ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІ ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНЕ ИНТЕГРАЦИЯЛАУ ӘДІСТЕРІ

Аңдатпа.
Бұл мақалада жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын жалпы білім беретін мектеп пәндерін оқыту үдерісіне тиімді енгізу жолдары қарастырылады. ЖИ құралдарының оқыту сапасын арттырудағы рөлі, оқушының жеке қажеттілігіне негізделген оқыту моделін қалыптастыру мүмкіндігі және мұғалім еңбегін оңтайландыру әдістері талданады. Сонымен қатар практикада қолдануға болатын платформалар, цифрлық ассистенттер, бағалау жүйелері және әртүрлі пәндерге арналған ЖИ интеграциялау стратегиялары ұсынады.

Кіріспе

XXI ғасырдың басты тренді – жасанды интеллекттің қарқынды дамуы және оның білім беру саласына енуі. ChatGPT, Gemini, Copilot, BilimLand AI сияқты платформалардың пайда болуы білім беру мазмұнын қайта қарастыруға, дәстүрлі оқыту әдістерін жаңғыртуға және оқушының жеке оқу траекториясын құруға жаңа мүмкіндік берді.
Қазақстан мектептеріндегі цифрлық трансформация аясында ЖИ-ді оқу үдерісіне енгізу күн сайын өзекті болып отыр. Мұғалімдердің 73%-ы (Қазақстандық БҒСБК зерттеуі, 2024) ЖИ құралдарын сабақта қолданудың қажеттілігін айтады, алайда олардың басым бөлігі нақты әдістемелік үлгілер мен практикалық нұсқаулықтардың аздығына тап болады.

Осыған байланысты жалпы білім беретін мектептерде жасанды интеллектті пәндерді оқыту процесіне интеграциялау әдістерін ғылыми-практикалық тұрғыдан зерделеу маңызды болып табылады.

Жасанды интеллектті білім беруге интеграциялаудың маңыздылығы

ЖИ технологияларын сабақта қолданудың негізгі артықшылықтары төмендегідей:

1. Жеке тұлғалық бағытталған оқыту
   – ЖИ оқушының деңгейін анықтап, оған лайықты тапсырмалар ұсынады;
   – Қателерін автоматты талдап, түсіндіреді;
   – Оқу қарқынына қарай жеке жоспар құруға мүмкіндік береді.

2. Мұғалім еңбегін жеңілдету
   – Бағаларды автоматтандыру;
   – Жиынтық бағалау, тапсырма, тест, оқу материалын генерациялау;
   – Үлгерімге талдау жасау.

3. Кері байланысты жеделдету
   ЖИ оқушы жұмысына нақты, дәл және тез жауап береді, бұл оқу мотивациясын арттырады.

4. Шығармашылық мүмкіндіктерді кеңейту
   – Проектілер жасау;
   – Код жазу, сурет салу, 3D модельдеу;
   – Генеративті тапсырмалар орындау.

5. Инклюзивті білім беруді қолдау
   – нашар көретін, нашар еститін оқушыларға автоматты аударма, дыбыстау көмегі;
   – күрделі мәтіндерді жеңілдету.

ЖИ интеграциялаудың негізгі бағыттары

1. Пәндер бойынша әдістер

Информатика пәні

• Python, HTML, Scratch кодтарын ЖИ арқылы түсіндіру.

• Қате кодтарды автоматты түзету.

• Алгоритмдік ойлау дағдыларын дамытуға арналған prompt-технологиялар.

• Оқушылар өз чат-ботын (Telegram бот, GPT ассистент) құра алады.

Математика

• Күрделі есептердің шешу жолын кезең-кезеңімен түсіндіру.

• Графиктер мен диаграммаларды автоматты салу.

• Оқушының қатесін талдап, түсіндіру.

• Деңгейлік тест құрастыру.

Физика

• Формулаларды қолдану үлгісін көрсету.

• Эксперимент модельдеу (виртуалды лабораториялар).

• ЖИ арқылы есептің физикалық мағынасын түсіндіру.

• Құбылыстардың 3D симуляциясы.

Химия

• Реакциялар теңдеуін жазу.

• Молекулалардың 3D моделін генерациялау.

• Тәжірибелер қауіпсіз моделін жасау.

Биология

• Анатомиялық модельдер (орган, жасуша).

• Жүйелердің жұмысын анимация арқылы көрсету.

• Биологиялық терминдер сөздігі.

География

• Карта құрастыру.

• Жер бедерінің 3D бейнесін жасау.

• Климат өзгерісін модельдеу.

Қазақ тілі және әдебиеті

• Шығармаға жоспар құру.

• Мәтінді талдау.

• Грамматикалық қателерді анықтау.

• Әдеби кейіпкер сипаттамасын жасау.

Тарих

• Хронологиялық кестелер құру.

• Тұлғалардың өмірбаянын қысқаша анализдеу.

• Оқиғаларды салыстыру, себеп-салдар байланысын табу.

ЖИ құралдарын сабаққа енгізудің практикалық стратегиялары

1. ЖИ арқылы сабақ жоспарын дайындау

Мұғалім төмендегі prompt-тарды қолдана алады:

• «8-сыныпқа информатика пәні бойынша “Алгоритмдер” тақырыбында 40 минуттық сабақ жоспарын құрып бер»

• «ҚБЖ үшін 10 тест дайында»

Бұл мұғалім уақытын 2–3 есе үнемдейді.

2. ЖИ арқылы оқу материалын бейімдеу

Бір тақырыпты үш деңгейге бөліп беруге болады:

• Бастапқы деңгей – жеңілдетілген мәтін

• Орта деңгей – мысалдармен

• Жоғары деңгей – терең талдаумен

Бұл инклюзивті кабинеттер үшін өте тиімді.

3. Бағалауды автоматтандыру

ЖИ тестті тексеріп, нәтижені кесте түрінде шығарып береді.
Мысалы:

• Google Forms + AI

• Quizizz AI Checker

• ChatGPT Assessment Tool

Мониторинг, диаграмма, үлгерім динамикасын автоматты түрде береді.

4. ЖИ көмегімен практикалық тапсырма беру

• Жоба: «Smart Home Arduino моделін ЖИ көмегімен құру»

• Тапсырма: «ЖИ-ге экожүйенің моделін салдыр»

• Тапсырма: «Периодтық жүйеден кез келген элементтің қасиетін түсіндір»

5. Оқушылардың ЖИ этикасын қалыптастыру

ЖИ қолдану мәдениеті:

• плагиат жасамау

• тексерусіз ақпаратты қабылдамау

• қауіпсіз пароль

• мәтінді қайта жазу, өз сөзімен айту

Мектеп деңгейінде «ЖИ этикасы» атты шағын курс қажет.

ЖИ интеграциялау барысында мұғалімдердің рөлі

ЖИ мұғалімді алмастырмайды, керісінше оның жұмысын жеңілдетеді. Мұғалімнің функциялары:

1. Бағыт беруші, модератор рөлі
   Оқушыларға ЖИ-ді дұрыс қолдануды үйрету.

2. Оқытуды жобалау
   Сабақтағы тапсырмаларды ойластыру, ЖИ қолдану орнын анықтау.

3. Оқушы жұмысының сапасын бақылау
   ЖИ-дің қате беру ықтималдығын ескеру.

4. Критикалық ойлауды дамыту
   ЖИ-мен бірге ақпаратты талдай білу.

ЖИ-ді мектепке енгізудің кезеңдері

1-кезең: Дайындық

• Мұғалімдерді оқыту

• ЖИ платформаларын таңдау

• Техникалық мүмкіндіктерді бағалау

2-кезең: Пилоттық сабақтар

• Информатика, математика, география секілді пәндерден бастау

• Әр сабақтан кейін рефлексия: не тиімді болды?

3-кезең: Толық интеграция

• Мектептің цифрлық стратегиясына қосу

• Сынып жетекші + пән мұғалімдері бірлесіп қолдану

• Чат-боттар, автоматтандырылған ассистенттер іске қосу

4-кезең: Мониторинг

• Оқушы үлгерімін салыстыру

• Педагогикалық талдау

• Жүйені жыл сайын жаңарту

ЖИ қолданудың қауіптері және назар аударатын мәселелер

1. Қате ақпарат генерациялау
   Сондықтан мұғалім міндетті түрде тексеруі керек.

2. Оқушының дайын жауапқа үйреніп қалуы
   Бұл жағдайда мұғалім аналитикалық жұмыстарды көбейтуі тиіс.

3. Авторлық құқық мәселесі
   Мектеп ЖИ этикасы бойынша нұсқаулық әзірлеуі тиіс.

4. Интернетке тәуелділік
   Оффлайн ЖИ платформаларын дамыту өзекті.

Қорытынды

Жасанды интеллектті жалпы білім беретін мектеп пәндерін оқыту процесіне интеграциялау – заманауи білім берудің басты бағыты. Ол оқыту сапасын арттыруға, оқушылардың жеке мүмкіндігін ашуға, мұғалім жұмысын жеңілдетуге және мектептің цифрлық мәдениетін дамытуға үлкен үлес қосады.

ЖИ-ді тиімді қолдану үшін мұғалімнің кәсіби құзыреті, этикалық нормаларды сақтау, дұрыс платформа таңдау және жүйелі түрде мониторинг жүргізу аса маңызды. Қазақстан мектептері үшін ЖИ құралдарын игеру – білім беру саласын жаңа деңгейге көтеретін стратегиялық қадам.

Егер қаласаңыз: