ЖҰМЫСШЫ МАМАНДЫҚТАРЫН ДӘРІПТЕУ ЖӘНЕ ТЕХНИКА САЛАСЫНДАҒЫ ПРОГРЕСС: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖҰМЫСШЫ МАМАНДЫҚТАРЫНЫҢ РӨЛІ

Базарали Наурызбек Кемелханұлы

АЭ24-35к топ студенті
Торбаева Аселхан Турганбековна
«Индустриалды - техникалық колледж» МКҚК

Аннотация

Бұл мақалада Қазақстандағы жұмысшы мамандықтарының, әсіресе автокөлік жасау және автоэлектрик саласының дамуына әсері мен маңыздылығы қарастырылады. Автомобиль жасау саласындағы негізгі мәселелер – білікті кадрлардың жетіспеушілігі, техникалық базаның әлсіздігі, төмен жалақы мен жастардың қызығушылығының төмендігі сияқты факторлар талданады. Сонымен қатар, жұмысшы мамандықтарының мәртебесін арттыру, техникалық және кәсіптік білім беруді жетілдіру, дуальды оқыту жүйесін дамыту, өндірістік қауіпсіздік пен инновациялық технологияларды енгізу секілді шешу жолдары ұсынылады.

Аннотация

В данной статье рассматривается влияние и значение рабочих профессий в Казахстане, особенно в сфере автомобилестроения и автоэлектрики. Анализируются основные проблемы в области автомобилестроения, такие как нехватка квалифицированных кадров, слабая техническая база, низкая заработная плата и низкий интерес молодежи к рабочим специальностям. Также предлагаются пути решения данных проблем: повышение престижа рабочих профессий, совершенствование системы технического и профессионального образования, развитие дуального обучения, внедрение инновационных технологий и обеспечение производственной безопасности.

Annotation

This article explores the impact and significance of working professions in Kazakhstan, particularly in the fields of automotive manufacturing and auto-electrics. It analyzes key issues in the automotive industry, such as the shortage of qualified personnel, weak technical infrastructure, low wages, and the lack of interest among youth in vocational careers. The article also proposes solutions including enhancing the prestige of working professions, improving technical and vocational education, developing the dual training system, introducing innovative technologies, and ensuring industrial safety.

Кіріспе. Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін индустриялық секторды дамыту маңызды. Бұл мақсатқа қол жеткізудің басты жолдарының бірі – жұмысшы мамандықтарының мәртебесін көтеру және жастардың техникалық білім мен кәсіпке деген қызығушылығын арттыру. Әсіресе, қазіргі заманауи техника мен технологиялардың дамуымен, жұмысшы мамандықтары саладағы негізгі күшке айналып отыр. Автоэлектрик, автомеханик, дәнекерлеуші, слесарь, металлург, құрылысшы секілді мамандықтар Қазақстан индустриясының дамуына, еңбек өнімділігін арттыруға және жаңа өндіріс орындарын ашуға ықпал етеді.

Негізгі бөлім.

Қазақстанның индустриялық-инновациялық даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі – жұмысшы мамандықтарының маңыздылығын арттыру. Елдің экономикасында жұмысшы мамандықтарының рөлі ерекше, өйткені олар өндірістік процестерді жүзеге асырып, өнімнің сапасы мен көлемін анықтайды. Машина жасау, металлургия, құрылыс және басқа да салаларда жұмысшы мамандықтарына деген сұраныс жоғары, ал бұл өз кезегінде техникалық мамандықтарға қызығушылықты арттырады. Жұмысшы мамандықтарының жастар арасындағы беделін арттыру.

Қазіргі уақытта жастар арасында жұмысшы мамандықтары мен техникалық білімдерге деген қызығушылықтың төмен болуы алаңдататын мәселе болып табылады. Әсіресе, жастардың көпшілігі жұмысшы мамандықтарын төмен деңгейлі деп есептеп, оларды таңдау мүмкіндігін шектейді. Сондықтан да жұмысшы мамандықтарының мәртебесін көтеру үшін қоғамдық көзқарасты өзгерту қажет.

Бұл мақсатта мемлекеттік бағдарламалар мен кәсіптік білім беру жүйесінің жаңғыртылуы, ақпараттық-насихаттық жұмыстар мен мотивациялық шаралар ұйымдастырылуы керек. Техника саласындағы прогресс және оның жұмысшы мамандықтарына әсері.

Заманауи техника мен технологиялардың дамуы жұмысшы мамандықтарының сапасына жаңа талаптар қойып отыр. Мысалы, қазіргі уақытта автодиагностика және автоэлектрик мамандарын даярлау маңызды мәселе. Көліктердің техникалық жабдықтары, электр жүйелері мен электроникасы күрделене түсуде, бұл өз кезегінде автокөлік жөндеуші мамандардың біліктілігін арттыруды талап етеді. Оған қоса, жаңа технологияларды игеру арқылы жұмысшы мамандардың сапасын жақсарту, жұмыс орындарын көбейту, өндірістік процестерді тиімді ету мүмкіндігі бар. Жұмысшы мамандықтары саласындағы жаңалықтар мен білім беру жүйесінің сапасын арттыру арқылы бұл салаға деген қызығушылықты оятуға болады.

Өз ісімде даму және болашаққа көзқарасым: Мен қазіргі уақытта автоэлектрик мамандығы бойынша білім алып жатырмын. Бұл мамандықты таңдаған себебім – қазіргі заманғы техника мен көліктердің күрделілігі, олардың жұмыс істеу принциптері мен электр жүйелерінің күрделенуіне байланысты болашақта осы салада үлкен жетістіктерге жетуді көздеймін. Менің мақсатым – автоэлектрик саласында білікті маман болып қалыптасу, әрі қарай үлкен сервистік орталық ашып, көптеген адамдарды жұмыспен қамту. Бұл салада үлкен өзгерістер мен дамулар жасауға мүмкіндік бар. Атап айтқанда, қазіргі заманауи технологиялар мен автоматизация жүйелері жұмысшы мамандықтарына жаңа талаптар қоюда. Мен өз тәжірибемде бұл мәселелерді шешуге бағытталған шараларды қолға ала отырып, Қазақстанның индустриялық дамуына өз үлесімді қосқым келеді.

Жұмысшы мамандықтарының маңыздылығы мен олардың қоғамдағы рөлі:

Жұмысшы мамандықтарының қоғамдағы рөлін арттыру үшін бірнеше негізгі бағыттар бойынша жұмыс жүргізу қажет:

- жалақы деңгейін көтеру және әлеуметтік қолдау, білікті жұмысшыларға жоғары жалақы төлеу, медициналық сақтандыру, қызметтік тұрғын үй мен жолақы жеңілдіктерін ұсыну сияқты шаралар жұмысшы мамандықтарының беделін арттыруға септігін тигізеді.

- кәсіптік білім беруді жаңғырту, білім беру жүйесін заман талабына сай жаңарту, жаңа мамандықтар мен құзыреттер атласын әзірлеу, дуальды оқыту жүйесін дамыту – бұл жұмыстар жұмысшы мамандықтарының сапасын жақсартуға ықпал етеді.

- қоғамдық көзқарасты өзгерту, жұмысшы мамандықтарының еңбек адамы ретіндегі үлгісін қалыптастыру, сондай-ақ жұмысшы мамандықтары жайлы мотивациялық роликтер мен мақалалар жариялау қажет.

Болашақтағы даму бағыттары: Қазақстанның индустриялық дамуы жұмысшы мамандықтарының сапасына байланысты, жұмысшы мамандықтарын дамыту арқылы жаңа өндіріс орындарын ашу, өндіріс тиімділігін арттыру және елдің экономикасын нығайту мүмкін болады. Сондай-ақ, жұмысшы мамандықтарына деген жастардың қызығушылығын арттыру үшін білім беру жүйесінде, әлеуметтік қолдау шараларында және ақпараттық насихат жұмыстарында жетілдірулер қажет.

Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуында жұмысшы мамандықтарының маңыздылығын арттыру үшін мемлекеттік бағдарламалар мен реформалар қабылданып, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі жаңғыртылуда.

Автомобиль жасау саласындағы негізгі мәселелер:

Автомобиль жасау саласында қазақстандық кәсіпорындар үшін қажетті жоғары технологиялық жабдықтар мен құрал-жабдықтардың болмауы үлкен проблема болып табылады. Өндірістің бастапқы кезеңдерінде де көптеген кәсіпорындар жаңа модельдерді шығара алмайды немесе дайын өнімнің сапасы төмен болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде автомобиль өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне кері әсерін тигізеді.

Мысал ретінде: Қазақстанда "Азия Авто" зауытының жұмысы жоғары сапалы көлік өндірісіне бағытталғанымен, оның өндірістік қуаттылығы мен өндіріс процестерінің жоғары деңгейде болмауы, жиі қиындықтарға тап болуына әкеледі. Сондай-ақ, көптеген қазақстандық автомобиль өндірушілер автокөлік бөлшектерінің көптеген бөліктерін шетелден сатып алады, бұл жергілікті өндіріс пен өзіндік өнімділіктің әлсіздігін көрсетеді.

Жоғары білікті жұмысшы мамандардың тапшылығы: Автомобиль жасау саласында жұмыс істейтін мамандардың көпшілігі қажетті кәсіби білім мен дағдыларға ие емес. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі көбінесе жаңа технологияларға бейімделмейді және көптеген мамандар шетелден келетін жоғары сапалы технологияларды меңгеруге дайын емес. Бұл өз кезегінде өндірістің тиімділігіне және жаңа көліктердің сапасына теріс әсер етеді. Қазақстанда автоэлектрик, слесарь, дәнекерлеуші сияқты мамандықтарға сұраныс жоғары болғанымен, жоғары білікті жұмысшылардың тапшылығы байқалады. Қазақстанның көптеген автомобиль өндіріс орындарында тәжірибелі автоэлектриктер мен басқа да жоғары білікті мамандар тапшылығынан көліктерді жөндеу және оларды шығарудың қиындықтары туындап жатыр.

Кәсіби біліктілікті арттыру қажеттілігі: Қазіргі уақытта Қазақстанда жұмысшы мамандарды даярлау жүйесі әлі де жетілдіруді қажет етеді. Жұмысшы мамандықтарына арналған білім беру жүйесі көбінесе теорияға негізделіп, тәжірибелік дағдыларды дамытуға жеткіліксіз көңіл бөледі. Сонымен қатар, жаңа технологиялар мен әдістерді игеруге қажетті білім беру жүйесінде олқылықтар байқалады.

Автослесарь немесе автоэлектрик мамандарын даярлауда тәжірибелік дағдыларды жетілдіру үшін көбірек уақыт бөлу қажет. Көптеген оқу орындары тек базалық білім береді, ал өндірістік практика мен жаңа технологияларды қолдану бойынша тәжірибе жетіспейді. Бұл болашақ мамандардың жұмысқа шығу кезінде қиындықтарға тап болуына әкеледі

Жалақы деңгейі және әлеуметтік қолдау: Автомобиль жасау саласындағы жұмысшылардың жалақысы көптеген жағдайларда төмен деңгейде болады. Бұл жұмысшылардың кәсіби деңгейін көтеруге және жаңа технологияларды меңгеруге деген ынтасын азайтады.

Әлеуметтік қолдаудың жоқтығы немесе төмен деңгейде болуы да бұл саланың жұмысшыларына қосымша қиындықтар туғызады. Қазақстандағы автомобиль жасау саласында жұмыс істейтін мамандардың көбісі төмен жалақымен жұмыс істейді. Бұл өз кезегінде білікті мамандардың азаюына және жұмысшы мамандықтарына деген қызығушылықтың төмендеуіне әкеледі.

Жұмыс орнының жағдайы және қауіпсіздік мәселелері: Автомобиль жасау саласында жұмыс істейтін адамдардың еңбек жағдайы мен қауіпсіздік шаралары да үлкен мәселе болып табылады. Жұмыс орындарындағы жағдайлар көбінесе талапқа сай болмайды, бұл жұмысшылардың денсаулығына және еңбек өнімділігіне кері әсер етеді. Автомобиль зауыттарындағы жұмыс орындарының көпшілігі жұмысшылар үшін қауіпсіз болмайды.

Дәнекерлеушілер мен слесарьлар сияқты мамандар жоғары температура, шу, қауіпсіздік ережелерінің сақталмауы сияқты жағдайларға тап болады. Бұл тек жұмысшылардың денсаулығына ғана емес, сонымен қатар өндірістің тиімділігіне де кері әсер етеді. Қазақстандағы автомобиль жасау саласында көптеген мәселелер бар. Бұл мәселелердің басты себебі – техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің әлсіздігі, жоғары білікті жұмысшы мамандардың тапшылығы, өндірістің тиімділігінің жетіспеушілігі. Жұмысшы мамандықтарының жағдайы да осы саланың дамуына кедергі болып табылады.

1. диаграмма: Қазақстандағы автомобиль жасау саласындағы басты 5 мәселені көрсетеді. Әр мәселе маңыздылық деңгейіне (1-ден 5-ке дейін) қарай бағаланған:

1. Инфрақұрылымның әлсіздігі – ең маңызды мәселе (бағасы 5), себебі зауыттарда технология мен құрал-жабдықтар жетіспейді.

2. Білікті мамандардың тапшылығы – өте өзекті мәселе (бағасы 4), себебі кәсіби жұмысшылар аз.

3. Біліктілікті арттыру қажеттілігі – білім беру жүйесінде тәжірибе жеткіліксіз (бағасы 4).

4. Төмен жалақы және әлеуметтік қолдау – жұмысшылардың ынтасын азайтады (бағасы 3).

5. Қауіпсіздік және еңбек жағдайлары – жұмыс орындары қауіпсіз емес (бағасы 3).

Қазақстандағы автомобиль жасау саласындағы мәселелерді шешу жолдары:

1. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін жетілдіру: Автомобиль жасау саласындағы мамандықтарға сұраныс көп болғанымен, жоғары білікті жұмысшылардың тапшылығы байқалады. Бұл мәселені шешу үшін:

- кәсіби оқу орындарын модернизациялау, жоғары және орта кәсіптік оқу орындарының бағдарламаларын жаңарту керек, оқу бағдарламалары қазіргі заманғы технологияларға сай болуы тиіс, яғни жаңа өндіріс құралдары мен әдістері туралы білім беру, өндірістік тәжірибе мен дағдыларды игеруді қамтуы қажет.

- жұмыс берушілермен ынтымақтастық, оқу орындары мен автомобиль жасау саласындағы кәсіпорындар арасында тығыз ынтымақтастық орнату. Бұл мамандарды өндірісте қолданылатын нақты технологиялар мен құрал-жабдықтарға үйретуге мүмкіндік береді.

- дуалды білім беру жүйесін енгізу, студенттер теориялық біліммен қатар, кәсіпорындарда нақты өндірістік тәжірибе жинақтай алады. Мұндай тәсіл жұмысшылардың біліктілігін арттыруға және кәсіпорындарға қажетті мамандарды даярлауға көмектеседі.

- жалақы деңгейін арттыру: Қазақстандағы автомобиль жасау саласындағы мамандарға бәсекеге қабілетті жалақы төлеу қажет. Жалақының жоғары болуы жұмысшы мамандарды саладан кетуден сақтап, жаңа қызметкерлерді тартуға мүмкіндік береді.

- әлеуметтік пакеттер мен жеңілдіктер, қызметкерлердің жұмысқа деген ынтасын арттыру үшін әртүрлі әлеуметтік қолдауларды ұсыну (медициналық сақтандыру, зейнетақы қорына қосымша жарналар, тегін оқыту мүмкіндіктері, еңбек демалысының ұзартылуы және т.б.).

- қосымша ынталандырулар, жұмысшыларға өз кәсіби деңгейін арттыру үшін түрлі курстар, сертификаттау бағдарламалары және тренингтер ұсыну. Бұл жұмысшыларды тұрақты түрде дамытуға және олардың кәсіби деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

Құрылымдық реформалар және инновацияларды қолдау:

• автомобиль жасау саласын дамыту үшін жаңа технологиялар мен инновациялық шешімдерді қолдану қажет.

• жоғары технологиялық жабдықтарды енгізу, қазіргі заманғы өндірістік жабдықтарды қолдану арқылы өнімнің сапасын арттыру, өндіріс процесін автоматтандыру, және еңбек өнімділігін жоғарылату.

• инновациялық зерттеулер мен әзірлемелерді қаржыландыру, жаңа технологиялар мен өнімдерді жасау үшін ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды қаржыландыруды арттыру. Қазақстандағы автомобиль жасаушылар үшін инновацияларды енгізуге ынталандыру.

• қолдау бағдарламалары мен гранттар: автокөлік жасаушыларға заманауи технологияларды енгізуге көмектесетін мемлекеттік қолдау көрсету. Гранттар мен жеңілдікті несиелер арқылы жаңа өнімдерді дамытуға мүмкіндік беру.

• жұмыс орнының қауіпсіздігін жақсарту, автомобиль жасау саласындағы жұмыс орындарының қауіпсіздігі мен еңбек жағдайларын жақсарту үшін:

• жергілікті жеткізушілерді тарту: Қазақстанның автокөлік жасау саласын қолдау үшін, жергілікті жеткізушілермен ынтымақтастықты нығайту, көптеген автомобиль бөлшектерін жергілікті өндірушілерден алу арқылы, импортқа тәуелділікті азайтуға болады.

• өндірістік қуаттылықтарды арттыру, автокөлік жасау үшін қажетті компоненттерді Қазақстанда шығару, бұл жергілікті экономикаға қосымша жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді. Қазақстандағы автомобиль жасау саласындағы мәселелерді шешу үшін кешенді және көп қырлы шаралар қажет.

Қорытынды: Қазақстанның индустриялық және инновациялық дамуында жұмысшы мамандықтарының маңызы зор, әсіресе техника мен автомобиль жасау салаларында. Автоэлектрик секілді нақты мамандықтар тек көлік жүйесінің тиімді жұмысын қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Жастар арасында осы салаларға қызығушылықты арттыру, кәсіптік білім беруді жетілдіру және әлеуметтік қолдауды күшейту – негізгі басымдықтар болуы қажет. Жұмысшы мамандықтарының мәртебесін көтеру арқылы біз білікті мамандар даярлап, Қазақстанның өндірістік әлеуетін арттыра аламыз. Өз тарапымнан осы саланы дамытуға, отандық индустрияға үлес қосуға дайынмын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Қазақстан Республикасы Президенті. 2024. 2025 жыл – Жұмысшы мамандықтары жылы туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 25 желтоқсандағы №744 Жарлығы // ҚР Президентінің ресми сайты. – [Электронды ресурс]. – Қолжетімді: https://www.akorda.kz

2 Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі. Қазақстандағы машина жасау саласының даму перспективалары. – Астана: Министрлік баспасы, 2023. – 54 б.

3. WorldSkills Kazakhstan. Ұлттық чемпионат материалдары мен нәтижелері. – Нұр-Сұлтан: «Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы, 2023. – 36 б.

4. Базарбаев Н.Ә. Қазақстандағы дуальды оқыту жүйесі: Мәселелер мен болашағы // Білім және ғылым. – 2022. – №3. – Б. 45–49.