Көркем мәтіннің оқушылардың эмоционалдық интеллектін дамытудағы рөлі

Эмоционалдық интеллект – бұл адамның өз эмоцияларын тану, түсіну, басқару және басқа адамдардың эмоцияларын сезіну қабілеті. Бүгінгі білім беру жүйесінде бұл қабілеттерді дамыту оқушының тұлғалық өсуі мен табысты әлеуметтенуінің маңызды шарты ретінде қарастырылады. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында көркем мәтінмен жұмыс – эмоционалдық интеллекті дамытудың тиімді құралы бола алады.

Көркем мәтіннің эмоционалдық интеллектке әсер ету ерекшеліктері:

1. Эмпатияны дамыту
   – Әдеби кейіпкерлердің қуанышы мен қайғысын сезіну арқылы оқушылар «басқаның орнына өздерін қойып» үйренеді.
   – Бұл оқушыны мейірімді, жанашыр, түсінігі мол тұлға ретінде қалыптастыруға септігін тигізеді.
   Мысалы: Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» повесі арқылы жалғыздық, шеттетілу сезімін түсінуге болады.

2. Өз эмоциясын танып, сөзбен жеткізе білу
   – Оқушы көркем мәтінді оқу барысында өзінің ішкі сезімін айқындай алады: «Маған бұл эпизод неге әсер етті?», «Мен өзімді кейіпкердің орнында қалай сезінер едім?» деген сұрақтар арқылы ішкі күйге талдау жасау дағдысы қалыптасады.

3. Сөздік қор мен сезімді сипаттау тілі кеңейеді
   – Мәтіндегі бейнелі сөздер мен эмоционалдық реңкі бар сөз тіркестері оқушыларға өз сезімдерін нақты әрі көркем жеткізуге көмектеседі.

4. Шешім қабылдау мен мінез-құлықты саралау
   – Әдеби кейіпкердің әрекетін талдай отырып, оқушы жақсы мен жаманды, дұрыс пен бұрысты ажыратуға, өзіндік ой түюге дағдыланады.
   – Мысалы: Бейімбет Майлиннің әңгімелері арқылы адамгершілік пен адалдық мәселесін түсінуге болады.

Оқытуда қолданылатын әдістер:

• “Автор орындығы” – оқушы кейіпкер рөлінде сөйлеп, ішкі сезімін ашады.

• “Ішкі монолог” – кейіпкердің не сезінгенін оқушы өз сөзімен сипаттап жазады.

• “Эмоциялық карта” – мәтінді оқу барысында эмоцияларды белгілеп отыру (қуаныш, үрей, үміт, қорқыныш т.б.).

• “Кейіпкер күнделігі” – оқушы кейіпкердің атынан оқиға барысындағы сезім-күйін күнделік түрінде сипаттайды.

• “Сезім түстері” әдісі – оқушылар кейіпкердің көңіл-күйін белгілі бір түстермен бейнелейді, бұл — эмоцияны бейнелі түрде танудың жолы.

Қорытынды:

Көркем мәтін — тек тілдік немесе әдеби білім көзі ғана емес, сонымен қатар тұлғаның ішкі әлемін байытатын, сезіну, түсіну, жанашырлық таныту қабілеттерін дамытатын қуатты құрал. Әдебиетті сезініп оқу арқылы оқушылардың эмоционалдық интеллекті артып, олар болашақта өз эмоцияларын басқара білетін, айналасындағы адамдарды түсіне алатын, үйлесімді қарым-қатынас құратын жан-жақты тұлға ретінде қалыптасады.