М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің «Педагогика және әлеуметтік ғылымдар» факултеті, «Әлеуметтік психологиялық» кафедрасының аға оқытушысы, «Инклюзивті білім берудегі психологиялы бейімдеу» орталығының бас маманы, тренер Усенова Сандуғаш Мейрамбекқызы

Inkluzya_ortalyk_dulaty

Инклюзивті тұлғаларға қоғамның көзқарасын қалыптастыру жолдары

МАҚАЛА

Қазіргі қоғамда инклюзия мен теңдік мәселелері маңызды болып отыр. Әртүрлі қабілеттері бар, этникалық және мәдени айырмашылықтары бар тұлғалардың қоғамда бірдей мүмкіндіктерге ие болуы керек деген ұстаным инклюзивті қоғам құрудың негізі болып табылады. Инклюзиялы тұлғалар дегеніміз – мүгедектігі бар немесе қоғамда әртүрлі себептермен шектелген адамдар. Олар тек физикалық тұрғыда ғана емес, сондай-ақ психологиялық, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан да қоғамның толыққанды мүшесі болуы тиіс. Алайда, бүгінгі таңда көптеген қоғамдар бұл бағытта толықтай жетістікке жетпеген. Осыған байланысты, инклюзиялы тұлғаларға қоғамның көзқарасын қалыптастыру мәселесі өте өзекті.

Инклюзияның мәні мен қажеттілігі

Инклюзия (лат. “inclusio” – қосу, қамту) термині адамдарды кез келген шектеулер мен кемсітулерден босатып, қоғамның барлық салаларына қатысуға мүмкіндік беру дегенді білдіреді. Бұл тұжырымдама тек мүгедектерге қатысты емес, жалпы әртүрлілікке, яғни жыныстық бағыт, мәдениет, ұлт және басқа да ерекшеліктер бойынша қоғамда теңдік орнатуға бағытталған.

Инклюзивті қоғам құрудың бірнеше маңызды себептері бар:

Әлеуметтік әділеттілік: Инклюзиялы тұлғаларға тең құқықтар мен мүмкіндіктер беру – қоғамның әділеттілігі мен демократияның негізі.

Экономикалық тиімділік: Инклюзиялы саясат жұмыс күшінің толық мүмкіндігін пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл мемлекетке еңбек нарығында әртүрлі қабілеттері бар адамдардың үлесін арттыруға көмектеседі.

Психологиялық және әлеуметтік әл-ауқат: Барлық мүшелерінің тең мүмкіндіктері мен құрметі бар қоғам адамзаттық қадір-қасиет пен психологиялық саулықты арттырады. Бұл қоғамдағы әлеуметтік шиеленістерді төмендетуге және адам құқықтарын қорғауға ықпал етеді.

Инклюзиялы тұлғаларға қоғамның көзқарасын қалыптастыру жолдары

Инклюзиялы тұлғаларға деген қоғамның көзқарасын өзгерту үшін келесі негізгі шараларды қолға алу қажет:

Білім беру жүйесінде инклюзивтілік: Мектептер мен жоғары оқу орындарында инклюзивті білім беру бағдарламаларын енгізу өте маңызды. Мұндай бағдарламалар инклюзиялы тұлғаларға әлеуметтік және білім саласында қолдау көрсетеді, сонымен қатар басқа студенттерді толеранттылыққа тәрбиелейді. Мемлекет инклюзивті білім берудің мақсатын іске асыра отырып, білім берудің барлық деңгейінде даму мүмкіндіктері шектеулі азаматтарға олардың білім алуына, дамуындағы ауытқуды түзетуіне және әлеуметтік бейімделуіне арнайы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді. Инклюзивті білім беру әр балаға оның мұқтаждығына және басқа мән-жайларға байланыссыз, өз әлеуетін және білім алуға құқығын іске асыруға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім берудің артықшылығы оқушылардың араласуында. Қатынасу – білім беру басталатын нүкте. Мұғалімдер балалармен, оқушылар мұғаліммен және бір-бірімен қатынасуы тиіс. Инкюзивті бала, қатарлатарының арасында оқшауланбауға тиіс. Себебі бұндай балалар кінәмшіл, өздерін кем санап ортадан алыстап қалуға бейім тұрады.

Қоғамдық хабардарлықты арттыру: Жаңа медиа мен жарнама құралдарын пайдалану арқылы қоғамдағы стереотиптерді бұзу, инклюзияның маңыздылығын түсіндіру керек. Телевизиялық бағдарламалар, әлеуметтік желілер арқылы инклюзия туралы көпшілікке ақпарат тарату маңызды.

Құқықтық нормаларды күшейту: Заңнамалық деңгейде инклюзиялы тұлғаларға қатысты құқықтарды қорғайтын ережелерді күшейту қажет. Бұл мүгедектігі бар адамдардың қоғамдық өмірге қатысуына мүмкіндік береді.

Әлеуметтік жобаларды дамыту: Қоғамдық ұйымдар мен үкімет бірлесіп, инклюзиялы тұлғаларға қолдау көрсету мақсатында әлеуметтік жобаларды жүзеге асыруы керек. Мысалы, кәсіби бағытталған тренингтер, мүгедектігі бар адамдарға арналған жұмыс орындарын ашу, психологиялық көмек көрсету сияқты жобалар маңызды.

Қоғамдық көлік пен инфрақұрылымның қолжетімділігі: Қоғамдық көлік, тұрғын үйлер, сауда орталықтары және басқа да маңызды инфрақұрылымдар инклюзиялы тұлғалар үшін қолжетімді болуы тиіс. Бұл олардың қоғамдық өмірге араласуына ықпал етеді.

Инклюзивті қоғамның пайдасы

Инклюзивті қоғамның қалыптасуы барлық әлеуметтік топтарға пайда әкеледі. Әрбір адам өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін толыққанды жүзеге асыра алатын қоғамда өмір сүреді. Мұндай қоғамда адамдар арасындағы түсіністік пен құрмет артады. Сонымен қатар, инклюзиялы қоғам өзінің барлық мүшелерін бағалайды, бұл адамдардың өздерін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуіне мүмкіндік береді.

Инклюзивті қоғамның тағы бір маңызды пайдасы – экономикалық өсім. Қоғамда барлық қабілеттердің пайдасын пайдалану, жұмыс нарығында түрлі топтардың мүмкіндіктерін кеңейту – бұл тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етеді.

Қорытынды

Инклюзиялы тұлғаларға қоғамның көзқарасын қалыптастыру – бұл тек әлеуметтік жауапкершілік емес, бұл болашақ ұрпақтың дамуы үшін қажетті қадам. Инклюзивті қоғам тек бір топқа ғана емес, барлық адамдарға пайда әкеледі, өйткені оның негізінде әділеттілік, теңдік және өзара құрмет жатыр. Инклюзияның маңыздылығын түсініп, оны іс жүзінде жүзеге асыру қоғамның дамуындағы маңызды кезең болар еді.

Мүмкіндігі шектеулі балалардан болашақта қолдарынан іс келетін саналы азаматтар мен азаматшалар шықпасына кім кепіл? Мүмкіндігі шектеулі жандардың қозғалыс мүмкіндігі шектелгенімен, жандүние кеңістігі аясының тарылып, күйзеліске ұшырауына жол бермеу − белгілі бір ұйымдардың міндеті ғана емес, қоршаған ортаның, қалың бұқараның басты парызы. Соңғы уақытта елімізде атқарылып жатқан істер инклюзивті білім беру жүйесінің қалануына негіз болары анық. Жас нәрестенің дені сау болса, отбасына зор қуаныш пен бақыт әкеледі. Елімізде өркениетті қоғам құру үшін, тәрбиелі, дені сау азаматтар мен азаматшалар тәрбиелеу керек.

Инклюзивті білім беру – ерекше білім беру қажеттіліктерін және жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылардың білімге тең қол жеткізуін қамтамасыз ететін үдеріс.