Жұбан Молдағалиевтің «Қыран дала» поэмасындағы риторикалық сұраулардың көркемдік қызметі

Аннотация

Бұл мақалада Жұбан Молдағалиевтің «Қыран дала» поэмасында қолданылған риторикалық сұраулардың көркемдік, мағыналық, стильдік қызметі сараланады. Поэманың ұлттық рух пен заманауи болмысты қатар өрнектеген айрықша тұстары әдеби-теориялық талдауға түсіп, тарихи үндестік пен поэтикалық тәсілдердің көркемдік құрал ретіндегі рөлі ашылады.

Кіріспе

Қазақ поэзиясы — тек сөздің ғана емес, ұлттың рухани болмысының айнасы. Осы тұста Жұбан Молдағалиевтің «Қыран дала» поэмасы — поэтикалық қуаты мен азаматтық үні терең, мазмұндық жағынан күрделі шығармалардың бірі. Ақын өз поэмасында риторикалық сұрауларды көркемдік құрал ретінде шебер пайдалана отырып, оқырманды ойландырады, тарихи сана мен ұлттық болмысты тереңірек сезінуге жетелейді.

Риторикалық сұрау — жауап күтілмейтін, бірақ тыңдаушыны терең ойға жетелейтін ерекше сұраулы сөйлем түрі. Ол әдеби мәтінде ойдың өткірлігін, мазмұнның маңыздылығын күшейтеді. Қазақ шешендік өнерінде, әсіресе жыраулар поэзиясында кең қолданылған бұл тәсіл — халықтың сөз мәдениетінің көрінісі.

Поэмадағы риторикалық сұраулардың көркемдік қызметі

1. Өзектілікті ашу құралы ретінде:

Жұбан ақын: «Қанатың барын кім білген? Қағатын барын кім білген?» — деп ұлттық еркіндік пен егемендік идеясын ашып, тарихи тағдырдың көрінісін бейнелейді.
Бұл сұраулар Орхон-Енисей жазбаларындағы: «Ел-жұртыңды кім қорғайды?» деген Күлтегін рухымен үндеседі.

2. Себеп-салдарлық байланысты іздеу:

Молдағалиев: «Дәреже алса, ат алса?! Тіршіліктің еңбек емей, пірі кім?» — деп еңбек пен адам тағдырына байланысты ішкі толғаныс пен рефлексияны көрсетеді.
Мұндай әдіс Яссауи хикметтерінен бастау алған діни-философиялық сұрау мәнерімен үндеседі.

3. Тұжырымды сыпайылап жеткізу тәсілі:

«Көл қалай сенсіз шайқалмақ? Қызғалдақ қалай жайқалмақ?» — бұл жолдар табиғат пен туған жерге деген іңкәрлікті сипаттайды. Асан Қайғының: «Құлан қайтіп күн көрер? Жер қадірін не білсін?!» деген жолдарымен үндеседі.

Қорытынды

Жұбан Молдағалиевтің «Қыран дала» поэмасындағы риторикалық сұраулар — поэтикалық құрылымның діңгегі. Олар арқылы ақын тарихи оқиғаларды, ұлттық болмысты, табиғат сұлулығын және адами құндылықтарды жаңа қырынан ашып көрсетеді. Бұл тәсіл тек поэтикалық емес, философиялық мәнге де ие. Жұмыстың жаңашылдығы — риторикалық сұраулардың тек көркемдік емес, мәдени, тарихи, рухани үндестік тұрғысынан талдануында.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі
2. Ж.Молдағалиев. Қыран дала, Алматы: Жазушы, 1974.
3. Орхон жазбалары
4. Асан Қайғы шығармалары
5. Х.А. Яссауи хикметтері
6. Қазіргі қазақ тілі синтаксисі. М.Балақаев, Т.Сайрамбаев