Логикалық ойлаудың математика пәніндегі маңызы

Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы

«№7 жалпы білім беретін мектеп»КММ

Бастауыш сынып мұғалімі

Иманбаева Женискул Кошербаевна

Педогог—зерттеуші

Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты мақсаты – оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру, өз бетімен ойлау қабілетін қалыптастыру және шығармашылық тұрғыда жұмыс істей алатын тұлға тәрбиелеу. Осы бағытта математика пәні ерекше рөл атқарады. Себебі математика тек есеп шығару емес, ол – логикалық, жүйелі және дәлелді ойлауға үйрететін ғылым.

Математика арқылы оқушылар тек білім ғана алып қоймай, кез келген құбылысты талдай білуге, қорытынды жасауға, дәлелдеп ой айтуға дағдыланады. Бұл дағдылардың барлығы логикалық ойлаудың көрінісі болып табылады.

1. Логикалық ойлау ұғымы және оның ерекшеліктері

Логикалық ойлау – адамның белгілі бір заңдылықтарға сүйене отырып, қорытынды жасау, дәлелдеу, талдау және салыстыру қабілеті. Бұл ойлаудың ең жоғары формаларының бірі болып саналады.

Логикалық ойлау үдерісінде адам фактілер мен деректерді тек жаттап алмай, олардың арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды анықтайды, жаңа шешімдер табады.

Психологтар мен педагогтардың зерттеулеріне сүйенсек, логикалық ойлаудың даму деңгейі баланың жас ерекшелігімен, оқу мазмұнымен және оқыту әдістерімен тығыз байланысты. Ж. Пиаже, Л. С. Выготский, С.Л. Рубинштейн еңбектерінде логикалық ойлау — танымдық іс-әрекеттің негізі ретінде қарастырылады.

2. Математика мен логиканың өзара байланысы

Математика ғылымының әрбір саласында логикалық заңдылықтар басым орын алады. Теңдеу шешу, дәлелдеу, есеп шығару сияқты іс-әрекеттердің барлығы логикалық операцияларға негізделген.

Мысалы:

Талдау (анализ) – есептің шартын түсініп, оның элементтерін ажырату;

Жинақтау (синтез) – табылған мәліметтерді біріктіріп шешімге келу;

Салыстыру – ұқсастық пен айырмашылықты анықтау;

Жалпылау – жеке мысалдардан ортақ ереже шығару;

Қорытынды жасау – дәлелді шешім қабылдау.

Осы әрекеттер арқылы оқушылардың логикалық ойлау мәдениеті қалыптасады. Математикалық ұғымдар мен амалдар арасындағы байланысты түсіну де логикалық ойлаудың нәтижесі.

3. Математика сабақтарында логикалық ойлауды дамыту әдістері

Мұғалім сабақта оқушылардың ойлау қабілетін арттыру үшін түрлі әдіс-тәсілдерді тиімді пайдалануы қажет.

Негізгі тиімді тәсілдерге мыналар жатады:

Логикалық есептерді жүйелі пайдалану. Мысалы, «қоян мен түлкі» типті ойлануға арналған қызықты тапсырмалар.

Ребустар, математикалық жұмбақтар, диаграммалар мен кестелер арқылы жұмыс.

Дәлелдеуге арналған есептер. Геометрияда теоремаларды дәлелдеу – логикалық тізбекті сақтауға үйретеді.

Пікірталас және топтық жұмыс. Әр оқушы өз ой-пікірін дәлелдеуге тырысады.

Сұрақ-жауап әдісі. «Неліктен?», «Қалай ойлайсың?» деген сұрақтар логикалық ойды белсендіреді.

АКТ құралдарын пайдалану. Интерактивті жаттығулар мен онлайн викториналар оқушының қызығушылығын арттырады.

4. Логикалық ойлаудың тұлға дамуына әсері

Логикалық ойлау қабілеті жоғары оқушы:

-өз ойын нақты, дәлелді жеткізе алады;

-қиындықтарға сын тұрғысынан қарайды;

-шешім қабылдауда жүйелілік сақтайды;

-шығармашылық ізденіске бейім болады.

Мұндай қабілеттер тек математикада ғана емес, барлық пәндер мен өмірлік жағдайларда қажет.

Логикалық ойлаудың дамуы – адамның интеллект деңгейінің артуына, проблеманы тиімді шешуге, жаңа идеялар табуға ықпал етеді.

5. Логикалық ойлауды дамытуға арналған мысалдар

1. Логикалық сұрақ: Үш дос: Асқар, Бекзат және Саян шахмат ойнады. Әрқайсысы екеуімен бір реттен ойнады. Барлығы неше партия ойналды?

Шешімі: Әрбір жұп бір рет ойнағандықтан, барлығы 3 партия (Асқар–Бекзат, Асқар–Саян, Бекзат–Саян).

2. Математикалық ребус:

Егер «3+3=8», «4+4=12» болса, онда «5+5=?»

Жауабы: 20 (себебі 3×(3−1)=6 емес, 3×(3−1)+2=8; яғни әрбір қадамда 2 қосылады).

3. Дәлелдеуге арналған мысал:

Егер a > b және b > c болса, онда a > c екенін дәлелдеңдер.

Бұл логикалық ойлаудың транзитивтік қасиеті мысалы.

Математика пәні – оқушылардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастырудың ең тиімді құралы. Логикалық ойлауы дамыған оқушының дүниетанымы кең, ойы жүйелі, өмірге бейім, жауапкершілігі жоғары болады. Сондықтан әрбір мұғалімнің мақсаты – есепті шығарудан бұрын, оның шешіміне апаратын логикалық жолды түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау мәдениетін қалыптастыру.

Логикалық ойлауды дамыту – болашақта ұлттың интеллектуалды әлеуетін арттыратын маңызды бағыттардың бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. «Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламасы: Математика». – Астана, 2023.

2. Құдайбергенова К. С. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары. – Алматы: Рауан, 2019.

3. Мұхамбетжанова С. Т., Әбдіғаппарова Г. Математиканы оқыту әдістемесі. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.

4. Бейсенбаева А. Білім берудегі тұлғалық-бағдарлы технологиялар. – Алматы: Білім, 2018.

5. Пиаже Ж. Логика және ойлау психологиясы. – Мәскеу: Педагогика, 1981.

6. Поля Дж. Как решать задачу. – Москва: Наука, 1991.

7. Әлімжанов М., Молдабекова Ж. Математика және логикалық ойлау. – Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2021.

8. Выготский Л. С. Ойлау және сөйлеу. – Мәскеу: Педагогика, 1982.