Жоғары сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамыту үшін бейнені пайдалану

Жоғары сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамыту үшін бейнені пайдалану

Неталиев Алмас Мұратұлы, ИЯ – 111М топ студенті

Ғылыми жетекші: Гауриева Г. М., п.ғ.к., ассоц. профессор

Батыс Қазақстан инновациялық - технологиялық университеті

Аннотация: Мақала бейне арқылы шет тілі сабақтарында сыни ойлау дағдыларын дамыту мүмкіндіктерін зерттеуге арналған. Мақалада сыни ойлауды дамыту технологиясының үш кезеңі анықталды, олардың әрқайсысы үшін практикалық тапсырмалардың нұсқалары ұсынылды. Оқу іс-әрекетінің осы түрінің айрықша ерекшеліктері, бейнені таңдаудың негізгі критерийлері қарастырылды.

Түйінді сөздер:сыни ойлау, коммуникативтік құзыреттілік, тұжырымдамалық мәселелер, Шет тілдері.

Өткен ғасырдың бірінші жартысында әйгілі американдық ағартушы Джон Дьюи "адамды ойлауға үйрету" білім беру жүйесінің басты міндеті болуы керек екенін әділ атап өтті. Қазіргі уақытта мұғалімнің алдында - оқушының сыни ойлау дағдыларын дамыту сияқты күрделі міндет тұр.

Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз не және оны дамыту қажеттілігі қандай? "Сыниойлау (ағылш. criticalthinking) – негізделген қорытындыларды тұжырымдай отырып, заттар мен оқиғаларды талдау үшін пайдаланылатын және негізделген бағалаулар, интерпретациялар шығаруға, сондай-ақ алынған нәтижелерді жағдайлар мен проблемаларға дұрыс қолдануға мүмкіндік беретін пайымдау жүйесі" [1]. Кей мағынада бұл ұғым ойлаудың белгілі бір түріне тоқталады , онда барлық келіп түскен ақпарат, сондай-ақ өз идеялары мен пайымдаулары күмән тудырады. Осы тақырып бойынша жазылған ең сәтті кітаптардың бірі - "Сыни ойлау психологиясы", оның авторы, американдық психолог Диана Халперн пайымдауынша "сыни ойлау дағдылары орындалуы мүмкін емес уәделерді, дәлелдерді қажет ететін түсініктерді, қате бағалау мүмкіндіктерін, әлсіз аргументтерді немесе таза риторикалық құрылымдарды тану үшін қолданылуы керек. Сыни тұрғыдан ойлауға қабілетті адамдар нақты өмір мәселелерін шешуде, сондай – ақ ядролық соғыс қаупі немесе жаңадан сатып алынған бейнемагнитофонды орнату болсын, жақсырақ болуы керек". Д. Халпернге сәйкес, "бұл дағдылар[ ... ] ұзақ мерзімді...әрекетіне ие болуы керек". Автор сонымен қатар адамның осы дағдыларды белсенді қолдана алатын алты факторы туралы жазады:

1.Жоспарлауға дайындық.

Бұл фактор сыни тұрғыдан ойлау жолында қажет, өйткені ол импульсивтілікті тежеуге және ойларды реттеуге мүмкіндік береді.

2.Икемділік.

Сыни тұрғыдан ойлайтын адам шығармашылық идеялардың пайда болуына жол бермейтін консервативті көзқарастардан аулақ болуы керек. Осындай ойлау түрі бар адамдар айқын нәрсені бірнеше рет қайта қарастыра алады және мәселенің шешімі табылғанға дейін шегінбейді.

3. Табандылық.

Сыни тұрғыдан ойлайтын адам,ойлау әрекеті – мақсатқа жету үшін шыдамдылық пен табандылықты қажет ететін ауыр жұмыс екенін түсінеді.

4. Қателерді түзетуге дайын болу.

Бұл фактор өз қателіктерін мойындау, жағдайды талдау, олардың пайда болу себептерін табу, сондай-ақ таныс стратегияларды тиімдірек етіп өзгерту қабілетінде жатыр.

5. Сана немесе метатану.

Сыни тұрғыдан ойлауды білетін адамдарда өз ойларын байқау және сыни тұрғыдан бағалау әдеті бар.

6. Басқа тиімді шешімдерді табу.

Қазіргі қоғамдағы табысты адам жақсы дамыған қарым-қатынас дағдыларынсыз, сондай-ақ көпшілікке сәйкес келетін нұсқаларды таба алмай,әрекет жасай алмайды.

Шет тілін оқытудың заманауи әдістемесінде сыни ойлау дағдыларын игеру коммуникативті құзыреттіліктің дамуына ықпал етеді. Жоғары дамыған технологиялар жағдайында мұғалімнің арсеналында оқу іс – әрекетінің тағы бір тиімді түрі -"бейнероликтермен жұмыс" пайда болды. Неліктен бейне жұмысы көптеген оқытушыларды тартады? Бейнені таңдаудың негізгі критерийлері қандай? Жұмыстың бұл түрі сыни ойлауды дамытуға қалай ықпал етеді? Бұл мақалада біз осы сұрақтарға жауап беруге тырыстық.

Бейнемен жұмыс істеу ең тиімді тәсілдердің біріне жатады, өйткені баспа мәтіндері мен аудиодан айырмашылығы бірқатар қосымша артықшылықтарға ие:

-көрнекі тірек контексте тілдік ерекшеліктерді жақсырақ түсінуге көмектеседі;

-бейне жазбалар оқушылардың назарын белсендіреді, бұл үлкен қызығушылықты тудырады;

-Елтану және ғылыми мазмұндағы бейнелер көкжиегін кеңейтеді.

Бейнематериалдарды жүйелі пайдалану сыни ойлаудың келесі зияткерлік дағдыларын дамытады:

-идеяларды жалпылау;

-аргументация / қарсы аргументация;

-басқа көзқарастарды зерттеу;

-маңыздылығын талдау;

-салыстыру;

-сөзтіркесі;

-себеп-салдарлық қатынастарды орнату;

-осы тақырып бойынша қолда бар білімді жандандыру;

-гипотезаларды ұсыну;

-қорытынды тұжырымдау.

Көрнекті ағартушы Джим Скривенер, Кембридждегі ағылшын тілі мұғалімдерін даярлау институтының директоры "...оқытудың ең тиімді әдісі-студент сабаққа белсенді қатысуында."Ол студенттерге қиындық туғызу, оларға шешілуі керек мәселені беру арқылы − тәжірибе жасау, өз білімдерін іс жүзінде қолдану, тырысу және қателесу арқылы көп нәрсені үйренеді деп жазды. Осылайша, сабақта қолданылатын кез-келген бейнематериал оқытудың басқа түрлерімен бірге белсенді болуы керек, коммуникативті құзыреттілікті дамытуы керек, сонымен қатар мүмкіндігінше сыни ойлау дағдыларын дамытуға ықпал етуі қажет.

Бейнені таңдау критерийлері нақты мақсаттарға, сондай-ақ оны пайдалану, жоспарланған сабақ кезеңіне байланысты. Алайда, бейнематериалмен жұмыс істеу кезінде ерекше назар аударуды қажет ететін келесі негізгі ойларды атап өту маңызды деп санаймыз:

1.Бейне 2-3 минуттан аспауы керек.

2.Дыбыс пен сурет сапалы болуы керек.

3.Материал қойылған міндеттерге байланысты сабақтың белгілі бір кезеңінде көрсетілуі керек.

4.Мазмұны оқушылардың қызығушылықтарына, сондай-ақ жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі керек.

5.Материалдың түпнұсқалығы маңызды артықшылық болып табылады.

Британдық педагог Джим Скривенер тақтаға жазылған және мұғалім дауыстап айтқан грамматикалық құрылымдарға әр түрлі сұрақтардың мысалдарын келтіреді. Бейнеге тұжырымдамалық сұрақтарды құрастыру мүмкіндіктерін қарастыруды ұсынамыз. Мысалы, "Grammar Genius" оқу сериясында видеоның бірі етістіктің өткен шақ шақтарын (PastContinuousTense) қарастырады. Кейіпкерлердің бірі бірнеше әрекеттен кейін досына қоңырау шалып, әр уақытта не істегенін және неге қоңырауға жауап бермегенін сұрайды. Оқушылардың тілдік құзыреттілік деңгейіне байланысты сіз зерттелетін құрылымды қамтитын диалогтан сөйлемді көрнекі түрде ұсына аласыз немесе оны қайталау арқылы келесі сұрақтарды қоя аласыз:

I was feeding my dog when you called me.

Сіз маған қоңырау шалған кезде мен итімді тамақтандырдым.

How many actions are there in the sentence?

Сөйлемде қанша әрекет бар?

Was Betty busy then?

Батти сол кезде бос емеспе еді?

Did she start feeding her dog after Mark called her?

Марк қоңырау шалғаннан кейін ол итті тамақтандыра бастады ма?

Which action started first?

Әрекеттердің қайсысы бұрын басталды?

Which action was shorter/longer?

Әрекеттердің қайсысы қысқа/ұзағырақ?

Бейнематериалдағы жағдай оқушыларды контекстпен қамтамасыз етеді, бұл шет тіліндегі грамматиканы түсіндіру және меңгеру процесін жеңілдетеді. Өз кезегінде, дұрыс құрастырылған тұжырымдамалық мәселелерді қолдану, түсіну сапасын тез бағалауға ғана емес, сонымен қатар коммуникативті құзыреттілікті, сондай-ақ логикалық және бейнелі ойлауды белсенді түрде дамытуға мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біріншіден, сабақта бейнені қолданумен байланысты стереотиптерден арылу керек деген қорытынды жасауға болады – бұл белгілі бір мақсаттары бар және мұғалімнен мұқият дайындықты талап ететін белсенді процесс; екіншіден,бейнематериалдарды іріктеу критерийлеріне сыни көзқараспен қарау және тапсырмаларды құрастыруда шығармашылық тәсілді қолдану қажет.

Әдебиет

1. Критическое мышление. URL: https://ru.wikipedia.org (дата обращения 20.02.2017).

2. Халперн Д. Психология критического мышления. Санкт-Петербург: Питер, 2000.

3. “Grammar Genius B – Unit 4 (Past Continuous)” URL: https://www.youtube.com/watch?v=HI1lnjnbY0 (дата обращения 20.02.2017).

4. “Grammar Genius A – Unit 15 (Comparison of Adjectives)” URL:https://www.youtube.com/ watch?v=G0j33GuflCE (дата обращения 20.02.2017).

5. Jim Scrivener Learning Teaching / The Essential Guide to English Language Teaching / Third Edition / Macmillan Books for Teachers / series Editor: Adrian Underhill. London, 2011, pp. 20–23.

6. Jim Scrivener Teaching English Grammar / The Essential Guide to English Language Teaching / Third Edition / Macmillan Books for Teachers / series Editor: Adrian Underhill. London, 2008.

7. Mark Kulek “Easy English Conversation Practice” URL: https://www.youtube.com/watch?v= UnAThOLNv7s&list=PLD-YxwW2jAGyCb9dfDqKKGnDPlfwxkp7C (дата обращения 20.02.2017).

8. Rod Judkins / The Art of Creative Thinking / London, 2015.

Использование видео для развития способности старшеклассников к критическому мышлению

Неталиев Алмас Мұратұлы, студент ИЯ – 111М группы

Научный руководитель: Гауриева Г. М., к.п.н., ассоц. Профессор

Западно - Казахстанский инновационно-технологический университет

Аннотация: Статья посвящена исследованию возможностей развития навыков критического мышления на занятиях иностранного языка через видео. В статье определяются три стадии технологии развития критического мышления, для каждой из которых предлагаются варианты практических заданий. Рассматриваются отличительные особенности данной формы учебной деятельности, базовые критерии выбора видео.

Ключевые слова: критическое мышление, коммуникативная компетенция, концептуальные вопросы, иностранные языки.