Алматы қаласы Білім басқармасының

«Алматы сән және қызмет көрсету колледжі» КМҚК

Бекітемін

Директордың өндірісітк оқыту ісі жөніндегі орынбасары

________________ Т. Кулешова

________________ 2025 жыл

№ 1 өндірістік оқыту сабағының

ЖОСПАРЫ

Өтетін күні: 05.02.2025 жыл

1 оқу курсы, оқу тобының №: КБ 24-15

Мамандықтың коды және атауы: 10130300 Тамақтандыруды ұйымдасыру

Біліктілігі: 3W10130301 Кондитер-безендіруші

Кәсіптік тәжірибенің түрі: өндірістік оқыту

Қалыптастырылатын құзыреттілік: Пісірудің температуралық режимін сақтай отырып, карамель дайындаймыз. Қант пен крахмал сірнесін қосып, ылғалдылығын 1-3%-ға дейін қайнатып, қантты тәтті тағам жасаймыз.

Модульдің атауы: Карамель дайындау

Оқытудың нәтижесі: Температура режимін сақтай отырып карамель дайындау тәсілін меңгеру.

Бағалау критерийлері: Карамельдің қайнау температурасы мен уақытын сақтау.

Оқу жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін кәсіби дағдылардың тізбесі: Карамель дайындауды білу, температура режимін сақтау.

Оқытудың әдістері: тәжірибелік жұмыс, сұрақ-жауап, түсіндіру.

Тәсілдері: әңгімелесу, еңбек тәсілдерін көрсету, үлгілерді көрсету.

Сабақтың мақсаты: Карамельды дайындау технологиясымен таныстыру, оның құрамын, өндіріс процесін және сапа бақылауын, бастапқы және термиялық аспаздық өңдеуді орындауды уйрету.

Материалды-техникалық көрнекілік:

Пәнаралық байланыс:

Өндірістік оқыту сабағына конспект

Карамель деп қант пен сірнені қосып, ылғалдылығын 1 – 3% - ға дейін қайнатқанда пайда болатын аморфты қанты тәтті тағамды айтады. Карамелдің түрлері көп, олардың бәрін екі топқа бөлуге болады: мөлдір карамель, оны түгелдей карамель массасынан дайындайды; ішіне салма начинка толтырылған, сыртын карамель массасы қаптаған. Ішіне салынатын салманың түріне қарай карамельдер бірнеше түрлерге бөлінеді бөлінеді: жеміс-жидекті, помадалы, ликерлі, балды, сүтті, марципианды, жаңғақты, шоколадты, май-қантты (салқындатқыш), бұлғанған.

Сыртқы көрінісіне қарай оралған немесе оралмаған карамель деп бөлінеді. Оралмаған карамельді әртүрлі ауа кірмейтін ыдысқа салып сақтайды және карамельдің сыртын әртүрлі заттармен өңдейді. Оны әшекейленген (глазурленген), дражеленген, қантқа аунатылған (қант себілген) тағы басқа деп бөлінеді.

Карамель жасауға қант, крахмал сірнесін, салманы дайындайтын әр түрлі жеміс –жидек, май, сүт, жаңғақ, бал,т.б. шикізаттарды пайдаланады. Бұлардан басқа карамельдің сапасын артыруға қышқылдар, қош иісті және тамақ бояулары қолданылады.

Карамель жасау бірнеше сатыдан тұрады: карамель шырынын дайындау; карамель массасын қайнату; ішіне салатын салманы дайындау; карамель масссасын қалыптауға дайындау; қалыптау; салқындату; карамельді орау; ұсақ орау; бөлшектеп өлшеу; қаптау. Осы сатылар алдыңғы қатарлы өндіріс орындарында механикаландырылған тасқынды желілерде жүргізіледі.

Негізінен карамельдің екі негізгі түрі бар:

ішкі қоспасы бар карамель;

ішкі қоспасыз мөлдір – мұздықталған карамель.

Ішкі қоспасы бар карамель әртүрлі ішкі қоспадан дайындалады: жеміс – жидекті, помадалы, ликерлі, шоколад – жаңғақты, сүтті және тағы басқа. Саудаға шығарылу түрлері де бар: даналап оралған түрде, оралмаған түрде, қорапқа не болмаса пакетке қапталған түрде шығарылады.

Қолданылатын ішкі қоспаның физико – химиялық құрамы карамельді орау тәсілі және қаптау, карамельді формалау сияқты қолданылатын тәсілдердің түрлері ағымды желілердің құрылғысына және технологиялық процестеріне белгілі бір спецификациялар енгізеді.

Кондитер өндірісінде карамельдің массалық сорттарын өндірудің механикаландырылған және автоматтандырылған ағымды желілері бар: ішкі қоспасы бар карамельді өндіруге арналған механикаландырылған желісі, беті ашық түрде жылтырлатылған (немесе қант себілген) карамельді өндірудің механикаландырылған желісі, мұздықталған карамельді өндірудің автоматтандырылған желісі.

Карамель өндірісінің қазіргі жағдай

Қазіргі кезде кондитерлік өнеркәсіп тағам индустриясының маңызды саласы болып табылады. Кондитерлік бұйымдар ақуыз, майлар және көмірсулардың біршама мөлшерін жоғары калориялы өнімдер.

И.А. Герасимова карамель шырынын үздікті тәсілде дайындау технологиясын ұсынады. Карамель шырынын үздікті тәсілде дайындау технологиясы келесідей: Қантты алдын ала суда ерітіп, оған сірне қосып суалту. Шырынды қайнатқанда бірінші орындалатын операция – қантты алып, оны шырын қайнатылатын қазанда ерітеді. Ол үшін оқтын – оқтын қайнататын қазандарды пайдаланады. Қазандардың пішіні де, сиымдылығы да әртүрлі болуы мүмкін. Олардың ішіне, ерітіндіні жылытуға арналған орам түтіктер және барботерлер орнатылады. Кейде араластырғыш қалақтар да орнатылуы мүмкін. Қазанға ыстық су құйып, орам түтікке бу жіберіп, қант салады.

Қантты алдын ала елеп, магнитті аппараттан өткізеді. Қант салынған соң мөлдір су қосады, құйылған судың мөлшері 160 кг қантқа 15 литр шамасында. Одан басқа да, барометр арқылы, будың суға айналуының салдарынан 10 – 15 кг су қосылуы мүмкін. Еру процесі қант түгел еріп бітіп, шырын мөлдір болған кезде бітті деп есептейді. Қант шырынның ылғалдылығы 20% болу үшін ысыту температурасы 110 градус болады.

Қантты еріту үшін сумен қатар, ель вакуум аппаратында жуғанда алынатын, 1,5 – 5,0% - ға дейін қант ерітіндісі бар тәтті суды пайдаланады. Шырынды келесі операцияларға жіберудің алдында үш електен сүзеді: бірінші електің тесігі 1мм, екінші електің тесігі 0,5мм, үшінші електің тесігі 1см2 тесігінде 900 тесік болуы керек.

Егер шырын сол ерітінді жасалған қазанда қайнатылатын болса, онда оның ылғалдылығы 13 – 15% - ға төмендегенше қойылтып алып сірне қосады. Оның мөлшері қант массасының 50% - на тең. Содан кейін оны 115 – 118 градусқа жеткенше қайнтады. Дайын карамель шырынының ылғалдылығы 14 – 16% болады. Шырынды дайындау мерзімі 40 – 45 минут. Сірнені ерітіндіге қайнатудың ең соңында қосады. Оның себебі ерітіндідегі қышқылдардың әсерінен инвертті қанттың мөлшері өсіп, соның салдарынан карамель массасының ылғал тартқыштығы (гигроскопичность) өсіп қарауытып кетуі мүмкін.

Егер қантты бөлек қазанда ерітіп, басқа қазанда қайнататын болса, оны екінші дәл осындай қазанға насоспен тасымалдап, сүзіп аударады да, сонда шырын дайындайды. Алдымен қант ерітіндісін қайнатып алып, содан кейін ылғалдылығын 15% - ға дейін төмендетеді, содан соң сірнені қосып қайнатуды жалғастырады. Қантты сірнеде ерітіп қайнатып суалту. Бұл тәсілдің ерекшелігі оған суды өте аз қосады. Таза қазанға аз ғана су (10% шамасында) және 60 градустағы жылы сірне құяды. Содан соң барометрге бу жіберіп, осы кезде оған аз – аздап қант қоса бастайды. Қант еріп болған соң барометр арқылы бу жіберуді тоқтатып, қазанның ішіндегі орам түтікке бу жіберіп ысытады. Шырынды 14 - 16% - ға дейін ылғалдылығы төмендегенше қайнатып суалтады. Бұл тәсілде шырын қайнату тез жүреді – 30 минут. Сондықтан, мұнда сахароза ыдырағанда пайда болатын инвертті қант аз пайда болады да, ол аз ыдырайды. Сондықтан бұл тәсіл өте тиімді деп есептеледі.

Шырынды бейтараптандырылған инвертте қайнатып суалту. Шырынды бейтараптандырылған инвертте қайнату сірнеге ерігіш қайнату тәсілімен бірдей, тек одан аздап қана айырмасы бар.

Мұндай қант ерітіндісін біраз жоғарырақ температурада қайнатып суалтады. Сондықтан инвертті қанттың қайнау мерзімі қысқарады. Қанша температура керекті мөлшеріне жеткен кезде оған инвертті шырын қосады.

Инвертті шырын карамель массасына 18 – 20 % шамасында болу керек. Сондықтан оны осы мөлшерге есептеп қосады. Ол үшін шырын қайнағанда жаңадан пайда болатын инвертті қанттарды да есепке алу керек. Сондықтан алғашқы шырында олар 14 -15% шамасында болады.

Шырынды қышқылды тәсілде қайнатып суалту. Бұл тәсіл бойынша шырынды қайнатқан кезде, оған қышқыл қосылады. Соның әсерінен сахарозаның белгілі инвертті қантқа айналып, сірненің орнын басады. Инвертті қант қышқылы қосылғаннан бастаптолласыз жүре бастайды. Ол қайнатқан, оны аударған, сақталған, карамель массасын қайнатқан кездеде тоқтамай жүре береді. Сондықтан қосылатын қышқылдың мөлшері, сахарозаның 18 - 20%-ті ғана инверттілетін етіп есептеп қосады, яғни егер шырын көп сақталатын болса, оған қышқылды аз ғана қосады.

Қышқылдарды көбінесе лимон, шарап, сүт қышқылдарын пайдаланады. Олардың инверттену қабілеті нашарлау, сондықтан инверттелген заттардың мөлшері көп болмайды және ол ақырын жүреді.

Инверттеудің қарқыны сахарозаның сапасына да байланысты. Орташа 40 - 45% қоюлықтағы сүт қышқылын қанттың әр тоннасына 0,3 – 3,5кг дейін мөлшерде есептеп қосады.

Сахароза ыдырағанда пайда болатын инвертті қантты (глюкоза мен фруктоза) редуцерленген заттар (қанттар) деп атайды. Оқтын – оқтын тәсілмен дайындалған карамель шырында редуцерленген қанттардың мөлшері 13 - 16% аралығында болады.

Қышқылды тәсілмен салыстырғанда бейтараптандырылған инверт қосылған шырынының құрамы тұрақты болады. Бірақ қышқылды тәсілде алынған карамель массасының түсі ашықтау болады. Егер сірне аз қосылса, немесе оны тіпті қоспаса, онда бейтараптандырылған инверттің өзін ғана қосқан жақсы. Қышқылды тәсілді тек шағын кәсіпорындарда, онда да тек оған сірне қосылатын болса, сонда ғана қолдануға болады. Сірненің буферлік қасиеті бар. Сондықтан сірнелі қаспада инверттену өте ақырын жүреді. Егер оған натрий лактатын қоссақ, сонда да осындай нәтиже алуға болады.

Карамельдің суалу нәтижесін оның қайнау температурасына қарай анықтайды. Сондықтан шырын қайнатылатын қазанға бақылау температурасы орнатылады. Карамель шырынын қайнау температурасы ондағы құрғақ заттың мөлшеріне және оның рецептурасына байланысты.

Сахарозаның, инверттің және сірненің мөлшеріне қарай шырынның қайнау температурасы.

Қоюлығы тұрақты шырын алу үшін, оның рецептурасына қарай, қайнату температурасын алдын ала белгілеп қою керек.

Ал А.И. Драгилев карамель шырынын үздіксіз тәсілде дайындау технологиясын көрсетті. Мұнда жаңа заман талабына сай карамель шырынын дайындау технологиясы көрсетіліп оған сипаттама берілген. Кейінгі кезде алдыңғы қатарлы өндірістерде карамель шырынын үздіксіз қайнатып суалту әдісі кең өріс алған. Ол карамельдің сапасы жоғары болып, сақтауға шыдамды шырын жасауға мүмкіндік береді. Олардың ішінде ШСА – 1 үздіксіз қайнату станциясы өте көп тараған. Мұнда қантты суда алдын ала ерітпейді, оны сірнемен қосып қанттың мөлшеріне қарай 17 - 19% су құйып, қою рецептуралық қоспа дайындайды, осы қоспаны жоғары қысымда жылытады. Үздіксіз тәсілмен шырын қайнататын станциясының технологиялық сызбанұсқасы 1 – суретте көрсетілген.

1 – суреттегі: А – жинаушы шығыр (блактар) мен шырын қайнату аппараты: 1 – рецептуралық жинаушылар; 2 – араластырғыш; 3 – қайнату аппараты; 4 – бу бөлгіш; 5 – дайын шырынды жинаушы; 6 – плунжерлі насос. Б – технологиялық аппараттың сызба нұсқасы. 1 – шестерналы насос; 2 – шырынды қабылдап жинаушы; 3 – тік тор сүзгі; 4 – бу бөлгіш; 5 – қысым компенсаторы – кеңейткіш; 6 – орам түтікті вакуум аппараты; 7 – плунжерлі насос; 8 – рецептуралық араластырғыш; 9 – қабылдағыш шанақ; 10 – шнекті мөлшерлегіш; 11 – шұқырақ; 12 – су мөлшерлегіш; 13 – сірне (инвертті шырын) мөлшерлегіш; 14 – қалақты біліктер; 15 – қабылдап жинаушы.

Тәжірибелік жұмыс

Керекті құрал-жабдықтар: Плита, кастрөл, қазан немесе басқада газ пешіне қойылатын ыдыстар, араластырғанға былғағыш.

Жұмыс барысы:

1. Карамель қалай дайындалады?

2. Карамельді қандай тәтті тағамдарға қосады?

3. Карамельдің пайдасы бар деп ойлайсызба?

Студенттерді шағын топтарға бөліп, әр топқа карамель дайындату тапсырмасы беріледі.

• Әр топ карамельдің әртүрлі түрлерін (мысалы, классикалық қантты немесе сүтті) дайындайды.

• Дайындау процесі:

  1. Құрамды ингредиенттерді өлшеу және араластыру.

  2. Қыздыру және қажетті температураға жеткізу (145-150°C).

  3. Қолданылатын құралдар мен қазанның температурасы туралы нұсқау беру.

  4. Карамельдің қатаю процесін бақылау.

• Құрал-жабдықтарды қолдану кезінде қауіпсіздік шараларын сақтау.

Өндірістік оқыту шебері____________________Несіпбай Аяжан Елдосқызы

(қолы)