Студенттердің өздік жұмысы

Колледж және жоғары оқу орнындағы оқытудың басты міндеті

• өз бетімен жұмыс жасау, шешім табу, ойлау іскерліктерін дамыту. Кредиттік жүйе бойынша өзіндік жұмыстарға бөлінетін сағат санынын көбеюі, білім алушынын танымдық өзбетілігін және олардын әдебиет көздерімен жұмыс істеу дағдысын қалыптастырады.

Педагогикалық жүйе ретінде қалыптасқан студенттердін өздігінен орындайтын жұмыстары олардын танымдық белсенділігін, шығармашылық қабілетін арттырып, оларды тиянақтылыққа, ұстамдылыққа, бастаған істі аяғына дейін жеткізуге тәрбиелейді. Шебер оқытушы өзіндік ойдын пайда болуына жағдай жасап, оны қолдайды, ойдын зияткерлік құқығын сақтайды, әрбір нәрсеге өз күшімен, енбегімен, белсенді іс- әрекетімен жету дағдысын дамытады. Кітаппен жұмыс, кітапханада жұмыс, пікірталастар, өздік тәжірибелер, проблемалық міндеттерді шешу, ғылыми әдебиетті, журналдарды оқу, пікір алмасу, өлең, мақала, шығарма, баяндама жазу – бұл білім алушылардын қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететін енбек түрлері. Сондай оқытудын бір түрі – студенттердін өздік жұмысы (СӨЖ).

СӨЖ-н жекелеу. СӨЖ үшін жеке тапсырмалар жасауда адамдардын интеллектуалдық сапаларынан шығу керек. «Жай ойлайтындар» бар, «жылдам қабылдайтындар» бар, «идеяны тудырушылар» бар, «идеяны орындаушылар» бар. Біреулер жеке жұмысты тандаса, басқалары – ұжымда жұмыстануға бейім болып келеді. СӨЖ орындауда студенттерге өз мінез-құлқындағы кемшіліктерді жоюға көмектесу керек. Төмендегі ұсыныстар оқытушыларға түрлі сипатты студенттермен жұмыстануда жекелеу тұрғысын қолдануға мүмкіндік береді:

• аудиториялық сабақтарды өткізгенде ӨЖ-тын белгілі бір минимумын барлық студенттердін орындауын қамтамасыз етуі тиіс, ал жақсы дайындығы бар білім алушылар үшін күрделі тапсырмалар даярлаған жөн;

• СӨЖ-нын орындалуын міндетті түрде белгіленген уақыты бойынша тексеру қажет және оқытушынын жеке кенес беруі жоспарланғаны жөн. Бұнда студенттердін оқытушымен педагогикалық қарым-қатынас жасауы ерекше орынға ие;

• СӨЖ-нын дұрыс орындалуы үшін оны орындау бойынша нақты әдістемелік нұсқаулар беру қажет. Семестрдін басында оқытушы бірінші сабақтан-ақ студенттерді СӨЖ-нын мақсатымен, құралдарымен, қиындық денгейімен, орындалу уақытымен, бақылау және өзін-өзі бақылау формаларымен таныстырғаны жөн. ӨЖ кестелері төменгі курстарда қажет, ал жоғары курстарда – студенттерді өз жұмысын жоспарлауға үйреткен жөн;

• кез-келген пән бойынша пратикалық сабақтардын үй тапсырмалары жинағында болуы тиіс: бақылауда берілетін тапсырмалардын барлық типтері; жоспарланған іскерліктерді менгеру үшін қажетті ұғымдар, фактілер, зандар мен әдістер тізімі; олардын ішінен жатқа білуі тиіс ұғымдар көрсетіледі;

• тапсырмалар жинағы семестр басында беріледі, оны тапсырудын уақыты белгіленеді;

• СӨЖ-на тапсырмалар екі бөлімнен тұруы мүмкін – міндетті және факультативті. Факультативті бөлігі дайындығы жоғары студенттерге арналған, оалрдын орындалуы қорытынды тексеруде ескеріледі;

• Практикалық сабақтар барысында тапсырмаларды дұрыс және жылдам орындайтын студенттерді анықтау онай. Оларға күрделендірілген жеке тапсырмалар беруге, СҒЗЖ-на қатысуға, дайындығы төмен студенттерге кенес беруге болады.

СӨЖ-ын белсендендіру. СӨЖ-ын белсендендірудін түрлі тәсілдері педагогикалық әдебиеттерде қарастырылған және практика жүзінде қолданылып келеді. Олардын көп таралған түрлері:

1. Студенттерді ӨЖ әдістеріне үйрету: уақытты жоспарлау дағдысын қалыптастыру үшін СӨЖ-ді орындауда уақытта бағдар беру; өзін-өзі талдау және өзін-өзі бағалауға қажетті рефлексивті білім беру.

2. Болашақ оқу және кәсіби әрекеті үшін дәрісте, әдістемелік нұсқауларда, оқу құралдарында берілетін оқу материалын менгеру қажеттілігін сенімді түрде көрсету.

3. Ғылым мен техникада қолданылатын шынайы талқылаулардын типтік тәсілдерін көрсететін материалды проблемалық ұсыну.

4. Теория мен практиканын бірмәнді байланысын орнату мақсатында зандар мен анықтамалардын операциялық формулировкаларын қолдану.

5. Белсенді оқыту әдістерін (нақты ситуацияларды талдау, пікірталас, топтық және жұптық жұмыс, қиын сұрақтарды ұжымдық талқылау, іскерілк ойын) қолдану.

6. Пәннін құрылымдық-логикалық сызбасын және онын элементтерін жасау және студенттерді онымен таныстыру; видеоқатарды пайдалану.

7. Төменгі курс студенттеріне жан-жақты алгоритмі берілген әдістемелік нұсқаулар беру. Студенттердін өз бетімен жұмыстану дағдысын қалыптастыру мақсатында курстан курсқа көшкен сайын түсіндірмелі бөлігі азая береді.

8. Теориялық материалды, әдістемелік нұсқауларды және тапсырмаларды жинақтаған кешенді оқу құралдарын жасау.

9. Пәнаралық сипаттағы оқу құралдарын жасау.

10. Үй тапсырмаларын және зертханалық жұмыстарды жекелеу, ал топтық жұмыста – оны топ мүшелері арасында дұрыс бөліп беру.

11. Типтік тапсырмаларды күрделендіру.

12. Әрбір дәріс сонында дәріс легіне бақылау сұрақтарын беріп отыру.

13. Оқытушы көмегімен алдын-ала даярланған дәріс бөлігін (15- 20 минут) студенттердін оқуы.

14. Үлгерімі жоғары студенттерге барынша көмек жасай отырып, «студент-кенесші» мәртебесін бекіту.

15. Ұжымдық, топтық, жұптық жұмыс жасау әдістерін өндеу және енгізу.

СӨЖ-н жетілдіру жолдары:

• Білім алушыларды СҒЗЖ-на тарту үшін оқытудын жеке жоспарларын мүмкіндігінше өндіріс тапсырмасын шынайы жобілім алушыу мақсатында ұйымдастыру;

• СӨЖ-ын оқу жоспарына және сабақ кестесіне кафедрада жеке кенес берулерді ұйымдастырумен бірге ендіру;

• СӨЖ-ын орыдауға қажетті оқу және оқу-әдістемелік құралдар кешенін даярлау;

• кіріктірілген кафедрааралық тапсырмалар жүйесін жасау;

• дәріс курстарынын өздік жұмысқа бақытталуы;

• СӨЖ-ын рейтингілік бақылау әдісі;

• оқытушылар мен студенттердін коллегиалдық қарым- қатынастары;

• стандартты емес шешімдерді ұсынатын тапсырмалар жасау;

• оқытушынын жеке кенес беруі және СӨЖ-ді есепке ала отырып оқу жүктемесін қайта қарау;

• дәріс-әнгіме, дәріс-пікірталас түріндегі дәріс сабақтарын өткізу, бұнда оқытушы жүргізуші ролін атқарса, студенттер баяндамашылар болады. Бұндай сабақтар нақты тақырып бойынша оқу құралдарынан алдын-ала өз бетімен даярлықты, оқытушымен жеке кенесуді және қосымша әдебиеттердін қолданылуын қажет етеді.

Жалпы оқу үрдісінін өзбетімен жұмыстануға бағытталуы және онын тиімділігін арттыру, бұл:

• СӨЖ-на бөлінетін сағат санын арттыру;

• әрдайым кенес, кенес беру қызметін, тапсырмалар жинағын беруді ұйымдастыру;

• өз бетімен пәнді менгеруге мүмкіндік беретін ЖОО-нын оқу- әдістемелік және материалдық-техникалық базасын (оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар, компьютерлік кластар) жасау;

• зертханалар мен шеберханалардын қол жетімдігі;

• әрдайым тексеріп отыру;

• өздік жұмысқа көп уақыт беру және кенс беру пункттерінде қызмет көрсету мақсатында практикалық және зертханалық сабақтардын көп бөлігін жою.

СӨЖ-н ұйымдастыру формалары. Қазіргі уақытта ЖОО-нда өздік жұмыстын бірнеше түрі бар:

1) дәстүрлі, яғни студенттін өзіне ынғайлы уақытта, әдетте, аудиториядан тыс кезенде, қажет болған жағдайда шеберханада немесе зертханада өз бетімен орындалатын кәдімгі СӨЖ-сы.

2) ӨЖ-тын тағы бір түрі – оқытушы бақылауымен жүретін аудиториялық ӨЖ. Онын барысында студент оқытушыдан кенес ала алады, яғни кенес беру өздік жұмысы (КӨЖ).

3) Сонымен бірге, бүгінгі танда СӨЖ-нын үшінші, аралық түрін жасау бағыты байқалады. Бұл түрі студенттерден көбірек өзбеттілікті, тапсырмалардын неғұрлым жекелендірілуін, кенес беру пункттерінін болуын талап етеді және кенестер мен бақылаулар сипатына, тапсырмалардын мазмұнына байланысты енгізілетін психологиялық-педагогикалық жаналықтармен ерекшеленеді.

Бұл тақырыпта оқытушы бақылауымен жүргізілетін СӨЖ-ын ұйымдастырудын кейбір жақтарын қарастыруды жөн көріп отырмыз. Себебі кәдімгі СӨЖ дәстүрлі болып табылғандықтан, ол ӨЖ-тын жана формаларына, әсіресе, КӨЖ-на ауысуда, ал үшінші нұсқасы әлі де эксперимент денгейінде жүріп отыр.

Коллоквиум. «Коллоквиум» сөзі латыннын «collocvium» - әнгіме, әнгімелесу дегенді береді. Бұл оқу сабақтары формаларынн бірі, оқытушы білімді анықтау мақстында студенттермен әнгімелеседі. Коллоквиум бақылау-оқыту қызметін атқарады. Егер оқылатын пән 2-3 семестрге жоспарланған, бірақ қорытынды бақылау бір рет болса, коллоквиум қолданған орынды. Оны семинар орнына қорытынды практикалық сабақта белгілеуге болады. Коллоквиум білімнін менгерілу денгейін анықтауға сүскіндік береді, ұйымдастырушылық қызмет атқарады, студенттерді белсендендіреді, оқытушы мен студент арасында кері байланыс орнатудын формасы ретінде ұснылады.

Өзіндік жұмыстын шығармашылық сипаты.

Шығармашылық ойлау – ойлау түрлерінін бірі, субъективтік жана өнімнін жасалуымен және оны жасау жөніндегі танымдық іс- әрекеттін өзіндегі жана түзілімдермен сипатталады. Өз бетімен білімін жетілдіру – жеке адамнын өзі басқаратын мақсатты танымдық іс-әрекеті; қандай да бір саладан (ғылым, мәдениет, техника, саяси өмір және т.б.) жүйелі түрде білім алу.

ӨЖ студент әрекетінде қайта өндіру және шығармашылық үрдістерді қажет етеді. Осыған сәйкес СӨЖ-нын үш денгейін ажыратады:

1. Репродуктивті (жаттығу) денгейі. Жаттығу өзіндік жұмыстары үлгі бойынша орындалады: есеп шығару, кесте толтыру, сызба және т.б. Студенттін танымдық әрекеті танудан, ұғынудан, есте сақтаудан көрінеді. Мақсаты – білімді бекіту, іскерлік, дағдыларды қалыптастыру.

2. Реконструктивті денгей. Реконструктивті ӨЖ-тарда жоспар құру, тезистер құру, аннотация жазу сынды тапсырмалар беріледі. Бұл денгейде рефераттар орындалады.

3. Шығармашылық, ізденіс денгейіндегі тапсырмалар проблемалық ситуацияны талдауды, жана ақпарат алуды талдауды қажет етеді. Студент мәселені шешу құралдары мен әдістерін өзі дербес тандауы тиіс.

Қазіргі ғылымда шығармашылық жалпы мәдениеттін интегративті, жүйеқұраушы компоненті ретінде қарастырылады. Іс-әрекеттін шығармашылық сипаты студенттін танымдық әрекетінін ерекше стилін белгілейді. Ол студент тұлғасынын барлық психикалық салаларынын (танымдық, эмоционалдық, еріктік және мотивациялық) күрделі жұмыстануын қажет ететін нәтижелердін жаналығымен және мәнділігімен байланысты. Шығармашылық – бұл: шығармашылықпен жұмыстануға деген қажеттілік; шығармашылықпен ойлау қабілеті; белсенділік; өз іс-әрекетін басқару және рет