ХИМИЯЛЫҚ ФОРМУЛАЛАР.
ВАЛЕНТТІЛІК. БИНАРЛЫ ҚОСЫЛЫСТАР

Бүгінгі сабақта:

 Химия пәні нені зерттейді?
 Физикалық және химиялық құбылыстар
 Таза және қоспа заттар. Заттардың агрегаттық күйі
 Валенттілікпен танысу арқылы химиялық формулаларды

ТАНЫСАТЫН ТЕРМИНДЕР
 Химиялық формула
 Индекс
 Коэффициент
 Валенттілік
 Бинарлы қосылыстар
 Сылыстырмалы атомдық
масса
 Салыстырмалы
молекулалық масса

дұрыс құрастырып үйренеміз;
 Элементтердің салыстырмалы атомдық массасы мен молекулалық массасын
анықтап үйренеміз;

Заттар дегеніміз — денелерді құраушылар. Физикалық дене және зат ұғымдарын бірбірінен ажырата білу қажет. Мысалы, айсберг (мұзтау) — судан тұратын дене, шеге —
темір затынан құралған дене.

Химия - заттар мен олардың қасиеттері, заттардың бір-біріне айналуы және осы
айналумен қабаттаса жүретін құбылыстар туралы ғылым.

Заттардың агрегаттық күйі
Заттардың қатты, сұйық және газ тәрізді күйлері агрегаттық күй деп
аталады.

АТОМ ЖӘНЕ МОЛЕКУЛА
Aтом — заттың химиялық бөлінбейтін ұсақ бөлшектері. Атомдар өзара бірігіп молекула түзеді.
Молекулалар атомдарға ыдырай ды.
Заттың қасиеттері мен құрамы сақталатын ұсақ бөлшектері молекула деп аталады. Молекулалар
химиялық реакциялар барысында ыдырай ды. Яғни, олар химиялық бөлінетін бөлшектер.

Н2О

SO

Na2О

PO
FeO

BaO
CO2
Al2O3

FeO
CrO
NiO
LiH
CH
SiH

Н2О

SO

Na2О

PO
FeO

BaO
CO2
Al2O3

FeO
CrO
NiO
LiH
CH
SiH

ВАЛЕНТТІЛІК – бұл химиялық элемент
атомының басқа химиялық элемент атомының
белгілі санын қосып алу қабілеті.
ВАЛЕНТТІЛІК- ЭЛЕМЕНТТІҢ ҚОЛДАРЫ

Коэффициент

3H2SO4
Индекс

ВАЛЕНТТІЛІК
І
ІІ
ІІІ

ТҰРАҚТЫ валентті элементтер
Н, ІА топ элементтері
H2O, Li2O, KCl
(Li, Na, K, Cs)
O, ІІА топ элементтері
CaO, MgCl2, BaBr2
(Ве, Са, Mg, Sr, Ba)
IIIA топ элементтері
Al2O3, BF3
(В, АІ)

АЙНЫМАЛЫ валентті элементтер
І және ІІ
Сu
Cu2O , CuO
ІІ және ІІІ
Fe, Co, Ni
FeO, Fe2O3, CoCl2,
ІІ және IV
C, Sn, Pb
CO, CO2, SnCl4, PbO
III және V
P
P2O3, P2O5
II, III және VI Cr
CrO, Cr2O3, CrO3
II, IV және VI S
H2S, SO2,SO3

Бинарлы қосылыстар - екі элементтен тұратын қосылыстар;
Мысалы:


ПРАКТИКА

H+
OH–

H2O

F-

HF

Cl

–

Br

–

I-

S2–
SO32SO42NO2NO3–

CO32SiO32-

PO33-

PO43-

HCl

Li+

K+

Na+

+

NH4
Аммоний

Ag+

Ca2+

Mg2+

Sr2+

Cu2+

Sn2
+

Hg2+

Pb2+

Mn2+

Zn2+

Ba2+

Fe2+

Fe3+

Cr3+

Al3+

CАЛЫСТЫРМАЛЫ АТОМДЫҚ МАССА

САЛЫСТЫРМАЛ - 12С нуклиді массасының 1/12 бөлігі деп белгіленеді.
Элемент Салыстырмалы
атомдық массасы
О
Р
Сl

Аr (Cl) = 35.5

Аl
S
C
Cu
Fe
Pb

Аr (Cu) = 64

САЛЫСТЫРМАЛЫ МОЛЕКУЛАЛЫҚ МАССА

көміртек атомы массасының 1/12 бөлігінен берілген молекула массасы неше есе ауыр екенін көрсететін шама.
 Mr деп белгіленеді.
 Өлшемсіз шама. Себебі молекула құрамына кіретін атомдардың массасы өлшемсіз шама.
 Химиялық формулалар мен салыстырамыл атомдық массалар арқылы заттың Mr –ін есептеуга болады.
 Практика:
Химиялық
формула

Н2
О2
Н2О
P2O5
SO3
H2S
NaOH
Mg(OH)2
CaCO3
Na2SO4
Ca3(PO4)2
KCl∙NaCl
Na2SO4∙10H2O
K3[Fe(CN)6]

Салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз

Химиялық реакция белгілері
1. Түстің өзгеруі
2.Тұнбаның пайда болуы
3.Жылудың бөлінуі немесе сіңірілуі
4.Жарықтың пайда болуы
5.Газ түзілу
6.Иістің шығуы

ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕР
Заттардың молекулалары өзгеріске ұшырамай тын құбылыстар физикалық құбылыстарға жатады.

Бір заттан екінші бір зат түзілетін құбылыс химиялық құбылыс немесе химиялық реакця деп аталады.