Магнит өрісі. Магниттік
индукция векторы. Ампер
күші. Лоренц Күші

Сабақтың мақсаттары:
Білімділігі: Магнит өрісі, Ампер, Лоренц күші
жайлы мағлұмат беру, Ампер, Лоренц күшінің
формулаларын есептер шығаруда қолдана
білуге үйрету.
Дамытушылығы: студенттердің Ампер,
Лоренц күші туралы білімін дамыту
Тəрбиелілігі: студенттерді əділдікке,
еңбекқорлыққа, жауапкершілікке,
белсенділікке
тəрбиелеу.

Магнит өрісі
Электр зарядын қоршаған ортада белгілі бір физикалық
қасиеттері бар электростатикалық өріс болатыны сияқты
токтарды қоршаған ортада да магнит өрісі деп аталатын
өрістің ерекше түрі пайда болады.
Егер де электростатикалық өрістің бар жоғы оған əкелінген
зарядталған денелерге əсер етуші күш арқылы білінсе,
магнит өрісі осы өріске əкелінген тогы бар өткізгішке əсер
ететін күш арқылы білінеді. Сөйтіп, электірлік жəне
магниттік құбылыстардың осындай өзара байланысын
бірінші рет 1820ж .дат физигі Эрстед ашқан болатын

Ханс
Кристиан
Эрстед
(1777-1851)

(14.8.1777, Лангеланн аралы, Рудкебинг қ., – 9.3.1851) –
дат физигі. КопенгагенЭрстед ( rsted немесе Oersted)
Ханс Кристиан
(14.8.1777, Лангеланн аралы, Рудкебинг қ., – 9.3.1851) –
дат физигі. Копенгаген ун-тінде оқыған (1797 ж.
фармацевт дипломын алды, 1799 ж. филос. ғыл. докт.
болды). 1806 жылдан осы ун-ттің проф., 1815 жылдан
өмірінің ақырына дейінДатЭрстед ( rsted немесе Oersted)
Ханс Кристиан
(14.8.1777, Лангеланн аралы, Рудкебинг қ., – 9.3.1851) –
дат физигі. Копенгаген ун-тінде оқыған (1797 ж.
фармацевт дипломын алды, 1799 ж. филос. ғыл. докт.
болды). 1806 жылдан осы ун-ттің проф., 1815 жылдан
өмірінің ақырына дейінДат корольдік қоғамының
хатшысы, 1829 жылдан Копенгагендегі политех.
мектебінің директоры болды. Эрстед химия мен физика
саласынан аса маңызды зерттеулер жүргізді. Ол өзі
құрастырған пьезометрді пайдалана отырып,
сұйықтардың сығылғыштығын зерттеді (1822); хлорлы
жəне металл алюминий алу тəсілін жасады. 1820 ж.
электр тогының магнит стрелкасына əсер ететіндігін
байқады. Эрстедтің бұл ашқан жаңалығы физиканың

Эрстед тəжірибесі (1820г)

Электр жəне магнит өрісі арасындағы
байланысты алғаш пайымдаған ғалым

Андре Ампер(1775-1836)

Ампер Андре Мари (1775 ж. Лион қаласы - 1836) атақты француз ғалымы. Ампер алғашында Лион
қаласында, кейiннен Буржеде математика жəне
физика пəндерiнiң мұғалiмi болып iстеген.
Кейiнiрек Парижге қоныс аударып,
политехникалық мектепке қызметке тұрған, ал
1808 ж. Париж университеттерiнiң бас инспекторы
болып тағайындалған. 1814 ж. өз бетiнше Авогадро
заңын ашқан. Өзiнiң барлық бос уақытын химия,
дифференциалдық теңдеулер жəне ықтималдық
теорияларына арнаған.
Ампердiң электр жəне
магнетизм саласы бойынша өте маңызды
мақалаласы 1827 жылы жарық көрген
“Электродинамика құбылыстарының
математикалық теориясы туралы мемуар" – болып
табылады. Былайша айтқанда, онда өткiзгiштегi
ток күшi мен магниттiк индукцияны
байланыстыратын Ампер заңының формуласы
жазылған. Ампер бұл iргелi еңбегiнде келтiрiлген
идеяларымен ол электромагнетизм сияқты
ғылымның кең саласына есiк ашты.

АМПЕР ТƏЖІРИБЕСІ

Ампер тұрақты магнит өрісіне тогы бар өткізгішті алып
келгенде онда өткізгішке магнит тарапынан күш əсер етіп,
өткізгіштің қозғалатындығын байқады

Сонымен тогы бар өткізгішке магнит өрісінің əсер күшін
Ампер зерттеп, ол күштің мəнін былайша көрсетті

 

Магнит индукциясының бағыты бұранда ережесі
бойынша анықталады, яғни ток бағыты бұранданың
оң бағытталған ілгерілмелі қозғалысын көрсетсе,
онда оның айналмалы сабының бағыты индукция
сызығының бағытын көрсетеді.

Лоренц күшінің бағытын анықтау
• Сол қол ережесі:

Сол қолдың алақанының орналасуы:
• В векторы - алақанға кіреді
• υ жылдамдық векторы - төрт саусақ бағытымен
бағыттас
• Лоренц күші F - оң (+) заряд үшін бас бармақтың бағытымен
сəйкес, ал теріс (-) заряд үшін бас бармақ бағытына қарамақарсы

Магнит өрісін
сипаттайтын шамалар:
а) Магнит индукция
векторы
б)Магнит ағыны.

В –магнит индукция векторы.
1. магнит индукция векторының модулі :

В =

F

Ιl

2.Өлшем бірлігі:

l – өткізгіш
ұзындығы;
I – ток күші;

тесла (Тл).

Н
1 Тл = 1
А∙
м

Ф – магнит ағыны.
В

1

В < В2
1

Ф1 < Ф 2
 

В2

Суперпозиция принципі
• Өрістің берілген нүктесіндегі магнит индукция
векторы осы нүктедегі барлық магнит өрістерінің
индукция векторларының геометриялық
қосындысына тең.

Тогы бар раманы айналдырушы момент

• M – айналдырушы момент [Н·м]
• S – раманың ауданы [м2]

Тогы бар катушкадағы магнит өрісі

• Катушка – орам-ораммен тығыз оралған ұзын
өткізгіш. Екінші атауы - соленоид

• Катушканың қызметі конденсаторға ұқсас
• Катушканың мақсаты – өз ішіне үлкен магнит өрісінің
энергиясын жинау

•
•
•
•
•

Магнит - Magnet
Магнит индукциясы - Magnet induction
Сол қол ережесі - Rules of the left hand
Электр қозғалтқыштар - Electric motor.
Электрөлшеуіш аспаптардың – Electrical
measuring instruments