төмендегі
сандардың қайсысы сәйкес келетінін көрсет.
135,75,125,270
43.Сынып оқушылары 203 оқулық сатып алды. Барлық оқушылардың алған
кітаптары саны бірдей. Сыныпта неше оқушы бар?
44.100 санының әртүрлі бөлгіштерінің саны қанша?
45. Бір әтеш екі адамды оятса, 10 адамды ояту үшін қанша әтеш керек?
46. Сыныпта бірнеше ер бала және 16 қыз бала бар. Дене шынықтыру
сабағында олар әр қатарда 9-дан 3 қатарға сапқа тұғызылды.сыныпта қанша
ер бала бар?
Шешуі:
Х+16=9*3
Х+16=27
Х=27-16
Х=11
11+16=9*3
27=27
Жауабы:11 ұл бала бар.
47.Көжектер мен балапан.
Ішпейді екен көжені,

Қоянның қос көжегі.
Бұған тағы қо