Конспект "Алтын Орда"

Алтын Орда XIIIғ.40ж- XVғ ортасы

1227ж. Жошы қайтыс болып орнына ұлы Батый отырды.

1235ж. Қарақорымда құрылтай өткізілді. Қаралған мәселе:- Еуропаға жорық

–Әскер қолбасшылығына Батыйды сайлау

1236-1242ж. Еуропаға жорық жасалды.XIIIғ. монғолдар Азия, Шығыс ж/е Орталық Еуропаны жаулады

1243ж. Еділдің төменгі бойында Алтын Орда мемлекеті құрылды.

Алтын Орданың негізін қалаған Батый хан

Территориясы: ШДҚ, Хорезм, Батыс Сібірдің бір бөлігі, Алтай тауынан Дунай өзеніне дейінгі жерлер.

Астанасы: Сарай Бату (Астрахань маңы) кейіннен Сарай Берке қаласы (Волгоград маңы).

Солтүстік Кавказ, Қырым бойы, Орыс кінәздіктері, Шығыс Еуропа тәуелді болып, салық төледі.

XIII ғасырдың 60 жылдарынан дербес хандық болып бөлінді.

Алтын Орда көп ұлтты мемлекет. XIII-XIVғ. жазба деректерде халқы «татарлар» деп аталған.

Тілі:қыпшақ. XIVғ. Алтын Ордадағы монғолдар толығымен түркіленді.

Сұлтан (төре, оғлан)-ханнан кейінгі әлеуметтік басқарудың ең жоғарғы тобы.

Батый хан тұсында мем. екіге бөлінді: 1. Оң қанат-Батый хан билігі

2. Сол қанат- Орда Ежен хан билігі (Жошының үлкен ұлы)

Батый хан тұсында (1227-1255ж) Алтын Орда Монғол империясына тәуелді болды.

Берке хан тұсында (1257-1267ж) тәуелсіздігін жариялады.

Мөңке хан тұсында (1267-1280ж) өз атынан теңге щығарды.

XIVғ. I жартысында Өзбек (1312-1342) ж/е Жәнібек (1342-1357) тұсында мемлекет күшейді.

1312 жылы Өзбек хан исламды мемлекеттік дін деп жариялады. 50ж. ортасында Жәнібек ханды үлкен баласы Бердібек өлтіргеннен кейін «ұлы дүрбелең (апат)» басталды.

1357-1380ж. билік үшін күресте 25 хан ауысты

1380ж. Куликова шайқасында түменбасы Мамай әскері Дмитрий Донской әскерінен жеңілді. Осы жағдайды пайдаланып Тоқтамыс (1380-1395) Алтын Ордаға хан болды. Ол билігін нығайту үшін 1382ж. Ресейге жорық жасап, Мәскеуді өртеді. Тоқтамыстың қарсыласы Әмір Темірдің 1389, 1391, 1395ж. жойқын шабуылдарынан Алтын Орда әлсіреді.

Тоқтамыс пен Темір арасындағы күрес Сыпыра жыраудың жырларында айтылады.

Алтын Орданың күйреуінің себептері: Билік үшін өзара қырқыстар, Әмір Темірдің жаугершілік соғыстары, Халық көтерілістері, Ұлыстардың дербестікке үмтылуы.

XVғ. ортасына қарай Алтын Ордадан бірнеше ұлыстар бөлініп өз алдына хан сайлады. Ең ірісі: Ақ Орда (XVғ. 30ж). XVғ. 20-60ж. Сібір, Қазан, Қырым, Астрахан, Ноғай Ордасы хандықтары бөлініп шықты.

Орданың соңғы билеушісі Шейх Ахмет 1502ж. өлгеннен кейін Алтын Орда мемлекет ретінде жойылды.

Басқару құрылымы:

Құрылтай-ақсүйектердің жалпы империялық жиналысы.

Диван-ең жоғарғы атқарушы орган.

Беклербек-әскерді ж/е дипломатиялық істерді басқарушы.

Мәлік-азаматтық басқару билігін жүргізушілер

Даругтер, басқақтар-бағынышты елдерді басқарушы ж/е салық жинаушылар.

Нояндар, бектер, әмірлер, баhадүрлер-әскербасылар.

Феодалдық жер иелену түрлері:

Інжу-Шыңғыс әулетінен шыққан билеушілерге берілетін үлестік жер

Сойырғал-әскер н/е азаматтық қызмет атқарғаны үшін шартты түрде сыйға берілетін үлестік жер

Вакф- мұсылман дінбасыларының жері

Мильк- жер иеленудің жеке меншік түрі.

Салықтың 20-ға жуық түрі енгізілді:

Тағар- әскерді азық-түлікпен қамтамасыз етуүшін жиналатын егін ж/е мал салығы

Ұшыр – мал салығы.

Харадж – егіншілерден жиналатын салық

Зекет – дін басыларына берілетін мал салығы, қолөнершілер мен саудагерлерге де салынды.

Аваиз – төтенше салық

Әскери міндеткерлік – 10 түтіннен 1 жауынгер алынды.