ҚAЗAҚCТAН РECПУБЛИКACЫ ТУРИЗМ ЖӘНE

СПОРТ МИНИСТРЛІГІ

СПОРТ ЖӘНЕ ДEНE ШЫНЫҚТЫРУ ІСТЕРІ КOМИТEТІ «РECПУБЛИКAЛЫҚ CПOРТ КOЛЛEДЖІ» РМҚК

 

 

Курстық жұмыс

Тaқырыбы: «Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері»

 

 

 

Oрындaғaн: Алипов А.

Тeкceргeн: Педагогика пәні оқытушысы

Жумашева Ж.Т.

1. А лматы, 2024 ж.

ЖOСПAP

КIPIСПE...........................................................................................................	3
І ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕТОДОЛОГИЯНЫҢ МАҢЫЗЫ МЕН МӘНІ	4
Педагогикалық методологияның маңыздылығы....................................	4
Педагогикалық методологияның негізгі принциптері..........................	6
1.3 Педагогикалық методологияның негізгі құрамдас бөліктері...............	7
ІІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕТОДОЛОГИЯНЫҢ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ	11
2.1 Ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері...............................................	11
2.2 Эмпирикалық зерттеу әдістері................................................................	13
2.3 Квантитативтік әдістер.............................................................................	15
ҚOPЫТЫНДЫ................................................................................................	19
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ.............................................	20

КIPIСПE
Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы.

Педагогикалық методология — педагогика ғылымының зерттеу әдіснамасы мен теориялық негіздерін құрайтын, білім беру жүйесінің даму заңдылықтарын, принциптерін және әдіс-тәсілдерін зерттеуге бағытталған ғылыми сала. Бұл термин педагогиканың әдістерін жүйелейтін және педагогикалық іс-әрекеттің ғылыми негіздерін айқындайтын жалпы теориялық бағытты білдіреді. Педагогикалық методология оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің тиімділігін арттыру үшін қолданылатын негізгі принциптер мен зерттеу әдістерін айқындайды.

Курстық жұмыстың өзектілігі. Педагогикалық методология педагогика ғылымы мен білім беру жүйесінің негізін құрайды. Ол педагогикалық үдерістердің ғылыми тұрғыдан зерттелуін қамтамасыз етеді, педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыруға бағытталған әдістер мен тәсілдерді ұсынады. Методология педагогиканың дамуындағы негізгі бағыттарды, проблемаларды анықтап, оларды шешудің жолдарын табуға көмектеседі.

Педагогикалық методологияның маңыздылығы:

1. Білім беру процесін жақсарту: Педагогикалық методологияның негізгі міндеті — білім беру үдерісінің тиімділігін арттыру үшін жаңа теориялар мен әдістемелерді әзірлеу.

2. Ғылыми негізділік: Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негізін қалау, педагогикалық зерттеулердің сапасын жақсарту.

3. Әдіснамалық құралдар ұсыну: Педагогикалық іс-әрекеттерді тиімді ұйымдастыру үшін қажетті әдіснамалық тәсілдерді әзірлеу.

Курстық жұмыстың мақсаты: педагогикалық методологияның ғылыми негіздері мен педагогиканың зерттеу әдістерін талқылау. Сонымен қатар, педагогикалық үдерістерді ғылыми тұрғыдан зерттеудің мәні мен ерекшеліктерін қарастыру, қазіргі заманда қолданылатын ғылыми әдістерді талдау болып табылады.

Курстық жұмыстың пәні- педагогика

Зерттеу әдістері: Логикалық талдау, салыстыру әдісі, статистикалық деректерді зерттеу және әдебиеттерге шолу жасау.

Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыстың көлемі кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕТОДОЛОГИЯНЫҢ МАҢЫЗЫ МЕН МӘНІ

1.1 Педагогикалық методологияның маңыздылығы

Педагогикалық методологияның маңыздылығы педагогика ғылымы мен білім беру жүйесінің тиімділігін арттыру үшін үлкен рөл атқарады. Бұл саладағы методология — білім беру процесін дұрыс түсіну, оған тиімді әсер ету жолдарын зерттеу, педагогикалық қызметтің негізін құру және педагогикалық тәжірибені жетілдіру үшін қажетті теориялық негіздер мен әдістерді ұсынады. Педагогикалық методологияның маңыздылығы келесідей аспектілермен түсіндіріледі:

1. Ғылыми білімнің негізі мен бағыттарын анықтау

Педагогикалық методология ғылым мен білім берудің теориялық және практикалық негіздерін құрайды. Ол педагогикадағы негізгі заңдылықтарды, принциптер мен әдістерді анықтап, білім беру процесін тиімді басқаруға мүмкіндік береді. Педагогикалық ғылымның дамуында методологияның маңызды рөлі бар, себебі ол педагогикалық теорияның нақты негізі болып табылады және жаңа білім беру әдістерін жетілдіруге ықпал етеді.

2. Педагогикалық теория мен практика арасындағы байланысты қамтамасыз ету

Педагогикалық методология теория мен практиканың өзара байланысын қамтамасыз етеді. Ол педагогикалық теорияларды нақты білім беру жағдайларында қолдану үшін практикалық нұсқаулар береді. Бұл әдістер мен тәсілдер нақты жағдайларға негізделген және оларды оқу мен тәрбиелеу үдерісінде тиімді пайдалану үшін бағыт-бағдар ұсынады.

3. Педагогикалық процестерді талдау және түсіну

Педагогикалық методология білім беру жүйесіндегі әртүрлі процестерді талдауға, бағалауға және түсінуге мүмкіндік береді. Ол оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін анықтауға, оқушылар мен мұғалімдер арасындағы қарым-қатынастарды зерттеуге, оқыту әдістерінің нәтижелілігін тексеруге көмектеседі.

4. Әдіснамалық және ғылыми зерттеулер жүргізу

Педагогикалық методология ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдіснамасын құрастырады. Бұл методологияның көмегімен зерттеушілер педагогикалық құбылыстар мен процестерді зерттеу барысында нақты әдістер мен тәсілдерді таңдап, олардың зерттеу мақсаттарына сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Әдіснамалық негіздер дұрыс таңдалғанда зерттеулер нәтижелі болып, педагогика ғылымында жаңа тұжырымдар жасалады.

5. Педагогикалық инновацияларды енгізу

Педагогикалық методология білім беру жүйесіндегі жаңалықтарды зерттеу және енгізу үшін қажетті ғылыми негіздерді ұсынады. Жаңа әдіс-тәсілдер мен технологиялар педагогикалық методологияға сәйкес енгізілгенде олардың тиімділігі жоғары болады. Бұл жаңа білім беру жүйелерін, инновациялық оқыту әдістерін, жаңашыл педагогикалық тәсілдерді қабылдауға мүмкіндік береді.

6. Педагогикалық құбылыстарды зерттеудің кешенді тәсілін ұсыну

Методология білім беру процестерінің кешенді түрде зерттелуін қамтамасыз етеді. Ол оқыту мен тәрбие үдерісінің түрлі аспектілерін, оның ішінде оқушылардың психологиялық даму деңгейін, әлеуметтік факторларды, мұғалімдердің іс-әрекеттерін және басқа да ықпал етуші факторларды есепке алады. Кешенді зерттеу арқылы педагогикалық жағдайлардың нәтижелілігін жақсартуға болады.

7. Мұғалімдердің кәсіби дамуын қолдау

Педагогикалық методология мұғалімдер мен оқытушылардың кәсіби біліктілігін арттыруға ықпал етеді. Ол педагогикалық әрекеттердің ғылыми негіздерін және оларға қойылатын талаптарды анықтайды. Мұғалімдер методологияны меңгерген кезде олар білім беру процесін тиімді ұйымдастыра алады, оқушылардың жеке қажеттіліктеріне сәйкес оқыту әдістерін таңдай алады, және білім беру сапасын арттыра алады.

8. Білім беру жүйесін жетілдіру

Педагогикалық методологияның маңызды аспектісі — ол білім беру жүйесін жетілдірудің жолдарын ұсынуы. Ол білім беру бағдарламаларын, оқу жоспарларын, оқыту әдістерін жақсартуға бағытталған тұжырымдар мен ұсыныстар береді. Білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен жаңалықтар педагогикалық методология арқылы негізделіп, ғылыми тұрғыдан қолдау табады.

Педагогикалық методологияның маңыздылығы оның білім беру жүйесін жетілдіру мен тиімділігін арттырудағы рөлінде. Ол педагогика ғылымының негізін қалыптастырып, оқыту мен тәрбие процестерін зерттеу әдістерін анықтап, педагогикалық тәжірибені нақты ғылыми негізде дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ, педагогикалық методология білім беру процестерінің сапасын жақсартуға, мұғалімдердің кәсіби дамуында маңызды рөл атқарып, инновациялық өзгерістерге жол ашады.

2. Педагогикалық методологияның негізгі принциптері

Педагогикалық методологияның негізгі принциптері — педагогикалық үдерісті тиімді ұйымдастыру мен зерттеуді ғылыми негізде жүргізу үшін қолданылатын басты бағыттар мен қағидаттар. Бұл принциптер педагогикалық теория мен тәжірибенің өзара байланысын қамтамасыз етеді және білім беру процесінің нәтижелілігін арттыруға бағытталған.

Педагогикалық методологияның негізгі принциптері келесідей:

Ғылыми принцип. Бұл принцип педагогика саласындағы зерттеулердің ғылыми әдістермен жүргізілуін талап етеді. Педагогикалық үдерістерді түсіну және зерттеу тек ғылыми негізде жүргізілуі тиіс. Бұл әдіс педагогикалық құбылыстарды объективті, жүйелі, дәлелді түрде зерттеуге мүмкіндік береді. Ғылыми принцип педагогикалық әдіснаманың нақты теориялық және эмпирикалық негіздерге сүйенуін қамтамасыз етеді.

Интеграциялық принцип. Педагогикалық үдерістерді зерттеу барысында әртүрлі ғылым салаларының әдістері мен тәсілдері біріктіріледі. Бұл принцип педагогиканың басқа ғылымдармен (психология, социология, философия, экономика және т.б.) тығыз байланыста болуын талап етеді. Себебі білім беру процесі тек педагогикалық аспектілермен шектелмей, оқушының психологиялық, әлеуметтік және мәдени тұрғыларын да қамтиды.

Динамикалық принцип. Педагогикалық үдерістер үнемі өзгеріп отыратын және даму үстіндегі жүйелер болғандықтан, оларды зерттеу кезінде динамикалық тұрғыдан қарау қажет. Бұл принцип оқу-тәрбие процесінің өзгерістерін ескере отырып, ғылыми зерттеулердің өзгеріп отыратын жағдайларға бейімделуін білдіреді. Педагогикалық зерттеулердің осы принципке сүйене отырып, жаңа әдіс-тәсілдерді және инновациялар мен өзгерістерді енгізу мүмкіндіктері ашылады.

Практикалық бағыттылық принципі. Педагогикалық методологияның басты мақсаты — білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер мен теорияларды нақты тәжірибеге қолдану. Бұл принцип педагогика саласындағы зерттеулердің практикалық қолданылымға негізделуін талап етеді. Яғни, ғылыми зерттеулер тек білім беру теориясын ғана емес, оқу-тәрбие іс-әрекеттерінің нақты нәтижелерін жақсартуға бағытталған іс-әрекеттерді қамтиды.

Жүйелілік принципі. Педагогикалық методологияның жүйелілік принципі педагогикалық құбылыстар мен үдерістердің бір-бірімен тығыз байланысты екендігін көрсетеді. Бұл принцип бойынша, педагогикалық жүйе тұтас және кешенді түрде қарастырылуы керек, яғни оқу, тәрбие, әлеуметтік орта, психологиялық аспектілер, мұғалім мен оқушы арасындағы қатынас сияқты түрлі компоненттер өзара байланысты болуы тиіс. Бұл принцип педагогикалық процестің әртүрлі құрамдас бөліктерінің өзара ықпалын және бірлігін көрсетеді.

Гуманистік принцип.Педагогикалық методология адамның тұлғалық және рухани дамуына бағытталған, оның құқықтары мен еркіндігін құрметтеуді талап етеді. Гуманистік принциптің мәні — білім беру үдерісінің адамның жеке тұлғасының дамуына, оның әлеуметтенуіне және тұлғалық қабілеттерінің ашылуына әсер етуінде. Бұл принципте білім беру тек қана білім беруді емес, сонымен қатар тәрбие мен жеке тұлғаның қалыптасуын мақсат етеді.

Құндылықтар мен мәдениетке негізделген принцип.Бұл принцип педагогикада ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтардың, мәдениет пен дәстүрлердің сақталуы мен құрметтелуіне негізделген. Оқушылардың мәдениеті мен рухани дамуына бағытталған педагогикалық үдерістер құралады, сондай-ақ білім беру үдерісі сол қоғамдағы құндылықтарға сәйкес қалыптасады. Мектептер мен оқу орындары жалпы адамзаттық құндылықтармен қатар, ұлттың мәдени мұрасын сақтау мен жаңарту міндетін де жүзеге асыруы тиіс.

Білім алудың теңдігі принципі. Педагогикалық методология білім алу мүмкіндігін барлығына тең деңгейде қамтамасыз етуді талап етеді. Бұл принцип барлық азаматтар үшін білім алу құқығын сақтауға, әлеуметтік, экономикалық және мәдени айырмашылықтарды ескермеуге бағытталған. Әрбір адамның өзінің қабілеттері мен әлеуетіне сай білім алуына мүмкіндік берілуі қажет.

Тұлғалық-бағдарлы принцип. Бұл принцип педагогикалық методологияны жеке тұлғаның қажеттіліктеріне, мүдделеріне, мақсаттарына сәйкес ұйымдастыруды білдіреді. Тұлғалық бағдарланған тәсіл педагогиканың басты мақсаттарының бірі — оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, олардың дербестігін, жауапкершілігін және әлеуметтік белсенділігін арттыру болып табылады.

Педагогикалық методологияның принциптері білім беру үдерісін ғылыми тұрғыдан зерттеу мен тиімді ұйымдастырудың негізін қалайды. Олар педагогикалық үдерістердің барлық аспектілерін жан-жақты және толық түсінуге мүмкіндік береді. Әрбір принцип өзара байланысты болып, жалпы педагогикалық теорияның дамуына, білім беру жүйесінің тиімділігін арттыруға үлес қосады.

2. Педагогикалық методологияның негізгі құрамдас бөліктері

Педагогикалық методологияның құрамдас бөліктері педагогикалық үдерістерді тиімді зерттеу, түсіну және дамыту үшін қолданылатын ғылыми бағыттар мен тәсілдер жүйесін қамтиды. Бұл бөліктер педагогика ғылымының негізін құрап, білім беру саласындағы теория мен практиканың өзара байланысын қамтамасыз етеді.

Педагогикалық методологияның негізгі құрамдас бөліктері мыналар:

1. Педагогикалық теория

Педагогикалық теория — бұл білім беру мен тәрбие процесін зерттейтін негізгі ғылыми бағыттардың бірі. Ол педагогикалық үдерістің заңдылықтарын, құрылымын және негізгі компоненттерін қарастырады. Педагогикалық теорияның мақсаты — оқыту мен тәрбиелеудің тиімді әдістерін анықтау, педагогикалық құбылыстарды түсіну және оларды зерттеу үшін әдіснамалық негіздер ұсыну.

• Теориялық педагогика – білім беру үдерісінің негіздеріне, оның даму заңдылықтарына, принциптеріне арналған.

• Тәрбие теориясы – оқушылардың моральдық және рухани дамуын зерттейтін теориялық бағыт.

• Оқыту теориясы – білім беру процесіндегі оқыту әдістері мен құралдарын қарастырады.

Педагогикалық теория жалпы білім беру жүйесінің тиімділігін арттыру және педагогикалық практиканы ғылыми тұрғыдан зерттеу үшін қажет.

2. Педагогикалық әдіснама

Педагогикалық әдіснама — бұл педагогикалық зерттеулер мен іс-әрекеттерді жүргізуде қолданылатын әдістер мен тәсілдер жүйесі. Әдіснама педагогикалық процестерді ғылыми тұрғыдан зерттеуге және білім беру саласында тиімді жұмыс істейтін тәсілдер мен стратегияларды әзірлеуге бағытталған.

Педагогикалық әдіснаманың құрамына:

• Зерттеу әдістері (эксперимент, бақылау, сауалнама, әңгімелесу)

• Оқыту әдістері (сұрақ-жауап, түсіндіру, тәжірибе жасау)

• Тәрбие әдістері (демонстрация, нұсқау, жетекшілік)

• Оқыту мен тәрбие технологиялары (инновациялық әдістер, электронды оқыту)

Әдіснама оқыту мен тәрбиелеудің ғылыми негіздерін жүзеге асыру үшін педагогикалық құбылыстарды дұрыс зерттеудің жолдарын ұсынады.

3. Педагогикалық зерттеу әдістері

Педагогикалық зерттеу әдістері педагогика ғылымының эмпирикалық және теориялық зерттеулер жүргізу үшін қолданылады. Бұл әдістер педагогикалық үдерістердің тиімділігін бағалауға және оны жақсартуға бағытталған.

Педагогикалық зерттеу әдістері келесідей топтарға бөлінеді:

• Теориялық әдістер: талдау, синтез, моделдеу, абстракция жасау және жалпылау.

• Эмпирикалық әдістер: бақылау, эксперимент, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, анкеталау.

• Математикалық және статистикалық әдістер: педагогикалық деректерді өңдеу және сараптама жасау.

• Кейстік әдіс: нақты педагогикалық жағдайлар мен мысалдар арқылы зерттеу жүргізу.

Зерттеу әдістері педагогикалық құбылыстарды терең түсінуге және білім беру процесінің нәтижелерін жақсартуға мүмкіндік береді.

4. Педагогикалық практиканың негіздері

Педагогикалық практика — бұл білім беру процесінде теорияны тәжірибемен байланыстыратын маңызды компонент. Педагогикалық методологияның құрамында педагогикалық практиканы зерттеу мен оны ұйымдастырудың принциптері мен тәсілдері маңызды орын алады.

Педагогикалық практиканың негіздері:

• Практикалық дағдыларды қалыптастыру: мұғалімдер мен оқушылардың практикалық жұмыс дағдыларын дамыту.

• Оқыту мен тәрбиелеу стратегияларын қолдану: теория мен әдістерді іс жүзінде іске асыру.

• Мұғалімнің кәсіби шеберлігі: педагогикалық әрекетке қажетті білім, дағдылар мен құзыреттерді дамыту.

• Тәжірибе алмасу: педагогикалық тәжірибені ғылыми тұрғыдан зерттеу және тәжірибе негізінде әдістемелік құралдарды енгізу.

Педагогикалық практика педагогтардың білім беру үдерісін тиімді ұйымдастыруға және оны жетілдіруге арналған нақты қадамдар мен тәсілдерді қамтиды.

5. Педагогикалық құбылыстарды бағалау

Педагогикалық методологияда педагогикалық құбылыстарды бағалау өте маңызды. Бұл бағалау педагогикалық үдерістердің тиімділігі мен сапасын анықтауға, білім беру жүйесінің даму бағыттарын таңдауға көмектеседі.

Педагогикалық құбылыстарды бағалауда қолданылатын құралдар:

• Кері байланыс: оқушылар мен мұғалімдер арасындағы қарым-қатынасты бағалау.

• Педагогикалық бақылау: мұғалімнің іс-әрекетіне жүйелі түрде мониторинг жүргізу.

• Тәжірибелік зерттеулер: педагогикалық процесстердің нәтижелерін тәжірибе арқылы бағалау.

• Мазмұнды және сапалық талдау: оқу бағдарламалары мен әдістемелерінің сапасын бағалау.

Құбылыстарды бағалау педагогикалық зерттеулер мен тәжірибелердің сапасын арттыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ білім беру жүйесінің даму бағыттарын көрсетеді.

Педагогикалық методологияның құрамдас бөліктері педагогикалық ғылымның ғылыми негіздері мен тәсілдерін айқындап, білім беру үдерісін тиімді ұйымдастыруға бағытталған. Әрбір бөлік өз алдына маңызды рөл атқарады және педагогикалық зерттеулерді жүргізудің негізін қалайды. Осы құрамдас бөліктердің үйлесімділігі мен өзара байланысы педагогиканың даму процесін тиімді зерттеуге және білім беру жүйесінің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

ІІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МЕТОДОЛОГИЯНЫҢ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

2.1 Ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері

Ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері — педагогикалық құбылыстарды зерттеу және білім беру процесін тиімді ұйымдастыру мақсатында қолданылатын жүйелі және әдіснамалық тәсілдер. Педагогика ғылымы өзінің зерттеулерінде нақты әдістерді қолданады, олар білім беру жүйесінің теориялық негіздерін, оқыту мен тәрбиелеу әдістерін, педагогикалық құбылыстарды түсінуге мүмкіндік береді.

Ғылыми педагогикада қолданылатын зерттеу әдістері бірнеше топқа бөлінеді:

Теориялық зерттеу әдістері — ғылыми педагогикада педагогикалық құбылыстарды, заңдылықтарды және принциптерді зерттеу барысында қолданылатын әдістер. Бұл әдістер ғылыми түсініктер мен тұжырымдар жасауға, педагогикалық процестердің мәнін анықтауға, жаңа теориялар мен көзқарастарды қалыптастыруға бағытталған. Теориялық зерттеу әдістері нақты педагогикалық жағдайлар мен құбылыстарды жүйелі түрде түсінуге және оларды сипаттайтын жалпы қағидаттарды анықтауға мүмкіндік береді.

Теориялық зерттеу әдістері келесідей негізгі түрлерге бөлінеді:

Анализ (талдау)

Анализ — бұл зерттеліп отырған педагогикалық құбылыстың, процестің немесе объектінің құрамдас бөліктерін бөліп қарап, олардың өзара байланысын анықтау әдісі. Бұл әдіс педагогикалық зерттеулерде құрылымдық сипаттамаларды, себеп-салдарлық қатынастарды және басқа да маңызды аспектілерді зерделеуге мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқыту процесін талдау барысында мұғалімнің, оқушының, оқу материалдарының және әдіс-тәсілдердің өзара байланысы қарастырылады.

• Педагогикалық құбылыстардың түрлері мен аспектілерін анықтау үшін олардың жеке бөліктеріне бөлу арқылы нақты проблемаларға шешім ізделеді.

Синтез

Синтез — бұл бірнеше элементтер мен деректерді біріктіріп, біртұтас тұжырым немесе теория қалыптастыру әдісі. Бұл әдіс педагогикалық құбылыстарды, оқыту мен тәрбие процесін түсіну үшін маңызды, өйткені ол жеке факторлардың өзара әрекеттестігін зерттеуге мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқыту әдістерін біріктіру арқылы оқытуда қолданылатын кешенді әдістерді құру.

• Педагогикалық теорияны дамыта отырып, оның элементтерін біріктіріп жаңа тұжырым жасау.

Абстракция жасау

Абстракция — бұл зерттеу объектісінің маңызды қасиеттеріне назар аударып, басқа аспектілерін елемеу әдісі. Бұл әдіс педагогикалық құбылыстарды жалпылауға және абстрактілі деңгейде зерттеуге мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқыту процесінде тек педагогикалық қарым-қатынастар мен қатысушылардың рөліне назар аударып, басқа сыртқы факторларды елемеу.

• Педагогика саласындағы теорияларды нақты мысалдардан бөлек, жалпы принциптер тұрғысынан қарастыру.

Моделдеу

Моделдеу — бұл нақты педагогикалық үдерісті немесе құбылысты қарапайым модельдер немесе гипотетикалық жағдайлар арқылы зерттеу әдісі. Бұл әдіс теориялық зерттеуде күрделі педагогикалық процестерді түсінуге және олардың жұмыс істеу механизмдерін болжам жасауға мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқыту процесінің тиімділігін болжау үшін компьютерлік модельдер немесе тәжірибелік модельдер жасау.

• Педагогикалық жүйенің құрылымын моделдеу арқылы оның жұмыс істеу принциптерін түсіну.

Дедукция және индукция

Дедукция мен индукция — бұл логикалық әдістер, олар педагогикалық құбылыстарды түсінуде теориялық тұрғыдан қолданылатын әдіс болып табылады.

• Дедукция: Жалпыдан жеке жағдайға өту әдісі. Бұл әдіс жалпы теориялық тұжырымдамалардан нақты педагогикалық жағдайларға қатысты қорытындылар жасауға мүмкіндік береді.

  • Мысалы: жалпы оқыту теориясынан нақты оқыту әдістеріне өту.

• Индукция: Жеке жағдайлардан жалпы принциптер мен тұжырымдар жасау әдісі. Бұл әдіс нақты педагогикалық тәжірибелер мен деректерден жалпы тұжырымдарға өтуге мүмкіндік береді.

  • Мысалы: жеке мектеп тәжірибелері арқылы оқу үдерісін жетілдірудің жалпы принциптерін анықтау.

Гипотезаларды қалыптастыру

Гипотеза — педагогикалық құбылысты түсіндіруге бағытталған болжам. Теориялық зерттеулерде гипотеза құру арқылы жаңа идеялар мен тұжырымдар жасауға болады. Гипотезалар педагогикалық процестердің тиімділігін зерттеуде маңызды рөл атқарады.

Мысалы:

• Оқытудың жаңа әдісі оқушылардың үлгерімін арттырады деген болжам жасап, оны эксперимент арқылы тексеру.

• Оқу бағдарламаларын жаңарту оқу нәтижелеріне қалай әсер ететінін болжау.

Құжаттарды талдау

Құжаттарды талдау әдісі — педагогикалық зерттеулерде әртүрлі ресми құжаттарды, оқыту бағдарламаларын, оқу жоспарларын, нормативтік құжаттарды, педагогикалық әдебиеттерді зерттеу арқылы педагогикалық теория мен тәжірибені талдау.

Мысалы:

• Оқу бағдарламаларының құрылымын және олардың оқу сапасына әсерін зерттеу.

• Мұғалімдердің жұмыс жоспарларын, сабақ жоспарларын талдау арқылы оқыту әдістерін бағалау.

Теориялық зерттеу әдістері педагогикалық үдерістерді түсіну және оны ғылыми тұрғыдан зерттеу үшін өте маңызды. Бұл әдістер педагогикалық құбылыстарды терең талдауға, абстракциялауға және жаңа педагогикалық модельдер мен теорияларды құруға мүмкіндік береді. Әрбір теориялық әдіс өз алдына маңызды роль атқарады, олардың барлығы білім беру саласының тиімділігін арттыруға және педагогикалық жүйелердің дамуына ықпал етеді.

2.2 Эмпирикалық зерттеу әдістері

Эмпирикалық зерттеу әдістері — бұл нақты деректерді жинау және оларды талдау арқылы педагогикалық құбылыстар мен процестерді зерттеу әдістері. Олар педагогикада нақты тәжірибелер мен жағдайларды зерттеу үшін қолданылатын әдістердің кең ауқымын қамтиды. Эмпирикалық әдістер зерттеушілерге педагогикалық үдерістердің нақты жағдайларын көруге, бағалауға және түсінуге мүмкіндік береді.

Эмпирикалық зерттеу әдістері келесі түрлерге бөлінеді:

Бақылау — бұл педагогикалық құбылыстарды, оқыту процесін немесе тәрбиелеу үдерістерін жүйелі түрде және тікелей бақылау әдісі. Бақылау зерттеушілерге оқушылардың әрекеттерін, мұғалімдермен қарым-қатынасын және оқыту жағдайларын байқауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс жалпы білім беру процесінің сапасын бағалауға және нақты мәселелерді анықтауға пайдалы.

Бақылау түрлері:

• Тікелей бақылау — зерттеуші оқыту процесінде немесе тәрбиелік шараларда тікелей қатысып, деректер жинайды.

• Жасырын бақылау — зерттеуші қатысушылардың әрекеттерін байқамай және хабардар етпей бақылайды.

• Жүйелі бақылау — зерттеу алдын ала жоспарланған тәртіппен және жиілікпен жүргізіледі.

Бақылаудың нәтижелері нақты педагогикалық жағдайлар туралы түсінік береді.

Эксперимент — бұл педагогикалық үдерісті арнайы бақылауға алып, белгілі бір шарттарда немесе өзгерістерді енгізіп зерттеу әдісі. Эксперимент педагогикалық теориялар мен гипотезаларды нақты жағдайларда тексеру үшін пайдаланылады. Эксперименттік зерттеу арқылы оқыту әдістерінің тиімділігі, оқушылардың үлгерімі, жаңа әдіс-тәсілдердің нәтижелері анықталады.

Эксперимент түрлері:

• Лабораториялық эксперимент — білім беру жағдайы зертханалық жағдайда ұйымдастырылады, мұнда барлық шарттар толық бақылауға алынған.

• Құрама эксперимент — табиғи ортада жүргізіледі, онда нақты мектеп немесе оқу орны жағдайында педагогикалық әдістер тексеріледі.

• Ұзақ мерзімді эксперимент — зерттеуші өзгерістерді ұзақ уақыт аралығында бақылайды, мысалы, оқу бағдарламасының өзгерістерін тексеру.

Эксперименттің көмегімен педагогикалық үдерістің нақты нәтижелері мен әсерлері анықталады.

Анкеталау немесе сауалнама жүргізу — бұл педагогикалық зерттеулерде қолданылатын әдіс, мұнда оқушылар, мұғалімдер немесе ата-аналардан мәліметтер жинау үшін арнайы сұрақтар беріледі. Бұл әдіс оқушылардың ой-пікірін, сезімдерін, мотивациясын, сондай-ақ оқу мен тәрбие процесіне қатысу деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Сауалнама түрлері:

• Жабық сауалнама — сұрақтар алдын ала берілген жауаптармен қамтамасыз етілген.

• Ашық сауалнама — респонденттер өз ойларын еркін түрде жазады.

Анкеталау әдісі педагогикалық құбылыстарды кең ауқымда зерттеуге мүмкіндік береді, себебі ол көп адамнан ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Әңгімелесу — бұл педагогикалық зерттеулерде қолданылатын әдіс, мұнда зерттеуші қатысушылармен (оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар) сұхбаттасып, олардың пікірлерін, көзқарастарын және тәжірибелерін жинайды. Әңгімелесу арқылы педагогикалық процестердің ішкі аспектілерін терең түсінуге болады.

Әңгімелесу түрлері:

• Құрылымдалған әңгімелесу — алдын ала дайындалған сұрақтар бойынша сұхбат жүргізіледі.

• Құрылымдалмаған әңгімелесу — еркін түрде өтеді, зерттеуші қатысушының пікірлерін сұрайды, сұрақтар еркін қойылады.

• Жартылай құрылымдалған әңгімелесу — алдын ала жоспарланған сұрақтар бар, бірақ қатысушының ойына сәйкес басқа мәселелер де көтеріліп, әңгіме барысында кеңейтіледі.

Әңгімелесу педагогикалық жағдайлар мен қатысушылардың пікірін тыңдау үшін маңызды.

Тәжірибелік жұмыс — педагогикалық үдерістерді нақты жағдайларда тексеру және оларды жақсарту мақсатында ұйымдастырылған іс-шаралар. Бұл әдіс оқыту мен тәрбие жұмысының тиімділігін арттыруға, жаңа әдістерді енгізуге және олардың әсерін бағалауға бағытталған.

Тәжірибелік жұмыс түрлері:

• Тәжірибе өткізу — жаңа педагогикалық технологияларды немесе әдістерді нақты мектептерде тәжірибеде қолдану.

• Жұмыс істеу — мұғалімдердің іс-әрекеттерін бақылап, олардың жұмысында кездесетін проблемаларды анықтап, оларды шешу жолдарын ұсыну.

Бұл әдіс оқушылардың білімін тексеруге, оқыту әдістерінің әсерін бағалауға мүмкіндік береді.

Құжаттарды талдау — бұл педагогикалық зерттеулерде түрлі ресми құжаттарды зерттеу әдісі. Бұл әдіс оқыту бағдарламалары, оқу жоспарлары, мұғалімдер мен оқушылардың құжаттары, жазбаша жұмыстарды талдауға бағытталған. Құжаттарды талдау арқылы білім беру процесінің құрылымы, мазмұны, ұйымдастырылуы және бағалау жүйелері туралы ақпарат алуға болады.

Құжаттарды талдау түрлері:

• Оқу жоспарлары мен бағдарламаларын талдау — оқу бағдарламаларының мазмұнын зерттеу, оларды жаңарту қажеттілігін анықтау.

• Мұғалімдер мен оқушылардың есептерін талдау — педагогикалық құжаттарды қарап, оқу нәтижелерін және оқыту процесінің сапасын бағалау.

Эмпирикалық зерттеу әдістері педагогикалық құбылыстарды зерттеу және оқу үдерісін жақсарту үшін маңызды құралдар болып табылады. Олар нақты деректерге сүйеніп, педагогикалық теорияны практикамен байланыстырады. Эмпирикалық әдістер білім беру жүйесінің тиімділігін зерттеуде, оқушылардың дамуын бағалауда және оқу процесін жетілдіруде маңызды рөл атқарады.

2.3 Квантитативтік әдістер

Квантитативтік әдістер — бұл педагогикалық зерттеулерде қолданылатын әдістер, олардың негізгі ерекшелігі — зерттелетін құбылыстарды сандық тұрғыдан өлшеу және статистикалық деректер негізінде қорытындылар жасау. Квантитативтік әдістер педагогикалық процестер мен құбылыстарды жүйелі түрде сандық деректер арқылы зерттеуге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде ғылыми дәлдікті және объективтілікті қамтамасыз етеді.

Квантитативтік әдістердің педагогикадағы маңызы өте зор, өйткені олар оқушылардың білім деңгейін, оқу нәтижелерін, мұғалімдердің әрекеттерінің тиімділігін және басқа да педагогикалық аспектілерді нақты сандық көрсеткіштер арқылы бағалауға мүмкіндік береді.

Квантитативтік әдістердің негізгі түрлері:

1. Математикалық модельдеу

Математикалық модельдеу — бұл педагогикалық құбылыстарды математикалық әдістермен бейнелеу. Математикалық модельдер оқу үдерісін немесе белгілі бір педагогикалық жағдайларды болжауға көмектеседі. Бұл әдіс педагогикалық процестердің жұмыс істеу принциптерін түсінуге және оларды оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқу процесінің тиімділігін есептеу үшін математикалық модельдер қолданылуы мүмкін.

• Оқушылардың үлгерімі мен сабаққа қатысу деңгейі арасындағы байланыс математикалық түрде модельденуі мүмкін.

2. Статистикалық талдау

Статистикалық талдау — бұл педагогикалық зерттеулерде деректерді сандық тұрғыдан өңдеу әдісі, ол зерттеу нәтижелерін сандық көрсеткіштер түрінде қорытындылайды. Статистикалық әдістер арқылы педагогикалық құбылыстардың арасындағы байланысты анықтауға және оқыту үдерісінің тиімділігін бағалауға болады.

Статистикалық әдістердің түрлері:

• Дескриптивті статистика — мәліметтерді жинақтау, олардың құрылымын және негізгі сипаттамаларын талдау (орташа мәндер, стандартты ауытқулар, медиана, т.б.).

• Корреляциялық талдау — әртүрлі педагогикалық факторлар арасындағы байланыстарды анықтау.

• Регрессиялық талдау — тәуелсіз айнымалылардың тәуелді айнымалыға қалай әсер ететінін талдау.

• Тәуелсіздік критерийі (хи-квадрат тесті) — әртүрлі топтар арасындағы айырмашылықтардың статистикалық маңыздылығын анықтау.

3. Анкеталау (сауалнама)

Анкеталау немесе сауалнама жүргізу — бұл зерттеу әдісі, оның көмегімен респонденттерден сандық деректер жинақталады. Сауалнамада қатысушыларға алдын ала дайындалған сұрақтар қойылады, олар белгілі бір тақырып бойынша ақпарат береді. Сауалнама арқылы көпшілік арасынан деректер жинау мүмкіндігі артады, және бұл әдіс педагогикалық құбылыстарды жалпы статистикалық тұрғыдан зерттеуге мүмкіндік береді.

Сауалнаманың түрлері:

• Жабық сауалнама — респонденттер алдын ала берілген жауаптардың ішінен таңдайды. Бұл әдіс сандық деректер жинауға тиімді.

• Ашық сауалнама — респонденттер еркін түрде жауап береді. Бұл әдіс көбінесе сапалық зерттеулерде қолданылса да, оны сандық өңдеуге де болады, әсіресе жауаптарды сандық шкала арқылы бағалаған жағдайда.

4. Квантитативтік эксперимент

Квантитативтік эксперимент — бұл педагогикалық құбылыстарды сандық деректер арқылы тексеруге бағытталған зерттеу әдісі. Мұнда зерттеуші эксперимент барысында тәуелсіз айнымалыларды өзгерте отырып, олардың тәуелді айнымалыларға әсерін статистикалық әдістер арқылы бағалайды.

Мысалы:

• Оқытудың жаңа әдістерінің тиімділігін тексеру үшін эксперимент жүргізіп, оның нәтижелерін сандық көрсеткіштермен салыстыру.

• Студенттердің білімін бағалау мақсатында белгілі бір әдісті немесе технологияны қолданғаннан кейін олардың білім деңгейін сандық тұрғыдан анықтау.

5. Контент-талдау

Контент-талдау — бұл педагогикалық мәтіндерді, әдебиеттерді, тест тапсырмаларын және басқа да материалдарды сандық тұрғыдан өңдеу әдісі. Бұл әдіс педагогикалық құбылыстардың мазмұнын сандық көрсеткіштермен бағалауға мүмкіндік береді.

Мысалы:

• Оқу құралдарының мазмұнын талдай отырып, олардың құрамындағы маңызды тақырыптарды және олардың сандық пропорцияларын есептеу.

• Оқушылардың жазбаша жұмыстарын немесе тест нәтижелерін бағалау.

6. Квантитативтік модельдер мен деректерді визуализациялау

Деректерді визуализациялау — бұл зерттеушілерге зерттеу нәтижелерін графиктер, диаграммалар және кестелер түрінде көрсетуге мүмкіндік беретін әдіс. Бұл әдіс статистикалық деректерді түсінуді жеңілдетеді және педагогикалық процестердің нәтижелерін нақты көрнекі түрде көрсетеді.

Мысалы:

• Оқушылардың оқу үлгерімін графиктер арқылы көрсету.

• Әр түрлі педагогикалық әдістердің тиімділігін салыстыру үшін диаграммалар қолдану.

Квантитативтік әдістер педагогикалық зерттеулерде нақты сандық деректерді жинауға және талдауға бағытталған. Бұл әдістер білім беру жүйесінің тиімділігін арттыру, жаңа әдістердің әсерін бағалау және оқушылардың оқу нәтижелерін бақылау үшін маңызды құрал болып табылады. Квантитативтік әдістер дәлдік пен объективтілікті қамтамасыз ете отырып, педагогикалық құбылыстар мен процестерді сандық тұрғыдан зерттеуге мүмкіндік береді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Педагогикалық методологияның негізі және ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері білім беру жүйесінің тиімділігін арттыру үшін маңызды рөл атқарады. Педагогикалық методология білім беру процесін ғылыми тұрғыдан түсінуге, оның заңдылықтары мен ерекшеліктерін зерттеуге мүмкіндік береді. Ол білім беру саласындағы зерттеулерді ұйымдастырудың және жүзеге асырудың әдіснамалық негізін құрастырады. Сонымен қатар, педагогикалық методология оқыту мен тәрбие жұмыстарын жетілдіруде, инновациялық тәсілдерді енгізуде және педагогикалық процестерді жүйелі түрде талдауда үлкен мәнге ие.

Ғылыми педагогика мен оның зерттеу әдістері білім беру жүйесін дамытуда маңызды құрал болып табылады. Педагогикалық зерттеулерді жүргізу үшін сандық және сапалық әдістердің үйлесімі, эмпирикалық және теориялық әдістердің бірлесе қолданылуы өте қажет. Әсіресе, квантитативтік әдістер мен эмпирикалық зерттеулер білім беру құбылыстарын нақты деректермен зерттеу үшін қолданылады, ал теориялық әдістер педагогикалық құбылыстарды түсіну мен жалпы заңдылықтарды анықтауға бағытталған.

Бұл әдістерді тиімді пайдалану арқылы педагогикалық ғылыми зерттеулер нақты, дәлелді және нәтижелі болады. Сонымен қатар, педагогикалық методология жаңа білім беру бағдарламалары мен әдістерін енгізуге, оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуға және мұғалімдердің кәсіби деңгейін арттыруға ықпал етеді.

Қорыта келгенде, педагогикалық методология мен ғылыми педагогика зерттеу әдістері білім беру саласындағы ғылыми білімнің негізін құра отырып, оның тиімділігін арттыруға және қоғамның қажеттіліктеріне сәйкес білім беру жүйесін дамытуға маңызды үлес қосады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 2020.

2. Әбдіғалиұлы Ә., Абдухалықова С. Педагогикалық зерттеу әдістері. – Алматы: Қазақ университеті, 2019.

3. Сабыров Т. Ғылыми педагогика: теориясы мен әдістемесі. – Астана: Күлтегін, 2018.

4. Тұрғамбеков Ә. Педагогикалық зерттеу әдістері мен оларды қолдану. – Алматы: Рауан, 2021.

5. Меңлібекова Ж.Б. Қазіргі педагогикалық әдістер мен технологиялар. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.

6. Сухомлинский В.А. "Педагогика". — М.: Просвещение, 1974.

7. Рахметова, Ш.А. "Педагогикалық зерттеу әдістері". — Алматы: Қазақ университеті, 2003.

8. Гущина, Г.И. "Педагогика: теория и практика". — М.: Академия, 2001.

9. Мухаметжанова, Г.К. "Педагогикалық зерттеу әдістері". — Алматы: Білім, 2005.

10. Якиманская, Л.М. "Методы педагогического исследования". — М.: Изд-во Московского университета, 2002.

11. Беспалько В.П. "Современные педагогические технологии". — М.: Просвещение, 1989.

12. Балаева, З.Б. "Педагогикалық зерттеу әдістері: теория және практика". — Алматы: Рауан, 2007.

13. Құдиярова, С.С. "Педагогикалық зерттеу әдістері". — Алматы: Атамұра, 2012.

14. Шамов, С.А. "Педагогика: Теория и практика". — М.: Владос, 1998.

15. Колесник, М. В. "Методы и методы исследования в педагогике". — Киев: Вища школа, 1991.