Бекова Сымбат Амырхановна

«Көркем еңбек сабағында STEM,

дизайн және қолөнерді

ықпалдастыру жолдары»

(әдістемелік құрал)

2025 жыл

Автор

Бұл әдістемелік құрал «Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыру жолдары» тақырыбына арналған. Құралда STEM тәсілін көркем еңбек сабақтарына енгізудің теориялық және практикалық негіздері қарастырылады. Дизайн-ойлау, шығармашылық жобалау және қолөнерді қазіргі заманғы білім беру талаптарына сай ұштастырудың тиімді әдістері ұсынылған.

Әдістемелік құралда мұғалімдерге арналған сабақ үлгілері, жобалық тапсырмалар, бағалау критерийлері мен қалыптастырушы бағалау тәсілдері берілген. Сонымен қатар ұлттық қолөнер элементтерін STEM тұрғысынан дамыта отырып, оқушылардың зерттеушілік қабілетін, шығармашылық ойлауын және практикалық дағдыларын жетілдіру жолдары көрсетілген.

Бұл құрал көркем еңбек пәні мұғалімдеріне, жас ұстаздарға, педагогикалық ЖОО студенттеріне және білім беру саласындағы әдіскерлерге арналған.

Мазмұны

Кіріспе 1-бөлім. Теориялық негіздер 1.1. Көркем еңбек пәнінің білім беру жүйесіндегі орны 1.2. STEM тәсілінің мәні және негізгі қағидаттары 1.3. Дизайн-ойлау ұғымы және шығармашылық дағдыларды дамыту 1.4. Қолөнердің тәрбиелік, мәдени және эстетикалық маңызы 2-бөлім. STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастырудың педагогикалық мүмкіндіктері 2.1. Көркем еңбек сабағында STEM тәсілін қолданудың ерекшеліктері 2.2. Дизайн элементтерін қолөнермен ұштастыру жолдары 2.3. Оқушылардың зерттеушілік, инженерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту 2.4. Пәнаралық байланыстар (математика, физика, технология, өнер) 3-бөлім. Практикалық іске асыру жолдары 3.1. Жобалық оқыту әдістері 3.2. Интерактивті тапсырмалар мен топтық жұмыстар 3.3. Модельдеу және прототип жасау тәжірибелері 3.4. Қолөнер бұйымдарын STEM тұрғысынан жетілдіру мысалдары 4-бөлім. Сабақ үлгілері мен оқу тапсырмалары 4.1. Интеграцияланған сабақ жоспарлары (STEM + дизайн + қолөнер) 4.2. Оқушыларға арналған шығармашылық жобалар үлгілері 4.3. Шағын эксперименттер мен тәжірибелік жұмыстар 4.4. Жергілікті мәдени элементтерді (қазақ қолөнері, ұлттық ою-өрнек) STEM-пен ұштастыру 5-бөлім. Бағалау және оқушылардың жетістіктерін анықтау 5.1. Қалыптастырушы бағалау әдістері (чек-лист, рефлексия, топтық бағалау) 5.2. Жобалық және шығармашылық жұмыстарды бағалау критерийлері 5.3. Портфолио жүргізу тәсілдері 6-бөлім. Мұғалімге арналған әдістемелік ұсыныстар 6.1. Оқушыларды ынталандыру жолдары 6.2. Қауіпсіздік ережелерін сақтау 6.3. Цифрлық құралдар мен платформаларды пайдалану 6.4. Жергілікті ерекшеліктерді ескеру (материалдар, дәстүр, экология) 7-бөлім. Болашаққа бағдар және әдістемені жетілдіру жолдары 7.1. STEM және дизайн-ойлауды қолөнер пәнінде дамытудың болашағы 7.2. Мұғалімдердің кәсіби дамуы және тәжірибе алмасу Қорытынды Қосымшалар Пайдаланылған әдебиеттер

5 7 7 8 9 11 13 13 14 16 17 20 20 21 23 24 26 26 27 28 30 32 32 33 35 38 38 39 40 42 44 44 45 47 49 51

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқушылардың тек теориялық білімін ғана емес, сонымен бірге шығармашылық, зерттеушілік және инженерлік қабілеттерін дамытуға бағытталуда. Бұл тұрғыдан алғанда көркем еңбек пәнінде STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics), дизайн және қолөнерді ықпалдастыру оқушылардың ойлау көкжиегін кеңейтіп, олардың өнер мен ғылымды, дәстүр мен заманауи технологияны сабақтастыра игеруіне мүмкіндік береді. Ұлттық қолөнер элементтерін STEM тұрғысынан түсіндіру оқушылардың мәдени-эстетикалық тәрбиесін жетілдіріп қана қоймай, олардың практикалық дағдыларын шыңдайды.

Әдістемелік құралдың жаңашылдығы

Бұл әдістемелік құралдың ерекшелігі – көркем еңбек пәнінде дәстүрлі қолөнерді STEM және дизайн-ойлаумен ықпалдастыра отырып, сабақ құрылымына жаңа мазмұн енгізуі. Жаңашылдығы – жобалық оқыту, тәжірибелік тапсырмалар, модельдеу және ұлттық өнерді заманауи технологиялармен байланыстыру арқылы оқушылардың көпқырлы дамуына ықпал ету.

Әдістемелік құралдың ғылымилығы

Құрал педагогика, психология, өнертану және STEM-білім беру саласындағы ғылыми тұжырымдарға сүйеніп дайындалды. Зерттеу нәтижелері мен теориялық негіздер практикалық сабақ үлгілерімен толықтырылып, ғылыми-әдістемелік тұтастық сақталған.

Мақсаты

Көркем еңбек пәнінде STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастырудың тиімді жолдарын ұсыну, мұғалімдерге әдістемелік қолдау көрсету және оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытуға жағдай жасау.

Міндеттері

1. STEM тәсілінің мазмұнын және оның көркем еңбек пәніндегі қолдану ерекшеліктерін ашып көрсету.

2. Дизайн-ойлау элементтерін көркем еңбек тапсырмаларымен ұштастыру жолдарын анықтау.

3. Қолөнер бұйымдарын қазіргі заман талаптарына сай жетілдірудің әдістерін сипаттау.

4. Пәнаралық байланысты (өнер, математика, технология, жаратылыстану) жүзеге асырудың тиімді тәсілдерін көрсету.

5. Мұғалімдерге арналған сабақ үлгілері мен шығармашылық жобалар нұсқасын әзірлеу.

6. Қалыптастырушы бағалау мен оқушылардың жетістігін анықтау критерийлерін ұсыну.

7. Қауіпсіздік ережелері мен цифрлық ресурстарды қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулар беру.

8. Оқушылардың шығармашылық, инженерлік және зерттеушілік қабілеттерін дамытуға ықпал ету.

Әдістемелік құралдың ғылыми-әдістемелік деңгейі

Құрал педагогикалық ғылым жетістіктеріне негізделіп, мектеп практикасына бейімделген. Онда ғылыми тұжырымдар мен нақты әдістемелік ұсыныстар ұштастырылған, сондықтан ол мұғалімдер үшін қолжетімді әрі қолдануға ыңғайлы.

Әдістемелік құралдың негізгі бағыт-бағдары

• STEM тәсілін көркем еңбек сабағында қолдану;

• Дизайн және қолөнерді сабақтастыра отырып жобалық оқыту;

• Оқушылардың шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін дамыту;

• Ұлттық өнерді заманауи технологиялармен ықпалдастыру;

• Бағалау мен нәтижелерді анықтаудың жаңа формаларын енгізу.

Әдістемелік құралдың теориялық, практикалық маңыздылығы

Теориялық маңызы – STEM-білім берудің мазмұны мен қағидаттарын көркем еңбек пәнімен ықпалдастырудың ғылыми негіздерін ашып көрсетуінде.

Практикалық маңызы – мұғалімдерге арналған сабақ жоспарлары, жобалық тапсырмалар мен бағалау құралдары арқылы күнделікті оқу үдерісінде тиімді қолдануға мүмкіндік беруінде.

Әдістемелік құралдан күтілетін нәтижелер

• Мұғалімдердің STEM тәсілін көркем еңбек сабағында қолдану дағдылары қалыптасады.

• Оқушылардың шығармашылық, зерттеушілік және инженерлік қабілеттері дамиды.

• Қолөнерді ұлттық дәстүр мен заманауи дизайн тұрғысынан дамыту жолдары ұсынылады.

• Сабақ сапасы артып, пәнаралық байланыстар нығаяды.

• Жобалық және тәжірибелік жұмыстар арқылы оқушылардың қызығушылығы артады.

1-бөлім. Теориялық негіздер

1.1. Көркем еңбек пәнінің білім беру жүйесіндегі орны

Көркем еңбек пәні — оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, қолөнер дағдыларын, эстетикалық талғамын дамытуға бағытталған маңызды оқу пәндерінің бірі. Білім беру жүйесінде бұл пән тек қосымша өнер немесе қолөнер сабағы ретінде ғана емес, оқушылардың тұлғалық дамуына, ұлттық мәдени мұрамен танысуына, еңбекке баулуға ықпал ететін әмбебап бағыт ретінде қарастырылады.

Ең алдымен, көркем еңбек оқушылардың дүниетанымын кеңейтеді. Сабақ барысында олар табиғат құбылыстарын, қоршаған ортаны, ұлттық және әлемдік мәдениетті өнер тілімен таниды. Бұл – баланың эстетикалық қабылдау қабілетін қалыптастыратын маңызды алғышарт. Мектеп жасындағы балалар үшін өнер мен еңбек әрекеті тек белгілі бір өнім шығару ғана емес, сонымен қатар қиял, ойлау, зерттеу, ізденіс сияқты қабілеттерін дамыту алаңы болып табылады.

Көркем еңбек пәнінің білім беру жүйесіндегі рөлі бірнеше негізгі бағыттан тұрады:

Біріншіден, мәдени-рухани тәрбие.

Бұл пән ұлттық қолөнер, дәстүрлі өнер түрлерін меңгерту арқылы оқушыны өз халқының тарихы мен мәдениетіне жақындатады. Қазақтың ою-өрнегі, зергерлік өнері, ағаш және металл өңдеу дәстүрлері сабақ барысында таныстырылып, оқушылардың рухани құндылықтарын нығайтады.

Екіншіден, эстетикалық даму.

Оқушылар сұлулықты тануды, пропорция, симметрия, түс үйлесімділігін меңгереді. Көркем еңбек сабақтары олардың әсемдікке деген көзқарасын қалыптастырып, өнерге қызығушылығын арттырады.

Үшіншіден, еңбек дағдылары.

Сабақ барысында оқушылар әртүрлі материалдармен (қағаз, мата, ағаш, металл, саз, т.б.) жұмыс істеуді үйренеді. Бұл олардың ұсақ моторикасын дамытып қана қоймай, еңбектің құндылығын түсінуге, қол еңбегіне құрметпен қарауға баулиды.

Төртіншіден, пәнаралық байланыс.

Көркем еңбек математикамен (геометриялық өрнектер, пропорциялар), физикамен (материалдар қасиеті), технологиямен (құрылым жасау, модельдеу), тарихпен (ұлттық өнердің даму кезеңдері) және әдебиетпен (аңыз-ертегілердегі өнер бейнелері) тығыз байланысты. Бұл пәннің білім беру жүйесіндегі кешенді орны осындай интеграциямен айқындалады.

Бесіншіден, тұлғалық даму.

Көркем еңбек арқылы оқушы өз ойын бейнелейді, өзіндік шешім қабылдауға, шығармашылық ізденіс жүргізуге үйренеді. Бұл олардың бойында табандылық, шыдамдылық, ұқыптылық, эстетикалық талғам сияқты қасиеттерді қалыптастырады.

Сондай-ақ қазіргі білім беру жүйесінде көркем еңбек пәнінің жаңа қыры – оның STEM-білім берумен үйлесімділігі айқындалуда. Мысалы, қолөнер бұйымдарын жасауда инженерлік ойлау, материалдарды дұрыс таңдау, дизайн-ойлау элементтерін қолдану оқушылардың шығармашылық пен ғылымды ұштастыруына мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, көркем еңбек пәні – білім беру жүйесінің маңызды бөлігі. Ол оқушыларға тек өнер мен қолөнерді үйретіп қана қоймай, олардың өмірлік құзыреттіліктерін дамытуға, ұлттық мәдениетті қастерлеуге және заманауи технологияларды игеруге ықпал етеді.

1.2. STEM тәсілінің мәні және негізгі қағидаттары

STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) – қазіргі заманғы білім берудің жетекші тәсілдерінің бірі. Оның басты мақсаты – ғылым, технология, инженерия және математиканы біріктіре отырып, оқушылардың практикалық дағдыларын, зерттеушілік қабілетін, сын тұрғысынан ойлауын дамыту. STEM тәсілін көркем еңбек пәнімен ықпалдастыру ерекше маңызға ие, өйткені ол оқушылардың шығармашылық әрекетінде ғылыми-теориялық білімді қолдануына жол ашады.

STEM тәсілінің мәні – білімді тек теориялық тұрғыда қабылдау емес, оны тәжірибеде қолдану. Бұл әдіс оқушылардың «оқыдым – түсіндім – қолдандым – ойлап таптым» тізбегінде жұмыс істеуіне бағытталған. Әрбір сабақта зерттеу, тәжірибе жасау, жобалау әрекеті алдыңғы орынға шығады.

STEM-нің негізгі қағидаттары:

1. Интеграция

STEM әртүрлі пәндерді бір-бірімен байланыстыра оқытуды көздейді. Мысалы, көркем еңбек сабағында оқушылар математикадан алған білімін өлшем жасауға, физикадан алған білімін материалдардың қасиеттерін түсінуге қолданады.

2. Практикалық бағыттылық

Оқушылар тек теорияны емес, сол білімді қолдана отырып нақты бұйым, жоба, модель жасайды. Мысалы, ағаштан ойыншық құрастыру, мата қалдықтарынан тұрмыстық зат жасау.

3. Жобалық оқыту

STEM тәсілінде әрбір тапсырма шағын жобаға айналады. Оқушы белгілі бір мәселені шешу үшін жоспар құрып, зерттеу жүргізіп, прототип жасайды. Бұл үдеріс олардың инженерлік ойлауын дамытады.

4. Шығармашылық және инновация

STEM оқушыны дайын білімді қабылдаушы емес, жаңа идея жасаушы тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған. Мысалы, дәстүрлі қазақ ою-өрнегін қазіргі тұрмыстық заттардың дизайнында қолдану.

5. Командалық жұмыс

Оқушылар топта бірлесе жұмыс істеп, рөлдерді бөліседі. Бұл олардың коммуникациялық қабілеттерін, көшбасшылық және жауапкершілік сезімін дамытады.

6. Сын тұрғысынан ойлау

STEM тәсілінде кез келген шешімге күмәнмен қарау, оны сынақтан өткізу, жетілдіру маңызды. Оқушы бұйымды жасап қана қоймай, оның сапасын тексеріп, тиімділігін бағалайды.

7. Қауіпсіздік пен экологиялық сана

STEM оқытуда материалдарды дұрыс таңдау, қауіпсіздік ережелерін сақтау, экологиялық тұрғыдан таза шешімдерді қолдану маңызды қағидат болып табылады.

Көркем еңбек сабағында STEM тәсілін қолданудың мысалдары көп: оқушылар картоннан көпір макетін жасап, оның беріктігін тексеруі мүмкін; матадан жасалған бұйымның дизайнын жетілдіру арқылы практикалық қолданыс табуы мүмкін; ұлттық қолөнер үлгілерін қазіргі тұрмыстық техникаға үйлестіріп көрсетуі мүмкін.

STEM тәсілінің мәні – оқушыны XXI ғасыр адамына тән құзыреттіліктерге дайындау. Ол тек білімді меңгерген емес, сол білімді өмірде қолдана білетін, шығармашылық шешімдер қабылдай алатын тұлға қалыптастыруға бағытталған.

1.3. Дизайн-ойлау ұғымы және шығармашылық дағдыларды дамыту

Дизайн-ойлау (design thinking) – қазіргі білім беру жүйесінде ерекше маңызға ие әдістемелік тәсілдердің бірі. Ол оқушыны шығармашылық тұрғыдан ойлауға, мәселені түрлі қырынан қарастыра білуге және жаңа шешімдер табуға үйретеді. Дизайн-ойлаудың мәні – кез келген мәселені адамға бағытталған тәсіл арқылы шешу. Бұл ұғым алғашында инженерлік, технологиялық және кәсіпкерлік ортада кең тараса, бүгінде білім беру саласына, әсіресе көркем еңбек пәніне тиімді енгізіліп отыр.

Дизайн-ойлау ұғымы оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған бес кезеңнен тұрады:

1. Эмпатия (сезіну, түсіну).

Оқушы алдымен өзіне берілген тапсырманың маңызын түсінеді, кім үшін және не үшін өнім дайындап отырғанын ойлайды. Мысалы, қолөнер бұйымын отбасы мүшесіне арнап жасау кезінде оның талғамы мен қажеттілігін ескереді.

2. Мәселені анықтау.

Бұл кезеңде оқушы нақты шешім табуы тиіс сұрақты айқындайды. Мәселен, «қолдан жасалған сөмке қаншалықты ыңғайлы болуы керек?» деген сұрақ қойылады.

3. Идея құрастыру.

Оқушылар топпен немесе жеке түрлі идеяларды ұсынады. Бұл жерде шектеусіз ойлау, қиялды дамыту маңызды. Олардың ұсынған шешімдері дәстүрлі де, инновациялық та болуы мүмкін.

4. Прототип жасау.

Жобаланған идеяны жүзеге асырудың алғашқы үлгісі дайындалады. Мысалы, қағаздан, картоннан немесе қолда бар материалдардан бұйымның үлгісі жасалады.

5. Сынақтан өткізу.

Дайын өнім тексеріледі, қолданушының пікірлері ескеріледі, қажет болса жетілдіріледі.

Бұл кезеңдер тек қана шығармашылық өнім жасауға емес, оқушылардың сыни ойлауын, проблеманы шешу қабілетін, командалық жұмыс дағдыларын дамытуға бағытталған.

Шығармашылық дағдыларды дамытудағы дизайн-ойлаудың рөлі ерекше. Біріншіден, ол оқушыға «қателесу – дамудың бір бөлігі» екенін түсіндіреді. Әдетте балалар дайын жауап күтсе, дизайн-ойлауда олар өз идеяларын сынап, қайта жетілдіреді. Бұл үдеріс оқушылардың еркін ойлауына мүмкіндік береді.

Екіншіден, дизайн-ойлау ұлттық мәдениет элементтерін жаңаша қарастыруға жол ашады. Мәселен, қазақтың дәстүрлі ою-өрнегін заманауи тұрмыстық заттардың дизайнында қолдану – дәстүр мен инновацияны ұштастырудың жарқын үлгісі.

Үшіншіден, бұл тәсіл оқушыны болашақ мамандыққа бейімдейді. Инженер, архитектор, дизайнер немесе кәсіпкер болуды армандайтын оқушыларға дизайн-ойлау тәжірибесі алғашқы қадам болмақ.

Көркем еңбек сабағында дизайн-ойлауды қолдану мысалдары:

• Ұлттық қолөнер бұйымын (қобдиша, әшекей, тұрмыстық зат) заманауи материалдардан жасау.

• Қолдан жасалған ойыншықтың қауіпсіз әрі экологиялық таза үлгісін жобалау.

• «Менің арман мектебім» тақырыбында сынып интерьерінің дизайн-макетін құрастыру.

Шығармашылық дағдыларды дамыту бағыттары:

• Қиялды дамыту (brainstorming, еркін сурет салу, модельдеу).

• Сын тұрғысынан ойлау (идеяларды талдау, артық-кемін бағалау).

• Тәжірибелік әрекет (қол еңбегі арқылы жүзеге асыру).

• Коммуникативтік қабілеттер (топтық жұмыс, пікірталас, өз идеясын қорғау).

Қорытындылай келгенде, дизайн-ойлау – оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытатын, оларды жаңа жағдайға бейімдей алатын әмбебап тәсіл. Ол көркем еңбек сабағында дәстүрлі қолөнерді жаңғыртып, инновациялық шешімдер ұсынуға мүмкіндік береді.

1.4. Қолөнердің тәрбиелік, мәдени және эстетикалық маңызы

Қолөнер – халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан мәдениеті мен рухани қазынасының бір бөлігі. Қазақ халқының қолөнері – тұрмысқа қажетті бұйымдарды жасау ғана емес, ұрпақ тәрбиесінің, дүниетанымының, сұлулыққа деген көзқарасының көрінісі. Көркем еңбек пәнінде қолөнерді оқыту – оқушыны еңбекке, өнерге, мәдениетке баулудың негізгі арнасы.

Қолөнердің тәрбиелік маңызы.

Қолөнер оқушыларды еңбекқорлыққа, табандылыққа, шыдамдылыққа үйретеді. Бұйым жасау барысында олар ұқыптылықты, уақытты тиімді пайдалануды, материалды үнемдеуді меңгереді. Бұл қасиеттер тұлғалық дамудың маңызды құрамдас бөлігі. Сонымен қатар, қолөнер арқылы оқушылардың ұлттық сана-сезімі қалыптасады. Олар ата-баба дәстүріне құрметпен қарауды, ұлттық мәдениетті бағалауды үйренеді.

Қолөнердің мәдени маңызы.

Қазақ халқының қолөнері – оның тарихының айнасы. Әрбір өрнек, ою, әшекей – белгілі бір мағынаны, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан таным-түсінікті білдіреді. Мысалы, «қошқар мүйіз» оюы – берекенің, молшылықтың белгісі. Осындай мәдени кодтарды меңгеру арқылы оқушылар өз халқының тамырын таниды, мәдени сәйкестігін нығайтады.

Қолөнердің эстетикалық маңызы.

Қолөнер оқушының әсемдікке, үйлесімге, сұлулыққа деген көзқарасын қалыптастырады. Бұйым жасаудағы симметрия, пропорция, түстер үйлесімі – олардың эстетикалық талғамын дамытатын негізгі фактор. Әсемдікке деген көзқарасы қалыптасқан бала болашақта өмірдің әр саласында үйлесім мен сұлулықты бағалай алады.

Көркем еңбек сабағындағы қолөнердің орны.

Сабақ барысында оқушылар тек қолөнерді үйреніп қана қоймай, оның тәрбиелік және мәдени мәнін түсінеді. Мысалы, ағаш ою, кесте тігу, зергерлік өнер үлгілері арқылы оқушылар халқымыздың өмір салтымен, дүниетанымымен танысады.

Қолөнерді STEM тәсілімен ықпалдастырудың мүмкіндіктері:

• Физика: материалдардың беріктігін, қасиетін зерттеу.

• Математика: өлшем алу, симметрия, пропорция.

• Технология: жаңа құралдарды қолдану, үлгі жасау.

• Дизайн: заманауи стиль мен дәстүрді ұштастыру.

Қолөнер арқылы оқушылардың дамуы:

• Еңбек дағдылары қалыптасады.

• Ұлттық мәдениетке құрметі артады.

• Эстетикалық талғамы дамиды.

• Шығармашылық қабілеті шыңдалады.

Қорытындылай келе, қолөнердің тәрбиелік, мәдени және эстетикалық маңызы зор. Ол оқушылардың бойында рухани құндылықтарды қалыптастырып қана қоймай, олардың болашақ өміріне қажетті дағдыларын дамытады. Көркем еңбек пәнінде қолөнерді STEM және дизайн-ойлаумен ұштастыру – ұлттық дәстүр мен заманауи технологияны үйлестірудің ең тиімді жолдарының бірі.

2-бөлім. STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастырудың педагогикалық мүмкіндіктері

2.1. Көркем еңбек сабағында STEM тәсілін қолданудың ерекшеліктері

Көркем еңбек сабағы дәстүрлі түрде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға, еңбек дағдыларын қалыптастыруға, ұлттық мәдениетке баулуға бағытталса, қазіргі таңда ол STEM тәсілімен ықпалдасу арқылы жаңа сипатқа ие болып отыр. STEM – ғылым (Science), технология (Technology), инженерия (Engineering), математика (Mathematics) пәндерін біріктіретін әдіс. Көркем еңбекке STEM элементтерін енгізу оқушыларды шығармашылықпен қатар, инженерлік ойлауға, ғылыми-техникалық шешім қабылдауға үйретеді.

STEM тәсілін қолданудың негізгі ерекшеліктері:

1. Пәнаралық байланыс.

Көркем еңбек сабағында оқушы бұйым жасай отырып, математикадан алған білімін өлшем алуда, физикадан алған білімін материалдардың қасиетін анықтауда, технологиядан алған білімін құрал-жабдықты қолдануда пайдаланады. Бұл – пәндер арасындағы шынайы интеграцияны жүзеге асырады.

2. Жобалық-ізденіс әдісі.

Әрбір сабақта оқушыларға белгілі бір мәселені шешуге бағытталған шағын жоба ұсынылады. Мысалы, экологиялық тұрғыдан таза ойыншық үлгісін жасау, тұрмыстық бұйымның ыңғайлы нұсқасын жобалау. Бұл оқушыларды тек орындаушы емес, ойлап табушы ретінде қалыптастырады.

3. Зертханалық және тәжірибелік жұмыс.

STEM тәсілінде тәжірибе жасау басты рөл атқарады. Көркем еңбек сабағында материалдардың беріктігін сынау, түстердің үйлесімділігін анықтау, бұйымның қолайлы формасын зерттеу сияқты әрекеттер орын алады.

4. Шығармашылық пен ғылымның бірлігі.

Бұрын қолөнер сабақтары көбіне эстетикалық бағытта болса, STEM енгізілгенде ғылым мен өнер бірігеді. Мысалы, оқушы киізден жасалған бұйымның жылу ұстау қасиетін физикалық тұрғыдан зерттеп, сонымен қатар оның әсемдігін дизайн арқылы ашады.

5. Топтық жұмыс пен коммуникация.

STEM тәсілінде командалық жұмыс ерекше мәнге ие. Оқушылар топпен бірігіп жұмыс істеп, әрқайсысы белгілі бір рөл атқарады: зерттеуші, дизайнер, құрастырушы, баяндаушы. Бұл олардың қарым-қатынас мәдениетін, көшбасшылық қабілеттерін дамытады.

6. Практикалық нәтижеге бағытталу.

Әрбір сабақтың соңында оқушы қолымен ұстап, көзбен көретін өнім шығарады. Бұл олардың мотивациясын арттырады, еңбегінің нәтижесін сезінуге мүмкіндік береді.

Көркем еңбек сабағында STEM тәсілін қолданудың мысалдары:

• «Жарық шамының экологиялық моделі» тақырыбында оқушылар пластик қалдықтарынан жарық шамын жасап, оның жарық беру тиімділігін тексереді.

• «Ұлттық ою-өрнекпен безендірілген көпір макеті» жобасында математикадан алған білімдерін (өлшем, пропорция) қолданып, физикалық беріктігін сынап көреді.

• «Арман үйімнің макеті» жобасында дизайн элементтерін қолданып, инженерлік құрылым жасайды.

Педагогикалық тұрғыдан ерекшеліктері:

• Мұғалім оқушыларға дайын үлгі бермейді, мәселе қояды.

• Оқушы ізденуші, зерттеуші, ойлап табушы рөлін атқарады.

• Қателесу – үйренудің бір бөлігі ретінде қарастырылады.

• Нәтиже – тек эстетикалық өнім ғана емес, сонымен бірге ғылыми негізделген шешім.

Қорытындылай келе, көркем еңбек сабағында STEM тәсілін қолдану оқушыларды XXI ғасыр талаптарына бейімдейді. Олар ғылым мен өнерді, дәстүр мен технологияны үйлестіріп үйренеді. Мұндай сабақтар оқушылардың қызығушылығын арттырып қана қоймай, болашақ мамандық таңдауына да әсер етеді.

2.2. Дизайн элементтерін қолөнермен ұштастыру жолдары

Қолөнер – ұлттық мәдениеттің асыл мұрасы, ал дизайн – заманауи қоғамның көркемдік-эстетикалық сұранысын қанағаттандыратын бағыт. Бұл екеуін ұштастыру оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытып қана қоймай, дәстүр мен инновацияны үйлестіре білуді үйретеді. Көркем еңбек пәнінде дизайн элементтерін қолөнермен біріктірудің педагогикалық маңызы зор.

Дизайн элементтері дегеніміз не?

Бұл – форма, түс, өлшем, құрылым, композиция сияқты кез келген бұйымның сыртқы бейнесін анықтайтын көркемдік қағидаттар. Қолөнерде бұл элементтер ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі үлгілер арқылы көрініс тапқан. Мысалы, қазақ ою-өрнектері симметрия, ырғақ, үйлесім заңдылықтарына негізделген.

Қолөнер мен дизайнды ұштастырудың жолдары:

1. Форма мен функцияның үйлесімі.

Дәстүрлі қолөнер көбіне тұрмыстық қажеттілікке бағытталған. Дизайн элементтерін қолдану арқылы бұл бұйымдар заманауи сұранысқа сай жаңғыра алады. Мысалы, дәстүрлі кебеженің шағын, ықшам үлгісін заманауи интерьерге бейімдеу.

2. Түс үйлесімін жаңғырту.

Қазақ қолөнерінде қызыл, қара, көк, жасыл түстер кең қолданылған. Заманауи дизайнда осы түстерді пастель реңктерімен үйлестіру арқылы жаңа эстетикалық мән беріледі.

3. Материалдарды жетілдіру.

Бұрын ағаш, киіз, металл қолданылса, қазіргі таңда пластик, шыны, жаңа тоқыма түрлерін пайдалану мүмкіндігі бар. Дегенмен дәстүрлі өрнек пен пішін сақталады.

4. Ұлттық өрнекті заманауи қолдану.

«Қошқар мүйіз», «түйетабан» сияқты өрнектерді киім дизайнында, тұрмыстық техника қаптамасында, оқу құралдарында қолдануға болады. Бұл – мәдени кодты сақтап, оны жаңа ұрпаққа жеткізудің тиімді тәсілі.

5. Эргономикаға назар аудару.

Заманауи дизайн қолайлылықты басты орынға қояды. Қолөнер бұйымдарын жасай отырып, оқушылар оны ыңғайлы әрі пайдалы етіп ойластыруы тиіс.

Көркем еңбек сабағындағы мысалдар:

• «Ұлттық ою-өрнекпен безендірілген дәптер мұқабасын жасау». Мұнда оқушылар графикалық дизайн элементтерін қолдана отырып, дәстүрлі өрнекті жаңаша көрсетеді.

• «Дәстүрлі әшекейді заманауи материалдан жасау» жобасы. Мысалы, пластиктен жасалған сырғаға қазақша өрнек салу.

• «Менің арман жиһазым» тақырыбында оқушылар ұлттық нақыштағы жиһаздың үлгісін жасайды.

Педагогикалық нәтижелері:

• Оқушылардың шығармашылық қиялы дамиды.

• Дәстүрлі өнерді құрметтеу сезімі қалыптасады.

• Заманауи ойлау, эстетикалық талғамы артады.

• Инженерлік және жобалау қабілеті жетіледі.

Ұштастырудың артықшылықтары:

• Дәстүр мен инновацияны байланыстырады.

• Ұлттық мәдениетті сақтауға ықпал етеді.

• Оқушылардың күнделікті өмірде қолдана алатын бұйымдар жасауына мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, дизайн элементтерін қолөнермен ұштастыру – оқушыларға тек әдемі бұйым жасауды ғана емес, сонымен бірге мәдениетті сақтауды, заманауи талаптарға бейімдеуді үйретеді. Бұл тәсіл олардың шығармашылық қабілетін арттырып, болашақта кәсіби салада қолдана алатын құнды тәжірибе береді.

2.3. Оқушылардың зерттеушілік, инженерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде оқушылардың тек дайын білімді қабылдауы жеткіліксіз. Олар өздігінен ізденіп, зерттеп, жаңа шешім табуға үйренуі тиіс. Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыру арқылы бұл міндетті жүзеге асыруға болады. Мұндай сабақтар оқушылардың зерттеушілік, инженерлік және шығармашылық қабілеттерін бір мезгілде дамытуға мүмкіндік береді.

1. Зерттеушілік қабілетті дамыту.

Зерттеушілік – оқушының өз бетінше сұрақ қойып, оған жауап іздеуі, тәжірибе жасап, нәтижесін талдау қабілеті. Көркем еңбек сабағында оқушыларға мынадай зерттеу жұмыстары ұсынылады:

• Материалдардың беріктігін анықтау (ағаш, пластик, киіз).

• Түстердің психологиялық әсерін зерттеу.

• Бұйымның пішіні мен қолдану ыңғайлылығы арасындағы байланысты анықтау.

• Қолөнер бұйымдарының экологиялық тұрғыдан тиімділігін тексеру.

Мысалы, «Экологиялық қаптама» тақырыбында оқушылар түрлі материалдарды зерттеп, олардың табиғатқа зиян келтірмеу деңгейін салыстырады. Бұл зерттеу нәтижесінде олар өз шешімдерін ғылыми деректерге сүйеніп негіздейді.

2. Инженерлік қабілетті дамыту.

Инженерлік ойлау – кез келген мәселені жүйелі түрде шешу, жобалау, модельдеу және сынақ жүргізу қабілеті. Көркем еңбек сабағында инженерлік қабілет төмендегі әрекеттер арқылы дамиды:

• Бұйымның эскизін сызу және үлгісін жасау.

• Макет немесе прототип құрастыру.

• Жасаған үлгіні сынақтан өткізу (мысалы, көпірдің жүк көтергіштігін тексеру).

• Қателерді анықтап, қайта жетілдіру.

Мысалы, оқушыларға «Арман ойыншығы» тақырыбында жоба беріледі. Олар ойыншықтың сыртқы көрінісін ғана емес, оның беріктігін, қауіпсіздігін, қолдану ыңғайын инженерлік тұрғыда ойластырады.

3. Шығармашылық қабілетті дамыту.

Шығармашылық – жаңа идеялар ұсыну, эстетикалық талғамды көрсету, ерекше шешім табу. Қолөнер мен дизайн сабақтары шығармашылықты дамытудың ең тиімді алаңы болып табылады. Оқушылардың қиялы шексіз болғандықтан, олар өз бұйымдарына жаңаша мазмұн бере алады.

• Жаңа түстер үйлесімін ойлап табу.

• Дәстүрлі оюды заманауи бұйымға қолдану.

• Күнделікті тұрмыста пайдалануға болатын қолөнер туындысын жасау.

4. Үш қабілеттің бір-бірімен байланысы.

Зерттеу – мәселені түсінуге көмектеседі. Инженерлік қабілет – шешім табуға мүмкіндік береді. Шығармашылық – нәтижені ерекше әрі эстетикалық етеді. Осы үш қабілет бірігіп, оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етеді.

5. Мұғалімнің рөлі.

Мұғалім оқушыларды бағыттап, зерттеушілік сұрақтар қояды, тәжірибе жасауға жағдай жасайды, жобалық жұмыстарға жетелейді. Сонымен қатар, қателесуден қорықпауға үйретеді, себебі қателік – жаңа шешім табуға жол ашады.

Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді біріктіру арқылы оқушыларда үш маңызды қабілет – зерттеушілік, инженерлік және шығармашылық дамиды. Бұл қабілеттер олардың болашақ өмірінде, әсіресе заманауи еңбек нарығында үлкен маңызға ие.

2.4. Пәнаралық байланыстар (математика, физика, технология, өнер)

Көркем еңбек сабағы өз табиғатынан пәнаралық сипатқа ие. Ол математика, физика, технология және өнермен тығыз байланыста өтеді. Мұндай байланыстар оқушыларға білімді кешенді түрде меңгеруге, алған білімін өмірде қолдануға мүмкіндік береді.

1. Математикамен байланыс.

Көркем еңбек сабағында кез келген бұйымды жасау үшін өлшем, пропорция, геометриялық фигураларды білу қажет.

• Бұйым сызбасын салғанда ұзындық, ен, биіктікті өлшейді.

• Симметрия, ырғақ, пропорция заңдылықтарын қолданады.

• Геометриялық есептерді практикада шешеді.

Мысалы, «Жиһаз макетін жасау» жобасында оқушылар көлемді фигураларды пайдаланып, пропорцияны сақтауды үйренеді.

2. Физикамен байланыс.

Физика заңдылықтары қолөнерде де, дизайнда да маңызды.

• Материалдардың беріктігі, салмағы, иілу қасиеті физикаға негізделген.

• Жарықтың сынуы мен таралуы интерьер дизайнында қолданылады.

• Электр тізбегін құру арқылы оқушылар қарапайым шам немесе ойыншық жасай алады.

Мысалы, «Жарық шамының моделі» тақырыбында физиканың электр және оптика заңдары қолданылады.

3. Технологиямен байланыс.

Көркем еңбек сабағы технология пәнімен табиғи түрде байланысты.

• Құрал-саймандарды пайдалану.

• Жобалау, модельдеу, құрастыру кезеңдері.

• Қауіпсіздік ережелерін сақтау.

Мысалы, «Ұлттық нақыштағы ағаш қорап жасау» тақырыбында технологиялық карта құрылады, еңбек құралдары дұрыс пайдаланылады.

4. Өнермен байланыс.

Көркем еңбек сабағының негізгі өзегі – өнер.

• Түстер үйлесімі, композиция, ырғақ заңдылықтары қолданылады.

• Дәстүрлі ою-өрнектер эстетикалық талғам қалыптастырады.

• Музыка немесе бейнелеу өнерімен байланыста эстетикалық әсер күшейеді.

Мысалы, ою-өрнек жасауда оқушылар бейнелеу өнерінің заңдылықтарын пайдаланады.

5. Пәнаралық жобалар үлгісі:

• «Экологиялық үйдің макеті» – математика (өлшем), физика (жылу, жарық), технология (құрастыру), өнер (дизайн).

• «Ұлттық оюмен безендірілген көпір макеті» – математика (пропорция), физика (беріктік), технология (құрал қолдану), өнер (эстетика).

• «Электрлі ойыншық» – физика (электр), технология (құрастыру), өнер (сыртқы дизайн).

6. Педагогикалық маңызы:

• Оқушылардың білімді кешенді түрде қолдануына жағдай жасайды.

• Дүниетанымын кеңейтеді.

• Шынайы өмірлік дағдылар қалыптастырады.

• Әртүрлі пәнге деген қызығушылықты арттырады.

Көркем еңбек сабағы математика, физика, технология және өнер пәндерімен тығыз байланыста өтеді. Бұл байланыстар сабақтың мазмұнын байытып қана қоймай, оқушылардың алған білімін өмірде қолдануға үйретеді. Пәнаралық ықпалдасу – қазіргі білім берудің басты талаптарының бірі.

3-бөлім. Практикалық іске асыру жолдары

3.1. Жобалық оқыту әдістері

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушыны дайын білімді жаттап алушы емес, білімді ізденуші, зерттеуші, жаңа өнім жасаушы ретінде қалыптастыру маңызды. Осы тұрғыдан алғанда, көркем еңбек сабағында жобалық оқыту әдістерін қолдану ерекше маңызға ие. Жоба оқушыны шынайы өмірге жақын жағдайға қоя отырып, өз бетінше шешім қабылдауға, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

Жобалық оқытудың мәні – оқушыға белгілі бір мәселені шешуді, бұйымды немесе идеяны жоспарлап, жасап шығаруды тапсырмалау. Мұнда оқушы білімді тек жаттап қоймай, оны іс жүзінде қолданады.

Жобалық оқытудың негізгі кезеңдері:

1. Мәселені анықтау.

Мұғалім оқушыларға нақты сұрақ немесе тапсырма береді. Мысалы: «Экологиялық қаптама үлгісін жаса», «Ұлттық нақыштағы интерьер элементін ойлап тап».

2. Мақсат пен міндеттерді қою.

Оқушылар жобаның мақсатын анықтап, қандай нәтижеге жету керектігін белгілейді.

3. Жоспарлау.

Қажетті материалдарды таңдап, жұмыс кезеңдерін бөледі. Бұл жерде математика, физика, технология пәндерінен алған білімдерін қолданады.

4. Іске асыру.

Жобаны орындау барысында оқушылар тәжірибе жасайды, бұйымның прототипін құрастырады.

5. Тексеру және түзету.

Жасаған үлгісін сынақтан өткізіп, жетілдіреді.

6. Қорғау және бағалау.

Жоба соңында әр топ өз жұмысын таныстырады. Мұнда оқушылар коммуникативтік дағдыларын дамытады.

Жобалық оқыту әдісінің артықшылықтары:

• Оқушыны белсенді әрекетке тартады.

• Теориялық білімді тәжірибемен ұштастырады.

• Топтық жұмысты дамытуға ықпал етеді.

• Оқушының жауапкершілігін арттырады.

• Шығармашылық қабілетті дамытады.

Көркем еңбек сабағындағы жоба мысалдары:

• «Менің арман үйімнің макеті» – оқушылар картоннан немесе басқа материалдан үй макетін жасап, оны ұлттық өрнекпен безендіреді.

• «Электрлі ойыншық» – физика мен технологияны қолданып, қарапайым электр тізбегін ойыншыққа орнатады.

• «Ұлттық стильдегі киім үлгісі» – дизайн қағидаларын қолданып, киімнің нобайын жасайды.

Педагогикалық нәтижелері:

Жобалық оқыту оқушыларды өз бетінше ойлануға, топпен жұмыс істеуге, уақытты тиімді пайдалануға үйретеді. Сонымен қатар, бұл әдіс олардың сыни ойлау қабілетін дамытады, өмірде кездесетін мәселелерді шығармашылық тұрғыдан шешуге баулиды.

Көркем еңбек сабағында жобалық оқыту әдістерін қолдану – оқушыларды XXI ғасыр дағдыларына бейімдеудің тиімді жолы. Ол оқушыларға өз еңбегінің нәтижесін көруге мүмкіндік береді, бұл олардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады.

3.2. Интерактивті тапсырмалар мен топтық жұмыстар

Көркем еңбек сабағының тиімділігін арттыруда интерактивті тапсырмалар мен топтық жұмыстардың орны ерекше. Бұл тәсілдер оқушыларды бірлесіп әрекет етуге, өз ойларын ашық жеткізуге, өзгелерді тыңдай білуге үйретеді. Сонымен қатар, оларды шығармашылық ортада еркін жұмыс істеуге баулиды.

Интерактивті тапсырмалардың мәні – оқушылардың сабақта белсенді қатысуын қамтамасыз ету, олардың ойлауын, қиялын дамыту.

Интерактивті тапсырмалар түрлері:

1. «Миға шабуыл».

Оқушыларға белгілі бір тақырып бойынша идеялар айту тапсырылады. Мысалы: «Қалдық материалдардан қандай пайдалы бұйым жасауға болады?»

2. «Жоба-жарыс».

Әр топ белгілі бір бұйымды жасап, оны қорғап шығады. Мұнда шығармашылықпен қатар, топтық бірлік маңызды.

3. «Рөлдік ойындар».

Оқушылар дизайнер, инженер, тұтынушы рөлін ойнап, бір мәселені шешуге тырысады.

4. «Кейс-стади» (жағдайды талдау).

Белгілі бір мәселе ұсынылып, оқушылар оны топпен талқылайды. Мысалы: «Энергия үнемдейтін шамның қолөнер үлгісін жасау».

Топтық жұмыстардың маңызы:

• Топта жұмыс істей отырып, оқушылар бір-бірінен үйренеді.

• Әр оқушының қабілеті ашылады.

• Топтық шешім қабылдауға дағдыланады.

• Қарым-қатынас мәдениеті дамиды.

Топтық жұмысты ұйымдастыру жолдары:

• Әр топқа нақты тапсырма беріледі.

• Топ ішінде рөлдер бөлінеді (жетекші, дизайнер, баяндаушы, құрастырушы).

• Жұмыс соңында топтар өз нәтижесін таныстырады.

Көркем еңбек сабағында интерактивті тапсырмалар мысалдары:

• «Ұлттық әшекейді жаңаша безендіру» – әр топ өз әшекей үлгісін жасап, дизайн ерекшелігін түсіндіреді.

• «Менің болашақ мектебім» жобасы – оқушылар мектеп макетін жасап, оны таныстырады.

• «Көңілді қолөнершілер» ойыны – әр топ берілген материалдардан қысқа уақыт ішінде бұйым жасап шығады.

Артықшылықтары:

• Сабақ қызықты өтеді.

• Оқушылардың белсенділігі артады.

• Шығармашылық орта қалыптасады.

• Қарым-қатынас дағдылары дамиды.

Мұғалімнің рөлі:

Мұғалім топтық жұмысты бағыттап, қажетті құрал-жабдықты қамтамасыз етеді, әр оқушының белсенді қатысуына жағдай жасайды.

Интерактивті тапсырмалар мен топтық жұмыстар көркем еңбек сабағын жандандырып қана қоймай, оқушылардың ынтымақтастықта жұмыс істеуін, өзара құрмет сезімін қалыптастырады. Бұл әдістер олардың шығармашылық және әлеуметтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

3.3. Модельдеу және прототип жасау тәжірибелері

Көркем еңбек сабағында STEM тәсілін енгізудің маңызды бағыттарының бірі – модельдеу және прототип жасау тәжірибелері. Бұл әдістер оқушыларға тек қана теориялық білім беріп қоймай, оны практикада қолдануға, нақты бұйымды жобалап, үлгісін жасап көруге мүмкіндік береді.

Модельдеу дегеніміз – заттың немесе құбылыстың қарапайымдалған бейнесін жасау. Ал прототип – бұйымның алғашқы үлгісі, оның негізгі қасиеттерін сынақтан өткізуге арналған нұсқасы.

Модельдеудің ерекшеліктері

1. Қарапайым үлгі жасау арқылы күрделі идеяны түсіндіру.

Мысалы, оқушы көпірдің макетін жасай отырып, оның құрылымдық беріктігін түсінеді.

2. Қолжетімді материалдарды пайдалану.

Картон, қағаз, сым, ағаш жаңқасы сияқты арзан материалдар арқылы оқушылар өз жобасын жүзеге асырады.

3. Оқушы қиялын дамыту.

Модель нақты бұйымның кішірейтілген нұсқасы болғандықтан, оны жасауда шығармашылық еркіндік көп.

Прототип жасаудың кезеңдері

1. Идеяны таңдау.

Мысалы: «Энергия үнемдейтін шам», «Оқушы сөмкесінің жаңа үлгісі».

2. Эскиз жасау.

Бұйымның сыртқы пішінін қағазға түсіру.

3. Материал таңдау.

Қолжетімді әрі қауіпсіз материалдарды пайдалану.

4. Құрастыру.

Оқушы қолымен ұстай алатын алғашқы үлгісін жасайды.

5. Сынақ жүргізу.

Прототиптің ыңғайлылығын, беріктігін, қолайлылығын тексеру.

6. Жетілдіру.

Қателерді түзеп, соңғы нұсқаға жақындату.

Көркем еңбек сабағындағы мысалдар

• «Арман үйінің макеті» – оқушылар картоннан үй моделін жасап, энергия үнемдеу жолдарын ойластырады.

• «Ұлттық өрнекпен безендірілген көпір макеті» – физикалық беріктікті тексеруге мүмкіндік береді.

• «Робот қолдың қарапайым үлгісі» – сым, резеңке, пластик арқылы жасалған қарапайым прототип.

Педагогикалық маңызы

• Зерттеушілік дағды қалыптасады. Оқушы өз үлгісін сынақтан өткізіп, нәтижесін талдайды.

• Инженерлік ойлау дамиды. Бұйымды тиімді құрастыру жолын табуға үйренеді.

• Шығармашылық қабілет артады. Әр оқушы өз идеясын ерекше қылып жүзеге асырады.

• Командалық жұмыс қалыптасады. Әсіресе күрделі макеттерді топпен жасау тиімді.

Модельдеу мен прототип жасау – оқушыларды заманауи инженерлік ойлауға жетелейтін тиімді әдіс. Ол теориялық білімді тәжірибемен ұштастырып, сабақтың нәтижелілігін арттырады. Әрбір оқушы өзін дизайнер, инженер немесе өнертапқыш ретінде сезінеді.

3.4. Қолөнер бұйымдарын STEM тұрғысынан жетілдіру мысалдары

Қолөнер – халқымыздың мәдени мұрасы. Дегенмен қазіргі заманда оны жаңаша дамыту, STEM тұрғысынан жетілдіру маңызды. Бұл дәстүрлі өнерді сақтап қана қоймай, оған инновациялық мазмұн береді.

Қолөнерді STEM тұрғысынан жетілдірудің мәні

• Ғылым (S). Материалдардың қасиетін ғылыми тұрғыдан түсіну. Мысалы, киіздің жылу сақтайтын қабілеті.

• Технология (T). Заманауи құралдарды қолдану. Мысалы, лазерлік кескішпен ою жасау.

• Инженерия (E). Бұйымды тиімді әрі қолайлы ету. Мысалы, ағаштан жасалған орындықтың берік құрылымы.

• Математика (M). Өлшем, симметрия, пропорцияны сақтау.

Жетілдіру мысалдары

1. Ұлттық ою-өрнекті заманауи бұйымдарға қолдану.

Қазақтың «қошқар мүйіз» өрнегін киім дизайнында, тұрмыстық техника қаптамасында, гаджет аксессуарында пайдалану.

2. Қалдық материалдарды қолдану.

Пластик бөтелкелерден гүл құмырасын жасап, сыртқы бөлігін киізбен қаптау. Бұл экологиялық тұрғыдан тиімді.

3. Энергия үнемдейтін қолөнер бұйымдары.

Күн батареясы бар шамды ұлттық өрнекпен безендіру.

4. Қауіпсіз әрі қолайлы бұйымдар.

Балаларға арналған ағаш ойыншықтарды инженерлік тұрғыдан қауіпсіз етіп жобалау.

5. Сәндік қолөнерді практикалық тұрғыда жетілдіру.

Киізден жасалған қаптаманы смартфон дорбасына бейімдеу.

Көркем еңбек сабағындағы жобалар

• «Ұлттық нақыштағы телефон қаптамасы» – киізден жасалып, заманауи гаджетке бейімделеді.

• «Эко-сөмке үлгісі» – мата қалдықтарынан жасалып, математика арқылы өлшемдер есептеледі.

• «Интерактивті жарық шамы» – физика заңдары мен ұлттық өрнекті біріктіреді.

Оқушыларға беретін пайдасы

• Ұлттық мәдениетке құрмет қалыптасады.

• Жаңа технологияны тиімді қолдануға үйренеді.

• Шығармашылық ойлау қабілеті дамиды.

• Қолданбалы маңызы бар бұйымдар жасайды.

Қолөнерді STEM тұрғысынан жетілдіру – дәстүр мен инновацияны ұштастырудың тиімді жолы. Бұл оқушыларға өз мәдениетін сақтай отырып, оны жаңа заманға бейімдеуді үйретеді. Олардың еңбегі заманауи сұранысқа жауап беретін әрі эстетикалық, әрі функционалды бұйымға айналады.

4-бөлім. Сабақ үлгілері мен оқу тапсырмалары

4.1. Интеграцияланған сабақ жоспарлары (STEM + дизайн + қолөнер)

Қазіргі білім беру жүйесінде интеграцияланған сабақтардың маңызы артып келеді. Әсіресе көркем еңбек пәнін STEM тәсілі және дизайн-ойлау элементтерімен ұштастыру – оқушылардың жан-жақты дамуына, ғылыми ойлауға, шығармашылық қабілеттерін шыңдауға мүмкіндік береді. Интеграцияланған сабақтарда оқушы бір мезгілде ғылым, техника, инженерия, математика, өнер және қолөнер салаларынан білім алып, оны тәжірибеде қолдана алады.

Интеграцияланған сабақтың ерекшеліктері

1. Пәнаралық байланыс. Бір сабақта бірден бірнеше пәннің мазмұны біріктіріледі. Мысалы, математикадағы пропорция мен симметрия заңдылықтары қолөнер бұйымдарын жасау кезінде қолданылады.

2. Шығармашылық пен зерттеудің үйлесімі. Оқушы өз ойына сүйеніп, жаңа өнімді жобалайды және ғылыми тұрғыдан түсіндіреді.

3. Нәтижеге бағытталуы. Сабақ соңында нақты бұйым немесе модель дайындалады.

Сабақ жоспарын құру кезеңдері

1. Мақсат қою. Мысалы: «Ұлттық өрнекті заманауи бұйымға қолдану арқылы шығармашылық ойлау қабілетін дамыту».

2. Мазмұнды таңдау. STEM компоненттері мен қолөнерді байланыстыратын тақырып белгіленеді.

3. Әдіс-тәсілдер. Жобалық оқыту, топтық жұмыс, практикалық тәжірибелер енгізіледі.

4. Бағалау критерийлері. Қолданған материал, идеяның жаңашылдығы, бұйымның сапасы ескеріледі.

Интеграцияланған сабақ үлгісі

Тақырып: «Эко-сөмке дизайны»

• Мақсаты: оқушыларды экологиялық таза материалдардан бұйым жасауға баулу, математикамен байланыс арқылы өлшемдерді есептеуге үйрету.

• STEM байланысы:

• S (Science): экологиялық материалдардың қасиеттерін талдау.

• T (Technology): тігін құралдарын пайдалану.

• E (Engineering): сөмкенің қолайлы құрылымын жобалау.

• M (Math): өлшем, пропорцияны есептеу.

• Дизайн элементі: сөмкенің сыртқы көркемдік шешімін табу.

• Қолөнер: мата қалдықтарын пайдаланып, сәндік тігіс жасау.

• Нәтиже: әр оқушы өз сөмкесін жасап, оны топ алдында таныстырады.

Тағы бір сабақ үлгісі

Тақырып: «Жарықтандырғыш шамның макетін жасау»

• Физикамен байланыс: жарық диодтарының жұмыс принципін түсіндіру.

• Математика: шам биіктігін, бұрыштық өлшемдерін есептеу.

• Қолөнер: сыртқы әшекейлеуде ұлттық өрнек қолдану.

• Дизайн: шамның эстетикалық әрі заманауи көрінісін ойлау.

Интеграцияланған сабақ жоспарлары оқушыны тек орындаушы емес, зерттеуші әрі дизайнер ретінде қалыптастырады. Бұл тәсіл оқу процесін қызықты етеді, әр баланың шығармашылық әлеуетін ашады.

4.2. Оқушыларға арналған шығармашылық жобалар үлгілері

Шығармашылық жобалар – оқушыларды өз бетімен ізденуге, ойды іске асыруға, тәжірибе жүргізуге жетелейтін тиімді әдіс. Көркем еңбек пәнінде STEM мен дизайн-ойлау элементтерін кіріктіре отырып жасалған жобалар оқушыларға ғылым мен өнерді ұштастыра білуге мүмкіндік береді.

Шығармашылық жобаның ерекшеліктері

• Оқушы өзі таңдап алған идеяны жүзеге асырады.

• Жоба барысында зерттеу, жобалау, сынақ жүргізу кезеңдері қамтылады.

• Қорытындысында нақты өнім немесе модель дайындалады.

Жобалық жұмыстың кезеңдері

1. Мәселені анықтау. Мысалы: «Қалдық материалды тиімді пайдалану».

2. Идея ұсыну. Әр оқушы бірнеше шешім нұсқасын келтіреді.

3. Прототип жасау. Алғашқы үлгісі дайындалады.

4. Сынақтан өткізу. Бұйымның беріктігі, қолайлылығы тексеріледі.

5. Жетілдіру. Қажет тұстарын түзетіп, соңғы нұсқасын жасайды.

Шығармашылық жобалар үлгілері

1. «Эко-лампа» жобасы

• Материал: картон, ағаш, жарық диодтары.

• STEM байланысы: электр тізбегі (физика), материалдың беріктігі (инженерия), өлшемдер (математика).

• Дизайн: ұлттық өрнекпен сәндеу.

2. «Ұлттық нақыштағы гаджет қаптамасы»

• Киіз немесе мата қалдықтарынан телефон қап жасау.

• Инженерлік тұрғыдан беріктігі тексеріледі.

• Дизайндық ерекшелік ретінде қазақ оюлары қолданылады.

3. «Қоқыстан қолөнерге» жобасы

• Пластик бөтелкелерден гүл құмырасы немесе ойыншық жасау.

• Экологиялық тәрбиелік мәні бар.

4. «Арман үйінің макеті»

• Топтық жоба: оқушылар картоннан үй үлгісін жасап, энергия үнемдеу технологияларын қолданады.

• STEM элементтері: физика (жылу сақтағыш материал), математика (өлшем), инженерия (құрылымдық шешім).

Жобалардың оқушыға пайдасы

• Өз ойын жүзеге асыру арқылы сенімділік қалыптасады.

• Жаңа материалдармен жұмыс істеуді үйренеді.

• Топтық жұмыс барысында қарым-қатынас мәдениеті артады.

• Ұлттық мәдениетке деген қызығушылық оянады.

Шығармашылық жобалар – оқушыны ойландырудың, зерттеудің, табысты нәтижеге жеткізудің жолы. Көркем еңбек сабағында STEM және дизайн элементтерімен жасалған жобалар балаларға болашақ мамандық таңдауда да бағыт береді.

4.3. Шағын эксперименттер мен тәжірибелік жұмыстар

Көркем еңбек сабағында оқушылардың қызығушылығын арттырып, ғылыми-шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін шағын эксперименттер мен тәжірибелік жұмыстардың маңызы зор. Эксперименттік әрекет оқушыларды тек дайын білімді қабылдаушы емес, жаңа шешім іздеуші, зерттеуші ретінде қалыптастырады. Әсіресе STEM тәсілін қолөнермен ұштастыру барысында тәжірибелер жүргізу – пән мазмұнын жандандырып, балаларды ғылымға тартады.

Эксперимент пен тәжірибенің білімдік мәні

1. Білімді өмірмен байланыстырады. Оқушылар өз қолымен көрген құбылысты жақсы түсінеді.

2. Зерттеушілік дағды қалыптастырады. Мәселе қою, болжам жасау, сынақ жүргізу, қорытынды шығару кезеңдерін үйренеді.

3. Шығармашылық ойлауды дамытады. Тәжірибеден алынған нәтиже жаңа идеяға жетелейді.

4. Қауіпсіздік мәдениетін қалыптастырады. Әрбір тәжірибе құрал-жабдықты дұрыс пайдалану ережесін сақтауды қажет етеді.

Шағын эксперимент үлгілері

1. Матаның беріктігін зерттеу

• Әртүрлі мата түрлерін (мақта, жібек, киіз) жыртып көру арқылы салыстыру.

• STEM байланысы: материалтану (S), беріктікке сынау (E), күш өлшеу (M).

• Қорытынды: қай мата қолөнер бұйымына қолайлы екенін анықтау.

2. Түстердің үйлесімділігін зерттеу

• Бояуларды араластырып, жаңа түстер алу.

• Қолөнер бұйымында қолданылатын түстердің психологиялық әсерін талдау.

• Дизайн-ойлауға тікелей қатысты.

3. Жарықтың әсерін зерттеу

• Қолөнер бұйымын түрлі жарық түсінде көрсету.

• Мысалы, киізден жасалған бұйым жарық түскенде көлеңке ойыны арқылы ерекше әсемдік береді.

4. Эко-материалдарды салыстыру

• Қағаз, пластик, ағаш, киіз қалдықтарын ыдырау жылдамдығын бақылау.

• Экологиялық тәрбие беру және тұрақты даму идеяларын түсіндіру.

Тәжірибелік жұмыстар үлгілері

1. Ұлттық өрнек салынған әшекей бұйым жасау.

• Қадам: сызбасын сызу → өлшемін есептеу → өрнекті түсіру → бұйымды құрастыру.

• STEM элементі: математикадан пропорция, технологиялық өлшемдер, инженерлік беріктік.

2. Кішкентай макет құрастыру.

• Мысалы, «Арман үйі» немесе «Эко-көлік» моделін қағаздан, ағаштан жасау.

• Құрылымдық ойлау мен инженерлік қабілеттерді дамытады.

3. Қалдық материалдан жаңа өнім жасау.

• Пластик бөтелкеден қалам қоятын ыдыс.

• STEM тұрғыдан пластиктің қасиетін түсіну және оны жаңа мақсатта қолдану.

Тәжірибелік жұмыстардың педагогикалық артықшылықтары

• Оқушыға дайын ақпарат бермей, өз қолымен табуға үйретеді.

• Сабақтағы белсенділікті арттырады.

• Топтық жұмыс арқылы ынтымақтастықты дамытады.

• Ұлттық қолөнерді тәжірибелік жолмен меңгеруге мүмкіндік береді.

Шағын эксперименттер мен тәжірибелік жұмыстар оқушыларды ғылымға, техникаға, өнерге бірдей баулиды. Бұл әдістер арқылы оқушы қолөнердің артында үлкен ғылыми заңдылықтар бар екенін түсінеді.

4.4. Жергілікті мәдени элементтерді (қазақ қолөнері, ұлттық ою-өрнек) STEM-пен ұштастыру

Қазақ халқының қолөнері – ғасырлар бойы ұрпақ тәрбиесінің, ұлттық мәдениеттің, тұрмыс-салттың айнасы. Көркем еңбек пәнінде ұлттық элементтерді STEM тәсілімен ықпалдастыру – оқушылардың ұлттық құндылықтарға деген құрметін арттырып, сонымен қатар ғылыми-зерттеушілік қабілеттерін дамытады.

Ұлттық қолөнердің тәрбиелік мәні

• Еңбекқорлыққа, шыдамдылыққа баулиды.

• Эстетикалық талғамды қалыптастырады.

• Тарих пен мәдениетке қызығушылықты арттырады.

Ұлттық ою-өрнектің STEM тұрғысындағы қыры

1. Математикамен байланыс.

• Ою-өрнектегі симметрия, пропорция, геометриялық пішіндерді талдау.

• Мысалы, «қошқар мүйіз» өрнегін сызба геометрия заңдылықтарымен түсіндіру.

2. Физикамен байланыс.

• Киіз басу технологиясын жылу, қысым, үйкеліс заңдылықтарымен байланыстыру.

• Металдан жасалған зергерлік бұйымдарды балқу температурасы тұрғысынан түсіндіру.

3. Инженерия және технология.

• Ағаш ұсталығы мен үй құрылысы элементтерін инженерлік тұрғыдан талдау.

• Көне киіз үйді жобалау – дайын макет жасау арқылы үйрену.

4. Өнер және дизайн.

• Қазақы бұйымдарды заманауи сән үлгісіне енгізу.

• Ұлттық өрнекті цифрлық бағдарламаларда (CorelDraw, Tinkercad) модельдеу.

Ұлттық элементтерді қолдану мысалдары

1. «Ұлттық өрнекпен әшекейленген шам» жобасы

• STEM элементтері: электр тізбегі (физика), шам құрылымы (инженерия), өлшемдерді есептеу (математика).

• Ұлттық нақыш: шам қаптамасында «қошқар мүйіз» өрнегі.

2. «Киізден жасалған смарт-қап»

• Киіз басу технологиясы → ғылымилық.

• Дизайн тұрғысы → заманауи гаджетке арналған сәнді қап.

• Ұлттық өрнек → қазақи нақыш.

3. «Эко-киіз үй» макеті

• Оқушылар картон, киіз, ағаштан шағын үлгі жасайды.

• Физикалық заңдылықтар: жылу сақтау, желден қорғау.

• Инженерлік шешім: құрылымның беріктігін тексеру.

Ұлттық мәдениетті STEM-пен ықпалдастырудың пайдасы

• Оқушылар ұлттық өнерді құр жаттап қана қоймай, ғылыми тұрғыдан түсінеді.

• Ұлттық мәдениет пен заманауи ғылымды біріктіру арқылы жаңа идеялар туады.

• Балалар өз тамырын мақтанышпен танып, сонымен қатар жаңа технологияларды үйренеді.

Жергілікті мәдени элементтерді STEM-пен ұштастыру – оқушы бойында ұлттық рух пен заманауи ғылымды қатар қалыптастыратын ерекше тәсіл. Бұл бағыт оқушыларға «дәстүр мен жаңашылдық» үйлесімін үйретіп, болашақ маман ретінде өз болмысын табуға көмектеседі.

5-бөлім. Бағалау және оқушылардың жетістіктерін анықтау

5.1. Қалыптастырушы бағалау әдістері (чек-лист, рефлексия, топтық бағалау)

Қазіргі білім беру жүйесінде бағалау тек оқушылардың алған білімін есепке алумен шектелмейді. Бағалау – оқыту процесінің маңызды бөлігі, ол оқушыларды ынталандырып, олардың алға жылжуына бағыт береді. Осы тұрғыдан қалыптастырушы бағалау әдістері ерекше маңызға ие. Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыру барысында қалыптастырушы бағалау оқушының шығармашылық ойлауын, тәжірибелік дағдыларын, топтық жұмысқа бейімділігін анықтауға мүмкіндік береді.

Қалыптастырушы бағалаудың ерекшеліктері

• Оқушының даму динамикасын үнемі қадағалап отыруға мүмкіндік береді.

• Баға қоюға емес, оқушыға кері байланыс беруге негізделеді.

• Оқушыны өзін-өзі бағалауға, өз әрекетіне сыни тұрғыдан қарауға үйретеді.

• Сабақта әртүрлі құралдармен (чек-лист, ауызша пікір, рефлексия парағы) жүргізіледі.

Чек-лист арқылы бағалау

Чек-лист – оқушының орындаған жұмысын белгілі бір критерий бойынша тексеретін қарапайым әрі тиімді құрал.

Мысал: «Эко-сөмке жобасы» үшін чек-лист үлгісі:

1. Бұйым өлшемі дұрыс алынды ма?

2. Материалды ұқыпты қолдана алды ма?

3. Дизайндық шешім ұтымды ма?

4. Ұлттық өрнек элементтері қолданылды ма?

5. Жұмыс уақытында аяқталды ма?

Оқушы осы тізім арқылы өз жұмысын да, сыныптасының жұмысын да бағалай алады.

Рефлексия арқылы бағалау

Рефлексия – оқушының өз әрекетін ой елегінен өткізіп, артықшылықтары мен қиындықтарын анықтауы.

• Жеке рефлексия: «Мен бүгін не үйрендім?», «Не оңай болды, не қиын болды?» деген сұрақтарға жауап береді.

• Топтық рефлексия: топ мүшелері бірге отырып, жобаның күшті және әлсіз тұстарын талдайды.

• Құралдары: күнделік, стикер, «БББ кестесі» (білемін – білдім – білгім келеді).

Топтық бағалау

Көркем еңбек сабағында көптеген тапсырмалар топпен орындалады. Топтық бағалау оқушыларды бір-біріне жауапкершілікпен қарауға, ынтымақтастыққа үйретеді.

• Әр топ өз жұмыстарын таныстырады, басқа топ пікір білдіреді.

• Мұғалім топтық жұмысты ұйымдастырудағы белсенділікті, идеяның шығармашылдығын, нәтижені бағалайды.

• Топ ішінде рөлдерді бөлу арқылы (жоба жетекшісі, дизайнер, орындаушы, баяндамашы) әр оқушының үлесі айқын көрінеді.

Артықшылықтары

• Оқушылардың өзіндік жауапкершілігін арттырады.

• Бағалауды әділ әрі ашық етеді.

• Оқушылардың бір-біріне кері байланыс беру дағдысын қалыптастырады.

• Шығармашылық жұмыстарға көпқырлы баға беріледі.

Қалыптастырушы бағалау әдістері көркем еңбек сабағында ерекше рөл атқарады. Чек-лист, рефлексия және топтық бағалау оқушылардың тек нәтижесін емес, процеске қатысуын, ойлау қабілетін, шығармашылық ізденісін бағалауға мүмкіндік береді.

5.2. Жобалық және шығармашылық жұмыстарды бағалау критерийлері

Жобалық және шығармашылық жұмыстар көркем еңбек пәніндегі оқытудың басты бөлігі болып табылады. Оқушылар өз идеяларын жүзеге асырып, жаңа өнім жасайды, топпен немесе жеке ізденіс жүргізеді. Осындай жұмыстарды бағалауда анық әрі нақты критерийлер қажет.

Бағалау критерийлерінің маңызы

• Әділдік пен айқындықты қамтамасыз етеді.

• Оқушыға жұмысын жақсарту бағыттарын көрсетеді.

• Мұғалімге оқушылардың қабілеттерін салыстыруға емес, жеке жетістіктерін бағалауға мүмкіндік береді.

• Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

Жобалық жұмыстарды бағалау критерийлері

1. Идеяның жаңашылдығы

• Оқушының ойы бұрынғыдан өзгеше ме?

• Қоғамдық, экологиялық, эстетикалық мәні бар ма?

2. Ғылыми негізділігі (STEM тұрғысынан)

• Материалдың қасиеті, физикалық заңдылықтар дұрыс қолданылды ма?

• Математикалық өлшемдер дәл бе?

3. Жоспарлау және ұйымдастыру

• Жоба кезеңдері (идея – жоспар – орындау – қорғау) толық қамтылды ма?

• Уақытты тиімді пайдаланды ма?

4. Тәжірибелік орындау сапасы

• Бұйым мықты, қолайлы, эстетикалық жағынан тартымды ма?

• Қолөнер техникасын дұрыс меңгерген бе?

5. Дизайндық шешім

• Сыртқы безендіруде үйлесімділік бар ма?

• Ұлттық өрнек пен заманауи элементтер дұрыс ұштасқан ба?

6. Қорғау және презентация

• Оқушы өз жұмысын анық, түсінікті, сенімді түрде таныстыра алды ма?

• Сұрақтарға жауап беру деңгейі қандай?

Шығармашылық жұмыстарды бағалау критерийлері

• Эстетикалық талғам: түстердің үйлесімі, өрнектің әдемілігі.

• Шығармашылық қиял: идеяның бірегейлігі, ерекше шешімдер.

• Техникалық дағды: құралдарды дұрыс қолдану, материалды үнемді пайдалану.

• Еңбек дағдысы: ұқыптылық, шыдамдылық, жұмысты соңына дейін жеткізу.

Критерийлік бағалау үлгісі

Мысалы, «Ұлттық өрнекпен әшекейленген қорап жасау» жобасы үшін:

• Идеяның жаңашылдығы – 20 балл.

• STEM тұрғысынан дәлдігі – 20 балл.

• Орындау сапасы – 20 балл.

• Дизайн мен эстетика – 20 балл.

• Қорғау – 20 балл.

Жалпы: 100 балл.

Бағалау формалары

• Мұғалім бағасы – негізгі қорытынды баға.

• Өзін-өзі бағалау – оқушы өз жетістігі мен кемшілігін көреді.

• Топтық/құрдастар бағасы – әділдікті күшейтеді.

Артықшылықтары

• Жұмыстың барлық қырын қамтиды.

• Оқушыны жауапкершілікке, сапаға ұмтылдырады.

• Бағалау процесін ашық әрі түсінікті етеді.

Жобалық және шығармашылық жұмыстарды бағалау үшін нақты критерийлер қолдану – оқушылардың еңбегін әділ әрі толық бағалаудың жолы. Бұл оқушыларды жаңа идеяларға ынталандырып, сапалы өнім жасауға жетелейді.

5.3. Портфолио жүргізу тәсілдері

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың жеке жетістіктерін жан-жақты бағалау мен дамыту мақсатында портфолио тәсілін қолдану ерекше маңызға ие. Портфолио – бұл оқушының белгілі бір уақыт аралығындағы оқу жетістіктерін, шығармашылық жұмыстарын, жобаларын, тәжірибелік тапсырмаларын, рефлексияларын жинақтайтын құжаттар мен материалдардың жүйеленген жиынтығы. Ол тек бағалау құралы ғана емес, сонымен бірге оқушының дамуын, өсуін, жеке ерекшеліктерін және қызығушылықтарын көрсететін өзіндік айна іспеттес.

Портфолионың негізгі мақсаты

Көркем еңбек сабағында портфолио жүргізудің мақсаты – оқушылардың шығармашылық әлеуетін, инженерлік ойлауын, зерттеушілік қабілеттерін және эстетикалық талғамын көрсету. Портфолио арқылы оқушы өзінің жеке жетістіктерін тек мұғалімге ғана емес, ата-анасына, құрдастарына, тіпті өзі үшін де дәлелдей алады.

Сонымен қатар портфолио мынадай міндеттерді орындайды:

• оқу барысында алынған білім, дағды мен тәжірибелерді жүйелеу;

• шығармашылық жобалардың нәтижелерін көрсету;

• оқушының өзіндік дамуын, ілгерілеуін бақылау;

• рефлексия жасау арқылы өзін-өзі бағалау дағдыларын қалыптастыру.

Портфолио түрлері

Портфолио әртүрлі мақсатқа сәйкес бірнеше түрде жүргізілуі мүмкін:

1. Оқу портфолиосы – сабақтағы тапсырмалар, рефераттар, эсселер, тәжірибелік жұмыстар нәтижесі енгізіледі.

2. Жоба портфолиосы – белгілі бір жобаны орындау барысындағы кезеңдік материалдар (идея, жоспар, прототип, қорытынды) жинақталады.

3. Шығармашылық портфолио – оқушының суреттері, қолөнер бұйымдары, дизайн үлгілері, бейнематериалдары сақталады.

4. Көрме портфолиосы – ең үздік жұмыстарды іріктеп, презентация немесе байқауларға ұсынуға арналған жинақ.

Портфолио құрылымы

Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыруға бағытталған портфолио мынадай бөлімдерден тұруы мүмкін:

1. Титул беті – оқушының аты-жөні, сыныбы, оқу жылы.

2. Мақсат пен міндеттер – оқушы өз портфолиосы арқылы қандай нәтижеге жетуді көздейтінін көрсетеді.

3. Оқу тапсырмалары – орындалған жаттығулар, тәжірибелер, қысқа рефлексиялар.

4. Жобалар – STEM тұрғысында жасалған қолөнер немесе дизайн жобаларының сипаттамасы мен фотосуреттері.

5. Шығармашылық жұмыстар – сурет, сызба, макет, прототип, қолөнер бұйымдары.

6. Рефлексия – оқушының өзіндік ойлары, қиындықтар мен жетістіктерді талдауы.

7. Бағалау парақтары – мұғалімнің және топтың пікірлері, чек-листтер.

Портфолио жүргізу тәсілдері

Портфолионы жүргізудің бірнеше тиімді жолдары бар:

1. Қағаз түрінде – дәстүрлі папка, альбом немесе файл жинақтағыш қолданылады. Әсіресе қолөнер бұйымдарының эскиздерін, суреттерін, фотосуреттерін сақтау үшін ыңғайлы.

2. Электронды портфолио – арнайы онлайн-платформаларда немесе мектептің білім беру порталында жасалады. Бұл формат оқушының бейнежазбаларын, 3D-модельдерін, презентацияларын орналастыруға мүмкіндік береді.

3. Аралас портфолио – қағаз және электронды форматтың үйлесімі. Мысалы, бұйымның өзін қағаз портфолиоға, ал оның жасалу кезеңін бейне түрінде электронды портфолиоға енгізуге болады.

Мұғалімнің рөлі

Мұғалім портфолио жүргізу барысында бағыттаушы рөл атқарады:

• оқушыларға құрылымдық жоспар ұсынады;

• жұмыстарды жинақтау мерзімін белгілейді;

• бағалау критерийлерін түсіндіреді;

• оқушыларға өзін-өзі бағалауға және өз жұмысына рефлексия жасауға мүмкіндік береді.

Портфолионың артықшылықтары

• Оқушының жеке жетістіктерін толық әрі объективті көрсетеді.

• Уақыт бойынша даму динамикасын бақылауға мүмкіндік береді.

• Шығармашылық қабілетті ынталандырады, себебі әр жұмыс қорытындыда көрініс табатынын оқушы біледі.

• Бағалау ашықтығын қамтамасыз етеді, ата-аналар да нақты нәтижелерді көре алады.

Қиындықтары мен шешу жолдары

Кейбір жағдайда портфолио жүргізу көп уақытты талап етуі мүмкін. Оқушылардың барлығы бірдей жүйелі түрде материал жинақтауға бейім емес. Мұндайда мұғалім жеңілдетілген үлгі, чек-лист немесе электронды шаблондар ұсынып, оқушыларды біртіндеп үйреткені дұрыс.

Көркем еңбек сабағында портфолио жүргізу – оқушылардың шығармашылық, зерттеушілік және инженерлік қабілеттерін кешенді түрде бағалаудың тиімді құралы. Ол тек бағалау үшін ғана емес, сонымен бірге оқушының өзіндік даму траекториясын айқындайтын жеке жетістіктер жинағы болып табылады. STEM тәсілімен ұштасқан портфолио оқушылардың заманауи талаптарға сай құзыреттерін дамытып, оларды болашақ кәсіби қызметке дайындауда маңызды рөл атқарады.

6-бөлім. Мұғалімге арналған әдістемелік ұсыныстар

6.1. Оқушыларды ынталандыру жолдары

Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыру оқушылардан шығармашылық белсенділікті, ізденімпаздықты және жаңа идеяларға ашық болуды талап етеді. Бұл үдерісте мұғалімнің басты міндеттерінің бірі – оқушыларды ынталандыру, олардың сабаққа қызығушылығын арттыру және өз күшіне сенімін нығайту.

Ынталандырудың маңызы

Ынталандыру – оқушыны белгілі бір әрекетке итермелейтін ішкі және сыртқы факторлардың жиынтығы. Егер оқушы өзін табысты сезінсе, оның сабаққа деген ынтасы да арта түседі. Көркем еңбек пәні ерекше, өйткені мұнда нәтиже тек теориялық білімде емес, нақты бұйымда, жобада, шығармашылық жұмыста көрінеді. Сондықтан мұғалім әрбір жетістікке қолдау білдіруі тиіс.

Ынталандырудың негізгі бағыттары

1. Мақсат қою арқылы ынталандыру. Сабақ басында нақты, қолжетімді әрі қызықты мақсат қою оқушыларға тапсырманың мәнін түсінуге көмектеседі. Мысалы: «Бүгін біз ұлттық оюды STEM әдісі арқылы жаңа үлгіде бейнелейміз».

2. Жетістікке жетуді мадақтау. Оқушының кішігірім табысының өзін атап өту – оның алға жылжуына түрткі болады.

3. Жобалық тапсырмалар. Ұжымдық жобаларда әр оқушы өз рөлін атқара отырып, ортақ жетістікке үлес қосады. Бұл ынтымақтастық сезімін тудырады.

4. Ойын элементтері. Сабаққа квест, викторина, челлендж түрінде шығармашылық ойындар енгізу оқушылардың қызығушылығын арттырады.

5. Таңдау еркіндігі. Оқушыға тақырып немесе құрал таңдау мүмкіндігін беру оның жауапкершілігін күшейтеді.

Оқушылардың ішкі мотивациясын дамыту

Ішкі мотивация – оқушының өзін-өзі жетілдіруге, шығармашылыққа деген табиғи құштарлығы. Оны дамыту үшін мұғалім:

• оқушыларға тәжірибе жасауға, қателесуге мүмкіндік береді;

• шығармашылық еркіндік ұсынады;

• өзіндік пікір айтуға жағдай жасайды;

• оқушының қызығушылығын сабақ тақырыбымен байланыстырады (мысалы, қолөнерді қазіргі сән индустриясымен ұштастыру).

Ынталандыру құралдары

• Рефлексия күнделігі. Оқушы өз жетістіктерін жазып отырса, даму динамикасын көреді.

• Портфолио. Әрбір жұмысын жинақтау арқылы ол өз еңбегінің құндылығын түсінеді.

• Көрмелер мен байқаулар. Оқушы өз жұмысын көпшілікке таныстырғанда, шығармашылыққа деген ынтасы күшейеді.

Оқушыларды ынталандыру – бұл тек мадақтау ғана емес, олардың сабаққа қызығушылығын арттыратын, өзіндік даму жолын айқындайтын жүйелі педагогикалық үдеріс. Мұғалім әр оқушының жеке ерекшелігін ескере отырып, сабақтағы ынталандыру тәсілдерін дұрыс таңдаса, оқушылардың шығармашылық қабілеттері айқын ашылады.

6.2. Қауіпсіздік ережелерін сақтау

Көркем еңбек сабағында түрлі құралдар, материалдар мен технологиялар қолданылады. Олардың қатарында өткір заттар (қайшы, пышақ), электр құралдары (жабдықтар, дәнекерлеу құралы), химиялық желімдер, бояулар және т.б. бар. Сондықтан сабақ барысында қауіпсіздік ережелерін сақтау – басты талап.

Қауіпсіздіктің маңызы

Оқушылардың денсаулығы мен өмірі – кез келген оқу процесіндегі ең басты құндылық. Егер қауіпсіздік талаптары сақталмаса, жарақат алу, улану немесе басқа да төтенше жағдайлар орын алуы мүмкін. Сонымен қатар қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру – оқушының болашақ өміріне қажетті құзырет.

Негізгі қауіпсіздік талаптары

1. Жалпы тәртіп ережелері:

• жұмыс орнын таза ұстау;

• артық заттарды жинап қою;

• құралдарды дұрыс сақтау.

2. Құралдармен жұмыс істеу ережелері:

• қайшыны жабық күйде беру;

• пышақты тек арнайы тақтайшада қолдану;

• ине, біз сияқты құралдарды қорапта сақтау.

3. Электр құралдарымен жұмыс:

• электр жабдықтарын тек мұғалімнің нұсқауымен қосу;

• сымның бүлінбегенін тексеру;

• дымқыл қолмен ұстамау.

4. Химиялық заттарды пайдалану:

• желімді артық қолданбау;

• аэрозольді бояуларды тек желдетілетін жерде қолдану;

• қолды сабынмен жуу.

Қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру

Оқушыларға қауіпсіздік ережелерін жаттатып қана қоймай, оны практикада қолдануды үйрету маңызды. Мысалы:

• сабақтың басында қысқаша нұсқаулық өткізу;

• визуалды плакаттар мен белгілерді қолдану;

• әр тапсырманың алдында қауіпсіздік бойынша ескерту жасау

• «қауіпсіздік бұрышы» ұйымдастыру.

Жазатайым жағдайдың алдын алу

Мұғалім міндетті түрде алғашқы көмек қобдишасын және өртке қарсы жабдықтарды қолжетімді жерде ұстауы тиіс. Әр оқушы қарапайым алғашқы көмек көрсету жолдарын білуі қажет.

Цифрлық қауіпсіздік

STEM элементтерін қолданғанда компьютерлік құрылғылар мен интернет те пайдаланылады. Бұл жағдайда да қауіпсіздік маңызды:

• оқушыларға ұзақ уақыт экранға қарамауды ескерту;

• жеке мәліметтерді жарияламау;

• тек сенімді бағдарламалар мен сайттарды қолдану.

Қауіпсіздік ережелерін сақтау – көркем еңбек сабағының ажырамас бөлігі. Мұғалім оқушыларға қауіпсіздік мәдениетін дарытса, олар тек сабақта ғана емес, күнделікті өмірде де қауіпсіздік талаптарын сақтауға дағдыланады. Бұл – оқушының жауапкершілігін арттырып, саналы азамат болып қалыптасуына ықпал етеді.

6.3. Цифрлық құралдар мен платформаларды пайдалану

Қазіргі білім беру жүйесінде цифрлық технологиялар оқыту сапасын арттырудың негізгі құралына айналды. Көркем еңбек сабағында STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыру барысында да цифрлық құралдарды қолданудың маңызы зор. Бұл оқушылардың шығармашылық ойлауын кеңейтіп, ақпараттық-коммуникациялық құзыреттерін дамытады, сондай-ақ жобалық жұмыстарды заманауи деңгейде орындауға мүмкіндік береді.

Цифрлық құралдардың рөлі

Көркем еңбек сабақтарында цифрлық ресурстарды пайдалану мынадай міндеттерді шешеді:

• Білім көкжиегін кеңейту: оқушылар әлемдік өнер, қолөнер үлгілерімен танысады.

• Шығармашылықты дамыту: 3D-модельдеу, графикалық дизайн бағдарламалары арқылы жаңа идеяларды жүзеге асырады.

• Коммуникацияны жеңілдету: онлайн-платформаларда жұмыстарын бөлісіп, пікір алмасады.

• Бағалау процесін жандандыру: цифрлық портфолио, интерактивті тесттер арқылы оқушы жетістіктерін бағалауға болады.

Пайдалануға болатын цифрлық құралдар

1. Графикалық редакторлар (Photoshop, Krita, Canva) – ою-өрнектерді, дизайн элементтерін жасауға, коллаждар құрастыруға мүмкіндік береді.

2. 3D-модельдеу бағдарламалары (Tinkercad, SketchUp, Fusion 360) – макеттер мен прототиптерді виртуалды түрде құрастыру үшін қолданылады.

3. Интерактивті симуляторлар (PhET, GeoGebra) – STEM саласындағы тәжірибелерді модельдеуге мүмкіндік береді.

4. Онлайн-платформалар (Padlet, Google Classroom, Moodle) – топтық жұмыстарды ұйымдастыру, файлдармен алмасу, рефлексия жүргізу үшін тиімді.

5. AR/VR технологиялары – виртуалды шындық арқылы тарихи қолөнер үлгілерін зерттеуге немесе жаңа дизайндарды көруге жағдай жасайды.

Цифрлық платформаларды енгізу жолдары

• Сабақ құрылымына цифрлық тапсырмаларды жүйелі енгізу (мысалы, қолөнер бұйымын қолмен жасау алдында оның 3D нобайын жасау).

• Жобалық жұмыста әр топқа онлайн-құралды қолдану міндетін беру (біреуі эскиз дайындайды, екіншісі прототип жасайды).

• Қорытынды жұмыстарды онлайн-көрме форматында ұйымдастыру.

Артықшылықтары

• Оқушылардың ақпараттық сауаттылығы дамиды.

• Көрнекілік артады: күрделі процестерді визуализациялауға мүмкіндік береді.

• Шығармашылық еркіндік кеңейеді: оқушылар түрлі стильдер мен форматтарда жұмыс істей алады.

Цифрлық құралдар көркем еңбек сабағын заманауи талаптарға бейімдейді. STEM, дизайн және қолөнерді ықпалдастыруда мұғалім оларды тиімді қолдана отырып, оқушылардың шығармашылық әлеуетін арттырады және олардың XXI ғасыр дағдыларын меңгеруіне ықпал етеді.

6.4. Жергілікті ерекшеліктерді ескеру (материалдар, дәстүр, экология)

Көркем еңбек пәні – тек қана шығармашылықты дамытатын емес, сонымен қатар ұлттық құндылықтарды дәріптейтін маңызды сала. Сабақ барысында жергілікті ерекшеліктерді ескеру оқушылардың өз мәдениеті мен дәстүріне деген қызығушылығын арттырып, туған жерге деген сүйіспеншілігін қалыптастырады.

Жергілікті ерекшеліктердің маңызы

• Мәдени сәйкестілік: ұлттық қолөнер мен дәстүр сабақ мазмұнында көрініс тапса, оқушылар өз тамырын таниды.

• Тәрбиелік мәні: ата-баба мұрасын бағалау арқылы оқушылар рухани дамиды.

• Экологиялық тұрғыдан тиімділік: жергілікті табиғи материалдарды пайдалану – тұрақты даму қағидаттарына сәйкес келеді.

Жергілікті материалдарды пайдалану

Сабақ барысында табиғи әрі қолжетімді материалдарды қолдануға болады:

• Ағаш – ою, әшекей, тұрмыстық бұйымдар жасауға ыңғайлы.

• Жүн, киіз – қазақ қолөнерінің басты материалы, экологиялық таза.

• Саз-балшық – мүсіндеу мен керамика бұйымдарын жасауға қолданылады.

• Тасты және сүйекті өңдеу – дәстүрлі зергерлік өнерде қолданылатын әдіс.

Дәстүрлі өнерді STEM-пен ұштастыру

• Математикамен байланыс: ою-өрнектердегі симметрия мен геометриялық заңдылықтарды зерттеу.

• Физикамен байланыс: материалдардың беріктігін сынау.

• Инженерлік тұрғы: ұлттық бұйымдардың құрылымын жаңғыртып, қазіргі тұрмысқа бейімдеу.

Экологияны ескеру

Оқушыларға экологиялық тәрбие беру үшін жергілікті материалдарды ұқыпты пайдалану жолдарын көрсету маңызды. Мысалы:

• қайта өңделген материалдардан жаңа қолөнер бұйымдарын жасау;

• пластик қалдықтарды декоративті бұйымға айналдыру;

• табиғи ресурстарды үнемді қолдану.

Жобалық жұмыстар мысалдары

• «Ұлттық ою-өрнектің заманауи үлгілері» (киізден жасалған экосумка).

• «Табиғи материалдан интерьерге арналған әшекей».

• «Қалдықсыз қолөнер» (қайта өңделген материалдардан бұйым жасау).

Жергілікті ерекшеліктерді ескеру – көркем еңбек сабағының ұлттық мәдениетке, экологияға және қазіргі заман талабына сәйкес жүргізілуінің кепілі. Мұғалім дәстүрлі материалдар мен әдістерді STEM қағидаттарымен үйлестірсе, оқушылардың патриоттық сезімі артып қана қоймай, олардың шығармашылық ой-өрісі де кеңейеді.

7-бөлім. Болашаққа бағдар және әдістемені жетілдіру жолдары

7.1. STEM және дизайн-ойлауды қолөнер пәнінде дамытудың болашағы

Қазіргі қоғамда білім беру жүйесі оқушыны жан-жақты дамытуды, оның бойында шығармашылық пен сыни ойлау қабілеттерін қалыптастыруды басты мақсат етіп отыр. Бұл тұрғыда көркем еңбек пәнінің мүмкіндіктері өте мол. Дәстүрлі қолөнер тәжірибесін STEM тәсілімен және дизайн-ойлау әдістемесімен ықпалдастыру – болашақтағы білім берудің жаңа бағыттарының бірі.

Ең алдымен, STEM тәсілін қолдану қолөнер пәнінің мазмұнын байытады. Ғылым, технология, инженерия және математиканы тоғыстыру арқылы оқушылар қарапайым бұйым жасауды ғылыми тұрғыдан түсінеді. Мысалы, ағаштан немесе металдан бұйым әзірлеу барысында материалдың беріктігін, салмаққа төзімділігін есептеу; киім тігуде геометриялық өлшемдер мен симметрия қағидаларын пайдалану; ұлттық ою-өрнектердің пропорциясын математика заңдылықтарымен байланыстыру. Бұл тәсіл оқушыны ойлануға, талдауға және ғылыми негізде шешім қабылдауға үйретеді.

Дизайн-ойлау әдісінің болашағы да ерекше. Ол оқушыны тек дайын үлгіні қайталаушы емес, жаңа идея тудырушы ретінде қалыптастырады. Дизайн-ойлау сатылары – мәселені анықтау, идея ұсыну, прототип құрастыру, оны сынау және жетілдіру – қолөнер сабағында нақты қолданыс табады. Мысалы, тұрмыстық қалдықтарды тиімді пайдалану жолдарын қарастыру немесе ұлттық нақыштағы заманауи интерьер заттарын жасау оқушылардың функционалды әрі эстетикалық ойлауын дамытады.

Сонымен қатар, қолөнер сабақтарында STEM және дизайн-ойлау тәсілдерін пайдалану оқушылардың болашақ кәсіби бағдарлануына ықпал етеді. Жобалық жұмыстар арқылы оқушылар инженер, дизайнер, технолог, суретші мамандықтарына қызығушылық танытады. Бұл тәсілдің тағы бір артықшылығы – кәсіпкерлікке баулу. Оқушы жасаған бұйымын нарықта сату мүмкіндігін ойластырады, бағасын белгілейді, тұтынушыға ұсыну жолдарын қарастырады.

Болашақтағы маңызды бағыттардың бірі – цифрлық технологияларды қолдану. 3D модельдеу, компьютерлік графика, лазерлік кесу немесе 3D принтер арқылы бұйым әзірлеу – қолөнер сабағының жаңа мазмұнын қалыптастырады. Мұндай сабақтар дәстүр мен жаңашылдықты ұштастырып, оқушыға тәжірибелік дағды береді.

Жалпы, STEM және дизайн-ойлау қолөнер пәнінде дамытылатын болса, бұл бағыт оқушыны шығармашылық тұрғыдан байытып қана қоймай, болашақтағы кәсіби өміріне де берік негіз қалайды.

2. Мұғалімдердің кәсіби дамуы және тәжірибе алмасу

Қолөнер пәнін STEM және дизайн-ойлау негізінде оқыту мұғалімнен жаңа құзыреттерді талап етеді. Сондықтан педагогтердің кәсіби дамуы мен тәжірибе алмасу жолдары – әдістемені жетілдірудің негізгі тетігі болып саналады.

Біріншіден, мұғалімнің кәсіби дамуы үздіксіз білім алудан басталады. Қазіргі таңда STEM-оқыту, дизайн-ойлау, 3D модельдеу, робототехника бойынша курстар мен тренингтер кеңінен қолжетімді. Мұғалім осындай курстардан өту арқылы жаңа әдістерді меңгеріп, сабақ барысында тиімді қолдана алады.

Екіншіден, кәсіби дамудың маңызды бағыты – әріптестермен тәжірибе бөлісу. Мектепішілік әдістемелік бірлестіктерде немесе аймақтық шығармашылық топтарда мұғалімдер бір-біріне сабақ үлгілерін ұсынады, оқушылардың жобаларын талқылайды, тиімді әдістерді бірге сараптайды. Бұл өзара үйрену тәжірибені байытып, сабақ сапасын арттырады.

Үшіншіден, шығармашылық шеберханалар ұйымдастыру тиімді нәтиже береді. Мұнда мұғалімдер өз қолымен STEM элементтерімен байытылған бұйымдарды жасап көреді, дизайн-ойлау кезеңдерін тәжірибе жүзінде қолданады. Мысалы, дәстүрлі киім үлгісін қазіргі заманғы сән үрдістеріне бейімдеу немесе Arduino платформасын қарапайым қолөнер бұйымына енгізу.

Төртіншіден, халықаралық тәжірибе алмасу да ерекше мәнге ие. Мұғалімдер шетелдік әріптестермен онлайн жобалар жүргізіп, халықаралық конференцияларға қатысу арқылы жаңа көзқарас қалыптастырады. Бұл оқушыларға да әлемдік деңгейде ойлау қабілетін дамытатын үлгі бола алады.

Бесіншіден, педагогтердің кәсіби дамуы ғылыми-зерттеу жұмыстарымен де байланысты. Мұғалім өз тәжірибесін сараптап, тиімді әдістерді мақалалар түрінде жариялай алады. Бұл оның кәсіби беделін нығайтады әрі әдістеменің дамуына үлес қосады.

Ақпараттық технологиялар мұғалімдер арасындағы тәжірибе алмасудың жаңа алаңына айналды. Әлеуметтік желілердегі кәсіби қауымдастықтар, онлайн-платформалар арқылы сабақ жоспарларын, бейнесабақтарды, оқушылардың жұмыстарын бөлісу педагогтерді бір-біріне жақындатады.

Қорытындылай келгенде, мұғалімдердің кәсіби дамуы – әдістемелік құралды жетілдірудің кепілі. Заманауи ұстаз тек білім беруші ғана емес, үнемі ізденуші, тәжірибесін жетілдіруші, шығармашыл тұлға болуы тиіс

Қорытынды

Бұл әдістемелік құралда көркем еңбек пәнін STEM тәсілімен, дизайн-ойлаумен және қолөнер дәстүрлерімен ықпалдастырудың теориялық негіздері мен практикалық жүзеге асыру жолдары қарастырылды. Зерттеу барысында қолөнер пәнінің білім беру жүйесіндегі орны, STEM-нің мәні мен қағидаттары, дизайн-ойлаудың ерекшеліктері, сондай-ақ қолөнердің тәрбиелік, мәдени және эстетикалық маңызы жан-жақты талданды.

Құралдың мазмұнында педагогикалық мүмкіндіктерге кеңінен тоқталып, оқушылардың зерттеушілік, инженерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту жолдары көрсетілді. Сонымен қатар пәнаралық байланыстардың (математика, физика, технология, өнер) тиімділігі дәлелденіп, сабақта STEM, дизайн және қолөнерді интеграциялау тәсілдері нақты мысалдар арқылы берілді.

Практикалық бөлімде жобалық оқыту әдістері, интерактивті тапсырмалар, топтық жұмыстар, модельдеу және прототип әзірлеу тәжірибелері ұсынылды. Оқушылардың шығармашылық жобалары мен жергілікті мәдени элементтерді STEM-пен ұштастыру үлгілері келтірілді. Бұл бағыттар оқушыны тек орындаушы емес, ізденуші әрі жаңашыл тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған.

Бағалау жүйесінде қалыптастырушы бағалау әдістері, жобалық және шығармашылық жұмыстарға арналған критерийлер, сондай-ақ портфолио жүргізу тәсілдері қарастырылды. Бұл оқушылардың оқу жетістіктерін әділ әрі жан-жақты бағалауға мүмкіндік береді.

Мұғалімдерге арналған ұсыныстарда оқушыларды ынталандыру жолдары, қауіпсіздік ережелерін сақтау, цифрлық құралдар мен платформаларды пайдалану, жергілікті ерекшеліктерді ескеру мәселелері қамтылды. Сонымен бірге STEM және дизайн-ойлауды қолөнер пәнінде дамытудың болашағы мен мұғалімдердің кәсіби дамуының маңызы көрсетілді.

Жалпы алғанда, әдістемелік құралдың теориялық және практикалық құндылығы – мұғалімдерге жаңа әдіс-тәсілдерді ұсына отырып, оқушылардың шығармашылық ойлауын, зерттеушілік қабілетін, инженерлік және кәсіпкерлік дағдыларын дамытуға жағдай жасауында.

Күтілетін нәтижелер:

• оқушылардың STEM тұрғысынан ойлау мәдениеті қалыптасады;

• шығармашылық және дизайн-ойлау дағдылары дамиды;

• қолөнерге қызығушылығы артып, ұлттық құндылықтарға құрметі күшейеді;

• пәнаралық байланыстарды пайдалану арқылы білімнің тұтастығы қамтамасыз етіледі;

• мұғалімдер үшін тиімді әдістемелік шешімдер ұсынылады.

Осылайша, әдістемелік құрал қолөнер пәнін жаңа деңгейде оқытуға арналған заманауи бағыттарды айқындап, ұлттық мәдениет пен инновациялық технологияларды біріктірудің тиімді жолдарын көрсетеді.

Қосымшалар

Қосымша 1. Сабақ үлгісі (интеграцияланған сабақ жоспары)

Тақырыбы: «Ұлттық ою-өрнек элементтері негізінде геометриялық фигураларды бейнелеу»

Пәндік байланыс: Математика + Көркем еңбек + STEM

Мақсаты:

• оқушыларға ұлттық ою-өрнектің түрлерін таныстыру;

• геометриялық фигуралар негізінде ою құрастыруға үйрету;

• дизайн-ойлау әдісі арқылы шығармашылық жұмыс жасау.

Құрал-жабдықтар: түрлі-түсті қағаз, қарындаш, сызғыш, циркуль, қайшы.

Сабақ барысы:

1. Ұлттық ою түрлерімен таныстыру.

2. Геометриялық фигураларды қайталау.

3. Топтық жұмыс – өз ою үлгісін сызу.

4. Презентация – әр топтың жасаған бұйымын қорғауы.

Қосымша 2. Чек-лист (қалыптастырушы бағалауға арналған үлгі)

Оқушының жұмысын бағалау өлшемдері:

• Идеяның ерекшелігі

• Дизайн элементтерін қолдану

• STEM қағидаттарын пайдалану (есептеу, модельдеу)

• Материалды дұрыс қолдану

• Жұмыс сапасы мен ұқыптылығы

• Топтық жұмысқа қатысу белсенділігі

Қосымша 3. Портфолио құрылымы (оқушыға арналған нұсқаулық)

1. Менің шығармашылық жобаларым (фото, сипаттама).

2. Зерттеу жұмысым (тәжірибелер, есептер).

3. Сызбалар мен модельдер (қағаздағы және цифрлық нұсқасы).

4. Рефлексия – мен нені үйрендім, қандай қиындық болды, қандай жетістікке жеттім.

5. Марапаттар мен сертификаттар.

Қосымша 4. Топтық жұмысты ұйымдастыруға арналған тапсырма үлгісі

Тапсырма: «Қайта өңделген материалдан тұрмыстық бұйым жасау»

• 1-топ: Пластиктен сәндік ыдыс.

• 2-топ: Картоннан кітап ұстағыш.

• 3-топ: Мата қалдықтарынан сөмке үлгісі.

Бағалау: топтар өз бұйымын қорғап, қолдану мүмкіндігін түсіндіреді.

Қосымша 5. Қауіпсіздік ережелері бойынша плакат мәтіні

• Қайшы, ине, пышақпен жұмыс жасағанда абай бол.

• Электр құралдарын тек мұғалімнің рұқсатымен қолдан.

• Жұмыс орныңды таза ұста.

• Қауіпті жағдайды байқасаң, бірден мұғалімге хабарла.

Қосымша 6. Ұлттық элементтерді STEM жобасына енгізу үлгісі

Жоба тақырыбы: «Қазақ киіз үйінің құрылымын модельдеу»

• Математика: киіз үйдің пропорциясы мен симметриясын есептеу.

• Физика: киіз үйдің беріктігін анықтау.

• Технология: макетін жасау (ағаш, картон, 3D принтер арқылы).

• Өнер: ұлттық ою-өрнекпен әшекейлеу.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. – Астана, 2018.

2. «Көркем еңбек» пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасы. – Нұр-Сұлтан: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2020.

3. Beers, S. Z. 21st Century Skills: Preparing Students for THEIR Future. – Columbus: National Education Association, 2011.

4. Bybee, R. W. The Case for STEM Education: Challenges and Opportunities. – Arlington, VA: NSTA Press, 2013.

5. Brown, T. Change by Design: How Design Thinking Transforms Organizations and Inspires Innovation. – New York: Harper Business, 2009.

6. Hasso Plattner Institute of Design at Stanford (d.school). An Introduction to Design Thinking Process Guide. – Stanford, 2018.

7. Назарбаев, Н.Ә. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру. – Астана, 2017.

8. Жұмабекова, Ф. Көркем еңбек пәнін оқыту әдістемесі. – Алматы: Рауан, 2019.

9. Сатыбалдиева, А., Әбдіғапбарова, Ұ. Технология және дизайн: оқыту әдістемесі. – Алматы: Мектеп, 2021.

10. Лещенко, И. В. Методика преподавания изобразительного искусства и художественного труда. – Москва: Академия, 2018.

11. National Research Council. STEM Integration in K-12 Education: Status, Prospects, and an Agenda for Research. – Washington, DC: The National Academies Press, 2014.

12. Trilling, B., Fadel, C. 21st Century Skills: Learning for Life in Our Times. – San Francisco: Jossey-Bass, 2009.

13. Қазақстан Республикасында орта білім беруді дамытудың 2020–2025 жылдарға арналған тұжырымдамасы. – Астана, 2020.

14. PhET Interactive Simulations. University of Colorado Boulder. https://phet.colorado.edu

15. Autodesk Tinkercad. https://www.tinkercad.com

16. Khan Academy. STEM Education Resources. https://www.khanacademy.org

17. UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. – Paris: UNESCO, 2017.

18. OECD. The Future of Education and Skills: Education 2030. – Paris: OECD Publishing, 2018.