ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ МАМАНДЫҒЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАМЫЗДЫҢ ДРАЙВЕРІ

ИННОВАЦИЯЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТ МАМАНДЫҒЫ ҰЛТТЫҚ
ЭКОНОМИКАМЫЗДЫҢ ДРАЙВЕРІ

Елімізде XXI ғасырдың үшінші онжылдығының алғашқы жылында қазақстанның
ұлттық экономикасында инновациялық менеджерлер мамандығына деген сұраныс
байқалуда. Қазақстан Республикасында инвестициялық белсенділіктің болжамды өсуі
жағдайында инвестициялық жобаларды басқаруға, жаңа өнімді нарыққа тиімді жылжытуды
қамтамасыз етуге және инновациялық фирмаларды басқаруға қабілетті мамандардың
айтарлықтай тапшылығы анықталып отыр. Жаңа өнімді нарыққа шығарудың кәсіби
дағдыларына үйретуге тапсырыс тек ғылыми-зерттеу институттарында және шағын
инновациялық фирмаларда ғана емес, сонымен қатар сауда, өнеркәсіптік және қаржылық
құрылымдарда да туындайды. Инновацияларды құру және нарыққа жылжыту қабілеті
корпоративтік басқару кезінде стратегиялық мақсаттарды қалыптастыру және жүзеге асыру
үшін қажет болады. Тек осылай ғана болашақта өз бизнесінің бәсекеге қабілеттілігі мен
дамуын қамтамасыз етуге болады. Сондықтан инновациялық менеджерлер мамандығын
даярлау қажеттілігі табысты корпорациялардың, кәсіпорындардың, компаниялардың
стратегиялық жоспарлау бөлімдерінде пайда болды. Кәсіби дайындалған инновациялық
менеджерлер бизнестің маңызды активіне айналады. Түлектер осы мамандық бойынша
алған білімдерін экономиканың түрлі салаларындағы ұйымдарда, барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілерде қолданудың нақты мүмкіндігін таба алады. Қазіргі әлемдегі
инновацияларды қарастыра отырып, инновациялар мен инновациялық басқаруға көбірек
көңіл қазіргі қоғамның өмірімен байланысты екенін атап өткен жөн, өйткені жаңа өнімдер
мен жаңа техникадағы инновациялық процестерді жүзеге асыру оның әлеум еттік-
экономикалық дамуының негізі болып табылады. Инновациялық басқару өте қиын,
сондықтан инновациялық процестердің даму заңдылықтарын талдау үшін
инновациялардың әртүрлі ұйымдастырушылық – экономикалық аспектілерімен
айналысатын мамандар-инновациялық менеджерлер қажет. Олардың инновацияны
басқарудағы басты міндеті – инновациялық процесті алға жылжыту, мүмкін кедергілерді
болжау және оларды жеңу жолдарын анықтау.
Әлемдегі ТОП-100 QS WUR рейтингі бағалауы бойынша әл-Фараби атындағы Қазақ
ұлттық университеті 165 орында тұр (елімізден енген жадлғыз оқу орны). Бүгінде әл-
Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің "Экономика және бизнес жоғары мектебі"
факультетінде "Инновациялық менеджмент" магистрлері ұлттық экономика салаларына
дайындалуда. Инновациялық менеджмент магистрлері әлемдік деңгейдегі тәжірибелерді:
инновациялық кәсіпкерлік; инновациялар менеджменті; жаңа өнімдерді/қызметтерді
дамыту және маркетингті басқару; инновациялық компанияларды құру және дамытуды
оқып білуде. Бағдарламаның білім беру әдістемесі мен оқу материалдары Венгрия,
Испания, Дания, Польша, Ұлыбритания, Швеция елдерінің инновациялық саладағы
жетекші сарапшыларының қатысуымен дайындалған.
"Инновациялық менеджмент" бағдарламасы заманауи бәсекелестік жағдайында
өнімді/компанияны/үрдістерді табысты басқару үшін қажетті біліктіліктерді әзірлеу және
өзекті білім алғысы келетіндерге, сұраныстағы бизнес-модельдерді үйренуге, өнім
ұсыныстарын әзірлеудің жаңа тәсілдерін игеруге және нарықты тиімді талдауға арналған.
Алынған білім мен дағдыларды жеке бизнесті құру үшін де, ірі қазақстандық және шетелдік
инновациялық компанияларда жұмысында пайдалануда. Біздің түлектеріміз өз
компанияларын құрып және дамыта отырып, танымал ірі құрылымдардың инновациялық
бөлімшелерінде табысты жұмыс жасауда. Бағдарламаны факультеттің профессорлары,
халықаралық компаниялар мен инновациялық индустрия тәжірибелерінен шақырылған
мамандар тобы жүргізеді. Сонымен қатар магистрлердің практикалық жұмысына көп көңіл

бөлінеді. Магистранттар серіктес университеттер мен инновациялық компаниялардан
тәжірибеден өтеді. Ғылыми -практикалық семинарлар магистрлерге нарықтық
борлашағын айқындауда, өнімдер мен жаңа бизнес-модельдер тұжырымдамаларын
жасауда, командаларды қалыптастыруда, инновациялық жобаларды дамытудың
операциялық жоспарларын дайындауда және инвестициялар тартуда қажетті біліктіліктерді
әзірлеуге мүмкіндік беріледі. Сонымен қатар, нақты бизнес-жобаларда икемді
кеңістіктерде арнайы техникалық жабдықталған жобалау командаларының жұмысы үшін
жұмыс істей отырып, сарапшылардың басшылығымен өз құзыреттеріңізді практикада
пысықтаудың бірегей мүмкіндігіне ие болады.
Инновациялық менеджер – басқарудың, қазіргі Қазақстан Республикасының жаңа
буын мамандығы. Бұл маманның басты міндеті-кәсіпорынның тауарлары мен қызметтерін
тұтынушылардың өзгеретін қажеттіліктерін түсіну және оларды жаңа технологияларға
сәйкес уақтылы өзгерту немесе жаңарту. Оның міндеті-жаңа өнімдерді құру немесе
инновацияларды енгізу, жаңа технологияларды қолдану арқылы бұрын жасалған
өнімдердің өмірлік циклін арттыру. Инновациялық менеджмент әртүрлі мәселелерді
кезең-кезеңімен шешуді білдіреді: халықтың жаңа өнімдерге, қызметтерге, материалдарға,
жоғары технологияларға қажеттілігін анықтау мақсатында нарықты маркетингтік зерттеу;
инновациялық өнімге қажеттілік көлемін алдын ала есептеу; халықтың қажеттіліктеріне
сәйкес келетін инновациялық идеяларды іздеу және талдау; идеяны, маркетингтік саясатты
және бизнес-жоспарды енгізу бойынша жобаны әзірлеу; осы инновацияны енгізуге
қабілетті лайықты кәсіпорынды іздеу; өнім өндірудің технологиясы мен техникасын әзірлеу
бойынша нақты кәсіпорынмен бірлескен жұмыс; қажетті жабдықтар мен шикізатты
жеткізушілерді іздеу, келісімшарттар жасасу.
Инновациялық жобаларды қауіп-қатерден қорғауы керек, жоба басталған кезде оны
қысқарту жақсы жақтары мен жағдайлардың тізімін жасайды. Инновация жөніндегі
менеджер өзі жасаған инновациялық шешімдерге жетекшілік етеді және өзі жұмыс істейтін
ұйымның міндеттеріне инновациялық көзқарасты белсенді түрде енгізеді. Оның рөлі-жаңа
нәрсенің пайда болуына ықпал ету, ал жаһандық мақсат - инновацияның белгілі бір
мәдениетін қалыптастыру. Инновациялық менеджердің негізгі дағдылары, біріншіден,
икемді дағдылар. Екіншіден, бұл практикалық және прагматикалық ойлау қабілеті, өйткені
жасалған өзгерістер нақты және оң нәтижеге ие болуы керек. Инновациялық өзгерістерге
икемді және олардың жетекшісі болып табылады. Ол бір уақытта ойшыл да, жасаушы да
болуы керек.
Көптеген дамыған елдер жоғары технологиялар мен инновацияға негізделген
экономикасына басымдық беруде, ал қазақстандық компаниялар, кәсіпорындар, әр түрлі
құрылымдар ел ішіндегі және шетелдегі тауарлар мен капит ал нарықтарындағы
бәсекелестікке дайын еместігін көрсетіп отыр. Өнеркәсібі дамыған елдерде өнеркәсіптік
өндірістің 75% - дан 100% - ға дейінгі өсімі инновацияларды пайдалану есебінен
қамтамасыз етіледі. АҚШ және ЕО 27 мемлекеттерінде көптеген инновациялық жобалар
жүзеге асуда.
Қазақстан Республикасы жақын арада, ұлттық экономикасының дамуына
инновациялық серпіліс жасауы керек. Өзін-өзі ұйымдастыруға бағытталған қоғамның
қазіргі жағдайы көбінесе әлеуметтік маңызы бар шешімдер қабылдайтын, олардың
орындалуын материалдық және рухани ресурстармен қамтамасыз ететін, адамның әлеуетін
өз ойларын, идеяларын, мақсаттарын жүзеге асыруға жұмылдыратын инновациялық
менеджерлерге байланысты. Қоғамдық сананы "көшбасшы — орындаушы" өзара
әрекеттесу моделінен демократиялық қайта құру арқылы мәлімделген субъективті
қатынастардың моделіне қайта бағыттау басқарудың басқа сапасын, инновациялық
менеджерлерді даярлауды талап етеді. Инновациялық менеджерлер ұлттық
экономикамыздың салаларында инновациялық қызметтің отандық даму жүйесін іске
асыруға мүмкіндік береді.

Инновациялық бизнестің дамуы ҚР жинақталған, бірақ объективті себептерге
байланысты ғана емес, көбінесе қазақстандық әзірлеушілердің жаңа өнімдерді нарыққа
шығаруға дайын болмауына байланысты пайдаланылмайтын үлкен ғылыми-техникалық
әлеуетті іске асыру үшін өте маңызды. Коммерциялық қызмет тәжірибесі де инновациялық
кәсіпкерліктің ерекшелігіне байланысты толық көмектеспейді. Қолданыстағы "жетілген"
өніммен жұмыс істеу әдістерінен айырмашылығы, тұтынушылық қасиеттері жақсы жаңа
өнімі бар бизнес тек экономикалық аспектілермен ғана емес, сонымен қатар жаңа нарықты
іздеу және игеру, басқару аспектілерімен де байланысты өнімнің өзін нарықтың
қажеттіліктеріне қарай дамыту және жетілдіру. Аталған мәселелер елімізде магистрлік
деңгейдегі инновациялық менеджерлерді даярлау қажеттілігін арттыруды алға тартып
отыр.
Университет даярлаған инновациялық менеджерлер әр түрлі ұйымдық құрылымдарда
жұмыс істей алады, шығармашылық ұжымдар құра алады, инновацияларды іздей және
тарата алады, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге тапсырыс портфелін құра алады. Олар
ғылыми топтарды басқарады, ғылыми зерттеулерді үйлестіреді. Қазіргі жағдайда
инновациялық менеджмент кез-келген сәтті компания қызметінің ажырамас бөлігі болып
табылады.. Инновациялық менеджмент осы инновацияның негізі ретінде қызмет ететін
идеяны іздеу сияқты негізгі ұстанымдарға негізделеді; нарықта инновацияны жүзеге асыру
процесі, сонымен қатар инновациялық менеджмент стратегия мен басқару тактикасын
қамтиды. Кәсіпорын қызметі тұрғысынан инновациялық менеджментті енгізу кәсіпорын
мүмкіндіктерінің өсуін қамтамасыз ететін қызметті ұйымдастырудың жаңа, жетілдірілген
әдісіне көшуді білдіреді, сондықтан кәсіпорында инновацияны енгізу фактісі өндірістік
мүмкіндіктердің жоғары деңгейіне көшуді көрсетеді және компанияның дамуының
көрсеткіші болып табылады. Айта кету керек, қазіргі уақытта инновациялар шағын және
орта кәсіпорындарды дамытудың негізгі факторына айналуда, ал инновациялық
менеджменттің жетістігі кәсіпорынның ішкі және сыртқы нарықтық жағдайларды
ынталандыратын инновацияларды жасау қабілетіне байланысты. Инновациялық
менеджмент кәсіпорындағы инновациялық процестерді басқарудың, жоспарлаудың,
ұйымдастырудың және бақылаудың барлық стратегиялық және жедел міндеттерін
қамтиды.
Жоғары оқу орындарының түлектерін еліміздің ең үздік әл-Фараби атындағы
Қазақ Ұлттық университетінің "Инновациялық менеджмент" магистрлік мамандығы
бойынша білім алуға шақырамыз.

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінің профессоры, э.ғ.д.. Оңалбек Абралиев

магистранттар: Бекболатова Зерде,
Бекенова Жұлдыз