Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы

Тақырып бойынша 11 материал табылды

Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы

Материал туралы қысқаша түсінік

Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы(ЖАЖК)

Материалдың қысқаша нұсқасы

Пәні: физика 9 сынып

Күні:

№ сабақ

Сабақтың тақырыбы	Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы
Сілтеме	Физика 9 сынып. Р.Башарұлы, Д.Қазақбаев, У.Тоқбергенова, Н.Бекбасар
Жалпы мақсаты	а) білімділігі - жұлдызды аспанның жылжымалы картасы, жұлдыздардың экваторлық координаталары, шырақтардың шарықтауы (кульминациясы); жер бетінде географиялық координаталарды (ендікті) анықтау; есептер шығару; б) тәрбиелігі – оқушыларды адалдыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу, тапсырмаларды деңгейлеп беру арқылы бәсекелестікпен жұмыс істеуге тәрбиелеу; в) дамытушылығы жұлдызды аспанның жылжымалы картасын пайдаланып, шоқжұлдыздардың бағытын анықтауы арқылы оқушылардың іскерлік дағдысын қалыптастыру; Жер бетіндегі географиялық ендікті анықтауы арқылы есептеуге дағдыландыру.
Күтілетін нәтиже	- Оқушылар әңгіме барысында жұлдызды аспанның жылжымалы картасы туралы түсінік алады. - Оқытудың жаңа тәсілдерін пайдалана отырып, мақсат қоя білуге, алған білімдерін өмірде пайдалана білуге үйренеді. - АКТ-ны тиімді пайдалана отырып, тақырып бойынша танымдық қабілеттері артады.
Негізгі идеялар	Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы Жұлдызды Аспан – аспан күмбезінде түнде көрінетін шырақтардың жиынтығы. Түнде жай көзбен аспан сферасының жартысынан, ауа райы жақсы жағдайда, бір мезгілде 2,5 мыңдай жұлдызды (6-жұлдыздық шамаға дейін) көруге болады. Олардың көбісі Құс жолы жолағының маңына орналасқан. Жұлдызды аспаннан жұлдыздар шоғырын, жұлдыздар қауымдастығын, галактикалық тұмандықты, галактикаларды, квазарларды, т.б., сондай-ақ планеталарды, кіші планеталарды, құйрықты жұлдыздарды, Жердің жасанды серіктерін, т.б. бақылауға болады. Әртүрлі географиялық ендіктегі аспан сферасының қозғалысы. Бақылаушы шар пішінді Жер бетінде орналасқандықтан жұлдызды аспан көрінісі оның тұрған орнынан географиялық ендігіне байланысты әртүрлі болады. Географиялық ендік мәніне байланысты шырақтардың тәуліктік параллельдері көкжиекке қатысты әртүрлі бұрыш құра орналасады. Жердің солтүстік полюсінде орнадасқан бақылаушыға аспан сферасының тек солтүстік жарты шары, ал оңтүстік полюсте оның оңтүстік жарты шары ғана көрінеді. Жер полюстерінде дүние осі тек сызық бойымен сәйкес келеді. Жұлдыздардың тәуліктік параллельдері көкжиекке параллель орналасады, яғни барлық жұлдыздар батпайды және тумайды. Бақылаушы солтүстік полюстен экваторға сапар шеккенде, жұлдызды аспан көрінісі өзгеріп отырады. Дүниенің солтүстік полюсінің зениттен бұрыштық қашықтықтығы біртіндеп өседі, оған қоса аспан экваторы мен көкжиек жазықтықтарының арасындағы бұрышта өседі, жұлдыздардың тәуліктік параллельдері көкжиекке еңіс орналасады да, аспан сферасының экваторға таяу бөлігіндегі жұлдыздыр туып бататын болады. Бақылаушы Жер экваторына жеткенде, дүние полюстері көкжиекке (оның тура солтүстік және оңтүстік нүктелеріне) дәл келеді. Ал аспан экваторы зенит арқылы өтеді. Жұлдыздардың қозғалысы аспан экваторына параллель болғандықтан, олар шығыс көкжиектен оған тік бұрыш жасай көтеріліп, сол қалпында батыс көкжиекке төмендейді. Экватордағы бақылаушы аспаннан оның екі жарты шарының барлық жұлдыздарын көре алады. Шырақтың кульминациясы. Шырақтардың көпшілігі күншығыс жақтағы көкжиектен көтеріле келе шырақтап барып-барып меридианнан өтеді. Бұдан кейін шырақ төмендеп барып он екі сағаттан соң меридианның төменгі жағынан екінші рет өтеді. Шырақтың меридианнан өту құбылысын кульминация деп атайды. Сөйтіп бір тәулік ішінде шырақ меридианнан екі рет өтеді. Бірінде меридианнан полюстің оңтүстік жағынан кесіп өтеді, бұл кезде шырақ горизонттан ең жоғарыда болады да, мұның жоғарғы кульминация деп атайды. Екіншісінде меридианды шырақ горизонт астында болған кезде қиып өтеді де ең төменгі қалыпта болады, оны төменгі кульминация деп атайды. Батпайтын жұлдыздардың екі кульминациясы да горизонт үстінде, ал тумайтын жұлдыздардың екі кульминациясы да горизонт астында болады. Күннің жоғарғы кульминациясы кезінде – шын талтүс, төменгі кульминация кезінде – шын түн ортасы болады. Орта ендікте орналасқан бақылаушы үшін шырақ белгілі бір мезетте көкжиектің шығыс тұсында шығады. Шырақ көкжиектен көтеріле отырып аспан меридианы арқылы жоғары шарықтауда болады. Шырақ өзінің одан арғы жолын көкжиек астында жалғастырады, аспан меридианын қиып өтеді. Бұл шырақтың төменгі шарықтауы. Шырақ өз жолының соңғы бөлігін төменгі шарықтау нүктесінен көкжиектен шығу нүктесіне дейін жүріп өтеді. Жұлдызды аспанның жылжымалы картасының көмегімен әртүрлі астрономиялық есептер шығара аламыз. Олар берілген орындағы жұлдыздардың шығу, бату, жоғары және төмен шарықтаудың (яғни көкжиектен ең биік және ең төмен орналасуының) қай күні қай уақытта болып өтетінін анықтау да қажет. Мәселен, берілген күннің белгілі бір уақытында жұлдызды аспанның көрінісін анықтау үшін қондырма дөңгелегінің сағаттық жиегіндегі уақыт шамасы картаның жиегіндегі күн санымен сәйкестендіріледі. Осы кезде ойық ішінде аспанда көрінетін жұлдыздар пайда болады. Талтүстік сызық бойындағы жұлдыздар шарықтау шегінде: дүниенің солтүстік полюсінің оңтүстік жағындағылары – төменгі шарықтау сәтінде орналасады. Қондырма дөңгелекті карта бетіне орналастырып, дөңгелекті жоғарыда аталған шырақтар оның ішкі жиегінің батыс тұсында орналасқанша айналдырамыз. Келесі сәтте сағаттық дөңгелектен және айлар мен күндер көрсетілген жиектен аталған шырақтар жуықтап алғанда 5-15 мамыр аралығында келесі ретпен: Үркер,Үшарқар- Таразы және Сүмбіле жергілікті уақыт бойынша жиырма сағат кезінде бататындығын анықтаймыз. Қондырма дөңгелекті сағат тілінің қозғалу бағыты бойынша айналдыра отырып, бірінші болып Үркер туатынын байқаймыз. Үркердің жуықтап алғанда тууы маусымының жиырма үшінші күні жергілікті уақыт бойынша екі сағатта болады. Дәл осылайша Үшарқар – Таразының шамамен шілденің жиырма жетісінде үш сағат жиырма бес минутта, ал Сүмбіле жиырмасыншы тамызда үш сағат елу төрт минутта туатын анықтаймыз.
Негізгі дереккөздер	Физика 9 сынып
Тапсырмалар	«Ыстық орындық» әдісі, «Стамбул» ойыны, деңгейлік тапсырма, тест

І.Ұйымдастыру

Сәлемдесу
Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу
Түгелдеу

ІІ.Үй жұмысын тексеу

І-нұсқа

1. Аспан сферасы дегеніміз...
А. белгілі радиустағы сфера В. радиусы анықталмаған жорамал сфера
С. тастан жасалған күмбез Д. жеті қабаттан тұратын сфера Е. А-Д жауаптары дұрыс емес

2. Кіші аюдың “ құйрығындағы” жұлдыз?
А. Арктур В. Регул С. Процион Д. Темірқазық Е. Сүмбіле

3. Аспанда қанша шоқжұлдыз белгіленген?
А. 108 В. 82 С. 83 Д. 85 Е. 88

4. Аспан экваторы көкжиекпен қандай нүктелерде қиылысады?
А. оңтүстік, солтүстік В. зенит С. шығыс,батыс Д. надир Е. полюс

5. Аспан меридианының жазықтығы көкжиек жазықтығымен қиылысқанда пайда болатын сызық?
А. талтүстік сызық В. тіксызық С. вертикаль Д. параллель Е. перпендикуляр

6. Күннің тоқырау нүктелері күн мен түннің теңелу нүктелеріне қатысты қалай орналасқан?
А. параллель В. перпендикуляр С. бір түзудің бойында
Д. сүйір бұрыш жасайды Е. доғал бұрыш жасайды

7. Экваторлық координаталар жүйесі...
А. еңістік В. азимут С. азимут, шырақ биіктігі
Д. еңістік, тура көтерілу Е. тура көтерілу, азимут.

8. Жұлдызды аспанның картасын жасау үшін көкжиектік координаталарды
пайдалануға бола ма?
А. иә В. жоқ

9. Бұрыштық өлшемге айналдырыңдар
5 сағ 12 мин.
А. 78° В. 87° С. 90° Д. 15° Е. 60°

10. Аспан сферасының тәуліктік қозғалысы немен түсіндіріледі?
А. жұлдыздардың қашықтығымен В. жұлдыздардың жарқырауымен
С. Жердің өз осінен айналуымен Д. шоқжұлдыздардың алуан түрлілігімен
Е. шоқжұлдыздардың біркелкілігімен

ІІ-нұсқа.

1. Шоқжұлдыз дегеніміз...
В. аспанның нақты шекарасы анықталмаған белгілі бір бөлігі
С. аспанның белгісіз бөлігі
Д. шекарасы анықталмаған белгісіз бөлігі Е. А-Д жауаптары дұрыс емес

2. Аспан меридианы көкжиекпен қандай нүктелерде қиылысады?
А. шығыс,батыс В. оңтүстік полюс С. солтүстік полюс
Д. оңтүстік,солтүстік Е. шығыс, оңтүстік

3. Дүние осі Жердің айналу осіне қатысты қалай орналасқан?
А. Перпендикуляр В. параллель С. сүйір бұрыш жасайды.
Д. доғал бұрыш жасайды Е. тік бұрыш жасайды

4. Зенит пен Надирді қосатын сызық?
А. талтүстік сызық В. Көкжиек С. Экватор Д. эклиптика Е. тік сызық

5. Көкжиектік координаталар жүйесі?
А. еңістік В. тура көтерілу С. азимут, шырақ биіктігі Д. еңістік, тура көтерілу Е. азимут

6. Жұлдыздың экваторлық координаталарының мәні тәулік бойы өзгере ме?
А. иә В. жоқ

7. Дүниенің төрт бұрышының азимут мәндері қандай болады?
А. оңтүстік 180°, солтүстік 0°, шығыс 270 °, батыс 90 °
В. оңтүстік 0°, солтүстік 180°, шығыс 270°, батыс 90°
С. оңтүстік 0°, солтүстік 90°, шығыс 180°, батыс 270°
Д. оңтүстік 270°, солтүстік 180°, шығыс 90°, батыс 0°
Е. оңтүстік 90°, солтүстік 0°, шығыс 180°, батыс 270°

8. Дүниенің солтүстік полюсі маңында
(1 жуық қашықтықта ) орналасқан жұлдыз
А. Темірқазық В. Сүмбіле С. Үлкен аю Д. Жетіқарақшы Е. Сириус

9. Сағаттық өлшемге айналдырыңдар 45° 15'
А. 3 сағ 3 мин В. 3 сағ 2 мин С. 3 сағ 1 мин Д. 4 сағ 4 мин Е. 4 мин

10. Аспанда қанша шоқжұлдыз белгіленген?
А. 82 В. 88 С. 83 Д. 105 Е 106

Жауабы

№	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
І	В	Д	Е	С	А	В	Д	В	А	С
ІІ	А	Д	В	Е	С	А	В	А	С	В

Бағалау критерийі
9-10 – “5”
7-8 – “4”
5-6 - “3”

ІІІ. Тексеру: «Ыстық орындық» әдісі

ІV.Рефлексия: «Стамбул» ойыны

V.Сабақты бекіту: Деңгейлік тапсырма

Төменгі деңгей

Жұлдызды карта туралы мәліметтер айту.

Орташа деңгей

Жұлдызды картадан α Орион, α Лира жұлдыздарының экваторлық координаталарын анықтап, кестедегі мәндерімен салыстырыңдар.

Жоғары деңгей

ЖАЖК-ты бақылау орындалатын күні 0 сағ, 6 сағ, 12 сағ және 18 сағ уақыттарына келтіріп, осы кездерде төмендегі шоқжұлдыздардың Темірқазықтың қай тұсында (шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік) орналасқандарын анықтап, кестені толтырыңыздар. Жұлдызды аспан көрінісінің өзгеру себебі жөнінде тұжырым жасаңдар.

Шоқжұлдыздардың аспан тұстарында орналасуы

Шоқжұлдыздар	Уақытқа байланысты орналасуы
Шоқжұлдыздар	0 сағат	6 сағат	12 сағат	18 сағат
Үлкен аю
Кассиопея
Орион
Аққу

VІ. Үйге тапсырма:

Кейінгі тапсырмалар	Картамен жұмыс
Кейінгі оқу	Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы.

Жүктеу

Бөлісу

ЖИ арқылы жасау

Файл форматы:

doc

Физика Сабақ жоспары 9 сынып

08.05.2018

2547

Жүктеу

ЖИ арқылы жасау

Жариялаған:

ТҮРЕҚҰЛОВА АЙДЫН ҚАНАТҚЫЗЫ

Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз,
шағым қалдыра аласыз

Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы

Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру