Ш.Ермағанбетова атындағы №246 орта мектеп

Тақырыбы: М.Жұмабаев «Батыр Баян» поэмасы бойынша кітап

конференциясы

Сыныбы: 7 А,Ә

Пән мұғалімі: Тоқмырзаева Қуанышкүл Ерқасымқызы

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі.

Педагогика ғылымдарының магистрі

Жалағаш,2023

Бекітемін.................................

Тақырыбы: М.Жұмабаев «Батыр Баян» поэмасы

Мақсаты: Көркем шығарманың мазмұны мен пішіні. Шығармадағы эпизодтар

мен бейнелерді салыстыру. Тарихи және көркемдік құндылығы.

Шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдау.

Жүректен жүрекке Сәттілік пен бақытқа толы қуаныш сыйлайтын тосын сыйлы құпия хат (хаттың ішіндегі қиындыдағы бір шумақ өлеңнің кім туралы немесе кімге қатысты екенін табады). Сол бойынша топқа бөлінеді.

1-топ: Баян ауылы

2-топ: Ноян ауылы

3-топ: Құралай ауылы

1.Жауының бір жорықта бір сұлуын Баян

Ер Баян алып қайтқан артына сап.

Баянның алып қайтқан сол сұлуы –

Балдырған бөбек дерлік, он төрт жаста-ақ.

2.Сол сұлу сұлу екен атқан таңдай, Құралай

Бір соған бар сұлулық жиылғандай.

Торғын ет, шапақтай бет, тісі меруерт,

Сөздері – су сылдырлап құйылғандай.

3.Сонда да сыр шығармай батыр Баян, Ноян

Жастыққыпжанынестентандырмаған.

1.Поэманың бас кейіпкері. Ол қазақ халқының батыры және Абылай ханның ең жақын жауынгері. Оның мінезі отаншыл және өте намысқой. Поэманың соңында соғыста қайтыс болады. Баян

2.Сұлу, өте әдемі, әрі қалмақ жауынгерінің қызы. Батыр Баян оның ауылына шабуыл жасағанда, Құралайды тұтқынға алып, оған бірден ғашық болады. Алайда Құралай Баянға ештеңе сезінген жоқ. Поэманың соңында Баян Батырдың қолынан қаза табады.

3.Батыр Баянның інісі және бірнеше уақыт бойы Баянның ойынша сатқын ретінде қарастырылған кейіпкер. Поэманың соңында ол Батыр Баянның қолынан қайтыс болады. Ноян

1.Осылай іштен күйген батыр Баян, Баян

Баянның, батырлары алашқа аян.

2.Сиқырлы гүлге оранған жібек майда, Құралай

Сылдырлап сылқ­-сылқ күлген терең сайда

Ерке өзен жанын өртеп, жармен ойнап,

Сүйгізген ақ бетінен күміс Айға.

3.Баянның інісі бар он бес жаста – Ноян

Бөрінің бөлтірігі — бала Ноян.

3.Алайда бұзық ойдан аулақ еді, Ноян

Сұлуға Тәңірі көріп табынғандай.

3.Жанса да жап­-жас Ноян, сұм сұлу қыз Ноян

Көп заман жүрді бірақ көз де салмай. 

2.Жас Ноян қызды көріп от боп кетті, Құралай

Көздері қызыл жалын шоқ боп кетті,

Жер мен көк, ай, жұлдызды тұман басып,

Бір қыздан басқа нәрсе жоқ боп кетті.

1.Барқыт бел, қашқан қалмақ қалсын адыра, Баян

Ата-­анам ­ айым менен күнім жатыр.

Ер Баян біздің елге барған еді,

Көп қойға көкжал ойран салған еді.

2.Жас Ноян жас қанына тұншыққан соң, Ноян

Ұмытпай тұрсын қалай өзі өзін!

«Жарайды, даярмын!»­ деп айтып салды,

Ойланып бір минут та қылмай төзім.

3.Қалауым бар, Ноян батыр, Құралай

Адасқан аққу құстай мен бір пақыр.

Арқаның аруы боп жүрсем­дағы,

Алыста туған, өскен жерім жатыр.

1-тапсырма. Сәйкестендіру( Сурет пен сипаттама кімге айтылғанын тауып, сәйкестендіру)

1.Баянның ойынша сатқын ретінде қарастырылған кейіпкер.

Поэманың соңында ол Батыр Баянның қолынан қайтыс болады.

2.Сұлу, өте әдемі, әрі қалмақ жауынгерінің қызы.

Поэманың соңында Баян Батырдың қолынан қаза табады.

3.Ол қазақ халқының батыры және Абылай ханның ең

жақын жауынгері. Оның мінезі отаншыл және өте намысқой.

Поэманың соңында соғыста қайтыс болады.

Кіріспе

1.«Батыр Баян» Мағжан поэзиясының шыңы деуге болады.

2.Жырда тек махаббат жырланады.

3.Жырда Жетісудың табиғаты суреттеледі.

4.Абылайдың Баянсыз қанатымды қалай жаям деген сөзінен Баянның беделін байқауға болады.

5.Қалмақ қызын Абылай Баянға тарту еткен.

6.Ноян қызға бірден ғашық болды.

7.Қыз Ноянды шын сүйді ме.

8.Баян Ноянды сұлу қызды алып кеткені үшін өлтірді.

9.Ноянның махаббаты үшін күрескені дұрыс деп санаймын.

10.Қыздың айласы дұрыс деп санаймын.

11.Ноянның орнында болсам мен де қызбен кетер едім.

12.Ноян елін сатып кетті деп ойлаймын.

13.Баянның інісін өлтіргені дұрыс. Ол елдің намысын қорғады.

14.Баян хан бұйрығын орындамады.

15.Поэманың негізгі ойы тарихымызды ұмытпай, сақтап қалу

16.Сатқындықты туғаныңа кешіруге болады

2-тапсырма. Мәтінмен жұмыс (мәтінді оқып, басқа топқа мәтін бойынша сұрақ қою).

Батыр Баян поэмасы бізге көп дүние үйретті, өмірдің мәнін ашты. Бұл поэма арқылы жастықтың албырттығын, сезімнің соқырлығы мен ақылға бағынбайтын асаулығын, ашу мен ақылдың, сана мен сезімнің таласын, әрі көзсіз ерлікті көреміз. Баянның ісі қызғаныш па, әлде Ноянның өз Отанынан бас тартуынан ызалануы ма, ол бізге құпия болып қалатыны бәрімізге белгілі. Бірақ оқырмандар өз нұсқаларын беріп, өз сөздерін дәлелдеуде.

Поэма өзінің сюжеттік жағынан эпостық жырларға өте ұқсас. Мағжан керемет ел аузынан естіген миф-аңызды өзінің ақындық шеберлігіімен тамаша поэма етіп жазады. Трагедиямен аяқталған бұл поэма Мағжан поэзиясының биік асқар тауы болып табылады. Реалистік негізде жазылған поэманы Мағжан табиғатпен, яғни сол кездегі табиғат әсемдігін, бізге әсерлі жеткізе алды.

Баянның Ноян дейтін 15-16-дағы інісі болады. Осы Ноян қызға ғашық болады. Бір күні бір сайда қыз бен Ноян кез кеп, Ноян қызға сырын айтқаннан кейін, қыз: мен саған тиейін, бірақ мені Баян əкетерде шешем, ел бетін бір көрмей ерге шықпа деп еді. Елге алып бар, содан кейін тиейін дейді. Ноян осы сөзге ереді де екеуі сол түні екі атқа мініп қашады. Бұл кеңес таңертең Баянға жетеді. Ашуланған Баян атына мінеді де, Жолды өзек деген жерге қуып жетіп, жалынғанына қарамай екеуін де өлтіреді.

Проблемалық сұрақтар

1.Бөлімнің «Үлкендер мен балалар» аталуының поэмадағы шиеленіске қатысы бар ма?

2.Батыр Баян інісін кешіруге болар ма еді? Неге?

3.Қалмақ қызы Құралай Ноянды шын сүйді деп ойлайсың ба? Себебі,

4.Ноян бар сырын ағасына айтқанда Баян батыр Құралайға қосылуға рұқсат берер ме еді?

5.Батыр Баянның қалмақтарға ханның рұқсатынсыз шабуылдауының себебі не?

1..... 2.......

6.Абылайханның Баян батырды күтіп, шабуылға шықпау себебі неде?

7.Сенің ойыңша, Ноян Құралаймен ол жаққа барғаны елге жасаған сатқындық па, әлде шын махаббат па?

8.Батыр Баян інісін Құралайды қызғанғаннан өлтірді ма, әлде шынымен сатқын деп ойлады ма?

Қорытынды.

Менің ойымша,

Мен Наян болсам,

Егер де Баян батырдың орнында болғанымда,