"Жантақ: дәстүрлі медицинадағы маңызы мен заманауи мүмкіндіктері" ғылыми жоба

МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСТЫҚ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ БЕЙНЕУ

АУДАНЫ БОЙЫНША БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ

«ТҰРЫШ» «МЕКТЕП – БӨБЕКЖАЙ» КЕШЕНІ» КММ - СІ

Тақырыбы:

" Жантақ: дәстүрлі медицинадағы маңызы мен заманауи қолдану мүмкіндіктері"

Секция: медицина

Бағыты: жаратылыстану

Дайындаған: 7-сынып оқушысы Әнебай Санжар

Ғылыми жетекшісі: география пәні мұғалімі Джанибекова Жанар

2024 жылы

“Тұрыш” “мектеп – бөбекжай” кешені КММ – нің 7 – сынып оқушылары Әнебай Санжардың “Жантақ: дәстүрлі медицинадағы маңызы мен заманауи қолдану мүмкіндіктері” тақырыбындағы ғылыми жоба жұмысына

Пікір:

Әнебай Санжардың алып отырған тақырыбы қазіргі кезде өзекті, әрі қызықты жоба болып табылады. Жантақ – Қазақстанның көптеген аймақтарында өсетін өсімдік, дәстүрлі медицинада ерте кезден қолданылып келген. Жантақтың шипалық қасиеттерін заманауи ғылыми зерттеулер негізінде дәлелдеу оның халық медицинасындағы рөлін одан әрі күшейтуге мүмкіндік береді. Бұл тақырып ауыл шаруашылығы, фармацевтика және медицина салалары үшін де маңызды, себебі табиғи дәрілік өсімдіктерге сұраныс артуда.

Әнебай Санжар зерттеу жұмысын жазу барысында көптеген көркем әдебиеттерді, газет – журналдарды, ғаламтордан ізденген. Және де әртүрлі эксперименттер мен тәжірибелер жасап жантақтың емдік қасиетін жан – жақты көрсете білген. Жұмыс жоспар бойынша жазылып, толық орындалған.

Сонымен қатар Әнебай Санжардың көп ізденіп, жұмысын өз жас ерекшелігіне сай орындай білген және де нақты деректер негізінде түрлі тәжірибелер жасай білген. Жалпы алғанда ғылыми жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

Мектеп директоры: Асыкбаева Н

Пікір білдіруші: Джанибекова Ж

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім

І. Жантақ өсімдігі жайлы жалпы түсінік

1. Жантақ өсімдігінің жалпы сипаты

2. Жантақ өсімдігінің таралу аймақтары

ІІ. Халық медицинасында қолданылуы

2.1. Жантақтың емдік әсерлері

2.2. Асқазан – ішек жолдарына әсері

2.3. Қан айналымы жүйесіне әсері

2.4. Қабынуға қарсы, антисептикалық қасиеттері

2.5. Жараларды емдеудегі қолданылуы

2.6. Жантақ өсімдігінен жасалған балдың пайдасы

ІІІ. Заманауи медицинадағы орны

3.1. Заманауи медицинадағы жантақтың рөлі

3.2. Косметология саласындағы жантақтың рөлі

ІҮ. Жантақ өсімдігінің емдік қасиеті

4.1. Жантақ өсімдігінен алынатын эфир майының емдік қасиеті

4.2. Жантақ өсімдігінен алынатын күлдің күнделікті тұрмыста қолданылуы

4.3. Құрамында жантақ күлі бар жақпа майдың емдік қасиеті

4.4. Құрамында жантақ күлі бар тіс пастасының емдік қасиеті

4.5. Жантақтың қоспасынан дайындалған тұнбалардың қолданылуы

Ү. Омарташы Исмайл ағамен сұхбат

5.1. Исмайл ағаның жұмысымен танысу

5.2. Омарташы ағадан алған сабағым

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Аннотация

Зерттеу жұмысының мақсаты: Жантақ-қасиетті дәрілік өсімдік екендігіне зерттеу жүргізу, жантақтың өсіп-өнуі, табиғатта таралуын зерттеу.

Болжам: Жантақ өсімдігінің емдік қасиеттері мен пайдалылығын ұғынады;

Зерттеу кезеңдері:

• Зерттеу жұмысының тақырыбын нақтылау;

• Өлкеміздегі өсетін жантақ өсімдігі туралы мәліметтер жинау, материалдармен танысу;

• Зерттеу жұмысының негізінде нұсқаулар шығару;

• Түрлі тәжірибелер жасау;

Зерттеу әдістері:

• Түрлі деректер мен зерттеулерді қолдану;

• Зерттеу аймағына барып зерттеулер жүргізу, тәжірибелер жасау;

Зерттеу жұмысының жаңашылдығы:

Зерттеудің жаңалығы мен дербестік дәрежесі: Бұл еңбекте жантақ өсімдігінің емдік қасиетін анықтадым.

Жұмыстың нәтижесі және қорытындысы: Халық медицинасында жантақты түрлі ауруларды емдеуге кеңінен қолданылады. Жантақ өсімдігінің қасиеттері – табиғат сыйы. Оны орынды пайдалану біздің міндетіміз.

Зерттеу жұмысының нәтижесі мен қорытындысы: Жантақтың халық медицинасында қабыну, асқазан-ішек аурулары, жарақаттарды емдеу және иммунитетті нығайту үшін қолданылуы ғылыми тұрғыда дәлелденді. Бұл оның халық медицинасындағы маңызын растайды.

Зерттеу жұмысының практикалық мәні: Жантақ өсімдігінің медицина мен дәстүрлі медицинада қолданылуы, оның құрамы жайында биология, химия сабақтарының қосымшаларында қолдануға болады.

І. Кіріспе

Жантақ (АIhagi) – бұршақ тұқымдасының туысы. Оны бұталы немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер қатарына жатқызуға болады.Сабағының төменгі жағындағы тікендері қысқа әрі мықты, жоғарғы тікендері жіңішке шөп тәрізді, ұштары жоғары қараған. Оның жапырақтары сопақша,шеттері бүтін,сабақтары мен тікендердің түп жағына орналасқан.Гүлдері қызыл түсті,гүл сабақтары ұзын, гүл тостағаншасы қоңырау сияқты әрі тістері бар болып келеді.

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жантақ – Қазақстанның көптеген аймақтарында өсетін өсімдік, дәстүрлі медицинада ерте кезден қолданылып келген. Жантақтың шипалық қасиеттерін заманауи ғылыми зерттеулер негізінде дәлелдеу оның халық медицинасындағы рөлін одан әрі күшейтуге мүмкіндік береді. Жантақтың халық медицина салаларында қолданылуын, жантақтан дасалған табиғи балдың маңызын жан – жақты көрсете білген.

Болжам: Жантақ өсімдігінің емдік қасиеттері мен пайдалылығын ұғынады;

Зерттеу жұмысының мақсаты: Жантақ-қасиетті дәрілік өсімдік екендігіне зерттеу жүргізу, жантақтың өсіп-өнуі, табиғатта таралуын зерттеу.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

• Жантақ туралы мәліметтер жинақтау;

• Емдік қасиеттерін зерттеу;

• Тәжірибелер жасау;

Зерттеу әдістері:

• Түрлі деректер мен зерттеулерді қолдану;

• Зерттеу аймағына барып зерттеулер жүргізу, тәжірибелер жасау;

• Зерттеу жұмысының жаңашылдығы:

• Зерттеудің жаңалығы мен дербестік дәрежесі: Бұл еңбекте жантақ өсімдігінің емдік қасиетін анықтадым.

• Жұмыстың нәтижесі және қорытындысы: Халық медицинасында жантақты түрлі ауруларды емдеуге кеңінен қолданылады. Жантақ өсімдігінің қасиеттері – табиғат сыйы. Оны орынды пайдалану біздің міндетіміз.

Зерттеу жұмысының практикалық мәні: Жантақ өсімдігінің медицина мен дәстүрлі медицинада қолданылуы, оның құрамы жайында биология, химия сабақтарының қосымшаларында қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспе, екі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер, қосымшалар тізімінен тұрады.

Зерттеу объектісі: “Жантақ: дәстүрлі медицинадағы маңызы мен заманауи қолдану мүмкіндіктері”

Зерттеу әдістері: Түрлі деректер мен зерттеулерді қолдану, зерттеу аймағына барып зерттеулер жүргізу, ауыл ақсақалдарының әңгімесін тыңдау;

Жұмыс нәтижесі: Өлкемізде өсетін жантақ өсімдігінің емдік қасиеттерін жан – жақты зерттеп, халық медицинасында қолданылуын зерттеу.

Негізгі бөлім

1 бөлім. Жантақ өсімдігі жайлы жалпы түсінік

1. Жантақ өсімдігінің жалпы сипаты

Жантақ (АIhagi) – бұршақ тұқымдасының туысы. Оны бұталы немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер қатарына жатқызуға болады.Сабағының төменгі жағындағы тікендері қысқа әрі мықты, жоғарғы тікендері жіңішке шөп тәрізді, ұштары жоғары қараған. Оның жапырақтары сопақша,шеттері бүтін,сабақтары мен тікендердің түп жағына орналасқан.Гүлдері қызыл түсті,гүл сабақтары ұзын, гүл тостағаншасы қоңырау сияқты әрі тістері бар болып келеді.

1Жантақтың жапырақ топтамаларының кішкентай және түкті болуы ыстыққа төзімділігін арттырады.Жантақтың тамыр жүйесі кіндік тамыр болғандықтан оның тамырлары өте тереңдеп кетеді.Жантақ тамырының ұзындығы 25-30см-ге дейін жетеді.Жантақ тамыры арқылы көбейіп отыратын көп жылдық өсімдікке жатады.Жантақтың кейбір жапырақтары түрін өзгертіп,тікенге айналады.Жантақ өсімдігі тамыз айында гүлдейді.Қыркүйек,қазан айларында масақ түсіп,дән байлайды.Оның дәні құрғақ,қоңырқай түсті, бұршақ тәріздес,дәмі қышқылтым болады.

2. Жантақ өсімдігі таралған аймақтар.

Жантақ өсімдігі шөл шөлейт жерлерге өседі.Жантақтың түрлері көп болады.Америка шөлінде жеті түрі,ТМД-елдерінде 5-түрі,Қазақстанда 4 түрі кездеседі.Жантақ өсімдігінің биіктігі 40-120см-ге дейін барады.Қазақстанның Каспий,Арал,Ембі,Ертіс,Оңтүстік Қазақстан,Маңғыстау, Мойынқұм,Іле-шу,

Балқаш-Алакөл аймақтарында өседі.Қазақстанның Оңтүстік және Орталық аймақтарында қырғыз жантағы,және сирек жапырақты жантақ түрі,ал Республикамыздың батыс бөлігінде парсы жантағы көп кездеседі.

2 бөлім: Халық медицинасында қолданылуы

2.1. Жантақтың емдік әсерлері

Жантақ өсімдігінің емдік қасиеттерін халқымыз ерте заманнан-ақ пайдаланып келген. Біздің батыс аймақта өсетін жантақ-түйетікен деп те аталады. Оның себебі түйе малының ең сүйіп жейтін шөбі болғандықтан «вервлюжая колючка» деп те атап кеткен.

Жантақ шөбінің тамыры да оның сабағы мен масақтарының да емдік қасиеттері мол. Жантақ өсімдігінің құрамында С витамині каротин, эфир майлары, гликозидтер, фловоноид сапонин заттары, қант, суда еритін органикалық заттар С және К дәрумендері, бояғыш заттар және шайыр кездеседі.

Медицина саласында жантақтың жер бетіндегі бөлігі пайдаланылады. Жантақ сабақтарын құрғатып, ұнтақ күйінде дәрілік препараттар жасайды. Жемісі мен тамырынан дәрі-дәрмек өндіреді.

Жантақ (Alhagi) – шөлді аймақтарда өсетін өсімдік, оның емдік қасиеттері дәстүрлі медицинада жоғары бағаланады. Жантақтың емдік әсерлеріне мыналар жатады:

1. Қабынуға қарсы әсері: Жантақтың құрамындағы биологиялық белсенді заттар қабынуды басуға көмектеседі, әсіресе бүйрек пен зәр шығару жолдарының қабынуына тиімді.

2. Антибактериалды қасиеті: Жантақ бактерияларға қарсы күреседі, сондықтан инфекциялық ауруларды емдеуде пайдалы.

3. Иммунитетті көтеру: Бұл өсімдік ағзаның қорғаныс күшін арттырып, иммунитетті нығайтады.

4. Диуретикалық әсері: Жантақтың зәр айдайтын қасиеті бар, ол бүйрек пен зәр шығару жүйесінің жұмысын жақсартады.

5. Ағзаны тазарту: Жантақ ағзадан улы заттарды шығаруға ықпал етеді, яғни детоксикация әсерін береді.

6. Ауырсынуды басу: Оны ауырсынуды басатын құрал ретінде, әсіресе буын және бұлшық ет ауруларын жеңілдетуде қолдануға болады.

Жантақтың емдік қасиеттерін қолдану алдында дәрігермен кеңескен жөн, себебі оның құрамында кейбір адамдарға кері әсер етуі мүмкін қосылыстар болуы ықтимал.

2.2. Асқазан – ішек жолдарына әсері

Жантақ асқазан-ішек жолдарына пайдалы әсерін тигізетін өсімдік ретінде танымал. Оның әсерлері:

1. Асқазанның қышқылдық деңгейін реттеу: Жантақ асқазан сөлінің қышқылдығын төмендетіп, гастрит және асқазан жарасы сияқты аурулардың симптомдарын жеңілдетеді.

2. Қабынуға қарсы әсері: Жантақтың құрамындағы антиоксиданттар ішек қабырғаларын тыныштандырып, қабынуды азайтады, бұл әсіресе ішек қабынулары бар науқастар үшін пайдалы.

3. Іш қатуды жою: Жантақтың жұмсартатын және ішті жүргізетін әсері бар, сондықтан ол іш қатуды жоюға көмектеседі және ішек қозғалысын реттейді.

4. Ағзаны тазарту: Жантақ токсиндерді шығарып, ішек жолдарын тазартады. Ол денені детоксикациялап, ішек микрофлорасын жақсартады.

5. Ауырсынуды басу: Асқазан мен ішекте ауырсынуды азайтады, әсіресе ішек түйілуі немесе ішек қабырғаларының тітіркенуінен болатын аурулар кезінде.

2.3. Қан айналымы жүйесіне әсері

Жантақтың қан айналымы жүйесіне әсері де маңызды, оның бұл жүйеге тигізетін негізгі пайдасы төмендегідей:

1. Қан қысымын реттеу: Жантақтың зәр айдайтын қасиеті арқылы ағзадағы артық сұйықтық шығарылады, бұл қан қысымын төмендетуге көмектеседі.

2. Қан тамырларын нығайту: Жантақ құрамындағы антиоксиданттар қан тамырларының қабырғаларын нығайтып, олардың серпімділігін жақсартады, бұл атеросклероздың алдын алуға ықпал етеді.

3. Холестерин деңгейін төмендету: Жантақтың құрамындағы кейбір заттар қандағы «жаман» холестерин деңгейін төмендетіп, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алады.

4. Қанның тазалығын жақсарту: Жантақтың детоксикациялық қасиеттері ағзадағы токсиндерді шығаруға көмектесіп, қанның сапасын жақсартады.

5. Қан айналымын жақсарту: Бұл өсімдік қан айналымын белсенді етіп, жасушалар мен мүшелерге оттегі мен қоректік заттардың жетуін жақсартады.

2.4. Қабынуға қарсы, антисептикалық қасиеттері

Жантақтың қабынуға қарсы және антисептикалық қасиеттері халық медицинасында жоғары бағаланады. Оның бұл қасиеттерінің ерекшеліктері:

1. Қабынуға қарсы қасиеті: Жантақ құрамындағы биологиялық белсенді заттар (флавоноидтар, антиоксиданттар) қабынуды басуға көмектеседі. Бұл әсіресе бүйрек, зәр шығару жолдары, асқазан-ішек жолдары мен буын қабынуларын жеңілдетуге пайдалы.

2. Антисептикалық әсері: Жантақ бактерияларға қарсы әсер ететін табиғи антисептикалық қосылыстарға бай. Ол жараларды тазалауда, инфекциялық қабынуларды басуда қолданылады, мысалы, тері жарақаттары мен тері ауруларында.

3. Вирустарға қарсы әсері: Жантақ вирустардың көбеюін тежеуге көмектеседі, әсіресе иммунитетті көтеру арқылы ағзаны вирустық ауруларға қарсы қорғауға ықпал етеді.

4. Зақымдалған тіндерді қалпына келтіру: Қабынуға қарсы қасиеттері арқылы жантақ жарақаттар мен зақымданған тіндерді қалпына келтіруді тездетеді.

5. Тыныс алу жолдарының қабынуында қолдану: Жантақ тыныс алу жолдарына да оң әсер етіп, жөтелді басуға және қабынуды азайтуға ықпал етеді.

2.5. Жараларды емдеудегі қолданылуы

Жантақ жараларды емдеуде өзінің қабынуға қарсы және антисептикалық қасиеттеріне байланысты тиімді болып саналады. Оның жараларды емдеудегі қолданылуы төмендегідей:

1. Жараларды залалсыздандыру: Жантақтың антисептикалық қасиеті жараға инфекция түсуін алдын алуға көмектеседі. Оның сығындылары немесе қайнатпасы жараларды дезинфекциялау үшін қолданылуы мүмкін.

2. Қабынуды басу: Жантақ құрамындағы қабынуға қарсы заттар жара аймағындағы қабынуды азайтады. Бұл жараның тез жазылуына және ауырсынудың төмендеуіне ықпал етеді.

3. Іріңді жараларды емдеу: Іріңді жараларды емдеуде жантақтың бактерияға қарсы әсері көмектеседі, ол инфекцияны тоқтатуға және іріңнің шығуын азайтуға септігін тигізеді.

4. Тіндерді қалпына келтіру: Жантақ жара аймағында тіндердің регенерациясын жылдамдатады, бұл терінің қалпына келу процесін жеделдетеді.

5. Жара бетіне компресс ретінде қолдану: Жантақтың қайнатпасын немесе оның жас жапырақтарын жара бетіне компресс ретінде қолдануға болады, бұл ісікті басып, ауырсынуды жеңілдетеді.

Жантақты жараларды емдеуде қолдану үшін алдымен қайнатпа немесе тұнба дайындап, оны жара бетіне жағу ұсынылады.

2.6. Жантақ өсімдігінен жасалған балдың пайдасы

Жантақтан алынған бал – шипалы қасиеттері мол, ерекше өнім. Оның денсаулыққа пайдасы:

1. Иммунитетті нығайту: Жантақ балының құрамында антиоксиданттар мен дәрумендер көп, олар ағзаның қорғаныс күшін арттырып, иммундық жүйені нығайтады.

2. Қабынуға қарсы әсері: Жантақ балы қабынуды басып, түрлі қабыну процестерін азайтуға көмектеседі, әсіресе тыныс алу жолдары мен ішкі ағзалар қабынуына пайдалы.

3. Асқазан-ішек жолдарына пайдасы: Жантақ балы асқазан сөлінің қышқылдығын реттеп, гастрит, жара және басқа асқазан ауруларының симптомдарын жеңілдетеді. Сондай-ақ, ішек микрофлорасын жақсартады.

4. Жөтелге қарсы әсері: Бұл бал жөтелді басып, қақырық түсіруге көмектеседі, сондықтан суық тигенде немесе тұмау кезінде тиімді.

5. Жараларды жазу: Жантақ балы терідегі жарақаттарды тезірек жазуға ықпал етеді, себебі оның бактерияға қарсы және қалпына келтіру қасиеттері бар.

6. Энергияны арттыру: Жантақ балы табиғи энергия көзі болып табылады, ол шаршауды басып, күш-қуатты қалпына келтіреді.

7. Жүрек-қан тамырлары жүйесіне пайдасы: Жантақ балы қан айналымын жақсартады, қан қысымын реттеуге көмектеседі және жүрек саулығын қолдайды.

Жантақ балының құрамында пайдалы элементтер мен биологиялық белсенді заттар көп болғандықтан, оны күнделікті қалыпты мөлшерде қолдану денсаулыққа оң әсер етеді. Дегенмен, балды қолданар алдында аллергия мүмкіндігін ескеру қажет.

3 – бөлім. Заманауи медицинадағы орны

3.1. Заманауи медицинадағы жантақтың рөлі

Заманауи медицинада жантақ өсімдігіне және одан алынған өнімдерге (мысалы, жантақ балына) қызығушылық артып келеді. Оның орнын сипаттайтын негізгі аспектілер:

1. Қабынуға қарсы және антисептикалық қасиеттері: Жантақтан алынған экстракттар мен сығындылар бактерияға және қабынуға қарсы әсері үшін зерттелуде. Бұл қасиеттері оны заманауи медицинада антисептикалық және қабынуға қарсы дәрілер құрамына қосу мүмкіндігін көрсетеді.

2. Асқазан-ішек ауруларын емдеуде қолдану: Жантақтың асқазан-ішек жолдарының саулығына әсері жақсы зерттелген, әсіресе гастрит, асқазан жарасы және іш қату сияқты жағдайларда пайдалы. Заманауи медицинада жантақ экстракттарын асқазан-ішек дәрілерінің құрамына енгізу зерттеліп жатыр.

3. Жүрек-қан тамырлары ауруларын емдеу: Жантақтың қан айналымын жақсартуға және холестерин деңгейін төмендетуге әсері бар, сондықтан оны гипертония, атеросклероз сияқты жүрек-қан тамырлары ауруларын емдеуде қосымша құрал ретінде қарастырады.

4. Иммунитетті нығайту: Жантақтың иммунитетті көтеру қасиеті оны иммуномодуляторлық препараттар құрамында қолдануға мүмкіндік береді, бұл әсіресе иммундық жүйені қолдауды қажет ететін жағдайларда (мысалы, инфекциялық аурулардан кейін) маңызды.

5. Онкологияда қолдану перспективалары: Жантақтың құрамындағы антиоксиданттар қатерлі ісіктердің өсуін тежеуге ықпал етуі мүмкін деп саналады. Қазіргі таңда бұл бағытта зерттеулер жүргізіліп, онкологиялық ауруларды емдеуде қосымша құрал ретінде қарастырылуда.

6. Косметологияда қолдану: Жантақтың жараларды жазу және теріні қалпына келтіру қасиеттері косметологияда жоғары бағаланады. Жантақ негізіндегі компоненттер түрлі кремдер, майлар және тері күтімі құралдарының құрамына қосылуда.

4 бөлім. Жантақ өсімдігінің емдік қасиеті

4.1. Жантақ өсімдігінен алынатын эфир майының емдік қасиеті

Жантақ өсімдігінен алынатын эфир майы адамның шаштары үшін пайдалы. Ол шаштың түсу жиілігін азайтады, оның тез өсуіне септігін тигізеді. Ұштанған шаштардың ұштануын азайтып, шаштарыңыздың жұмсақ және сау өсуіне септігін тигізеді.

Оны дайындау үшін кез келген таза шыны бакалға өсімдік майын құю қажет. Оған таза сумен шайылған жантақты салып, араластырып 3 күнге қараңғы жерге қою керек. 3 күннен соң, оны су буына қайнатып, 1 сағатқа суытып қоямыз. Суыған соң, оны 2 – 3 рет сүзгіден өткізіп, бөліп аламыз.

Дайын эфир майын кез – келген таза ыдысқа құйып сақтаймыз.

Эфир майын бас жуар алдында, 1 сағат бұрын майлап, таза салафан киеміз. Содан соң басымызды сүлгімен орап, болған соң шампуньмен шашымызды жуып тастауымыз керек. Нәтижесін бірінші пайдаланғаннан кейін – ақ байқауға болады. Шашыңыз жұмсақ, тарауға икемді, жылтыр, әрі сау болып өседі.

4.2. Құрамында жантақ күлі бар жақпа майдың емдік қасиеті

Жантақ өсімдігін өртеу арқылы алынатын күлді вазелинмен немесе глицеринмен араластыру арқылы тері ауруы экземаға бірден – бір ем болып табылады. Оны дайындау үшін: 1 ас қасық жантақ күлі мен 1 ас қасық вазелинді араластыру қажет. Оны экземаның бетіне қышыған кезінде жағып, қышығаны басылған соң жылы сумен жуып тастау қажет. Оны кемінде бір дайындағанды 6 рет қолдануға болады.

4.3. Жантақтың қоспасынан дайындалған тұнбалардың қолданылуы

Жоғарыда көрсетілген ауруларға төмендегіше тұнбаларды дайындау арқылы емдік іс жүргізуге болады. Атап айтар болсақ, гемморой, іріңді отит аурулары кезінде жантақ ваннасын қабылдаған жөн. Ол үшін 500 мл қайнаған суға жантақтың 4 ас қасығын салып, оны 2 сағат тұндырып қою керек. Сонан соң дайындалған тұнбамен ауырған жерді жуу керек, болмаса күнара 30 минут ванна қабылдаған өте тамаша ем.

Іші қатып ауыратындар жантақты алдын – ала кептіріп, ұсақталған тамырының 2 шай қасығын 1 стакан суға араластырып, 7 минут қайнатады. Қараңғы жерде 30 минуттай тұндырып, суытады. Содан соң осы қайнатпаның бәрін аш қарынға бірден ішіп қою керек. Ішті жақсы жүргізеді.

Суық тиіп, ыстық көтеріліп, тұмау, құрғақ жөтел кезінді жантақтың 3 ас қасығын ыстық суға салып, оны 4 минут қайнату керек. Сонан соң оны бөлме температурасының қалыпты деңгейіне дейін суытып, сосын жарты стаканнан күніне 3 рет ішу керек.

Бүйрекке тас жиналған, өт толып кеткен жағдайда жантақтың ұнтағының 2 – 3 қасығын 2 стакан ыстық суға салып, 5 – 7 минут қайнатып, сонан соң 7 күн тамақ алдында ішіп қабылдасаң, аурудан тез айығып кетесің. Сонымен қатар тұнбаны үзбей 1 ай пайдалану жүректің жұмысын қалыпқа келтіріп, қан қысымының тұрақталуына септігін тигізеді.

5 бөлім Омарташы Исмайл ағамен сұхбаттасу

5.1. Исмайл ағаның жұмысымен танысу

Смайл атты омарташыдан жантақ балы туралы сұхбат алу үшін төмендегідей сұрақтар қойдық.

Сұрақтар

1. Жантақ балы туралы қысқаша айтып берсеңіз. Оның ерекше қасиеттері қандай?

Исмайл ағай: “Жантақ балы – ерекше қасиеттерге ие бал түрі. Ол шөлейт аймақтарда өсетін жантақ гүлінің нектарынан алынады. Бұл балдың емдік қасиеттері жоғары, себебі жантақтың өзі қабынуға қарсы және антисептикалық әсерге ие өсімдік. Жантақ балы тыныс алу жолдары, асқазан-ішек аурулары, жүрек-қан тамырлары жүйесіне пайдалы деп саналады. Оның дәмі де өзгеше – тәттілігі орташа, жеңіл ащылау ноталары бар, түсі әдетте ашық сарыдан күңгірт алтынға дейін өзгереді. Бұл балдың басты ерекшелігі – оның табиғи тазалығы мен шипалығы. Сондықтан да жантақ балы халық арасында жоғары бағаланады.”

2. Жантақ балын жинау процесі қалай өтеді? Бұл балдың басқа бал түрлерінен ерекшелігі неде?

Жантақ балын жинау процесі бірнеше қадамнан тұрады және ерекше талаптарды қажет етеді, өйткені жантақ өсімдігі құрғақ, шөлейтті аймақтарда өседі. Бұл өсімдік көбіне шілде-тамыз айларында гүлдейді, сондықтан арашылар сол маусымда бал жинауға қолайлы жағдай жасайды. Жантақтың гүлдерінен жиналған нектар ерекше қасиеттерге ие, бұл балды басқа бал түрлерінен айрықшалап тұрады.

Жантақ балының басқа балдардан ерекшелігі:

1. Құрамындағы пайдалы заттар – Жантақ балы микроэлементтерге, дәрумендерге бай, әсіресе шөлді климатта өсетіндіктен, ерекше химиялық құрамға ие.

2. Емдік қасиеттері – Жантақ балы асқазан-ішек ауруларына, тыныс алу жолдарына пайдалы деп есептеледі, иммунитетті күшейтеді.

3. Дәмі мен хош иісі – Жантақ балының дәмі жұмсақ, ерекше және хош иісі күшті, гүлдің табиғи ароматын сақтайды.

4. Тұтқырлығы – Бұл бал басқа балдармен салыстырғанда қоюырақ болады, бұл оның құрамындағы жоғары микроэлементтер деңгейіне байланысты.

Жалпы, жантақ балы шөлді өңірдің экологиялық жағдайында өсетін өсімдіктен алынғандықтан, табиғи және экологиялық таза өнім болып табылады.

3. Жантақ гүлінің нектары араларға қалай әсер етеді? Араларға жантақ гүлін іздеуде ерекше тәсіл қолданасыз ба?

Жантақ гүлінің нектары аралар үшін өте тартымды әрі қоректік. Жантақ шөлейт аймақтарда өсетіндіктен, оның нектары төзімділік пен қоректік заттарға бай, сондықтан аралар оны ерекше жақсы көреді. Жантақ гүлдерінің ерекше иісі мен құрамындағы табиғи қанттар араларды өзіне тартып, олардың энергия қорын толтыруға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл нектарды тұтыну арқылы аралардың иммунитеті күшейіп, олардың шөлейт жағдайларға бейімделуі жақсарады.

Араларға жантақ гүлін іздеуде ерекше тәсілдер қолданылады:

1. Қозғалмалы омарталар – Ара шаруашылығы көбіне жантақ гүлдейтін аймақтарға жылжымалы омарталарды апарады. Бұл әдіс арқылы аралар табиғи ортада жантақ нектарын молынан жинайды.

2. Иіс арқылы бағдар беру – Аралар иіс арқылы бағытталып, жантақ гүлдерін оңай табады. Бұл гүлдің ерекше иісі араларға жақсы таныс, сондықтан олар гүлдерді тез тауып алады.

3. Аралардың аумағын кеңейту – Ара ұялары жантақ өсетін аймақтарға орналастырылғанда, аралар шөлді аймақтарға ұзағырақ қашықтыққа ұшып, гүлдерді таба алады.

Жалпы, жантақ гүліне бағыттау үшін арнайы әдістер қолданылмаса да, омарталарды дұрыс жерге орналастыру және жантақ өсетін аймақты дұрыс таңдау маңызды.

4. Жантақ балының емдік қасиеттерін қалай сипаттар едіңіз? Қандай ауруларға немесе жағдайларға пайдалы деп ойлайсыз?

5. Жантақ балының дәмі мен түсі басқа бал түрлерінен қалай ерекшеленеді? Сатып алушылардың оған көзқарасы қандай?

6. Өзіңіздің тәжірибеңізге сүйеніп, жантақ балын алғысы келетіндерге қандай кеңес берер едіңіз? Бұл балды қалай дұрыс тұтыну керек?

7. Осы салада ұзақ уақыт жұмыс істеп келе жатқан омарташы ретінде, жантақ балының заманауи медицинада қолданылу болашағын қалай бағалайсыз?

Қорытынды сөздер

“Исмайл мырза, жантақ балы туралы құнды ақпаратпен бөліскеніңізге рахмет! Бұл сұхбат жантақтың ерекше емдік қасиеттері мен оның өндірісі туралы мағлұмат беріп, көптеген адамдарға пайдалы болары сөзсіз.”

III. Қорытынды.

Халық медицинасында дәрілік шөптерді қолдану кейінгі кезеңде етек алды. Қазірдің өзінде біздің өлкемізде, яғни Қаратау аймағында, дәрілік қасиеті бар өсімдіктердің 200-ден аса түрі белгілі болып отыр. Оның ішінде біздің өңірде дала өсімдіктерінің кеуіл, алтын тамыр, андыз, дермене, итбүлдірген, қызыл долана, шайшөп, шегіргүл, мойыл, таңқурай, жалбыз, теңгежапырақ, түймедақ, сарымсақ, меңдуана, шашыратқы, атқұлақ, бақбақ, бәйшешек, киікоты, бүрген, қырықбуын, балшытыр, жер сабын, қарамық, ермен, зире (тмин), зығыр, итсигек, көкпек, қалампыр, қарақат, қалақай, қырықбуын, маралшөп, мыңжапырақ, бүлдіген, құлқайыр, ошаған, теңге жапырақ, қазтабан, рауғаш, таупісте, тау шие, шырмауық, шытыр т.б. түрлері көп кездеседі. Халық медицинасында оларды түрлі ауруларды емдеуге кеңінен қолданылады.

Олардың ішінде халық арасында емдік қасиеті үшін көптеген ауруларға қолданатын жантақ өсімдігіне тоқталдық. Жантақ өсімдігінің тек адам өмірінде ғана емес ауыл шаруашылығының саласын өркендетуге де пайдасы бар екендігін талдадық.

Дәрілік өсімдіктердің Қазақстанда таралу картасына қарайтын болсақ, табиғи дәрілік өсімдіктердің көп шоғыры Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы, Талдықорған, Шығыс Қазақстан, Петропавл, Көкшетау жерлерінде көп кездесетіні байқалады.

Біз сөз етіп отырған жантақ өсімдігі әсіресе Оңтүстік Қазақстан облысының таулы аймақтарында, жартылай шөлейт алаптарда атап айтқанда Түркістан, Ордабасы, Бәйдібек, Сөзақ аудандарының далалы алқаптарында қалың болып өседі. Осы жерледің экологиялық жүйесін қорғауда да жантақ өсімдігінің маңызы зор.

Қорыта айтқанда жантақ өсімдігінің қасиеттері – табиғат сыйы. Оны орынды пайдалану біздің міндетіміз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Тубанова М.А. «Бұршақ тұқымдастарының дәрілік түрлері». Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтикалық академиясы, Шымкент.

2. Сұлтан Али әл-Хорасан. «Дастӯр ал-‘иладж – далалық медицина дереккөзі».

3. Е. Әміреев «Қазақтың халық медицинасының зерттелуі».

4. Сексембаева Манара Ануаровна. “Жантақ өсімдігі туралы жалпы сипаттама және оның емдік қасиеттері”. Бұл жұмыста жантақтың табиғи ортадағы рөлі және оның медициналық қасиеттері қарастырылған (Infourok.ru).

5. Қожабергенұлы Н. “Жантақтың емдік қасиеттері мен тұрмыстағы маңызы”. Бұл зерттеуде жантақтың халықтық медицинадағы және күнделікті өмірдегі қолданылуы сипатталған (Bilimdiler.kz)

6. “Жантақ – емдік шөптердің бірі”. Бұл мақала жантақтың биологиялық қасиеттері мен медициналық артықшылықтарын сипаттайды (Infohub.kz)

7. Өсімдік экологиясы мен қолданылуы:

8. “Жантақ өсімдігінің экологиялық маңызы және оның емдік қасиеттері”. Зерттеуде өсімдіктің экологиялық рөлі мен химиялық құрамының адам денсаулығына әсері талқыланған (Kopilkaurokov.ru).

Жантақ өсімдігі туралы жалпы сипаттама

және оның емдік қасиеттері

II Негізгі бөлім.

1.Жантақ өсімдігінің